"Θά 'θελα αυτήν την μνήμη να την πω...", Καβάφης - Μητρόπουλος

(29 Απριλίου, η μέρα που σημάδεψε εξα αρχής τη ζωή του αλεξανδρινού ποιητή... 

Κων. Καβάφης - 29 Απριλίου 1863 - 29 Απριλίου 1933)

"Καβάφης, Μακριά", Γ, Ψυχοπαίδης

"Θά 'θελα αυτήν την μνήμη να την πω...
Μα έτσι εσβύσθη πια... σαν τίποτε δεν απομένει –
γιατί μακρυά, στα πρώτα εφηβικά μου χρόνια κείται.


Δέρμα σαν καμωμένο από ιασεμί...
Εκείνη του Αυγούστου – Αύγουστος ήταν; – η βραδιά...
Μόλις θυμούμαι πια τα μάτια∙ ήσαν, θαρρώ, μαβιά...
Α ναί, μαβιά∙ ένα σαπφείρινο μαβί"





Ελάχιστες είναι οι ψηφίδες που έχουν διασωθεί σαν ανάμνηση του ποιητή.Η βίωση της εμπειρίας χάνεται στη θολούρα του χρόνου. Όμως, η οσμή της απόλαυση που είχε νοιώσει είναι δυνατή και ικανή να σμιλεύσει τη μνήμη και στη συνέχεια να τη μετουσιώσει σε ποίημα...


Ο  πρώτος έλληνας συνθέτης που μελοποίησε Καβάφη ήταν ο μεγάλος  Δ.Μητρόπουλος, που δεν έμεινε ασυγκίνητος από τον ερωτικό Καβαφικό λόγο και με την αξεπέραστη συνθετική του ματιά πλάθει το 1925 τις περίφημες "14 Inventions"  για φωνή και πιάνο σε ποίηση Κ. Καβάφη.

Παίρνει ποιήματά του ερωτικά, τολμηρά, ρεαλιστικά, ελευθερωμένα από δεσμεύσεις και κοινωνικές προκαταλήψεις τα οποία προτρέπουν, εμπνέουν , οδηγούν τον Μητρόπουλο σε συνθετικούς νεωτερισμούς.

Οι Inventions ποιητικά και μουσικά βρίσκονται μπροστά από την εποχή τους, ένα έργο ρεαλιστικό, με πηγαίο αισθησιασμό και ποικίλες μουσικές καινοτομίες.

Η εκτίμηση, που έτρεφε ο συνθέτης προς τον ποιητή είναι εμφανής και καταγράφεται σε δυο επιστολές, που του είχε στείλει προκειμένου να του γνωστοποιήσει  τη μεγάλη απήχηση και εξαιρετική υποδοχή από τους ακροατές, των ποιημάτων του!

Τα ποιήματα της συλλογής αυτής με τον άκρατο ερωτισμό τους ξεχειλίζουν συναίσθημα και αλήθειες...
Ρεαλιστικά στο λόγο, πρωτοπόρα στη μουσική τους δομή, απελευθερωμένα από κάθε είδους προκατάληψη και δέσμευση.

"Μακρυά", Γεύσω Παπαδάκη

Το παραπάνω εικαστικό της Γεύσως Παπαδάκη με τίτλο "Μακρυά" είναι έμπνευση από το ομώνυμο ποίημα του Κων. Καβάφη.

Το έργο ανήκει στη σειρά της: "α...όπως αγάπη", με έργα εμπνευσμένα από στίχους ποιητών μας με θέμα τον έρωτα.
Υπαρξιακής αναζήτησης το Καβαφικό ποίημα οδηγεί σε παρόμοιες ατραπούς και την καλλιτέχνιδα όπου με αφαίρεση και παραστατικότητα αγγίζει τα όρια μιας ψευδαισθητικής αντίληψης του ψυχικού βιώματος. Σκαλίζει τρυφερά τα σπλάχνα του ποιητή, αφουγκράζεται στα ψιθυριστά του λόγια τις πρώτες ερωτικές του μνήμες, την ερωτική επιθυμία του για να στήσει με τα πινέλα της ένα διάλογο μαζί του...



Το ακούμε στην εκδοχή για σοπράνο και πιάνο με τη Λίλα Αδαμάκη και για βαρύτονο και πιάνο με τον Σπύρο Σακκά.

Δ.Μητρόπουλος: "Μακρυά", ποίηση Καβάφη

Δ.Μητρόπουλος: "Μακρυά", ποίηση Καβάφη

Παλαιότερα κείμενα για τον Καβάφη μπορείτε να διαβάσετε  εδώ και εδώ.

Η πορεία προς το Γολγοθά...

"Τι είναι η βοή στο Γολγοθά, που ο κόσμος τρέχει επάνω;

Πηγαίνουν να σταυρώσουν δύο με κάποιον πλάνο.

[...]

Φως η ζωή, χαρά το φως!Ας πάω να δω τον πλάνο 

που θα καρφώσουν στο Σταυρό κατά το λόφο επάνω, 

κόσμος, χαλάσματα, περιγελάσματα κι οχλοβοή κι αντάρα, 

χίλιες φωνές σαν μία κι όλες σαν μια κατάρα. 

Που πάει; Σπρώχνει και σπρώχνεται και πνίγεται και πνίγει, 

και σταματά προσμένοντας. Παράμερα ξανοίγει

τρεις μαυροφόρες που κρατούν μια λιποθυμισμένη. 

Θε να' ναι μάνα η δύστυχη!

(απόσπασμα από το ποίημα του Ι.Πολέμη: "Ο τυφλός προ του Σταυρού")

"Via Crucis-Η πορεία προς το Γολγοθά" είναι έργο του Φραντς Λιστ  για μικτή χορωδία, σολίστ και εκκλησιαστικό όργανο, ενώ  αργότερα ο συνθέτης το μετέγραψε και για πιάνο.

Είναι έργο της ωριμότητας του Λιστ, που γράφτηκε στην Ιταλία την περίοδο 1878-1879 και λέγεται πως ο μουσουργός το εμπνεύστηκε από την σειρά υδατογραφιών του  Johann Friedrich Overbeck που απεικονίζει τις στάσεις που σύμφωνα με την θρησκευτική παράδοση έκανε ο Ιησούς στην διαδρομή του προς το Γολγοθά.
Το έργο συνδυάζει Λουθηρανικά χορικά με μελωδίες εμπνευσμένες από χορικά του Μπαχ, ενώ κατανυκτικότατα είναι και τα μέρη με σόλο όργανο, όπου ακολουθώντας  λιτή αρμονική γραμμή ο Λιστ καταφέρνει να  αποδώσει τα 14 στάσιμα της  πορείας, όπως καταγράφονται  στα Ευαγγέλια , συμπληρωμένα από έναν εισαγωγικό ύμνο.
Η Οδός του Μαρτυρίου(Via Dolorosa) που και σήμερα αναπαρίσταται τελετουργικά, είναι η διαδρομή με τις 14 ενδιάμεσες στάσεις  από το Πραιτώριο προς το σημείο της Σταύρωσης.
Το έργο  καθηλώνει με την πνευματικότητά του κι αποπνέει συγκλονιστική γαλήνη, θεϊκή ηρεμία , με τα μουσικά εκφραστικά μέσα δυναμικής και αρμονίας να δηλώνουν  την επίγνωση της αποστολής του  Υιού του Θεού.
Απόλυτα λιτή και με εσωτερικότητα η Λιστ-ική γραφή, εκφράζει αλληγορικά τον ψυχικό Γολγοθά τον οποίο διανύει κάθε άνθρωπος κουβαλώντας το δικό του Σταυρό.

Προκειται για έργο εξαιρετικό και είναι κρίμα που ο Λιστ δεν το είδε ποτέ δημοσιευμένο ή δεν το άκουσε να εκτελείται, αφού παρουσιάστηκε για πρώτη φορά την Μεγάλη Παρασκευή του 1929 στη Βουδαπέστη, δηλαδή 50 χρόνια από την σύνθεσή του.

Δύο από τις ακουαρέλες του Overbeck, που ενέπνευσαν τον Λιστ:

1. "Via Crucis-στάση 5η", o Σίμων o Kυρηναίος βοηθά τον Ιησού να μεταφέρει το Σταυρό. 

J.F Overbeck: "Via Crucis-στάση 5η" 

Στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον, ο Ιησούς φέρεται να κουβαλάει το σταυρό ολομόναχος, όμως οι υπόλοιποι Ευαγγελιστές αναφέρονται σε έναν άντρα από την Κυρήνη( ελληνική αποικία στη Βόρεια Αφρική) που όταν σκόνταψε ο Ιησούς εξαναγκάστηκε από τους Ρωμαίους να κουβαλήσει το Σταυρό του.

"Αγγαρεύουν τότε έναν περαστικό που γυρνούσε από το χωράφι του, για να σηκώσει το σταυρό του Ιησού. Ήταν ο Σίμων ο Κυρηναίος, ο πατέρας του Αλέξανδρου και του Ρούφου."
(Κατά Μάρκο 15:21)

Ο Λιστ  αναπαριστά το επεισόδιο με μεγαλόπρεπο, επιβλητικό σόλο το πληκτροφόρο όργανο:

 Liszt: "Via Crucis - Station V: Simon von Kyrene"

2. "Via Crucis - 8η στάση", όπου ο Ιησούς συναντά και παρηγορεί τις γυναίκες της Ιερουσαλήμ. 

J.F Overbeck: "Via Crucis-στάση 8η"

"Γυναίκες της Ιερουσαλήμ, μην κλαίτε για μένα...-  Nolite flere super me ...",

τραγουδά ο βαρύτονος.

Αν και υπέφερε μεγάλο πόνο και προσωπικό εξευτελισμό, το ενδιαφέρον του Ιησού δεν ήταν ο εαυτός Του, αλλά οι ζωές και οι ψυχές εκείνων που αντιμετώπιζαν τον κίνδυνο της αιώνιας καταδίκης εξαιτίας της αμαρτίας.

Liszt: "Via Crucis - Station VIII- Women of Jerusalem"

Φίλοι μου, οι ψυχές όλων μας συμπάσχουν και ακολουθούν τον Θεάνθρωπο στο μαρτυρικό Γολγοθά.
Με ευλάβεια ας ανοίξουμε τις ψυχές μας για να αποδεχθούμε την αγάπη και την ελπίδα που απορρέει από την κορυφαία απόδειξη της χριστιανικής πίστης, τη Σταύρωση και την Ανάσταση!

Franz Liszt - "Via Crucis", oλοκληρωμένο:

Kύριε η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή...

Το Τροπάριο της Κασσιανής με την έντονη δραματικότητά του μιλά στην ευαίσθητη ψυχή όλων.
Ουδείς αναμάρτητος και ο αγώνας συνεχής για την εξιλέωση.

Μια υπαρξιακή τοποθέτηση, οι στίχοι της ευσεβούς, λόγιας ποιήτριας του Βυζαντίου, μια εκ βαθέων συγκλονιστική εξομολόγηση...

"Η αμαρτωλή γυναίκα αλείφει με μύρο τα πόδια του Ιησού"
λεπτομέρεια, Jacob Beschey 

"Κύριε, η γυναίκα που έπεσε, σε τόσες αµαρτίες,

σαν άκουσε, σαν ένοιωσε τη θεϊκή σου Χάρη

σαν µυροφόρας ένδυµα, στα κλάµατα πνιγµένη

µύρα προ του θανάτου Σου,εντάφια σου φέρνει,

και ωιµέ, στενάζει, κλαίει και θρηνεί 

πολλή µε δέρνει νύχτα

ασέληνη και σκοτεινή έρως της αµαρτίας

νύχτα που φλέγει και κεντά πόθους ακολασίας.

Δέξου Χριστέ, τα δάκρυα τα πύρινα που χύνω

Συ, που στα σύννεφα τραβάς της θάλασσας το κύµα.

Γύρισε την συµπόνια Σου, στους στεναγµούς µου,

Συ πώγυρες τους ουρανούς στην θεία γέννησή Σου.

Τα πόδια σου τα άγια, άφησε να φιλήσω

και να σκουπίσω άφησε µε τα ξανθά µαλλιά µου

Τα πόδια, που σαν άκουσε τον κρότο τους η Εύα

το δειλινό µεσ” στην Εδέµ κρύφθηκε από φόβο.

Τις τόσες αµαρτίες µου και τη βαθιά Σου κρίση

ποιος να µετρήσει ηµπορεί Χριστέ µου, ψυχοσώστη

Μη µε αφήνεις έρηµη και ταπεινή σου δούλη Σου,

όπου έχεις, ως Θεός άπειρη καλοσύνη".

("Τροπάριον της Κασσιανής", απόδοση από τον Κωστή Παλαμά)

Η Κασσιανή έγραψε το Τροπάριο στο μοναστήρι, όπου κατέφυγε μετά το γνωστό περιστατικό με τον αυτοκράτορα, Θεόφιλο. Εκεί στο ήρεμο και υποβλητικό περιβάλλον ξεδίπλωσε το καλλιτεχνικό της ταλέντο, που σε συνδυασμό με τη βαθιά πίστη και το απαράμιλλο θρησκευτικό της συναίσθημα έγραψε υμνωδίες και τροπάρια.
Το κείμενό της αναφέρεται στην αμαρτωλή γυναίκα, που ο Χριστός έσωσε από λιθοβολισμό και πολλοί ταυτίζουν με τη Μαρία Μαγδαληνή.

Από τη γνωστή και κατανυκτικότατη μελωδία του Τροπαρίου εμπνεύστηκαν κι άλλοι συνθέτες.

1. Ο Κερκυραίος συνθέτης Νικόλαος Μάντζαρος, βασικός εκπρόσωπος της Επτανησιακής μας Σχολής μελοποίησε το Τροπάριο της Κασσιανής για τετράφωνη ανδρική χορωδία.

2. Η σύνθεση του Μίκη Θεοδωράκη: "Troparion" ανήκει στα πρώιμα έργα του συνθέτη.
Γράφτηκε ων έφηβος και σπουδαστής ακόμη του Ωδείου. Ο Μίκης βασίζεται στα μοτίβα του εκκλησιαστικού ύμνου, χρωματίζοντάς τα με δυτικές αρμονίες.
To "Τroparion" εκτελείται από τετράφωνη μικτή χορωδία και ορχήστρα.

"Κύριε, η γυναίκα που έπεσε σε πολλές αμαρτίες, σαν ένοιωσε τη θεότητά σου, γίνηκε μυροφόρα και σε άλειψε με μυρουδικά

πριν από τον ενταφιασμό σου κι έλεγε οδυρόμενη:

Αλλοίμονο σε μένα, γιατί μέσα μου είναι νύχτα κατασκότεινη και δίχως φεγγάρι,

η μανία της ασωτείας κι ο έρωτας της αμαρτίας.

Δέξου από μένα τις πηγές των δακρύων,

εσύ που μεταλλάζεις με τα σύννεφα το νερό της θάλασσας.

Λύγισε στ’ αναστενάγματα της καρδιάς μου,

εσύ που έγειρες τον ουρανό και κατέβηκες στη γης.

Θα καταφιλήσω τα άχραντα ποδάρια σου,

και θα τα σφουγγίσω πάλι με τα πλοκάμια της κεφαλής μου

αυτά τα ποδάρια, που σαν η Εύα κατά το δειλινό, τ’ άκουσε να περπατάνε, από το φόβο της κρύφτηκε.

Των αμαρτιών μου τα πλήθη και των κριμάτων σου την άβυσσο, ποιος μπορεί να τα εξιχνιάση, ψυχοσώστη Σωτήρα μου;

Μην καταφρονέσης τη δούλη σου, εσύ που έχεις τ’ αμέτρητο έλεος"

("Τροπάριον της Κασσιανής", απόδοση από τον Φ.Κόντογλου)

3. Έμπνευση από την Κασσιανή είναι και η σύνθεση του Χρήστου Χατζή.
Όπως δηλώνει ο ίδιος:
"Έχω χωρίσει το κείμενο σε πέντε ενότητες: το πρώτο και το τελευταίο είναι λατρευτικό και εξομολογητικό. Το δεύτερο είναι σκοτεινό (Magdalen: περιγράφει την έλξη που έχει η αμαρτία και το σκοτάδι), το τρίτο είναι γεμάτο κοσμικό μεγαλείο, ενώ το τέταρτο είναι μια σύντομη περιγραφή της αρχικής πτώσης στον Παράδεισο.
Τα μέρη της σύνθεσης βασίζονται σε βυζαντινά, δυτικοευρωπαϊκά στοιχεία αλλά και στοιχεία ρομαντισμού, μινιμαλισμού και μπλουζ. Το έργο έχει σχεδιαστεί για να ευδοκιμεί σε ένα μεγάλο ακουστικό χώρο". 

4. Ο Ivan Moody, μουσικολόγος, θεολόγος και ιερωμένος, μαθήτευσε στο πλευρό του Τζων Τάβενερ, και το ανατολικό λειτουργικό άσμα είχε μεγάλη επιρροή στη μουσική του.
Το έργο του: "Troparion of Kassiani" είναι για γυναικείες φωνές και δομείται σε τρία μέρη.

(www.naxos.com, ektimotheou.blogspot.com)

Ρακίνας - Μότσαρτ: Μιθριδάτης, ο βασιλιάς του Πόντου...

Ένας από  τους σημαντικότερους Γάλλους κλασικούς συγγραφείς είναι ο Ρακίνας. 
Θεωρείται ο πρώτος που συνέθεσε αξιόλογες τραγωδίες μετά τους Έλληνες κλασικούς.
Πηγή έμπνευσης των έργων του υπήρξαν οι τραγωδίες των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων.
Στη μνήμη του (έφυγε σαν σήμερα 21 Απριλίου 1699) αναφερόμαστε στο έργο του "Μιθριδάτης".

Λέγεται πως ο Ρακίνας, τελειοποίησε , το κλασικό θέατρο, ένα εκφραστικό όργανο αναπαραγωγής των μύθων, για να εξετάσει από κοντά τα πρόσωπα των ηρώων του και να διαπιστώσει την ατελή τους φύση.

Ετσι στο θεατρικό του, έμπνευση από τον  επιφανή Βασιλιά του Πόντου ο οποίος  είχε κατακλύσει τα έθνη, όρθιος ακόμα και όταν ηττάται, τον παρουσιάζει ηγετική φωνή, που απειλεί την ίδια τη Ρώμη.
Τον μεταφέρει κατ' ευθείαν από τη σκηνή της Ιστορίας στο θέατρο, όπου ο ηρωισμός συνυφαίνεται με τον έρωτα και με τα πιο βίαια πάθη.

Σκηνή από τον "Μιθριδάτη", Ρακίνα

εικονογράφηση-ΜΕΤ

"Άρπαγες διψαλέοι του πλούτου των εθνών
που όλους εδώ τους φέρνει η φήμη θησαυρών.
Συρρέουν κατά μάζες. Φθόνοι τους τριβελίζουν.
Τη γη τους παρατούνε, τη γη μας πλημμυρίζουν. 

Ολέθρια συμπάθεια που έδωσα και πήρα!
Ένωση τόσο τέλεια που ματαιώνει η μοίρα!
Αχ! Με τι ορμή παράφορη  έσμιξαν οι ουρανοί
καρδιές που δεν προόριζαν  να ζήσουνε μαζί! "

(Ρακίνας: "Μιθριδάτης, ο βασιλιάς του Πόντου")


Ο Μιθριδάτης Στ' ο Ευπάτορας αντιστάθηκε σθεναρά στους Ρωμαίους. Ο Ρακίνας παρουσιάζει αρκετά επεισόδια της ζωής του Μιθριδάτη και, ως συνήθως, δίνει μεγάλη σημασία στις ερωτικές ίντριγκες.
Ο Μιθριδάτης ήταν η αγαπημένη τραγωδία του Λουδοβίκου XIV.

Σκηνή από τον "Μιθριδάτη", Ρακίνα
εικονογράφηση-ΜΕΤ

Πυρήνας, η σύγκρουση µεταξύ δύο αδελφών (του Ξιφάρη και του Φαρνάκη) που αγαπούν την ίδια γυναίκα. Ο Ρακίνας με το θέμα του Μιθριδάτη "έπληξε" τους Αψβούργους.

Βασισμένος στο κείμενο του Ρακίνα ο 14χρονος  Β.Α. Μότσαρτ θα συνθέσει την ομότιτλη ιστορική όπερα seria σε 3 πράξεις.
Ηταν το έργο, με το οποίο έδειξε σε όλους το ταλέντο του στη σκηνική μουσική ξεπετάχτηκε στο χώρο της όπερας. Το λιμπρέτο ακολουθεί μεν το Ρακίνα, όπου ο βασιλιάς εκτός από ηγέτης παρουσιάζεται και παθολογικά ζηλιάρης, όμως υπάρχει και μια "αντιστροφή ρόλων" με τον θεατρικό συγγραφέα, καθώς ο Μότσαρτ έπαιρνε την εκδίκησή του ταυτίζοντας τους νικητές Ρωμαίους με την Αυστροουγγρική αυτοκρατορία.

Η πολιτική διάσταση του έργου έγκειται στην καταγωγή του συνθέτη από το Σάλτσµπουργκ της Αυστρίας, στην αυτοκρατορία της οποίας ανήκε τότε η περιοχή του Μιλάνο, όπου ανέβηκε η όπερα μετά την παραγγελία από τον Αυστριακό διοικητή της πόλης.
Ενώ στο γαλλικό πρότυπο οι Ρωμαίοι στρατηγοί δεν εμφανίζονται, στο λιμπρέτο του Μότσαρτ κανουν έντονη την παρουσία τους.

"O 14χρονος Μότσαρτ στην Ιταλία",
Giambettino Cignaroli 

Οι μικρές αλλαγές στην Μοτσάρτια όπερα θέλουν ως αγαπημένη του Μιθριδάτη την Ασπασία, ενώ παραμένουν οι Ξιφάρης, Φαρνάκης και Ισμήνη, πριγκίπισσα των Πάρθων.

Η όπερα είχε τεράστια επιτυχία, καθώς ανέβηκε 21 φορές, παρά τις αμφιβολίες για το νεαρό της ηλικίας του Μότσαρτ.

Η όπερα μπορεί να διαθέτει μόνο δυο ensembles, καθώς  διακρίνεται για τις δεξιοτεχνικότατες άριες των βασικών ρόλων, όμως και τα δυο είναι ξεχωριστά και αξιοσημείωτα.

Πρόκειται για το ντουέτο με τους  Ξιφάρη, (γιου του Μιθριδάτη) και Ασπασία και το  κουιντέτο του φινάλε,  χαρακτηριστικό της μπαρόκ  opera seria να ολοκληρώνεται με ένα σύντομο χορωδιακό ή tutti. Εδώ είναι μόλις ενός λεπτού. Ερμηνεύεται από τους Ξιφάρη, Ασπασία, Φαρνάκη, Ισμήνη και Αρμπάτη, οι οποίοι υπόσχονται στον Μιθριδάτη πως θα απελευθερώσουν το λαό από τους Ρωμαίους λίγο πριν ο βασιλιάς του Πόντου αυτοκτονήσει προκειμένου να αποφύγει την αιχμαλωσία.


Τα ακούμε και τα δυο μαζί με την ουβερτούρα:

1. "Se viver non degg’io", Duet:

2. "Non si ceda", Quintett:

"Δεν παραδινόμαστε στο Καπιτώλιο,

αντιστεκόμαστε με περηφάνεια.

Πάντα πόλεμος και ποτέ ειρήνη

σ' ολόκληρο τον κόσμο

να χαρίσουμε την ελευθερία."

3. Η Ουβερτούρα:

(Τοκείμενο έχει βασιστείσε στοιχεία από:  homouniversalis, academia. edu, newsville)

Καθήμενος επί πώλου και ως "λάμψη του πρωινού άστρου"....

"Την Άνοιξη δεν τη βρήκα τόσο στους αγρούς, ή έστω,

σ’ έναν Μποτιτσέλλι, όσο σε μια μικρή Βαϊφόρο κόκκινη..."

(Οδυσσέας Ελύτης)

"Βαϊφόρος", Μονή Αγ. Νικολάου-Μετέωρα
(Θεοφάνης ο Kρής, 1546 μ.Χ.)

Χρόνια Πολλά, φίλοι μου!
Πάντα προκαλούν δέος οι θρησκευτικές απεικονίσεις και ιδιαίτερα μια "Βαϊφόρος", που προτρέπει σε στοχασμούς για την εύρεση της Άνοιξης εντός μας..., όπως γράφει στο παραπάνω απόσπασμα και ο τρανός μας ποιητής.
"Βαϊφόρος" ονομάζεται κάθε απεικόνιση του Χριστού που "καθήμενος επί πώλου όνου" εισέρχεται θριαμβευτής στα Ιεροσόλυμα.

Η ΕΙΚΟΝΑ ειναι από τη Μονή Αγ. Νικολάου στα Μετέωρα. Πρόκειται για δημιουργία του Θεοφάνη του Κρητός  του 16ου αι.
Ο Χριστός εισέρχεται στα Ιεροσόλυμα καθισμένος σε υποζύγιο, ενώ οι μαθητές ακολουθούν με επικεφαλής τον Πέτρο. Στην πύλη της πόλης τον αναμένει πλήθος κόσμου με χαρούμενα κι ενθουσιώδη πρόσωπα. Ο γέροντας κρατά κλαδί βαγιάς, σύμφωνα με τη συνήθεια στους Ιουδαίους να κρατούν στα χέρια τους τέτοιους κλάδους όταν υποδέχονταν επίσημα πρόσωπα. Τα "βαΐα των φοινίκων" τα συναντούμε ως σύμβολα της πεποίθησης των πρώτων χριστιανών για τη νίκη της πίστης τους.Πίσω από τον Ιησού, απεικονίζεται βραχώδες τοπίο. Ο αγιογράφος με αυτόν τον τρόπο προσδιορίζει την ακτίνα πορείας του  Χριστού.
Η σκηνή αποκτά και μια χαριτωμένη διάσταση με τον καλλιτέχνη να απεικονίζει μικρά παιδιά που γελαστά τοποθετούν κλαδιά στο δρόμο που θα περάσει ο "Βασιλιάς της Δόξης".


Μοναδική είναι η θέση που κατέχει στην καρδιά του Ελύτη η Βυζαντινή τέχνη, στοιχεία της οποίας, όπως γνωρίζουμε, χρησιμοποίησε και στα κολάζ του.
Ο ποιητής μας απεχθανόταν τη δυτικότροπη απεικόνιση, γι'αυτό και η επιλογή μου μιας "Βαϊφόρου" -λόγω ημέρας- από τη Βυζαντινή εικονογραφία.
Αντίθετα με τα εικαστικά, ο Ελύτης αγαπούσε την Μουσική της Δύσης, με μια ιδιαίτερη αδυναμία στον Μότσαρτ(βρίσκουμε αναφορές σε ποιήματά του) και τον Μπαχ.

Η ΚΑΝΤΑΤΑ του ΜΠΑΧ:

Έτσι, επιλέγω να συνοδεύσω μουσικά τη "Βαϊφόρο" του, με την καντάτα του Bach: "Wie schön leuchtet der Morgenstern (Το όμορφο πρωινό αστέρι λάμπει), BWV  1".

Είναι  καντάτα που έγραψε στα χρόνια της Λειψίας.
Συγκεκριμένα, τη συνέθεσε το 1725 για την γιορτή του Ευαγγελισμού που εκείνη την χρονιά όμως συνέπεσε με την Κυριακή των Βαΐων κι από τότε καθιερώθηκε να εκτελείται και αυτή τη μέρα χωρίς αλλαγή του λιμπρέτου, που βασίζεται σε ύμνο του Philipp Nicolai.

Εντυπωσιακότατος ο τρόπος που ο νεαρός Μπαχ καταφέρνει να εστιάσει στην έννοια του κειμένου, με μια ποικιλία μουσικών-αρμονικών μέσων και εκπληκτικά χορωδιακά μέρη.
Ο συνθέτης εναρμονίζει με απλό τρόπο στις χορωδιακές φωνές και διαχωρίζει την μία από την άλλη με ενδιάμεσες παύσεις.
Η ενορχήστρωση είναι πλούσια κι η  "λάμψη του πρωινού άστρου" απεικονίζεται από δύο σόλο βιολιά.
Το ύφος καθίσταται ιδιαιτέρως λαμπρό και μεγαλοπρεπές με τις  μελωδικές φιγούρες των χαλκίνων
.Η καντάτα είναι γραμμένη στη φα μείζονα, που οι μουσικολόγοι έχουν αποκαλέσει κλίμακα "προσωπικής χαράς και στοχασμού" για τον μεγάλο κάντορα.

Bach: Cantata BWV 1:"Wie schön leuchtet der Morgenstern":

  Για την Ημέρα των Βαΐων και τον Μπαχ μπορείτε να διαβάσετε και παλαιότερο κείμενο εδώ.

Έλα Αρλεκίνε στην παρέα μας...Πικάσο-Μαρτινού

[Στη μνήμη του βασικού εκπροσώπου του κυβισμού Πάμπλο Πικάσο, που έφυγε σαν σήμερα  8 Απριλίου 1973]

Η Commedia dell’ Arte άσκησε ανεξάντλητη γοητεία στον Πικάσο, ιδιαίτερα ο Αρλεκίνος. 

Ένας αινιγματικός υπηρέτης που διακρίνεται για την ευφυία και την πονηριά του!Είναι ήρωας πολυμήχανος, γκαφατζής και συνάμα λίγο αναιδής. Τα θαλασσώνει και τα μπαλώνει.
Φυσιογνωμία με δυο πρόσωπα, δηλαδή.

Αυτή η διττή μορφή εντυπωσίασε και τον Πικάσο, που στον Αρλεκίνο έβλεπε μισή δημιουργική θεότητα και μισό καταστρεπτικό δαίμονα.
Ο Αρλεκίνος, όπως ο αρχαίος Ερμής, ήταν για τον ισπανό καλλιτέχνη ο αναιδής ανατροπέας του κατεστημένου.
Έτσι, έδωσε μια σειρά εικαστικών με θέμα τον αρλεκίνο, χαρακτήρα με τον οποίο, κατά δήλωσή του, ταυτιζόταν.

Με χαρακτήρες της Commedia dell' Arte ασχολήθηκε και ο τσέχος συνθέτης  Μπόχουσλαβ  Μαρτινού.
Στα έργα της πρώιμης συνθετικής περιόδου ανήκουν και οι 14 πιανιστικές μινιατούρες του,  γραμμένες τη δεκαετία 1912-1922 που τιτλοφορούνται "Loutky-Μαριονέτες".
Είναι συγκεντρωμένες σε τρία βιβλία, γραμμένα σε αντίστροφη σειρά, χρονολογικά [1914 (III), 1918 (II), 1922 (I)] κι απέκτησαν μεγάλη δημοτικότητα εξ αρχής.

Αναφέρονται στις φιγούρες της Κομμέντια ντελ' Αρτε: Πιερότο,Κολομπίνα και Αρλεκίνο, τους εύθυμους χορούς του συγκεκριμένου θεατρικού είδους, αλλά και μουσικές περιγραφές σκηνών από την "ιδιωτική ζωή" των μαριονετών.

Συγκεκριμένα:

ΒΙΒΛΙΟ Ι:

Χορός Κολομπίνας
Η νέα κούκλα 
Η ντροπαλή κουκλα
Παραμύθι
Ο Χορός της κούκλας

ΒΙΒΛΙΟ ΙΙ:

Κουκλοθέατρο
Αρλεκίνος
Κολομπίνας αναμνήσεις
Η άρρωστη κούκλα
Το τραγούδι της Κολομπίνας

ΒΙΒΛΙΟ ΙΙΙ:

Η Σερενάτα του Πιερότου
Το ευαίσθητο βαλς της κούκλας
Koλομπίνα
Κουκλοθέατρο


Συνδυάζουμε τους "εικαστικούς Αρλεκίνους" του Πικάσο με τον "Αρλεκίνο" από το 2ο Βιβλίο συνθέσεων του Μαρτινού.

Ένα allegretto con giusto σε 6/8, φωτεινό και ενεργητικό.Το κύριο θέμα της σύντομης σύνθεσης, πλαισιώνεται από φολκλορικά στοιχεία στην ανάπτυξή του. Ο ρυθμός σύντομα μεταφέρεται σε 3/4, ένα χορευτικό, ανάλαφρο βαλσάκι.Τολμηρές μετατροπίες, ζωηρές, μελωδικές υπομνήσεις σκιαγραφούν τη φιγούρα του Αρλεκίνου, χαρακτήρα που ο Πικάσο είδε ως αναιδή ανατροπέα του κατεστημένου, στοιχείο που δεν χρειάζεται και πολλή φαντασία για να εντοπιστεί στην παρτιτούρα του τσέχου δημιουργού. Η χαριτωμένη μαριονέτα υποκλίνεται στην ήχηση της βαθιάς συγχορδίας που πατιέται κι απ'τα δυο χέρια με ιδιαίτερο δυναμισμό καθ'υπόδειξη "σφορτσάντο" του συνθέτη.

Bohuslav Martinu: Loutky Book II, "Harlekýn" 

Μουσική "Επίκληση" στον Ελ Γκρέκο...

"Η συναυλία των Αγγέλων, λεπτομέρεια από τον "Ευαγγελισμό", Δ.Θεοτοκόπουλος

"Θα παλέψω, στη Φραγκιά πού πάω, μέ τους πιο τρανούς, για να ζορίσω την ψυχή μου 

ή να χαθεί ή να νικήσει...[...]

Σκίζω τις μάσκες, ανασηκώνω τα κρέατα, δε γίνεται, λέω, κάτι αθάνατο υπάρχει κάτω από τά κρέατα, αυτό ζητώ, αυτό θά ζωγραφίσω. 

Όλα τά άλλα, μάσκες, κρέατα, ομορφιές, τά χαρίζω στους Τιτσιάνους και Τιντορέτους, 

με γειά χαρά τους..."

(Αναφορά στο Γκρέκο, Νίκος Καζαντζάκης)

Πριν από τον Σμαραγδή, και ο Luciano Salce το 1966 είχε σκηνοθετήσει μια ταινία για τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο με τον Mel Ferrer στον ρόλο του τίτλου.

Η υπόθεσή της περιστρέφεται γύρω από την μετάβαση του ζωγράφου στην Ισπανία, την προσπάθειά του να καθιερώσει την εικαστική του προσέγγιση,αλλά και τη σχέση του με την Ντόνα Χερόνιμα ντε λας Κουέβας, γυναίκα ευγενικής καταγωγής από το Τολέδο, που εντυπωσίασε με τα ψυχικά της χαρίσματα αλλά και την αυστηρή της προσωπικότητα τον έλληνα καλλιτέχνη.
Εγιναν ζευγάρι και καρπός του έρωτά τους ήταν ο γιος τους Γεώργιος-Εμμανουήλ.
Πολλοί πιστεύουν ότι απεικονίσεις της Παναγίας ή της Μαγδαληνής, που έδωσε ο Γκρέκο, έχουν τα χαρακτηριστικά της Χερόνιμα

Τη μουσική της ταινίας συνέθεσε ο Έννιο Μορρικόνε, απ'όπου θα απολαύσουμε την "Επίκληση".

Η χρήση χορωδιακών φωνών στο 2:40 δημιουργούν μια υπερκόσμια ατμόσφαιρα, διάθεση ευφρόσυνη, αγγελική, όπως εκείνη της "Συναυλίας Αγγέλων", που τόσο περίτεχνα απέδωσε ο Κρης Θεοτοκόπουλος!

Η εικόνα της "συναυλίας" αποτελεί τμήμα του έργου του: "Ευαγγελισμός", μάλλον το τελευταίο έργο πριν το θάνατο του ζωγράφου, όπου Άγγελοι χωρίς φτερά εκτελούν σύγχρονα μουσικά όργανα (βιόλα ντα γκάμπα, άρπα, σπινέτο, φλάουτο) και ένας μελετά παρτιτούρα.
Οι Άγγελοι με τα επιμήκη σώματα(χαρακτηριστικό του ζωγράφου) μέσα σε μια πανδαισία από πράσινες, χρυσαφένιες και πορτοκαλιές αποχρώσεις υμνούν κατανυκτικά ορμώμενοι από κάποια εσωτερική φωνή. Χρώμα και φως, διαχωρίζουν το γήινο από το υπερβατικό, αντανακλούν τη βαθιά εσωτερικότητα και το συμβολικό στοιχείο.

Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος πέθανε σαν σήμερα, 7 Απριλίου του 1614, σε ηλικία 73 ετών και τάφηκε στο ναό του Αγίου Δομήνικου στο Τολέδο.

Ennio Morricone: "El Greco-Invocazione(Επίκληση)"

Άντερσεν και Προκόφιεφ, τα δύο "ασχημόπαπα"...

Νοερή περιήγηση στο Σέντραλ Παρκ της Ν.Υόρκης, βόλτα στην ύπαιθρο, κάτω από τον ανοιξιάτικο ήλιο σήμερα, φίλοι μου, και αφορμή δίνει η "Ημέρα Παιδικού βιβλίου".

2 του Απρίλη έχει καθιερωθεί ως Ημέρα παιδικού βιβλίου, διηγήματος και παραμυθιού, καθώς αυτή τη μέρα γεννήθηκε ο μεγάλος Δανός παραμυθάς Χανς Κρίστιαν Άντερσεν.

Hταν ο γιός ενός φτωχού τσαγκάρη και μιας πλύστρας που ήθελε να γίνει ηθοποιός, κάτι για το οποίο απορρίφθηκε επειδή ήταν "κοκκαλιάρης και άσχημος"!
Ετσι, αφού διέθετε πολλή φαντασία στράφηκε στα παραμύθια. Πίστευε πως το παραμύθι αποτελεί μια ευχάριστη διήγηση με θαυμαστά εξωπραγματικά συμβάντα, που  κρύβει πολλές αλήθειες της καθημερινής ανθρώπινης ζωής, μα συγχρόνως νουθετεί.

Το μπρούτζινο  γλυπτό του κεντρικού νεοϋορκέζικου πάρκου που στήθηκε το 1956 για τα 150 χρόνια από τη γέννηση του Άντερσεν, απεικονίζει καθισμένο το μεγάλο παραμυθά διαβάζοντας  το βιβλίο του:  "Το ασχημόπαπο".

Όταν κάποτε ο Άντερσεν ρωτήθηκε αν θα έγραφε ποτέ την αυτοβιογραφία του εκείνος απάντησε πως ήδη την έχει γράψει με το "Ασχημόπαπο"!

Παραμύθι που εκδόθηκε το 1843 και εν μέρει ο συγγραφέας εμπνεύστηκε  από το "Αηδόνι της Σουηδίας",την  γνωστή μας, περίφημη υψίφωνο Τζένυ Λιντ.
Λέγεται πως ο Άντερσεν είχε ερωτευθεί τη φίλη του Τζένυ, όμως εκείνη τον απέρριψε ερωτικά.

Το "ασχημόπαπο", είναι η ιστορία ενός μικρού κύκνου που γεννήθηκε ανάμεσα σε πάπιες.
Ιστορία-αναφορά στη διαφορετικότητα, την αυτογνωσία και αυτοεκτίμηση, στοιχεία που μάς μεταμορφώνουν σε αυτό που αναδεικνύει την πραγματική μας ομορφιά.


Αναγνώστης των παραμυθιών του Άντερσεν υπήρξε και ο Σεργκέι Προκόφιεφ. 
Μάλιστα το 1914, χρονιά που κέρδισε το Βραβείο Ρουμπινστάιν,και κατά κάποιο τρόπο καθιερώθηκε ως καλλιτέχνης, έγραψε το "The Ugly Duckling".
Πρόκειται για ληντ με συνοδεία πιάνου ή ορχήστρας, που αρκετοί το χαρακτηρίζουν αυτοβιογραφικό, υποστηρίζοντας ότι ο Προκόφιεφ είδε τον εαυτό του ως το ασχημόπαπο που εξελίχθηκε στον όμορφο κύκνο.
Εκφραστικότατος ο συνθέτης αποδίδει την ιστορία του Άντερσεν με  αριστοτεχνικό τρόπο και δυναμική κατάλληλη να αποτυπώσει την άλλοτε μελαγχολική, αγωνιώδη κι άλλοτε παιχνιδιάρικη  διάθεση του παραμυθιού.

Την Συμφωνική της Ν.Υόρκης διευθύνει ο Leopold Stokowski:

Prokofiev: "The Ugly Duckling, Op. 18"