Πεντακόσια χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από τη ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ, το θρησκευτικό κίνημα του 16ου αιώνα, που ίδρυσε τον Προτεσταντισμό.
Ήταν 31 Οκτωβρίου του 1517 όταν ο Μαρτίνος Λούθηρος συνέταξε τις 95 θέσεις του και τις θυροκόλλησε στην είσοδο του καθεδρικού της Βιτεμβέργης, στις οποίες καταδίκαζε την πώληση συγχωροχαρτιών και την απόλυτη εξουσία του Πάπα.
Για τον εορτασμό της 300τής επετείου της Ημέρας, ο Φέλιξ Μέντελσον συνέθεσε την 5η Συμφωνία του, γνωστή ως «Συμφωνία της Μεταρρύθμισης», ένα έργο ακαδημαϊκό και συγχρόνως προγραμματικό, που δεν έτυχε καλής υποδοχής παρότι ο Μέντελσον δίνει μια ξεκάθαρη ιδέα του μουσικού ύφους του., που δεχόταν επιρροές από την Λουθηρανική, εκκλησιαστική μουσική.Είχε επηρεαστει από το ύφος του Μπαχ μετά την εκτενή μελέτη των έργων του κάντορα και στη συμφωνία του αυτή συναντώνται στοιχεία του μπαρόκ συνθέτη, όπως το χορικό του φινάλε.
Γραμμένη στο μείζονα και ελάσσονα τρόπο της ΡΕ, η συμφωνία αναπτύσσεται σε τέσσερις κινήσεις:
Στο 1ο μέρος, ο συνθέτης χρησιμοποιεί ως μοτίβο το «Αμήν της Δρέσδης», μια ακολουθία από έξι νότες, που πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τη χορωδία στο Βασιλικό παρεκκλήσι της Δρέσδης, εξού και το όνομα.
Διαφορετικού πνεύματος είναι το vivace του 2ου μέρους.Θυελλώδες, ίσως ο Μέντελσον είχε πρόθεση να αποτυπώσει τις μνήμες από τους πολέμους της Μεταρρύθμισης.
το «Αμήν της Δρέσδης» με περισσότερο λυρισμό ξετυλίγεται στο andante του 3ου μέρους σε μια απλή κυκλική φόρμα άριας για τα πρώτα βιολιά, ενώ τα συνοδευτικά έγχορδα θυμίζουν τα αργά μέρη των σουιτών του Μπαχ και
η συμφωνία ολοκληρώνεται με την 4η κίνηση σε μορφή σονάτας, που θεματικά βασίζεται σε ένα από τα πιό γνωστά χορικά: « Ein feste Burg ist unser Gott- Θεός το Φρούριον Ημών», σε μελωδία και κείμενο του ίδιου του Λούθηρου.
Πρόκειται για έναν από τους πιο αγαπημένους ύμνους της λουθηρανικής παράδοσης και συχνά αναφέρεται ως «Ύμνος της μάχης για τη Μεταρρύθμιση» κι ο θρύλος τον θέλει να τραγουδήθηκε από το Λούθηρο και τους οπαδούς του στις 31 Οκτωβρη του 1517, όταν θυροκολούνταν οι 95 Θέσεις των Πρωτεσταντών στον καθεδρικό της Βιτεμβέργης(πάνω σε αυτόν τον ύμνο στηρίζεται και το έξοχο Χορικό του Μπαχ).
Ακούμε το 4ο μέρος της 5ης Συμφωνίας υπό την μπαγκέτα του Xέρμπερτ φον Κάραγιαν:
«Θεός το φρούριον ημών,
Ασπίς εν τοις κινδύνοις.
Και βοηθός παντός πιστού,
Εν ώρα της οδύνης…»
Felix Mendelssohn: «Συμφωνία No 5, της Μεταρρύθμισης», Mov.4
Η Συμφωνία ολόκληρη από την Φιλαρμονική της Νέα Υόρκης και στο πόντιουμ ο Δ.Μητρόπουλος:
Βαφτίστηκε με τα μικρά ονόματα των γονιών της, Κλωντ Ντεμπισί και Έμμα Μπαρντάκ...
Η Κλωντ-Εμμα ήταν η λατρεμένη μονάκριβη του γάλλου ιμπρεσιονιστη συνθέτη που χαϊδευτικά τη φώναζε Σιου Σιου.
Γεννήθηκε σαν σήμερα 30 Οκτωβρίου 1905 στο Παρίσι και όπως περιγράφεται από τους γονείς , αλλά και οικογενειακούς φίλους ήταν ένα πλάσμα χαριτωμένο, ζωντανό κι αυθόρμητο, πρόσχαρο και φιλικό με όλους.
Ο Ντεμπισί τής είχε πολύ μεγάλη αδυναμία, καθώς ζώντας μια έντονη μποέμικη ζωή, ταραγμένη από πολλούς έρωτες, έγινε πατέρας στην ηλικία των 43 ετών. Δυστυχώς, το κοριτσάκι πέθανε από διφθερίτιδα στα δεκατρία της, ένα χρόνο μετά το θάνατο του πατέρα της.
Ο Ντεμπισί είναι γνωστό πως της είχε αφιερώσει αρκετά από τα έργα του, πιο γνωστό για την αφιέρωση η σουίτα του «Παιδική Γωνιά», που συνέθεσε όταν η Σίου Σίου ήταν τριών χρονών.
Τα περισσότερα μέρη της σουίτας αφορούν θέματα που θυμίζουν την παιδική ηλικία κι η έμπνευση έρχεται από τα παιχνίδια, που κοσμούσαν το δωμάτιό της μικρής.
Το εξώφυλλο της αρχικής έκδοσης του «La Boite à Joujoux»
από τον André Hellé.
Ένα έργο του Ντεμπισί, αφιερωμένο στην εφτάχρονη κόρη του, που όμως δεν ακούγεται συχνά είναι το «La Boite à Joujoux-Το Κουτί με τα παιχνίδια».
Πρόκειται για ένα μπαλέτο για παιδιά ή μαριονέτες σε κείμενα του André Hellé, που έκανε και την εικονογράφηση της αρχικής έκδοσης, με την ιστορία να ξετυλίγει τη ζωή, την αγάπη και τη σύγκρουση μεταξύ των παιχνιδιών σε ένα παιχνιδοκούτι.
Ο συνθέτης βρίσκει την ευκαιρία να γράψει για την παιδική αθωότητα, μα συγχρόνως να επιδοθεί και σε μουσικές αλληγορικές νύξεις με αντανακλάσεις στον κόσμο των ενηλίκων.
Οι βασικοί χαρακτήρες τρεις: ο στρατιώτης, η κούκλα και ο Πουλτσινέλα.
Μια μουσική φράση που θυμίζει εμβατήριο είναι το θέμα για το στρατιώτη, ένα γλυκό και χαριτωμένο βαλς απεικονίζει την όμορφη κούκλα και ένα ελαφρώς ασύμμετρο και θορυβώδες μοτίβο, τον Πουλτσινέλα.
Στη σύγκρουση των δυο αρσενικών τραυματίζεται ο Στρατιώτης, που τον γιατρεύει η ερωτευμένη μαζί του, κούκλα.Ο Πουλτσινέλα υποχωρεί κι αποδέχεται τη σχέση τους.
Συχνά παρουσιάζεται και ως έργο για πιάνο και αφήγηση.
Αποτελείται, όπως και η «Παιδική Γωνιά» από 6 σκηνές.
Prélude
Le Magasin de jouets
Le Champ de bataille
La Bergerie à vendre
Après fortune faite
Épilogue
Λόγω του θανάτου του Ντεμπισί, την ενορχήστρωση ολοκλήρωσε ο André Caplet.
Το απολαμβάνουμε υπό την δ/νση του εξαίρετου ρουμάνου αρχιμουσικού Jonel Perlea:
Πρόκειται, όπως μαρτυρά η ακρόαση για έργo ιμπρεσσιονιστικής αισθητικής και ελεύθερης μουσικής κατασκευής με χαριτωμένα, "παιδιάστικα" φαινομενικά, υφολογικά χαρακτηριστικά, που παρακολουθείται ευχάριστα και πυροδοτεί προβληματισμούς...
Το μόνο μελανό σημείο στην ιστορία της μικρής Σιου Σιου, το τέλος της...Ευτυχώς που είχε προηγηθεί ο θάνατος του Ντεμπισί γιατί πραγματικά είναι ό, τι χειρότερο για ένα γονιό, να βλέπει την αυλαία της ζωής του σπλάχνου του, να κλείνει...
Από την πρώτη στιγμή
του πολέμου, μουσική και τραγούδι συντρόφευαν τους στρατιώτες στο Αλβανικό
μέτωπο, μα και όσους αγωνιούσαν στα μετόπισθεν..
Πολλοί είναι κι ο
ρεμπέτες, που έγραψαν τραγούδια με ηρωικό και αντιπολεμικό περιεχόμενο, πολλές
φορές και με αλλαγμένους τους στίχους προκειμένου να αντιμετωπίσουν ανώδυνα τη
λογοκρισία.
Ανάμεσά τους κι ένας
ρεμπέτης που οι περισσότεροι δεν γνωρίζουμε με το όνομά του, μα με το ψευδώνυμό
του.
Ο μπαρμπα-Μήτσος ήταν
δεξιοτέχνης στο μπουζούκι κι είχε εξαιρετικά διασκευάσει προπολεμικά τη μελωδία
από την οπερέτα του Κάλμαν «Μπαγιαντέρα».
Έτσι ο Ποριώτης
ρεμπέτης βαφτισμένος, Δημήτρης Γκόγκος, έγινε γνωστός ως «Μπαγιαντέρας»…
Πολέμησε στην Αλβανία
κι έπειτα στην Κατοχή έγινε μέλος της Αντίστασης.
Ατίθασος, με ελεύθερο πνεύμα, αριστερών πεποιθήσεων, έγραψε τραγούδια υμνητικά
για το ΕΑΜ, αλλά και νωρίτερα πολλά για τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, όπως «Τους
κενταύρους δεν φοβάμαι», στο οποίο υπογράφει τους στίχους, τη μουσική μα και
την ερμηνεία κι ανήκει στον αντιπολεμικό δίσκο που κυκλοφόρησε κρυφά το
Δεκέμβρη του 1940.
Πρόκειται για ένα
δυναμικό χασάπικο που αναφέρεται στη φοβερή τεθωρακισμένη μεραρχία του
ιταλικού στρατού, τους «Κενταύρους», που όμως η αριθμητική της υπεροχή δεν
πτόησε την καρδιά του Έλληνα…
Η μελωδία κι η φωνή του Μπαγιαντέρα, δονεί την ψυχή σαν σύγχρονος Τυρταίος...
«Για ντουφέκι δεν με νοιάζει, ούτε βάζω πια μαράζι
Συντροφιά έχω τη λόγχη, τη γλυκιά μου ξιφολόγχη.
Αγκαλιά μ’αυτή κοιμάμαι, τους Κενταύρους δε φοβάμαι
Θαύματα με κείνη κάνω, στις βουνοκορφές απάνω.
Οι φρατέλοι σαν με ιδούνε ψάχνουν δρόμο για να βρούνε
Μα τους στρώνω στο κυνήγι και αυτοί όπου φύγει φύγει».
Βίος και πολιτεία ο
Γκόγκος , ένα από τα «παλιόπαιδα τ’ατίθασα», έδινε ψυχή στο μπουζούκι του,
καθώς το γρατσούναγε, όμως μάλλον λάτρευε και την κλασική μουσική, απ’
όπου μην ξεχνάμε προήλθε και το
παρατσούκλι με το οποίο έμεινε στην αιωνιότητα.
Δύσκολα τα χρόνια της
Κατοχής, τα βίωσε όπως όλος ο Ελληνισμός με φτώχια και πείνα…
Ο Μπαγιαντέρας λόγω βαριάς μορφής αβιταμίνωσης έχασε την όρασή του.
Έζησε τυφλός ως το θάνατό του από εγκεφαλικό το 1985…
Το κείμενο δημοσιεύτηκε και στο ηλεκτρονικό περιοδικό iporta.gr
Τον αποκάλεσαν "Γενοβέζο Μάγο"!Γεννημένος την 27η Οκτώβρη 1782!
Παγκανίνι , ο δαίμονας!!
Η γοτθική φιγούρα του καλλιτέχνη, σε συνδυασμό με τη δεξιοτεχνία του στο βιολί, είναι που έκανε τους πάντες να τον ονομάσουν "δαιμονικό" βιολιστή.
O μύθος γύρω του, θέλει τον Παγκανίνι όπως και τον Φάουστ, να έχει κάνει συμφωνία με το διάβολο ώστε να αποκτήσει μαγικές δυνάμεις που να τού επιτρέπουν να δημιουργεί στο βιολί διάφορα εφέ.
Ο Βιεννέζος εικαστικός καλλιτέχνης Johann Peter Lyser απεικονίζει ακριβώς αυτήν την αντίληψη(ΦΩΤΟ).
Ο Παγκανίνι στο κέντρο με τα μαλλιά ανασηκωμένα, μυημένο στα μυστικά της μαγείας.
Δίπλα του μια ομάδα σκελετωμένων χορεύουν το χορό του θανάτου.
Πνεύματα μαγισσών αιωρούνται, ενώ αντικείμενα συνδεδεμένα με τον σατανισμό τον περιβάλλουν... μια μαύρη γάτα, ένα κρανίο, τα οστά ενός ανθρώπινου χεριού, ένα φίδι...
Άλλοι, πάλι πίστευαν πως το σώμα του Παγκανίνι είχε καταληφθεί από το διάβολο και πως χρησιμοποιούσε το βιολί για να παράγει αυτό που νόμιζαν ότι ήταν η "μουσική του διαβόλου" ή πως είχε σκοτώσει κάποια ερωμένη του, την ψυχή της οποίας είχε φυλακίσει στις χορδές του βιολιού του που έφτιαξε με τα έντερά της...
Οι χαρακτηρισμοί "Σατανάς", "μάγος", "διάβολος", ήταν συνηθισμένοι , όπως και το δοξάρι του ως "όργανο μαγείας".
"Ο Παγκανίνι κυμάτιζε στον αέρα τη μαγική ράβδο του κι έμοιαζε με μάγο που προστάζει τα στοιχεία" έγραψε ο ποιητής Χάινε, ενώ ο Λουδοβίκος Σπορ τον χαρακτήρισε "μάγο που βγάζει από το βιολί του ήχους που ποτέ δεν έχουν ακουστεί από αυτό το όργανο".
Οι Γερμανοί του δίνουν παρατσούκλια όπως "Hexensohn=γιός μάγισσας" ή "Hexenmeister- ο κύριος των μαγισσών", ονόματα που συνδέονται και με μια από τις συνθέσεις του Παγκανίνι, που έπαιζε συχνά: "Le streghe=οι μάγισσες".
Πρόκειται για παραλλαγές πάνω σε ένα θέμα από το μπαλέτο του Franz Xavier Süssmayr "Ιl noce di Benevento", το οποίο σηματοδοτεί την είσοδο των μαγισσών στη σκηνή.
Σολίστας στο ρόλο του μάγου ο κορυφαίος ουκρανός Julian Sitkovetsky, μαθητής του Thibaud, και παιδί-θαύμα!
Με πολλές διακρίσεις στο ενεργητικό του...Πρώτο Βραβείο στο Διαγωνισμό Νέων Ερμηνευτών στην Σοβιετική Ένωση το '45, ως βιολιστής, θέση που στο πιάνο και το τσέλο κατέκτησαν εκείνη τη χρονιά ο Ρίχτερ και ο Ροστροπόβιτς, αντίστοιχα.
Για την τεχνική του, τον άψογο ομοιόμορφο ήχο, και το ελεγχόμενο staccato ή pizzicato θαυμάστηκε από Μενουχίν και Όιστραχ!
Δυστυχώς έφυγε πολύ νέος, μόλις στα 32 του από καρκίνο, πρόλαβε όμως στη σύντομη ζωή του να "μαγέψει" κοινό και κριτικούς!
Paganini: "Variations le Streghe"/ Julian Sitkovetsky
Ο Άγιος Δημήτριος με τονεπίσκοπο και τον έπαρχο της πόλης, ως ανακαινιστές του Ναού στη Θεσσαλονίκη Ψηφιδωτό 7ου. αι.
"Μέγαν εύρατο εν τοις κινδύνοις, σε υπέρμαχον η οικουμένη,
αθλοφόρε τα έθνη τροπούμενον. Ως ουν Λυαίου καθείλες την δύναμιν,
εν τω σταδίω θαρρύνας τον Νέστορα, ούτως Άγιε, μεγαλομάρτυς Δημήτριε,
Χριστόν τον Θεόν ικέτευε, δωρήσασθαι ημίν το μέγα έλεος»
(Απολυτίκιο Αγίου Δημητρίου)
Ο Άγιος Δημήτριος ο Μυροβλήτης είναι ένας από τους πιο λαοφιλείς αγίους της Εκκλησίας μας και η μνήμη του γιορτάζεται σήμερα, 26 Οκτωβρίου.
Χρόνια Πολλά στους εορτάζοντες και τη Θεσσαλονίκη μας, την πόλη που μαρτύρησε.
*****
Η Θεσσαλονίκη με την ιστορία της άσκησε μοναδική γοητεία στον Νικόλα Αστρινίδη.Ιδιαίτερα τον έλκυσε η ιστορία του πολιούχου της, Αγίου Δημητρίου.
Η πρώτη σκέψη του ήταν να γραψει μία όπερα με θέμα τον Άγιο.Όμως, όταν πληροφορήθηκε αντιδράσεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας στη χρησιμοποίηση ενός ιερού θέματος στην κοσμική θεατρική μουσική, εγκατέλειψε την ιδέα κι αποφάσισε να στραφεί στο ορατόριο. Το λιμπρέτο ανατέθηκε στον ποιητή και φιλόλογο, Γιώργο Θέμελη, το όνομα του οποίου είναι συνδεδεμένο με την πόλη της Θεσσαλονίκης, που θεωρείται η πνευματική του πατρίδα. Ο ποιητής υπηρέτησε ως καθηγητής σε σχολεία της πόλης κι έζησε εκεί ως το τέλος της ζωής του.
Το ορατόριο παρουσιάστηκε τον Οκτώβριο του 1962 για την Πεντηκονταετηρίδα της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης υπό τη δ/νση του Σολ. Μιχαηλίδη.Το ρόλο του Δημήτριου υποδύθηκε ο σπουδαίος κύπριος βαρύτονος, Πιερής Ζαρμάς.
To κείμενο του Θέμελη ακολουθεί πιστά την ιστορία του Αγίου, με μόνη εξαίρεση την απουσία αναφοράς στην καταγωγή του, αφήνοντας τον οίστρο του να συμπληρωσει λεπτομέρειες, να αναπτύξει θέματα και να εμβαθύνει σε ιδέες εμπλουτίζοντας την ιστορία με προσωπική ευαισθησία. Το κείμενο χαρακτηρίζεται από καλοζυγισμένη ισορροπία ανάμεσα στα αφηγηματικά και αμιγως μουσικά μέρη. Έτσι, από τα 14 μέρη του ορατορίου, τα 7 είναι αφηγηματικά και τα υπόλοιπα 7 λυρικά: άριες και ντουέτα.
Το ορατόριο χωρίζεται σε δυο τμήματα: Το πρώτο παρουσιάζει τον Άγιο Δημητριο έως τη φυλάκισή του από τον Μαξιμιανό. Στη φυλακή συναντά το χριστιανό Νέστορα, ο οποίος παίρνει την ευχή του Αγίου κι έτσι αντιμετωπίζει με επιτυχία το φοβερό μονομάχο Λυαίο. Το δεύτερο μέρος, που είναι μεγαλύτερης έντασης, παρουσιάζει το μαρτύριο και την αποθέωση του Αγίου.
Χαρακτηριστικό της ισορροπίας του ορατορίου είναι πως όλοι οι χαρακτήρες έχουν από μία μόνο άρια κι ένα ντουέτο, εκτός από τον Δημήτριο που έχει δύο.
Σημαντική είναι η παρουσία της αφηγήτριας και του χορού, όπου σχολιάζουν τη σύγκρουση των δυο πίστεων, Χριστιανισμού και ειδωλολατρών.Η αρμονική γλώσσα με τον έντονο χρωματικό ρυθμό του Αστρινίδη δίνει βυζαντινό χαρακτήρα στο ορατόριο, ενώ στην ενορχήστρωση σημαντικό ρόλο παίζουν τα χάλκινα πνευστά. Εντυπωσιακό είναι πως ο ρόλος του ειδωλολάτρη Μαξιμιανού ανατίθεται σε μπάσο, υπονοώντας τον χαμηλό, υλιστικό κόσμο της ειδωλολατρείας. Για τη σύνθεση του ορατορίου, ο Αστρινίδης μελέτησε στη Βιβλιοθήκη του Παρισιού προκειμένου να βρει αυθεντικό υλικό. Ετσι, το μοτίβο του Πρελούδιου, που εμφανίζεται ως εξαγγελτικό μοτίβο,είναι από αυθεντικό
"Ο Άγιος Δημήτριος με δυο παιδιά" μωσαΐκό 7ου αι.
Βυζαντινό μέλος, ενώ αποκορύφωμα αποτελεί το τελευταίο μέρος όπου ο συνθέτης εναρμονίζει με απλότητα το Απολυτίκιο του Αγίου Δημητρίου, διατηρώντας την διαύγεια και την αυθεντικότητα του χαρακτήρα του.
Η διπλανή ΕΙΚΟΝΑ είναι από μωσαϊκό του 7ου αι. από τον Ναό του Αγίου Δημητρίου της Θεσσαλονίκης.
Πρόκειται για μια από τις αρχαιότερες παραστάσεις του Ναού, όπου ο Άγιος παριστάνεται εν μέσω δυο παιδιών όρθιος. Τα παιδιά έχουν απλωμένα και σκεπασμένα με τα ρούχα τους, τα χέρια τους σε ικεσία, ενώ ο Άγιος ντυμένος την στολή του Υπάτου, με λευκή χλαμύδα, έχει τα χέρια υψωμένα σε σχήμα δέησης.
(γι' άλλους ερευνητές, η εικόνα παριστά τον Άγιο Γεώργιο).
"Ένθρονος Άγιος Δημήτριος" Δ. Θεοτοκόπουλος
Η δεύτερη ΕΙΚΟΝΑ δεξιά: "Ένθρονος Άγιος Δημήτριος", τέμπερα και φύλλο χρυσού σε ξύλο κυπαρισσιού δια χειρός Δομήνικου Θεοτοκόπουλου.
Πρόκειται για πολύ σπάνια εικόνα της Κρητικής περιόδου, που πρόσφατα επιβεβαιώθηκε πως φιλοτεχνήθηκε από τον Ελ Γκρέκο, όταν μελετητές αναγνώρισαν την υπογραφή του στο πίσω μέρος: "χειρ Δομήνικου" (η εικόνα από dominikostheotokopoulos.webnode)
Το ορατόριο του Νίκου Αστρινίδη: "Άγιος Δημήτριος" θεωρείται μοναδικής ομορφιάς κι εκπληκτικής τεχνικής, όπου εκτός από το γεγονός πως στην αρμονία της Δύσης ενσωματώνει το βυζαντινό μέλος, ο συνθέτης αποδίδει με θαυμαστή ακρίβεια την ατμόσφαιρα. Θρησκευτικότητα, μυσταγωγία, κατάνυξη, πνευματική ανάταση και έκσταση, ένα έργο με χαρακτήρα προσευχής, υποδειγματικής ενορχήστρωσης και μεγάλης εκφραστικότητας.
Ν.Αστρινίδης: "Ορατόριο Άγιος Δημήτριος":
https://www.youtube.com/watch?v=SJkZ6uvhkR4
(Για τη σύνταξη του κειμένου χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από academia.edu- μελέτη του ερευνητή και συνθέτη Ηλ. Χρυσοχοΐδη)
Είναι ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους της τέχνης του 20ού αιώνα, ιδρυτής του κυβισμού και με σημαντική συνεισφορά στην εξέλιξη της μοντέρνας τέχνης.
Ο Ισπανός Πάμπλο Πικάσο γεννήθηκε σαν σήμερα 25 Οκτώβρη 1881 και δίνει την αφορμή της καλημέρας.
Πιστή στις επετειακές δημοσιεύσεις, φίλοι μου...
Κι έτσι, δοθείσης της αφορμής, δεν μπορώ να μείνω ασυγκίνητη και σε συνδυασμό με την ειδικότητά μου ως μουσικού,ανασύρω στη μνήμη μου έναν αγαπημένο πίνακα του κυβιστή ζωγράφου...Μουσικού θέματος,φυσικά!
Ο Ισπανός Πικάσο επιλέγει τη μουσική ως θέμα για να εκφράσει τη χαρά της ζωής.
Στη σειρά έργων του "ΤΡΕΙΣ ΜΟΥΣΙΚΟΙ" η Comedia de l'arte φιγουράρει όλο χάρη στις μορφές του πιερότου και του κατεργάρη γελωτοποιού...
Οι μορφές είναι τρεις.
Ένας αρλεκίνος και ένας πιερότος αριστερά,που κρατούν μουσικά όργανα, βιολί και κλαρινέτο και δεξιά ένας καλόγηρος με μαύρο χιτώνα, με ακορντεόν και παρτιτούρα.
Η σύνθεση αποπνέει κωμική διάθεση...
Θυμίζει προετοιμασία για χορό μεταμφιεσμένων ή πρόβα ορχήστρας πλανόδιων μουσικών σε καρναβαλική γιορτή.
-"Μάσκες", όμως, "γιατί;"αναρωτιέμαι...
-Τα πρόσωπα φαίνεται, πίσω απ'τις μάσκες να λειτουργούν καλύτερα...δίνω την "αόριστα -φιλοσοφημένη" απάντηση και προχωρώ.
Γωνιώδη σχήματα και μοτίβα σε έντονα, ζωντανά χρώματα.
Ως μη ειδική, οσφρίζομαι μια "ισχυρή" παιδικότητα, μια ξέγνοιαστη συναναστροφή, μια παρέα τριών φίλων που περνά καλά μαζί...
Αναπόληση όμορφων στιγμών αποτυπωμένη με τα μέσα που κανείς διαθέτει.
Και δω ο "κανείς", έχει παλέτα, πινέλα, χρώματα...έχει έμπνευση !!
Μάλλον δεν πέφτω πολύ μακριά...
Ο αρλεκίνος Πικάσο με το βιολί κάτω απ'το πηγούνι γρατζουνά με το δοξάρι φιλικά πειράγματα με αποδέκτες κοντινούς, δικούς του ανθρώπους.
Φαίνεται αστείος στη φαρδιά φορεσιά με τα κόκκινα και κίτρινα τρίγωνα, χρωματισμοί της σημαίας της πατρίδας του.
Κι οι φίλοι όμως μοιάζουν να το διασκεδάζουν.
Ο πρόσφατα (ο πίνακας φιλοτεχνήθηκε το 1921 )μακαρίτης Απολλιναίρ, ο καλός πιερότος, φυσά ηγετικές πνοές στο "Συναξάρι των ζώων" ...κι οι σκέψεις, "σαλτιμπάγκοι οδεύουν πλάϊ στων κήπων τις φραγές "!
Και δεξιά, ένας άλλος ποιητής και φίλος καρδιακός...ο Μαξ Ζακόμπ, ο παρ'ολίγον μοναχός ν'ανοιγοκλείνει τη φυσούνα.
Πείραμα, η απεικόνιση;
Αφηρημένη οπτική ιδέα;...
Λαχτάρα για διασκέδαση, αναπόληση στιγμής ανέμελης;
Ίσως να μη μπορεί κανείς να απαντήσει, ίσως και να υπάρχουνς άπειρες ιδέες να αιτιολογούν τη σύλληψη...Ίσως...
Και κει που προσπαθώ να μπω στον ψυχισμό του καλλιτέχνη, δίνει το ράσο τη δεύτερη αφορμή!Μουσική, αυτή τη φορά.
Ο ρασοφόρος Μαξ Ζακόμπ, σημαίνων της Παρισινής avant-garde σκηνής στις αρχές του 20ου αιώνα γνωριζόταν με το μουσικό Πουλένκ.
Η εκτίμηση του Πουλένκ κι ο απεριόριστος θαυμασμός στο πρόσωπό του, βρίσκει χαραμάδα έκφρασης, πού αλλού;...στις νότες !
Πέντε από τα ποιήματά του μελοποιούνται σε μια σύνθεση -νανούρισμα...αέρινο όνειρο.
Κοιμήθηκα,ονειρεύτηκα ...κι όμως ονειρεύτηκα την πραγματικότητα.
Την πραγματικότητα τριών φίλων, που ντυμένοι τη χαρούμενη διάθεση, τοιμάστηκαν για χορό αιωνιότητας φορώντας μάσκες, γιατί η ψυχή του καλλιτέχνη λειτουργεί καλύτερα πίσω απ'τα προσωπεία...
Ο Πουλένκ, σαν μέρος της παριζιάνικης πρωτοποριακής σκηνής εκείνης της εποχής, γνώριζε τον Ζακόμπ.
Ο συνθέτης βρήκε τα ποιήματα δημοσιευμένα σε περιοδικό...Επέλεξε να μελοποιήσει πέντε, αλλάζοντας μερικές φορές τους τίτλους τους.
Το "Νανούρισμα" είναι δύο ποιήματα στο ίδιο ύφος και χαρακτήρα, που ο Πουλένκ παρουσιάζει ενιαία. Η αγάπη και η εκτίμηση του Πουλένκ για τον Ζακόμπ εκφράζεται με σαφήνεια.
"5 Poèmes de Max Jacob, Berceuse" F.POULENC
Μερος του κειμένου έχει δημοσιευτεί παλαιότερα στο ηλεκτρονικό περιοδικό iporta.gr
Τα γλυπτά των Διόσκουρων στην είσοδο του Καπιτωλίου στη Ρώμη,
που σχεδιάστηκαν από τον Μιχαήλ Άγγελο τον 16ο αιώνα.
Θεωρείται από τα ωραιότερα έργα του Ραμώ.
Eίναι η τρίτη όπερά του, και αναφέρεται στο μύθο των Διόσκουρων, των δίδυμων αδερφών, Κάστορα και Πολυδεύκη. Η όπερα έκανε πρεμιέρα σαν σήμερα 24 Οκτωβρίου 1737 στο Θέατρο του Βασιλιά στο Παρίσι .
Στη μορφή της λυρικής τραγωδίας το έργο, αναθεωρήθηκε αρκετές φορές και υφολογικά θεωρείται καινοτόμο και τολμηρό.
Παρουσιάστηκε σε περίοδο κορύφωσης της διαμάχης ανάμεσα σε συντηρητικούς Λουλλυστές και νεωτεριστές Ραμιστές, με την πρεμιέρα του έργου να αναμένεται ως αξιοσημείωτο γεγονός και φυσικά να έχει τρομερή επιτυχία, καθώς ο Ραμώ ξεδιπλώνει όλα τα στιλιστικά χαρακτηριστικά του: ορχηστρική δεξιοτεχνία, εκφραστική-αρμονική δύναμη, καθαρότητα και δραματική μεγαλοφυία ανάμικτα με στοιχεία περιγραφικής μουσικής και πλησιάζοντας την ιταλική αντίληψη περί άριας.
Kάστωρ και Πολυδεύκης, σύμβολα της ιδανικής αδελφότητας. Ο ένας θνητός και ο άλλος αθάνατος...Ενωμένοι υπεράνω του θανάτου, στον αστερισμό των Διδύμων...
Ο μύθος των Διόσκουρων είναι από τους αγαπημένους μου για το βαθύ συμβολισμό του, που πλην της αδερφικής αγάπης παραπέμπει στη γενναιοψυχία, την τόλμη, την ευγένεια και την αρετή!
ΥΠΟΘΕΣΗ:
Η υπόθεση της λυρικής τραγωδίας βασίζεται σε μια από τις εκδοχές του μύθου, κατά την οποία τα δυο αδέρφια είναι ερωτευμένα με την κόρη του Λεύκιππου, Ιλάειρα. Όμως η κοπέλα αγαπά τον Κάστορα.
Σε σύγκρουση των δυο αδερφών με τον βασιλιά Λυγκέα, ο Κάστορας σκοτώνεται.
Ο Πολυδεύκης βρίσκεται σε δίλημμα. Αδερφική και ερωτική αγάπη συγκρούονται μέσα του για το ποια θα κυριαρχήσει.
Σε μια συγκλονιστική άρια εκφράζει τη συναισθηματική του πάλη, όμως υπερισχύει η αγάπη για τον αδερφό του, πνίγει τον έρωτά του και παρακαλά το Δία να αναστήσει τον Κάστορα. Ο Δίας δηλώνει πως δεν μπορεί να πάει κόντρα στη θέληση της Μοίρας, εκτός αν τη θέση του Κάστορα στο βασίλειο των νεκρών, πάρει ο Πολυδεύκης.
Ο Πολυδεύκης κατεβαίνει στον Άδη, βρίσκει τον Κάστορα που επουδενί δέχεται τη θυσία του αδερφού του. Μόνο επιθυμεί να ανέβει για μια μέρα στη γη να δει για τελευταία φορά την αγαπημένη του Ιλάειρα.
Η λύση του δράματος έρχεται από θεού Δία με μορφή καταιγίδας, που δηλώνει πως τα αδέρφια θα μοιραστούν την αθανασία, σε ανταμοιβή της αδελφικής αγάπης που επέδειξαν επί γης.
Έτσι, μεταφέρονται ως αστερισμοί στον ουρανό...
Εστιάστε στην εκπληκτική άρια της Ιάλειρας , φίλοι μου από την 2η πράξη, σκηνή ΙΙ: "Tristes apprêts", όπου η πριγκίπισσα θρηνεί το χαμό του αγαπημένου της Κάστορα.
Μια άρια da capo (κυρίαρχη φόρμα της εποχής μπαρόκ), όπου ο συνθέτης Ραμώ κάνει χρήση χρωματικής μελωδικής γραμμής στοχεύοντας στην ενίσχυση της εκφραστικότητας της άριας, στοιχείο για το οποίο θαυμάστηκε όταν το έργο μελετήθηκε από τον Εκτόρ Μπερλιόζ!
Την ακούμε από την Agnès Mellon, με φωνή ισορροπημένη παράλληλα με τα όργανα, ούτε να καλύπτεται αλλά ούτε και να υπερισχύει.Φωνή, γεμάτη αρμονίες και χρωματικές καθόδους που εμφατικά στοχεύουν στην ανάδειξη του ελεγειακού χαρακτήρα της άριας.
"Tristes apprêts": Les Arts Florissants/William Christie, σολίστ η Agnès Mellon:
Θλίψεις, ωχρές φλόγες,
πιο τρομακτική κι απ'το σκοτάδι, η μέρα...
Η όπερα τελειώνει με τη Γιορτή του σύμπαντος, όπου Ήλιος, άστρα και πλανήτες εγκωμιάζουν την απόφαση του θεού...
Ακούστε το τελικό θριαμβευτικό χορωδιακό: "Feste de l'univers" στο 2:44:25:
Ο Μένης Κουμανταρέας στο βιβλίο του "Τo show είναι των Ελλήνων" παρουσιάζει τρεις νουβέλες, η πρώτη απο τις οποίες έχει τίτλο: "Μια μέρα απ’ τη ζωή τους", και αφορά τη μία και μοναδική φορά που ο Κωνσταντίνος Καβάφης συνάντησε τον Δημήτρη Μητρόπουλο , σαν σήμερα 20 Οκτωβρίου του 1932. Ο Αλεξανδρινός ποιητής ακούει το μουσικό να εκτελεί στο πιάνο ποιήματά του στο σπίτι οικογένειας υψηλής κοινωνίας των Αθηνών…
ΤΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ:
"Καθώς οι τελευταίες αχτίδες του ήλιου του Οκτωβρίου πέφτουν στην πρόσοψη της οικίας επί της πλατείας Συντάγματος, γίνονται οι τελευταίες ετοιμασίες για τη δεξίωση, που δίνεται προς τιμήν του επιφανούς ξένου εξ Αιγύπτου.Είναι 20 του Οκτώβρη, ένα ανέφελο δειλινό του 1932.[...]
Η οικοδέσποινα σκηνοθετεί τις τελευταίες λεπτομέρειες της αποψινής βραδιάς. Είναι όλα τ'ασημικά στις βιτρίνες τους γυαλισμένα; Είναι όλα τα ποτήρια σκουπισμένα;...το λινό τραπεζομάντηλο με την τσάκισή του, είναι σιδερωμένο;[...]
Η οικοδέσποινα πλησιάζει ένα κύριο, πλαγιαστό, που μ' ακουμπισμένο το δεξί χέρι στο πιάνο αφουγκράζεται το σφυγμό του οργάνου.[..]
-"Είναι όλα εντάξει monsieur Jean?Το όργανο σονάρει;"
Τη διαβεβαιώνει ότι ο ταλαντούχος 35άρης συνθέτης και μαέστρος, που ειναι προσκεκλημενος, δεν θα εχει να πει το παραμικρό για την ορθοτονικότητα του πιάνου.Κι ας είναι στο πρόγραμμα απόψε να παίξει μουσική ατονική.[...]
Και να που ηχεί μουσικά το κουδούνι της εξώπορτας, που φέρνει στο προσκήνιο σαν σε σκηνή θεάτρου, τον μαέστρο και συνθέτη.[...]
Είναι ψηλός, αδύνατος, καλοσχηματισμένος.
-"Μεγάλη τιμή μάς κάνεις απόψε, Δημήτρη!"[...]
Κι ενώ ο μαέστρος δοκιμάζει το πιάνο πιέζοντας το λα, το κουδούνι της εξώπορτας αποκρίνεται με μια άλλη νότα, που μοιάζει να ανοίγει διάλογο με το πιάνο.
Όλοι πετάγονται όρθιοι![...]
Σαν μια αυλαία, παραμερίζουν όλοι αφήνοντας πέρασμα στον ποιητή...[...]
Χαιρετά τους περιστάμενους με λιγοστή και βραχνή φωνή ...Τα μάτια του εξερευνούν το περιβάλλον και σταματούν πάνω στο συνθέτη, που σπεύδει να τον προϋπαντήσει. Γίνονται οι απαραίτητες συστάσεις. Μα εκείνοι είναι σαν να γνωρίζονται από παλιά. Εχει προηγηθεί μια αλληλογραφία μεταξύ τους. Ο μαέστρος υποκλίνεται. Δίνουν τα χέρια.[...]...
-"Ειναι τιμή μου που σας γνωρίζω απο κοντά".
Δεν είναι λόγια τυπικά. Τα νεανικά, μπλε μάτια του μουσικού λάμπουν από θαυμασμό γι'αυτό τον άνθρωπο που ορισμένα από τα ηδονικά και βαθιά στοχαστικά του ποιήματα αποφάσισε πριν λίγα χρόνια να μελοποιήσει[...]
Μαέστρος και ποιητής παίρνουν θέσεις αντικριστά.[...]
-"Χαίρομαι",αποτείνεται στον Αλεξανδρινό, "που δεν σας άρεσε ο γενικός τίτλος "Ποιήματα Ηδονιστικά", όπως τα είχα ονομάσει αρχικά. Τα περιόριζε κάπως η ονομασία αυτή[...]Γι'αυτό και γω τα μετονόμασα. Τα λέω τώρα "10 Inventions". Πώς σας φαίνεται;"
-"Εφόσον εσείς το κρίνετε πρέπον, δεν έχω παρά να συμφωνήσω", η απάντηση του ποιητή.[...]
-"Νομίζω ήρθε η ώρα να τα ακούσουμε", λέει η οικοδέσποινα.
Ο Δημήτρης προχωρεί, ανοίγει το θηριώδες, μαύρο πιάνο και ξεσκεπάζει τα πλήκτρα.
-"Θέλει κανείς κάτι πριν αρχίσουμε;", ρωτά η οικοδέσποινα.
Το μόνο που θέλουν είναι ν΄ ακούσουν τον συνθέτη και να καταγράψουν τις αντιδράσεις του ποιητή.[...]
Θα παρακαλούσα, λέει ο συνθέτης , να κλείσουν κάποια φώτα[...]
Η ατμόσφαιρα γίνεται πιο οικεία.[...]
Όλοι έχουν τ'αυτιά τους τεντωμένα.Κοιτάζουν άπληστα, μια το μουσικό, μια τον ποιητή.Είναι μια στιγμή που την ονειρεύονταν, μα που κι εμείς μόνο στα όνειρά μας μπορούμε να τη φανταστούμε...
(Μ. Κουμανταρέας: "Το show είναι των Ελλήνων", εκδ.Κέδρος, σελ.13-16, 22-29, 34-36)
***
Ο μεγάλος καλλιτέχνης, Δημήτρης Μητρόπουλος είναι ο πρώτος έλληνας συνθέτης που μελοποίησε Καβάφη. Δεν έμεινε ασυγκίνητος από τον ερωτικό Καβαφικό λόγο και με την αξεπέραστη συνθετική του ματιά πλάθει το 1925 τις περίφημες "10 Inventions" για φωνή και πιάνο.
Οι Inventions ποιητικά και μουσικά βρίσκονται μπροστά από την εποχή τους, ένα έργο ρεαλιστικό, με πηγαίο αισθησιασμό και ποικίλους νεωτερισμούς. Η εκτίμηση, που έτρεφε ο συνθέτης προς τον ποιητή είναι εμφανής και καταγράφεται σε δυο επιστολές, που του είχε στείλει προκειμένου να του γνωστοποιήσει τη μεγάλη απήχηση και εξαιρετική υποδοχή από τους ακροατές, των ποιημάτων του! Τα ποιήματα της συλλογής αυτής με τον άκρατο ερωτισμό τους ξεχειλίζουν συναίσθημα και αλήθειες...Ρεαλιστικά στο λόγο, πρωτοπόρα στη μουσική τους δομή, απελευθερωμένα από κάθε είδους προκατάληψη και δέσμευση.
Ο Μητρόπουλος χωρίζει τις δέκα Inventions σε τέσσερα μέρη:
I. 4 Canons : περιλαμβάνει τα ποιήματα: "Μακρυά", "Να μείνει", "Για νάρθουν", "Το διπλανό τραπέζι"
II. 2 Passacaglia : με τα ποιήματα: "Γκρίζα", "Μέρες του 1903"
III. Preludio e fuga a 4 voci: τα ποιήματα: "Εν τη οδώ", "Ο ήλιος του απογεύματος" και
IV. Pedale - Coda Finale: με τα ποιήματα: "Έτσι πολύ ατένισα", "Επήγα"
Ο συνθέτης που αρχικά είχε επιλέξει 14 ποιήματα δεν γνωρίζουμε το λόγο που στην τελική έκδοση δεν συμπεριέλαβε τα:
"Ηδονή", "Μια νύχτα", "Η αρχή των" και "Εν απογνώσει".
Ο κύκλος ηχογραφήθηκε σε ένα ανεπανάληπτο ρεσιτάλ ερμηνείας και συνοδείας με τη μέτζο σοπράνο Αγγελική Καθαρίου και στο πιάνο το Θοδωρή Τζοβανάκη, απ' όπου έχω επιλέξει να ακούσουμε τρία :
1. Στο ποίημα "Γκρίζα" ο ποιητής μπορεί να αποκρύπτει επιμελώς το φύλο του αγαπημένου του, όμως κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την έντονη οσμή, που έχει κρατήσει η μνήμη και η θύμηση αυτού του προσώπου!
Η οσμή αυτή κρατά αναλλοίωτη και προφυλάσσει από τη λήθη την όμορφη ερωτική ανάμνηση...επιστρέφοντας έτσι, έστω και νοερά στο ηδονικό παρελθόν του.
"Κυττάζοντας ένα οπάλλιο μισό γκρίζο
θυμήθηκα δυο ωραία γκρίζα μάτια
που είδα· θάναι είκοσι χρόνια πρίν ....
.......................
Για έναν μήνα αγαπηθήκαμε.
Έπειτα έφυγε, θαρρώ στην Σμύρνη,
για να εργασθεί εκεί, και πια δεν ιδωθήκαμε.
Θ’ ασχήμισαν — αν ζει — τα γκρίζα μάτια· θα χάλασε τ’ ωραίο πρόσωπο. Μνήμη μου, φύλαξέ τα συ ως ήσαν. Και, μνήμη, ό,τι μπορείς από τον έρωτά μου αυτόν, ό,τι μπορείς φέρε με πίσω απόψι"
2. "Εν τη οδώ":
Τον νεαρό όμορφο ήρωα του ποιήματος συναντά ο ποιητής μας στο δρόμο, "εν τη οδώ"...Ο ποιητής επισημαίνει την ωχρότητα στο συμπαθητικό του πρόσωπο. Τον περιγράφει να περιπλανιέται άσκοπα, ζαλισμένος από την ηδονή...Ο Καβάφης με τον περίτεχνο, περιεκτικό λόγο του δημιουργεί μια ερωτική ιστορία, που συγκινεί με την ανάκληση της μέθης που προκαλεί η ηδονική επαφή...
"Το συμπαθητικό του πρόσωπο, κομμάτι ωχρό·
τα καστανά του μάτια, σαν κομμένα·
είκοσι πέντ’ ετών, πλην μοιάζει μάλλον είκοσι·
με κάτι καλλιτεχνικό στο ντύσιμό του
- τίποτε χρώμα της κραβάτας, σχήμα του κολάρου -
ασκόπως περπατεί μες στην οδό,
ακόμη σαν υπνωτισμένος απ’ την άνομη ηδονή,
από την πολύ άνομη ηδονή που απέκτησε"
3. "Ετσι πολύ ατένισα"
Στο ποίημα αυτό αναδύεται ο θαυμασμός του ποιητή για την ομορφιά του ανδρικού σώματος, για την ηδονική αρτιότητά του. Επισημαίνει πως στα αρχαία χρόνια το κάλλος εγκωμιάστηκε και συχνά ενέπνεε τους καλλιτέχνες..., πως αποτελούσε σύμβλο ωραιότητας διαχρονικό, κάτι που στην εποχη του Καβαφη είναι αντίθετα, κατακριτέο. Ο ποιητής κρύβει επιμελώς την ιδιαιτερότητα των προτιμήσεών του, καθώς γνωρίζει την αντίδραση της συντηρητικής κοινωνίας, που θα προκαλέσει τυχόν ομολογία τους.
"Την εμορφιά έτσι πολύ ατένισα,
που πλήρης είναι αυτής η όρασίς μου.
Γραμμές του σώματος. Κόκκινα χείλη. Μέλη ηδονικά.
Μαλλιά σαν από αγάλματα ελληνικά παρμένα·
πάντα έμορφα, κι αχτένιστα σαν είναι,
και πέφτουν, λίγο, επάνω στ' άσπρα μέτωπα.
Πρόσωπα της αγάπης, όπως τάθελεν
η ποίησίς μου... μες στες νύχτες της νεότητός μου,
"ΙLLUMINATIONS ή ΕΚΛΑΜΨΕΙΣ" ονομάζεται μια συλλογή του γεννημένου σαν σήμερα 20 Οκτωβρίου 1854, Αρθούρου Ρεμπώ.
Πρόκειται για ξαφνικές εμπνεύσεις του σπουδαίου συμβολιστή -ποιητικές φωταγωγίες- στην οποία εγκαταλείπει την ομοιοκαταληξία και κινείται σε μια "αφηρημένη" έκφραση μέσω πεζών ποιημάτων.
Θεωρώ πως στα άμετρα αυτά ποιήματα του Ρεμπώ φανερώνεται περισσότερο το ατίθασο και απείθαρχο του χαρακτήρα του!
Δίκαια ο Καμύ τον χαρακτήρισε "στασιαστή ποιητή"!
΄
Εννιά ποιήματα αυτής της συλλογής μελοποιεί το 1940 ο Μπένζαμιν Μπρίττεν στον ομότιτλο κύκλο τραγουδιών του "Les Illuminations Op. 18", για σολίστα(σοπράνο ή τενόρο) και ορχήστρα εγχόρδων.
Το 7ο ποίημα με τίτλο "Being Beauteous-Γίνε όμορφος" αφιέρωσε ο συνθέτης στο σύντροφό του τενόρο Πίτερ Πήαρς.
<ΒΕΙΝG BEAUTEOUS>
"Μπροστά σε χιόνι ένα Πλάσμα Ομορφιάς θεόρατο.
Σφυρίγματα θανάτου και κύκλοι μουσικής υπόκωφης ανασταίνουν, θρέφουν και δονούν σα να'ταν φάσμα αυτο το λατρεμένο σώμα.
Λαβωματιλες πορφυρές και μαύρες λάμπουν μες στην αλαζονεια της σάρκας.
Τα φυσικά χρώματα τής ζωής βαθαίνουν, χορεύουν και ελευθερώνονται γύρω από το Όραμα,
πάνω στη σκαλωσιά.
Και τα ρίγη φουντώνουν και ουρλιάζουν, και η μανιασμένη γεύση απ'όλο αυτό
φορτισμένη με θανάσιμους συριγμούς και βραχνές μουσικές που ο κόσμος απόμακρος πίσω μας, εκσφενδονίζει στη μητέρα μας την ωραία,
– που οπισθοχωρεί, που εγείρεται.
Ω! έχουν ντυθεί τα κόκκαλά μας με νέο σώμα ερωτικό!
μέσα από τη σύρραξη των δέντρων με το ελαφρό αεράκι!"
(Από το βιβλίο: Arthur Rimbaud, "Εκλάμψεις", εκδ. Γαβριηλίδης, μτφ: Σ.Πασχάλης, σελ. 39)
Benjamin Britten - Les Illuminations Op. 18: «Being Beauteous» - Peter Pears
Πολλοί μουσικοαναλυτές σχολιάζουν ότι το έργο είναι "πολύ πιο αισθησιακό, όταν τραγουδιέται από φωνή σοπράνο" …
Ακούμε το 9ο πεζό ποίημα της συλλογής με τίτλο "Départ - Αναχώρηση" από την Εσθονή υψίφωνο Aile Asszonyi και τα συμπεράσματα δικά σας...
Προσωπικά, τη βρίσκω λυρικά και συνεσταλμένα αισθησιακή, θα έλεγα, χαρακτηριστικό, που ταιριάζει στο ύφος της συλλογής.
<Depart –Αναχώρηση>
"Είδα αρκετά. Τ' όραμα το συνάντησα σ'όποιο ουρανό κι αν πήγα. Είχα αρκετά. Πολύβουες πόλεις, το βράδυ, και τη μέρα, και πάντα. Ξέρω αρκετά.Σταθμοι ζωής. - Α, Βουητά και Οράματα! Μες στην καινούργια αγάπη και μες στο νέο ήχο αναχωρώ!
Ο "μικρός, ανήσυχος Σαίξπηρ", όπως αποκάλεσε ο Ουγκό τον Ρεμπό, ταίριαξε ιδανικά με τον καινοτόμο και νεωτεριστή Μπρίττεν δίνοντας αυτό τον ιδιαίτερο κύκλο, τον κυνικό και ακανθώδη, μα συγχρόνως λυρικό και με αίσθηση ερωτικής λαχτάρας, που ελπίζω να σάς αρέσει τόσο, όσο και μένα που τον προτείνω...
Έφυγε σαν σήμερα πολύ πρόωρα…Μόλις στα 39 του…
Δεν υπάρχει φιλόμουσος που να μην τον συνεπαίρνουν το πιανιστικό στυλ κι οι συνθετικές ιδέες του Φρειδερίκου Σοπέν! Αυτός ο συνδυασμός συναισθηματικής εκφραστικότητας, ρομαντικής ευαισθησίας, με πλούσια μουσική ευρηματικότητα και πνευματικότητα, νομίζω δεν βρίσκεται σε κανέναν άλλο από τους ρομαντικούς, χαρακτηριστικά που εμφανίστηκαν από τη νεαρή ηλικία του…
Ο Σοπέν-ήταν δεν ήταν- δεκατεσσάρων ετών όταν αποφάσισε να συνθέσει μια σειρά παραλλαγών για πιάνο και φλάουτο. Πιθανότατα ο συνδυασμός των δύο οργάνων επιλέχθηκε λόγω του πατέρα του Φρειδερίκου, τον κ. Nίκολας Σοπέν, δάσκαλο Γαλλικών μα και ερασιτέχνη φλαουτίστα.
Ο Σοπέν λάτρευε την όπερα από μικρός, έτσι γι’ αυτό το εγχείρημα διάλεξε μια χαριτωμένη άρια του Ροσίνι από τη «Σταχτοπούτα».
«Non più mesta», που η πρωταγωνίστρια τραγουδά με κέφι και ζωντάνια στο τέλος της όπερας καθώς κλείνει η αυλαία:
«Πάει καιρός που στη φωτιά δίπλα θλιμμένη, τραγουδούσα. Πέρασαν πια της θλίψης οι στιγμές»...
Γνωστή και ως «Rondo Aria», η «Non più mesta» έχει προσελκύσει πλήθος συνθετών να γράψουν παραλλαγές πάνω στην σκερτσόζα μελωδία της.
Οι γοητευτικές παραλλαγές του 14χρονου Σοπέν εντυπωσιάζουν με την μελωδική ευλυγισία και πρωτοτυπία τους.
Η σύνθεση ξεκινά με την παρουσίαση του θέματος που μεταμορφώνεται στις τέσσερεις παραλλαγές που ακολουθούν. Το μοτιβικό υλικό και η αντιμετώπισή του φανερώνει την φαντασία και μουσική ευρηματικότητα του νεαρού Σοπέν.
Στην πρώτη, το θέμα ζωντανεύει με τη βοήθεια των συνεχών τριήχων, με ζωηρό και παιγνιώδη χαρακτήρα…
Η δεύτερη, μάλλον «καταπραϋντική», αποστασιοποιείται από την προηγούμενη σε υφολογικό επίπεδο προτάσσοντας μια απαλή μουσική ανάπαυλα στο ύφος του μπελκάντο, με έντονη συναισθηματικότητα, πρόδρομος της τρίτης παραλλαγής με τα γρήγορα φωτεινά αρπίσματα, που με χιούμορ προβάλλουν μια μικρής διάρκειας, πλην απαστράπτουσα δεξιοτεχνία στο φλάουτο.
Η τέταρτη παραλλαγή ακολουθεί ευέλικτα την κύρια μελωδική γραμμή διακοσμημένη με χαριτωμένα στακκάτι και άλλες φιγούρες και καλλωπισμούς, αποτζιατούρες και επερείσεις…
Στυλιστικά, δεν υπάρχει τίποτα στη σύνθεση αυτή που να «μαρτυρά» Σοπέν.
Μην περιμένετε να διακρίνετε τα δακτυλικά του αποτυπώματα στο μέρος του πιάνου, καθώς ο έφηβος αγαπημένος μας, δίνει προτεραιότητα (και ορθώς πράττει) στο φλάουτο.
Επιπλέον, είναι η μόνη σύνθεση του πολωνού, που μπορεί να εκτελεστεί άνετα ακόμα και από αρχάριους πιανίστες, καθώς το τμήμα του πιάνου δεν είναι διόλου απαιτητικό, όπως μας έχει συνηθίσει ο βιρτουόζος Σοπέν στο σύνολο των συνθέσεών του.
Επιλέγω να το ακούσουμε με τον Ζαν-Πιέρ Ραμπάλ, τον ταλαντούχο γάλλο φλαουτίστα που περιέγραψε τη σχέση του με το όργανο ως μέγιστο πάθος!... Πάθος, που τροφοδότησε μια αξιοσημείωτη καριέρα, που ξεπέρασε τα 50 χρόνια:
«Πρέπει η σχέση σου με το φλάουτο να είναι πάθος,
τόσο σημαντική όσο το νερό που πίνεις ή το ψωμί που τρώς!".
Φωτεινός ήχος, κομψότης, ευγένεια και κυρίως επιδέξιες αναπνοές στη μέση γρήγορων μεταβάσεων χωρίς να αλλοιώνεται η απόδοση του ήχου.
Γενέθλια του Όσκαρ Ουάιλντ σήμερα (16 Οκτωβρίου 1854), του μεγαλοφυούς ποιητή, δραματουργού, μυθιστοριογράφου και κριτικού.
Έτσι, η έμπνευση της καλησπέρας έρχεται "εις διπλούν" με κάτι δικό του.
Δεν είναι λίγες οι φορές που μεγάλοι της μουσικής τέχνης με πυρήνα κείμενά του έχουν δώσει πλήθος αριστουργημάτων (Το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι, Σαλώμη, Το αηδόνι και το τριαντάφυλλο, De Profundis...)
Σήμερα, ταξιδεύουμε στο χρόνο και το χώρο...Μεταφερόμαστε στη Φλωρεντία του 15ου αι., όπου ένας έμπορος ζει ευτυχισμένος με τη γυναίκα του, μέχρι που τούς επισκέπτεται ένας πρίγκιπας, φίλος του συζύγου... Η γυναίκα του εμπόρου δεν μπορεί να αντισταθεί, όταν ο νεαρός άρχοντας της εκμηστυρεύεται τον έρωτα του....Όταν ο σύζυγος ανακαλύπτει την παράνομη σχέση, καλεί τον εραστή σε μονομαχία και τον σκοτώνει...
Η τραγική αυτή εξέλιξη αφυπνίζει τον έρωτα του ζευγαριού...
Ο συγγραφέας στη "Φλωρεντινή Τραγωδία" (έργο, που άφησε ημιτελές), αναδεικνύει έννοιες που προβληματίζουν τον άνθρωπο απ 'αρχής του κόσμου...
Τον έρωτα, την απιστία, τα πάθη, τις ακραίες συμπεριφορές, το θάνατο, τη ματαιοδοξία και την απληστία.
Από τις σημαντικότερες όπερες των αρχών του 20ου αι. και με την υπογραφή του Αλεξάντερ Τσεμλίνσκι είναι η ομότιτλη "Eine florentinische Tragödie", το λιμπρέτο της οποίας στηρίχτηκε στη γερμανική μετάφραση του ομότιτλου θεατρικού του Όσκαρ Ουάιλντ.
Μάλλον όταν έγραφε την όπερα, ο Τσεμλίνσκι είχε κατά νου τη σχέση του με την Άλμα Μάλερ, την οποία ταύτισε προφανώς με το ρόλο της Μπιάνκα της όπερας, που απατά το σύζυγό της ούσα σεξουαλικά (και όχι μόνο) δυσαρεστημένη από κείνον. Νοιώθοντας παραμελημένη και εγκλωβισμένη στον γάμο της, αφήνεται στην ερωτική δίνη...
Κάτι, που και οι κεραίες της Άλμα έπιασαν, και φυσικά δεν συγχώρησε ποτέ γι' αυτό τον πρώην εραστή της, Τσεμλίνσκι...
Η όπερα του Τσεμλίνσκι "Μια Φλωρεντινή τραγωδία έκανε πρεμιέρα στη Staatsoper της Στουτγκάρδης στις 30 Ιανουαρίου 1917.
Απολαμβάνουμε την εισαγωγή με τον υπότιτλο: "Ερωτικά παιχνίδια". Η μουσική ακούγεται τραχιά, κοφτά, αγωνιώδης, απειλητική, με μια ηχητική σκληρότητα που συναρπάζει τον ακροατή και τον προδιαθέτει συναισθηματικά για την ακόρεστη, ερωτική συνάντηση εκτός ηθικού πλαισίου, που θα ακολουθήσει...
1. Από την όπερα αυτή, που έκανε πρεμιέρα το 1917 ακούμε την εισαγωγή με τον υπότιτλο: "Ερωτικά παιχνίδια":
Alexander von Zemlinsky:"Μια Φλωρεντινή τραγωδία", εισαγωγή
2. Από το ίδιο θεατρικό "Μια Φλωρεντινή τραγωδία", εμπνέεται λίγα χρόνια νωρίτερα(1911) ο Σεργκέι Προκόφιεφ τη μονόπρακτη όπερά του: "Maddalena", ένα μικρής έκτασης μελόδραμα της νεότητάς του, που πραγματεύεται το θλιβερό τρίγωνο αγάπης.
Οι χαρακτήρες της ιστορίας του Ουάιλντ αλλάζουν ως προς τα ονόματα (Μανταλένα ονομάζεται η άπιστη σύζυγος), που είναι παντρεμένη με τον ζωγράφο Τζενάρο και ζουν όχι στη Φλωρεντία, μα στη Βενετία του 15ου αι. Μεταμφιεσμένη ερωτοτροπεί με τον φίλο του άντρα της Στένιο, κι εκείνος σαγηνεύεται από το μυστήριο που την περιβάλλει.
Τον πόθο του γι αυτή τη γυναίκα εξομολογείται στο φίλο του, που έτσι αποκαλύπτεται η ταυτότητά της. Λόγοι τιμής ωθούν τον Τζενάρo να σκοτώσει τον Στένιο, αλλά τραυματίζεται θανάσιμα και κείνος.
Καθώς η Μανταλένα βλέπει και τους δυο νεκρούς, αναρωτιέται ποιον τελικά αγάπησε πραγματικά κι αναλογίζεται αν άξιζε για χάρη του έρωτα μια τέτοια συμφορά.
Έξαλλη τρέχει στο παράθυρο καλώντας σε βοήθεια, ισχυριζόμενη πως ένας ξένος σκότωσε τον άντρα της.
Ο Προκόφιεφ, αν και νεαρός, καταγράφει μοναδικά τις συναισθηματικές εξάρσεις των ηρώων του.Η ακρότητα του πόθου σε όλo το μεγαλείο της...
Στην τελευταία σκηνή η σωματική σύγκρουση των δυο ανδρών απεικονίζεται μαεστρικά με την ένταση να κορυφώνεται...Ο θάνατος φέρνει απελπισία, συναίσθημα που κυριαρχεί...
Σκούρα ηχοχρώματα στην ενορχήστρωση του Προκόφιεφ αποτυπώνουν τη σκοτεινή πλευρά της ψυχής του ερωτευμένου, το "νοσηρό" ερωτισμό και τα επακόλουθά του, που δεν άφησαν αδιάφορο τον αντισυμβατικό Ουάιλντ.
Μετά την ηφαιστειακή μουσική λάβρα της σκηνής του φόνου, τα όργανα καταλαγιάζουν...
Η ηρεμία είναι φαινομενική προκειμένου να δοθεί ο χρόνος στον ακροατή να στοχαστεί...
Οι υψηλές κορώνες της Μανταλένας (3:56) εκθέτουν την εσωτερική της κραυγή ή η ηρωίδα του Ουάιλντ παραμένει γνήσια παραβατική, αποφασισμένη να μη συμφιλιωθεί με καμία εκδοχή ηθικής και αρμονίας;;;
Τελικά-για να χρησιμοποιήσω φράση του ίδιου του Ουάιλντ- ο άνθρωπος μπορεί να αντισταθεί στα πάντα, εκτός από τον πειρασμό του έρωτα;
Ο πόνος στη μέση, μα και ο καιρός δεν ενδείκνυνται για "βόλτα στη θάλασσα από την αυγή ως το απομεσήμερο"... κι έτσι, δεν έχει ούτε "παιχνίδια με τα κύματα"...
Όμως η "συνομιλία των κυμάτων με τον άνεμο" έχει ήδη ξεκινήσει από ώρα και χαζεύω τις ατάκες τους...
"Η συνομιλία των κυμάτων με τον άνεμο" είναι το 3ο και τελευταίο μουσικό σκίτσο του συμφωνικού ποιήματος "La Mer" του Κλωντ Ντεμπισί, που έγραψε στις ακτές της Μάγχης , ταλαιπωρημένος από την κοινωνική κατακραυγή λόγω της σχέσης του με την Έμμα Μπαρντάκ.
Καθένα από τα μέρη του έργου πλάθει μια ηχητική εικόνα της θάλασσας...
1."Από την αυγή μέχρι το μεσημέρι στη θάλασσα "
2."Παιχνίδια κυμάτων"
3."Συνομιλία του ανέμου με τη θάλασσα"
Στο 3ο μέρος, αφήνεσαι στην ηχητική έκρηξη...στην απειλή της καταιγίδας...στη βιαιότητα της θύελλας....
Δειλά, και μάλλον ελπιδοφόρα μια ηχητική νηνεμία κάνει την εμφάνισή της με κάποιο μικρής διάρκειας μοτίβο, ενώ η θύελλα που παραμονεύει ξεσπά και πάλι με επίμονες δοξαριές στα τοξοτά... Το τέμπο που ακολουθείς είναι ζωηρό και θορυβώδες από τα τύμπανα και τις γκρανκάσες...
Το απαλό τραγούδι των Σειρήνων εκμηδενίζεται μέσα σε μια κορύφωση χαράς. H πλούσια και υποβλητική απεικόνιση των μορφών της θάλασσας από το συνθέτη παραμένει ένα ιμπρεσιονιστικό ορόσημο, κλασικό στο είδος της προγραμματικής μουσικής.
Εξώφυλλο "La Mer", 1η Έκδοση 1905
Το έργο έχει χαρακτήρα ιδιαίτερο, αφού ο δημιουργός του δεν εμπνέεται τόσο από τη φυσική όψη της θάλασσας, όσο από την εικαστική απόδοσή της.
Οι ιμπρεσιονιστικές "Θαλασσογραφίες" είναι εκείνες που δίνουν έμπνευση στον Ντεμπισί, όπως και δημιουργίες καλλιτεχνών της Άπω Ανατολής, στα πλαίσια του Ιαπωνισμού που στην εποχή του συνθέτη ήταν της μόδας.
Συγκεκριμένα το "Μεγάλο Κύμα" του Χοκουσάι, (γι αυτό άλλωστε και το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης της "Θάλασσας" κοσμεί το έργο του ιάπωνα καλλιτέχνη.
Να θυμίσουμε πως ο Ντεμπισί αγαπούσε πολύ το υδάτινο στοιχείο και όταν ήταν μικρός είχε εκφράσει την επιθυμία να γίνει ναυτικός, όπως επίσης η εκτίμηση προς την τεχνική ξυλογραφίας ουκίγιο-ε και τον Χοκουσάι χρονολογείται από τα φοιτητικά του χρόνια, που σε παλαιοπωλείο της Ρώμης είχε ανακαλύψει ένα αντίγραφο του "Μεγάλου κύματος της Καναγκάουα", που μέχρι το τέλος της ζωής του κοσμούσε τον τοίχο στο σαλόνι του.
"Μεγάλο Κύμα", ΜΕΤ, φωτο Ε.Νούσα
Είχα τη χαρά το "Μεγάλο Κύμα", (μάλλον μια έκδοσή του) να τη θαυμάσω στη Νέα Υόρκη στο Μητροπολιτικό Μουσείο, ένα έργο, πολύ μικρών διαστάσεων, κάτι που δεν είχα κατά νου...που όμως με εντυπωσίασε φέρνοντας στη μνήμη μου, ακριβώς αυτό, την πρώτη έκδοση του εκληκτικού "La Mer"!
"Μεγάλο Κύμα", γκράφιτι-Ολύμπια Ουάσινγκτον
Το καλοκαίρι που μας πέρασε, το "Μεγάλο Κύμα" ορθώθηκε σαν τσουνάμι στον τοίχο μιας τοπικής Γκαλερί στην Ολύμπια της Ουάσινγκτον, και φυσικά δεν έχασα την ευκαιρία να φωτογραφηθώ, καθώς μού έφερε στο νου το ορχηστρικό αριστούργημα του Ντεμπισί και τη σαγήνη που τού ασκούσε η θάλασσα με την κίνηση και τη δύναμή της.
Ο Ντεμπισί σαν αυθεντικός ιμπρεσιονιστής "παίζει" με το ηχόχρωμα, τη διάθεση, την ατμόσφαιρα και τις αισθήσεις...Έχει σκοπό να προσελκύσει τα αισθήματα και όχι το πνεύμα.
Πρόκειται για ένα δονητικό, ταλαντευόμενο, λαμπερό ηχητικό τοπίο, που χαϊδεύει τις αισθήσεις, με το συνθέτη να χειρίζεται την ορχήστρα με λεπτότητα και ευρηματικότητα για να λάμψουν τα χίλια χρώματα της θάλασσας.
Η "Θάλασσα" έκανε πρεμιέρα σαν σήμερα 15 Οκτώβρη του 1905.
Ήταν από τα αγαπημένα έργα του Αρτούρο Τοσκανίνι, που το διηύθυνε αρκετές φορές στα χρόνια της Αμερικής. Μάλιστα είχε προτείνει την προσθήκη σαλπίγγων στην τελική κορύφωση, στο τελευταίο σκίτσο, κάτι που ο Ντεμπισί αποδέχτηκε.
Όμορφη μέρα, φίλοι μου, αφεθείτε στη μαγεία της μουσικής του Ντεμπισί, που αποκαλύπτεται στα μουσικά, θαλασσινά σκίτσα του, όπου κάθε ρυθμός και κίνηση της απεραντοσύνης της υδάτινης θεάς αντανακλάται στον παφλασμό της ορχήστρας.
Debbusy/Toscanini: "LA MER : Συνομιλία των κυμάτων με τον άνεμο" στο 15:36
