Ιερή Καντάτα: "Ο Χάλκινος Όφις"

"Ο Μωυσής και το χάλκινο φίδι", Ρούμπενς-Πινακοθήκη Courtauld, Λονδίνο

(με αφορμή την ημέρα γέννησης του Βοημού, Jan Dismas Zelenka)

"Ο χάλκινος Όφις", Fedor Bruni, Ρωσικό Μουσείο, Αγία Πετρούπολη

"Και καθώς Μωυσής ύψωσε τον όφιν εν τη ερήμω, ούτως υψωθήναι δει τον υιόν του ανθρώπου, ίνα πας ο πιστεύων εις αυτόν μη απόληται, αλλ’ έχη ζωήν αιώνιον"
"…Οι Ισραηλίτες στη διάρκεια της πορείας, άρχισαν πάλι να χάνουν την υπομονή τους και να τα βάζουν με το Θεό και με το Μωυσή:
-"Γιατί μας βγάλατε από την Αίγυπτο; Για να πεθάνουμε στην έρημο; Ούτε ψωμί υπάρχει εδώ ούτε νερό", του έλεγαν.
Τότε ο Κύριος έστειλε στο λαό φίδια φαρμακερά. Πήγαν λοιπόν στο Μωυσή και είπαν:
-"Αμαρτήσαμε που μιλήσαμε εναντίον του Κυρίου και εναντίον σου. Παρακάλεσε Τον να διώξει τα φίδια".
Ο Μωυσής προσευχήθηκε στον Κύριο και κείνος του είπε:
"Φτιάξε ένα χάλκινο φίδι και βάλε το πάνω σ' ένα κοντάρι. Όποιος δαγκώνεται από κάποιο φίδι, θα το κοιτάζει και δε θα πεθαίνει"
 (Αριθμοί 21,4-9).

Στο παραπάνω εδάφιο από το 4ο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης βασίστηκε ο σπουδαίος Βοημός συνθέτης Jan Dismas Zelenka, που γεννήθηκε σαν σήμερα, 16 Οκτωβρίου 1679 για να γράψει την ιερή καντάτα-ορατόριο: "Ο Χάλκινος Όφις".

Ο Βοημός συνθέτης, Γιαν Ντισμάς Ζελένκα, είναι μία από τις πιο αινιγματικές προσωπικότητες στην ιστορία της μπαρόκ μουσικής, καθώς ελάχιστα είναι γνωστά σχετικά με το ποιός τον δίδαξε μουσική.Μάλλον εκπαιδεύτηκε στο Τάγμα Ιησουιτών της Πράγας..Γνωρίζουμε πως γεννήθηκε σε ένα μικρό χωριό, τo Loudovice, και ο πατέρας του ήταν οργανίστας. Έζησε στην Δρέσδη, την ονομαζόμενη "Φλωρεντία του Έλβα", όπου εργάστηκε στην Αυλή του Εκλέκτορα, Φρειδερίκου Αυγούστου Α΄ ως συνθέτης, διευθυντής εκκλησιαστικής μουσικής και κοντραμπασίστας της ορχήστρας της πόλης.

"Χάλκινος όφις", Τintoretto,
Scuola Grande di San Rocco

Αξίζει να θυμηθούμε πως εκείνη την περίοδο ο Εκλέκτορας με το "πολωνικό στέμμα" (κάτι που τον υποχρέωνε να ασπαστεί τον Καθολικισμό αν και η Σαξονία ήταν κατά κύριο λόγο Λουθηρανική) υιοθετεί στην Αυλή του δύο θρησκευτικά "πρόσωπα". Αφενός τιμώντας τον Λουθηρανισμό αποδόθηκε στον Μπαχ ο τίτλος του "Συνθέτη της Αυλής" και αφετέρου τον καθολικισμό απονέμοντας στον Ζελένκα τον τίτλο του "Συνθέτη της εκκλησιαστικής Μουσικής του παλατιού".
Ένας τίτλος τιμητικός και για τα πολυάριθμα ιερής μουσικής έργα του που συντάχθηκαν για την Καθολική Εκκλησία της Δρέσδης.
Ανάμεσά τους κι η ιερή καντάτα -ορατόριο: "Ο χάλκινος όφις".

Ο Ζελένκα, το έργο του οποίου θαύμαζαν ιδιαίτερα ο Τέλεμαν και ο Μπαχ, στον "Χάλκινο όφι" του πατάει μουσικά σ’ένα λιμπρέτο άκρως πρωτότυπο αφού προστίθενται φανταστικά πρόσωπα, όπως οι Aζαρία, Eγλα, και Nαμουήλ(είναι οι Ιουδαίοι, οι οποίοι κουρασμένοι από την αναμονή αρχίζουν να διαμαρτύρονται), ενώ ασυνήθιστη είναι η εμφάνιση του Θεού ως ομιλών χαρακτήρας.

Το καστ ολοκληρώνεται με το ρόλο του Μωυσή.

Ο Ζελένκα συνέθεσε την καντάτα το 1730 και το λιμπρέτο είναι στην ιταλική γλώσσα, με το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό και ασύνηθες, αρκετά από τα μέρη της σύνθεσης να ανατίθενται στο ρόλο του Θεού, όπως είπαμε "ομιλούντος χαρακτήρα".

Εκπληκτική είναι η άρια: "Potrei sovra degli empi", που ερμηνεύει ο Θεός για να επιπλήξει τους ασεβείς Ιουδαίους.

Jan Dismas Zelenka : "Il serpente di bronzo - Potrei sovrei degli empi":