"Γιορτή των πουλιών - Μια γνωριμία με το τραγούδι του τρυποφράχτη-ουιραπουρού"

Ευκαιρία για μια εξόρμηση στη φύση δίνει αυτό το Σαββατοκύριακο, που ξημερώνει, το πρώτο του Οκτώβρη, που έχει καθιερωθεί ως η "Γιορτή των Πουλιών", καθώς αυτή την εποχή εκατομμύρια μεταναστευτικά πουλιά ταξιδεύουν από την Ευρώπη προς την Αφρική, περιοχές που θα περάσουν το χειμώνα.
Και για όσους δεν καταφέρουν να εκδράμουν, ας το κάνουν νοερά με τη βοήθεια της μουσικής και μάλιστα σε τόπους πανέμορφους, εξωτικούς, στα αιωνόβια δάση του Αμαζονίου, εκεί που όταν κελαηδά το "ουιραπουρού", τα υπόλοιπα πουλιά σταματούν για να θαυμάσουν το υπέροχο κελαηδητό του!!!
Το Ουιραπουρού με τα πολύχρωμα φτερά συμβολίζει το πνεύμα της αγάπης για τους Βραζιλιάνους.

Η γοητεία των μύθων για το ουιραπουρού, που η επιστημονική του ονομασία είναι "Cyphorhinus aradus" ενέπνευσε τον Βραζιλιάνο συνθέτη Βίλα Λόμπος να γράψει το ομώνυμο συμφωνικό ποίημα και να αποδώσει το μύθο σε μια άλλη του εκδοχή...

Ο συνθέτης αφηγείται για...:

"ινδιάνους πολεμιστές που ψάχνουν την αγαπημένη του αρχηγού τους, μια όμορφη κοπέλα με την ωραιότερη φωνή.

Στο δρόμο τους συναντούν  έναν κακάσχημο γέρο, που παίζει φλογέρα.

Η πορεία συνεχίζεται.

Μια μέρα σε κάποιο σημείο ακούνε παράξενους ήχους από τα ζώα του δάσους σαν να θέλουν κάτι να τους μαρτυρήσουν.

Όλοι οι ήχοι σιωπούν.Μονάχα ο θεσπέσιος ήχος ενός πουλιού ακούγεται.

Τότε εμφανίζεται μια πανέμορφη κοπέλα κάνοντας ακόμη και τα πουλιά να χαρούν με την παρουσία της.

Το κελάηδισμα του ενός πουλιού την έκανε να εμφανιστεί μπροστά τους.

Όμως καταφθάνει και ο άσχημος γέρος, που τους επιτίθεται ρίχνοντάς τους αμέτρητα βέλη.

Το τελευταίο βέλος τραυματίζει την πανέμορφη ινδιάνα με την θεσπέσια φωνή και σκοτώνει τον αρχηγό πολεμιστή.

Μέσα σε νεκρική σιγή, οι θεοί μεταμορφώνουν τον πολεμιστή σε ουιραπουρού".

Ο Βίλα Λόμπος προσπαθώντας να συλλάβει όλους τους ήχους του Αμαζονίου μιμήθηκε όλα τα ηχοχρώματα, το θρόισμα των φύλλων αλλά και το τραγούδι για το μυθικό νεκροπούλι uirapuru.

Έξοχα χρωματισμένο έργο με σύγχρονες αρμονίες και  ενορχηστρωτικό πλούτο.
Eπίσης συναντάμε στοιχεία πολυτονικότητας, διάφωνες συγχορδίες , δίνοντας γεύση "παραφωνιών" και άλλα ειδικά εφέ.

"reco-reco"

Τον πιο σημαίνοντα ρόλο παίζει φυσικά το φλάουτο στην απόδοση των ήχων των πουλιών, το κλαρινέτο, το φαγγότο, τα χάλκινα πνευστά, η τσελέστα, πλήθος ιδιοφώνων με έμφαση στο βραζιλιάνικο reco-reco (10:33) αλλά και τα τοξοτά.




Ο Βίλα-Λόμπος χρησιμοποιεί επίσης το περίεργο όργανο με το όνομα "βιολινόφωνο" (17:13) για να αποδώσει τον κακάσχημο γέρο.Ένα συνδυασμό βιολιού και καμπάνας κόρνου.

Στο βιολινόφωνο, που λέγεται και Stroh violin και παίζεται με δοξάρι, ο ήχος ενισχύεται από το μεταλλικό αντηχείο του κόρνου, περισσότερο από το ξύλινο ηχείο του τυπικού βιολιού .
Το όργανο έχει πάρει το όνομά του από το μηχανικό σχεδιαστή, John Matthias Stroh, που το επινόησε και χρησιμοποιείται συχνά σε εκτελέσεις Βαλκανικών λαϊκών τραγουδιών.

Το πουλί με το περίτεχνο τραγούδι του, που οι λαοί των Άνδεων και του Αμαζονίου το λένε και "τρυποφράχτη  μουσικό", έχει πάρει το όνομά του, "ουιραπουρού" από του Πορτογάλους αποίκους.
Οι μουσικολόγοι, που έχουν για χρόνια μελετήσει το μελωδικό τραγούδι του, κάνουν λόγο για αρμονική πολυπλοκότητα, που συναγωνίζεται εκείνη των Bach και Haydn!

Ο Τρυποφράχτης ανήκει στην οικογενεία των Τρωγλοδυτιδών και κάποια είδη του συναντάμε και στον ελλαδικό χώρο.

Το όνομα "τρωγλοδύτης" (τρώγλη + δύω-βυθίζομαι)  παραπέμπει  στη συνήθεια του πτηνού να κουρνιάζει, όταν αναζητά την τροφή του σε μέρη με πυκνή βλάστηση και σε σχισμές. 

Το "τρυποφράχτης", όνομα που του'χει δώσει ο λαός σχετίζεται με τη συνήθειά του να κρύβεται στους φράχτες.

Τρυποφράχτης σε θέση τραγουδιού

Εντύπωση προκαλεί πώς ένα τόσο μικρό πουλί παράγει ένα τέτοιο περίτεχνο και δυνατό ήχο, με το σώμα του να πάλλεται ολόκληρο κατά την εκτέλεση!

Το τραγούδι του αρσενικού αποτελείται από περίπου 130 διαφορετικούς ήχους-συλλαβές, διανθισμένους με τρίλιες, αρθρώνεται σε περιοδικούς "κύκλους" και, αρχίζει και τελειώνει απότομα.

Το τραγούδι των θηλυκών δεν έχει την ίδια ένταση με των αρσενικών, ούτε και τα διανθίσματά τους. Ο κάθε κύκλος αρχίζει με λίγες προκαταρκτικές νότες, ακολουθεί μια τρίλια, στη συνέχεια παρατηρείται μια σταδιακή άνοδος σε οξύτητα, για να καταλήξει με πλήρεις καθαρές νότες.

Ακούστε το φυσικό ήχο του ουιραπουρού:

Εκτός από τον Βίλα Λόμπος, το μελωδικό τραγούδι του ουιραπουρού έχει εμπνεύσει κι άλλους καλλιτέχνες, που έχουμε αναφέρει σε παλαιότερο, σχετικό κείμενο στο μπλογκ, που μπορείτε να ξαναδιαβάσετε εδώ: