Γ.Σ. ΜΠΑΧ: η ΑΝΑΓΓΕΛΙΑ στους ΠΟΙΜΕΝΕΣ

"AΝΑΓΓΕΛΙΑ στους ΠΟΙΜΕΝΕΣ", Χόφερτ Φλινκ

Στην περιοχή της Βηθλεέμ που γεννήθηκε ο Χριστός βρίσκονταν βοσκοί, που τη νύχτα φύλαγαν  στο ύπαιθρο το κοπάδι τους.Παρουσιάστηκε, λοιπόν, άγγελος Κυρίου και με τη θεϊκή λαμπρότητα τούς σκέπασε ολόγυρα! 

"Μην τρομάζετε!", τούς είπε! "Σας φέρνω χαρμόσυνο άγγελμα, που θα γεμίσει με χαρά μεγάλη όλον τον κόσμο! Σήμερα στην πόλη του Δαβίδ γεννήθηκε ο Σωτήρας!"

Ξαφνικά, κοντά στον άγγελο, παρουσιάστηκε ένα πλήθος από την ουράνια στρατιά των αγγέλων, που υμνούσαν τον Θεό: "Δόξα εν υψίστοις Θεώ, εν ανθρώποις ευδοκία".

Το μήνυμα για τον ερχομό του Χριστού το έλαβαν πρώτοι οι ποιμένες, κάποιοι άσημοι Ιουδαίοι δηλαδή, ...και στη συνέχεια οι πλούσιοι αλλοδαποί, οι Μάγοι, κάτι που κάνει όλους μας να σκεφτούμε πως όλοι οι άνθρωποι -και οι φτωχοί και περιφρονημένοι, αλλά  και οι πλούσιοι και τρανοί- έχουν αξία και θέση στην αγκαλιά Του.

Η "ΑΝΑΓΓΕΛΙΑ στους ΠΟΙΜΕΝΕΣ" αποτελεί σημαντικό κομμάτι της Γέννησης και γι'αυτό κατέχει εξέχουσα θέση στην Τέχνη,  Ζωγραφική και  Μουσική.

Ο Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ στο "Ορατόριο των Χριστουγέννων", ένα εξαιρετικό και όλο λαμπρότητα χορωδιακό έργο, καλύπτει  το διάστημα του εορτασμού της Γέννησης, από την πρώτη ημέρα των Χριστουγέννων ως τα Θεοφάνια σε έξι Καντάτες, καθεμιά από τις οποίες αντιστοιχεί σε μια γιορτινή ημέρα.
Έτσι, η 2η, αναφέρεται στην 26η Δεκεμβρίου και την "Αναγγελία στους ποιμένες".

Η πρεμιέρα του έργου έγινε σαν σήμερα στις 26 Δεκεμβρίου 1734 στη Λειψία.

Ο Γ.Σ Μπαχ βρισκόταν στο ζενίθ των συνθετικών δυνάμεών του, έτσι δημιούργησε ένα θαυμάσια δραματικό και εορταστικό έργο, που διακρίνεται για την αγγελική και ποιμαντική μουσική.
Είναι ενδιαφέρον ότι η καντάτα εκτελέστηκε δύο φορές εκείνη την ίδια ημέρα στον Άγιο Θωμά... 

Το σχετικό 2ο μέρος από το "Ορατόριο των Χριστουγέννων ", αναπτύσσεται στα μέρη:

1.Πρόλογος

2. Και υπήρχαν  στην  περιοχή, ποιμένες

3. Χορωδιακό: Έλα, ωραίο φως το πρωί

4. Και ο άγγελος τους είπε...

5. Ρετσιτατίβο: Αυτό που ο Θεός υποσχέθηκε στον Αβραάμ

6. Τενόρος: Καλοί ποιμένες, βιαστείτε!

7. Υπάρχει ένα σημάδι

8. Ψαξτε για τη φτωχική φάτνη 

9. Πηγαίνετε εκεί...

10. Αμέσως ο Άγγελος 

11. Χορωδιακό:Δόξα εν Υψίστοις Θεώ

12. Υμνούμεν!

13. Χορωδιακό: Αγγέλων στρατιές υμνούμε!

Το παραπάνω εικαστικό με τίτλο: "Αναγγελία στους ποιμένες", είναι του Χόφερτ Φλινκ, ενός από τους σπουδαιότερους  Ολλανδούς καλλιτέχνες της μπαρόκ εποχής, που μαθήτευσε στο εργαστήριο του Ρέμπραντ.Eκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου. Το έργο είναι έντονα επηρεασμένο από το ομότιτλο του δασκάλου του, Ρέμπραντ.

Απόκοσμη και υπερφυσική η αίσθηση, με τον άγγελο εξ ουρανού να σκορπίζει το ουράνιο φως και να "ταράζει" τη σιωπηλή νυχτερινή ηρεμία των ποιμένων και του κοπαδιού τους.
Ο καλλιτέχνης έχει δανειστεί την εκπληκτική ατμόσφαιρα του δασκάλου του, καθώς και λεπτομέρειες όπως ο φοίνικας ή η αγελάδα.

Στη εικαστική σύνθεση του Φλινκ, το θεϊκό συναντάται με το άνθρωπινο, σε αντίθεση με τον Ρέμπραντ, που τόνισε το μυστήριο με υπερβολικά δραματικό τρόπο!Οι ανθρωπινες φιγούρες  του Φλινκ είναι  περισσότερο γαλήνιες και τις αποτυπώνει στην καθημερινή τους ζωή, κάτι που συνάδει με το θεολογικό μήνυμα του επεισοδίου.

J.S BACH: "ΟΡΑΤΟΡΙΟ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ, BWV 248"

Μέρος 2ο: Για τη Δεύτερη Ημέρα των Χριστουγέννων

Πουτσίνι: η "Μανόν" θα κερδίσει τις καρδιές σας!

Τζάκομο Πουτσίνι 

Γεννήθηκε στη Λούκα της Τοσκάνης σαν σήμερα, 22 Δεκεμβρίου 1858, στους κόλπους μιας οικογένειας με πλούσια μουσική παράδοση.
Εφηβος έφτασε με τα πόδια στην Πίζα για να δει και να ακούσει την Αΐντα του  Βέρντι.
Περπάτησε δηλαδή περί τα 25 χλμ, που όμως -όπως έλεγε- άξιζαν τον κόπο, καθώς ο εντυπωσιασμός του από την όπερα ήταν  τέτοιου βαθμού, ώστε να πάρει ευθύς την απόφαση να ασχοληθεί με τη μουσική και ιδιαίτερα το είδος της όπερας!

"Τόσκα"..."Μποέμ"..."Μαντάμα Μπατερφλάι", είναι μερικά από τα οπερατικά διαμάντια του!

Εμείς σήμερα θα αναφερθούμε στην τρίτη όπερα του, "Μανόν Λεσκό", που παρουσιάστηκε  το 1893 στο Τουρίνο με θριαμβευτική επιτυχία, τόση που ο Μπέρναρ Σω να δηλώνει πως ο "Πουτσίνι θα'ναι ο διάδοχος του Βέρντι"!


"ΜΑΝΟΝ ΛΕΣΚΟ", εμπνευσμένη από το ομώνυμο μυθιστόρημα του Αββά Πρεβό, ένα αριστούργημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, που ξεσήκωσε θύελλες στο δημιουργό της, που διώχθηκε για το "άσεμνο" έργο του...


Παρόλους τους δισταγμούς των συνεργατών του για τη σύνθεση της όπερας, μιας και με το ίδιο θέμα είχαν προηγηθεί ο Μασνέ και ο Ωμπέρ, ο Πουτσίνι πίστευε στη Μανόν του κι επομένως-όπως έλεγε- θα κέρδιζε τις καρδιές του κοινού, κάτι που επαληθεύτηκε...

Εξάλλου, παρομοιάζοντας την Μανόν με την Όπερα, χαριτολογώντας έλεγε πως "μια γυναίκα σαν αυτή μπορεί να έχει περισσότερους από έναν, εραστές..."

Με έντονα τα βεριστικά στοιχεία, η όπερα εστιάζει στη σύγκρουση ανάμεσα στην αρετή και την αμαρτία.

Θ'ακούσουμε την περίφημη και πολυαγαπημένη άρια "Sola, perduta, abbandonata" από την τελική πράξη...
"Μόνη, χαμένη, σε έρημη γη εγκαταλελειμμένη ...!"

Άρια, που απαιτεί έντονη δραματικότητα φωνής προκειμένου να πείσει για την εσωτερική κενότητα και τη συναισθηματική μοναξιά που βιώνει η ηρωίδα,Μανόν...
Mια γυναίκα κυριευμένη από τα πάθη της κι εντέλει απελπισμένη...Εξαντλημένη, αναλογίζεται το παρελθόν της, τη ζωή της που κινούνταν στα άκρα και καταριέται τη μοίρα και τη θανατηφόρα ομορφιά της...
Οι μουσικές φράσεις εκφέρονται με απερίγραπτη οδύνη και τραγικότητα.


Επιλέγω την ερμηνεία της  Ρενάτα Τεμπάλντι, που εντυπωσιάζει με τον λεπτεπίλεπτο τρόπο έκφρασης στην έναρξη της άριας, για να δηλωθεί η ασθενική φύση της ηρωίδας. H φωνή ηχεί βελούδινη, μα θρυμματισμένη...Ακριβής τοποθέτηση, εύθραστη εκφραστικά....
Στρατευμένη με την ορχήστρα, η ένταση της φωνής αυξάνεται με στόχο μια εκπληκτική κορύφωση, λίγο πριν καταρρεύσει στην αγκαλιά του αγαπημένου της ντε Γκριέ...

Η Τεμπάλντι καταφέρνει να ισορροπήσει στις απότομες μετατοπίσεις, με εσωτερική δύναμη, αυτοπεποίθηση καταφέρνοντας να να ανταπεξέλθει στις προσδοκίες του μεγάλου δραματουργού, Πουτσίνι!

Giacomo Puccini: "Manon Lescaut-Sola perduta abbadonata", Renata Tebaldi 

Alicia Alonso, η αιώνια Ζιζέλ...

"Η σκηνή είναι το σπίτι μου", έλεγε η Αλόνσο που υπήρξε θρύλος του μπαλέτου!

Από τα δεκαοκτώ της, μερικώς τυφλή. Αγαπούσε όμως τόσο πολύ το χορό, που το πείσμα της κατάφερε να τη φέρει στην πρώτη γραμμή του μπαλέτου του 20ου αι. και να χαράξει μία λαμπρή καριέρα!

Γεννημένη στην Αβάνα σαν σήμερα 21 Δεκέμβρη το 1921, η Αλίσια Αλόνσο, είναι η χορεύτρια και χορογράφος-μύθος, επικεφαλής του Εθνικού Μπαλέτου της Κούβας. Κατάφερε μαζί με τους χορευτές της να φέρουν το μπαλέτο κοντά στην εργατική τάξη.

Μπορεί η στενή διασύνδεσή της με το καθεστώς του Κάστρο να της κόστισε την εξαφάνισή της από τη σκηνή των ΗΠΑ, όμως κανείς δεν αμφισβητεί το ταλέντο της και τη συμβολή της στην τέχνη του χορού.

"Όταν κοιτάζω στην πλατεία και βλέπω το θέατρο κατάμεστο, αισθάνομαι ζωντανη, ξαναγεννημένη κι αυτό είναι μοναδική αίσθηση!"

Ο ρόλος που την καθιέρωσε ήταν εκείνος της "Ζιζέλ", σε μουσική του Αντόλφ Αντάμ.
Τα βήματα για το ρόλο, η Αλόνσο τα πρωτοδιδάχτηκε την περίοδο ανάκαμψής της από την επέμβαση στα μάτια, και οι δάσκαλοι της τής δίδασκαν στο κρεβάτι κινώντας τα δάκτυλά της...

Η πρίμα μπαλαρίνα διέκρινε μόνο σκιές, όμως κατάφερνε να κινείται αέρινα και με ακρίβεια βρίσκοντας τον προσανατολισμό της χάρη σε φωτεινά σημάδια που εστίαζε στη σκηνή.


Πρόκειται για ένα αριστουργηματικό μπαλέτο της ρομαντικής εποχής.
Η Ζιζέλ είναι ένα "βίλι"...

(Λίγα λόγια για το ΜΥΘΟ...)

Στη σλαβική μυθολογία τα Βίλις ειναι φανταστικά πλάσματα, πνεύματα νεαρών παρθένων γυναικών,οι οποίες επειδή προδόθηκαν από τους αγαπημένους τους την παραμονή του γάμου τους, μεταμορφώνονται σε ξωτικά.Κάθε βράδυ μετά τα μεσάνυχτα, οι νεαρές παρθένες βγαίνουν από τους τάφους τους, μαζεύονται στα δάση, γύρω από λίμνες, στήνουν το χορό τους και ζητούν εκδίκηση!
Επανέρχονται στον πάνω κόσμο ντυμένες με το άσπρο νυφικό, που δεν πρόλαβαν να φορέσουν και στεφανωμένες με τους λεμονανθούς του γάμου. Χορεύουν στο φεγγαρόφωτο, λικνίζονται όλο χάρη και τιμωρούν όσους τις πρόδωσαν, αναγκάζοντάς τους να χορεύουν κι εκείνοι μαζί τους ώσπου κατάκοποι να παραδώσουν την ψυχή τους στο χάροντα από την εξάντληση...
Τα πρόσωπα των ξωτικών, αν και παγωμένα, άχρωμα, γελούν με τρομερή χαρά, γίνονται δελεαστικά, ακαταμάχητα, ώστε κανείς να μη μπορεί να αντισταθεί στο κάλεσμά τους...
Όλοι έχουν μια αχαλίνωτη επιθυμία να χορέψουν μαζί τους.Πρέπει, όμως, όλα αυτά να γίνουν πριν την αυγή.Το χάραμα, λήγει η εξουσία των βίλις,που πρέπει να επιστρέψουν στον κάτω κόσμο πριν ξημερώσει.

Ο μεσαιωνικός αυτός θρύλος ενέπνευσε τον Χάινε σ'ένα ποίημά του και στη συνέχεια έδωσε το ερέθισμα στο νεαρό, τότε, Θεόφιλο Γκωτιέ να γράψει το λιμπρέτο για το μπαλέτο "Ζιζέλ" σε μουσική του Αντόλφ Αντάμ.

Μια νεαρή χωριατοπούλα είναι η Ζιζέλ, ερωτευμένη με το δούκα, που της έχει συστηθεί ως απλός χωρικός.Όταν αποκαλύπτεται η πραγματική του ταυτότητα και μάλιστα πως ετοιμάζεται να παντρευτεί μιαν άλλη, η Ζιζέλ χάνει τα λογικά της και προδίδεται από την αδύναμη καρδιά της.
Τη νύχτα στο δάσος βγαίνουν τα βίλις και προσπαθούν να παρασύρουν το δούκα στο θανάσιμο χορό τους...Και δω, παρεμβαίνει η άδολη αγάπη!
Η Ζιζέλ,που τον έχει συγχωρήσει, χορεύει στη θέση του κάθε φορά που εκείνος εξαντλείται, μέχρι το ξημέρωμα,που τα "βίλις" εξαφανίζονται με το τίμημα να γίνει και κείνη ξωτικό.
Η νεαρή κοπέλα θυσιάζεται για τον αγαπημένο της, φανερώνοντας, έτσι, το μεγαλείο της αγάπης, που δεν έχει όρια,που ξεπερνά και το θάνατο!

Απολαμβάνουμε την Κουβανή "αιώνια Ζιζέλ", Αλίσια Αλόνσο…

Alicia Alonso - Giselle, Adolphe Adam:

...και επί γης ειρήνη...

"Δόξα εν υψίστοις Θεώ και επί γης ειρήνη εν ανθρώποις ευδοκία"

Είναι θρησκευτική ρήση του Απόστολου Λουκά και έχει άμεση σχέση με τη γέννηση του Χριστού.
Η θεία αυτή υμνολογία των Αγγέλων υπενθυμίζει την ανατολή του αληθινού φωτός με τη γέννηση του Θεανθρώπου.

Στη φράση αυτή στηρίζεται και η εικόνα του  λαϊκότροπου Κύπριου ζωγράφου, Παρθένιου.

Το Θείο Βρέφος ακτινοβολεί μέσα στη φάτνη και δίπλα του η Παναγία με σταυρωμένα τα χέρια, ενώ δυο ποιμένες πλησιάζουν να προσκυνήσουν.

Πίσω από τη σπηλιά οι τρεις έφιπποι μάγοι...

Στο ανώτερο αριστερό μέρος της εικόνας, ο αγιογράφος εικονίζει χορό αγγέλων να ψάλλει ενώ  κρατούν ανοικτή περγαμηνή με το Χριστουγεννιάτικο ύμνο:

                                                         "Δόξα εν υψίστοις Θεώ και επί γης ειρήνη".

Στη φράση αυτή του αγγελικού ύμνου είναι βασισμένος ο παραδοσιακός τρίφωνος κανόνας :
"Dona Nobis Pacem-Δώστε μας ειρήνη",  και προέρχεται από το Agnus Dei της Ρωμαιοκαθολικής Λειτουργίας.
Πρόκειται για τη σπαρακτική επίκληση στον Αμνό του Θεού να δείξει έλεος στο ποίμνιό Του.
"Ιδού ο Αμνός του Κυρίου, που αίρει την αμαρτία του κόσμου"...

Η λιτή, αρχαΐζουσα μουσική του δομή έπεισε τους μελετητές ότι ο ύμνος έχει τις ρίζες του στη λαϊκή μουσική και μάλιστα πως πρόκειται για  παλιό χριστουγεννιάτικο τραγούδι του 16ου-17ου αι., το οποίο έχουν διασκευάσει αρκετοί μουσουργοί.

Κατανυκτικές οι φωνές της χορωδίας:

Ας το απολαύσουμε σε ντουέτο για τσέλο και φλάουτο σε διασκευή του Yo-Yo Ma:

Και η αγαπημένη μου εκδοχή με την υπέροχη vocalist Λίσμπεθ Σκοτ από το άλμπουμ της:
"Peace on Earth"

Μπετόβεν: "Κουαρτέτο, ιερό άσμα ευγνωμοσύνης στο Θεό"

Το "String Quartet No. 15" του Μπετόβεν γράφτηκε το 1825 και αναπτύσσεται σε 5 κινήσεις σε Λα ελ. και Λα μείζ. εναλλάξ:

Assai sostenuto – Allegro
Allegro ma non tanto
Molto adagio – Andante
Alla marcia, assai vivace
Allegro appassionato

Εμείς επικεντρωνόμαστε στο 3ο, συναρπαστικό μέρος του, "Molto Adagio-Andante", που ο Μπετόβεν ονόμασε "αίσθηση νέας δύναμης"!
Το έγραψε μετά από μια σοβαρή -θανατηφόρα σε κάποιες περιπτώσεις- ασθένεια που πέρασε στο Μπάντεν.
Απαράμιλλης ηχοχρωματικής δύναμης μέρος, όπου τα όργανα των δυο αργών κινήσεων αλληλοκαλύπτονται πάνω στο ίδιο μοτίβο, που οδηγεί σε ένα αριστουργηματικό χορικό με εμφανή την σταδιακή ενδυνάμωση του βασικού μοτίβου στο τέλος του μέρους.

Ο Μπετόβεν το τιτλοφορεί ως: "Heiliger Dankgesang eines Genesenen an die Gottheit, in der lydischen Tonart - Ιερό άσμα ευχαριστίας στο Θεό σε λυδικό τρόπο" ή απλά "Hymn of Thanksgiving".
Γι'αυτό συνηθίζεται να παίζεται το Νοέμβρη κατά την περίοδο της Γιορτής των Ευχαριστιών.

Το "Ιερό άσμα ευγνωμοσύνης στο Θεό" είναι καρπός της ανακούφισης μετά τον τεράστιο πόνο, αφού ο τιτάνας μουσουργός το συνέθεσε -οπως είπαμε-μετά από περίοδο σοβαρής ασθένειας.
Η αγωνία και ο πόνος συναισθήματα διάχυτα, όπως η ελπίδα και η λύτρωση που ακολουθούν...

***

Για τον ΣΕΦΕΡΗ:

Ολοι γνωρίζουμε πως ο νομπελίστας ποιητής μας Γιώργος Σεφέρης υπήρξε εκτός από ένθερμος υποστηρικτής της γαλλικής μουσικής, και λάτρης του Μπαχ και κυρίως του Μπετόβεν. Έτσι, στο ημερολόγιό του: "Γ.Σεφέρης - Μέρες Β΄", διαβάζουμε σχετικά με το συγκεκριμένο μέρος του κουαρτέτου:

"...το Κουαρτέτο 132, εκείνο με την περίφημη Canzona di ringraziamento "ιερό τραγούδι ευγνωμοσύνης, ενός που γιατρεύτηκε, στο Θεό, σε λυδικό τρόπο". Τα έχω χαμένα, γνώρισα τόσους που ήταν έμπειροι στη μουσική, δε βρέθηκε ένας να μου πει πώς κάποτε ο Μπετόβεν είχε εκφράσει μ’ έναν τόσο χειροπιαστό τρόπο την ωριμότητα του ανθρώπου μπροστά στο θάνατο, την ελευθέρωση από το θάνατο με τόσο ανθρώπινο τρόπο..."

***

Για τον Τ. ΕΛΙΟΤ:

Επίσης ο Τ.Ελιοτ λέγεται πως πήρε ερέθισμα από το συγκεκριμένο κουαρτέτο, που άκουγε για μεγάλο διάστημα κι έγραψε τα "Τέσσερα Κουαρτέτα".
Χαρακτήρισε υπερκόσμιο το άκουσμά του, και το συναίσθημα που δημιουργεί ανακούφιση μετά από ανυπέρβλητο πόνο. Είχε εκφράσει την επιθυμία να είναι η μελωδία που θα ηχούσε στ'αυτιά του τη στιγμή του θανάτου του...
Τα "Τέσσερα Κουαρτέτα" είναι έργο, στο οποίο ο Έλιοτ επισημαίνει πως ο άνθρωπος κατανοεί τον χρόνο όταν βγαίνει εκτός χρόνου...κι όταν στέκεται απέναντι του μπορεί να δει την αξία του χρόνου..."

"Ο παρελθών χρόνος και ο μέλλων χρόνος
επιτρέπουν μόνο λίγη επίγνωση[...]
μέσα στο χρόνο μπορεί κανείς να θυμηθεί
τη στιγμή στον κήπο με τα τριαντάφυλλα
τη στιγμή στην κληματαριά που τη χτυπά η βροχή..."
(απόσπασμα: "Τεσσερα Κουαρτέτα, Τ. Ελιοτ)

L.V. Beethoven: String Quartet no.15 Op 132 (3rd mov.) 

Σε μια ΙΣΤΟΡΙΚΗ ηχογράφηση του '37 από το Κουαρτέτο που ίδρυσε ο αείμνηστος Adolf Busch.

(Με αφορμή την ημέρα βάπτισης του τιτάνα μουσουργού, σαν σήμερα 17 Δεκέμβρη 1770)

Μπετόβεν...τον άκουσα στην ηρεμία του Σέντραλ Παρκ...

 Kαθώς μπαίνεις από τη νότια πλευρά στο Σέντραλ Παρκ της Ν.Υόρκης για να φτάσεις στην "Κρήνη της Βηθεσδά"  θα πρέπει να περάσεις έναν μακρύ διάδρομο, με το περπάτημα να ξεπερνά τη μισή ώρα...



Ακούγεται υπερβολικό, μα το πάρκο είναι τεράστιο...
Όμως η διαδρομή δεν είναι καθόλου κουραστική και μονότονη...

Ίσα ίσα, αν βηματίζεις μάλιστα αργά, απολαμβάνεις τη φύση και συγχρόνως θαυμάζεις μια σειρά από περίτεχνα αγάλματα και προτομές λογοτεχνών που είναι σκορπισμένες στα δεξιά κι αριστερά του μονοπατιού, που γι'αυτό έχει το όνομα: "Λογοτεχνικό μονοπάτι".

Στην αρχή του δεσπόζει ο λίθινος Κολόμβος κι ακολουθούν,
Σαίξπηρ, Σίλλερ, Σκοτ, Μπερνς,  κλπ...



















Στο τέλος του δρόμου ένα ξέφωτο αποκαλύπτει το θαυμάσιο υπαίθριο Music Hall, όπου τις καλοκαιρινές μέρες στήνονται συναυλίες κλασικής και όχι μόνο, μουσικής...

Ακριβώς εδώ "παρακολουθεί" με το άγρυπνο βλέμμα του κάθε μουσικό δρώμενο για να κριτικάρει και να σχολιάζει ο "κορυφαίος των κορυφαίων", Μπετόβεν...

Η γλυπτή προτομή του παραγγέλθηκε και στήθηκε εκεί με χρήματα του φιλογερμανικού συνδέσμου για να τιμηθεί ο μεγάλος μουσουργός στα πλαίσια των  100 χρόνων από τη γέννησή του.

Ο γλύπτης σμίλεψε τον Μπετόβεν με τα μαλλιά ατημέλητα να ανεμίζουν στ' αγέρι και  μια εκφραστική ένταση που αντικατοπτρίζει τη μουσική του μεγαλοσύνη.

Στη βάση του ψηλού, γκρίζου, γρανιτένιου βάθρου τοποθέτησε μια χάλκινη αλληγορική φιγούρα που κρατά λύρα, προσωποποιώντας το "Πνεύμα της Μουσικής".


Ο μέγιστος συνθέτης που γεννήθηκε μάλλον σαν σήμερα 16 Δεκέμβρη του 1770 , δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις...

Περιορίζομαι στο να θυμίσω πως πολλοί τον χαρακτήρισαν σαν "λέοντα άγριο και δυναμικό, που παρασύρει τα πάντα με τη  ρύμη του!!!"

Μπορεί να έκανε κρύο εκείνη τη μέρα στο Σέντραλ Παρκ, όμως η αίσθηση ήταν υπέροχη...
Πανύψηλα δέντρα υψώνονταν επιβλητικά και στα γυμνά κλαδιά τους κούρνιαζαν  να ξεκουραστούν

λογής φτερωτές υπάρξεις και να διαλαλήσουν με το κελαηδητό τους πως η φύση με τα κάλλη της  είναι η τέχνη του Θεού.

Πλησίασα να χαϊδέψω το γρανιτένιο μνημείο...
Τα πουλιά εγκωμίαζαν τη φύση και την ελευθερία που τους προσφέρεται με το πέταγμά τους...
Ήταν η στιγμή που άκουσα στ'αυτιά μου το μοτίβο από την 6η Μπετοβενική Συμφωνία...την  "Ποιμενική" του, που υψώνεται ως ύμνος στη φύση και τα στοιχεία της, τον ήλιο, τον άνεμο, τα δέντρα, τη γη.

"Αγαπώ τα δέντρα περισσότερο από τους ανθρώπους. Τα δάση, οι βράχοι σου δίνουν την απάντηση που περιμένεις", έλεγε ο Μπετόβεν, γνωστός φυσιολάτρης...

Τού άρεσε να περιπλανιέται μόνος στη γαλήνη και την ηρεμία, εκεί, όπου δεν ήταν υποχρεωμένος να συνομιλεί με άλλους ανθρώπους, ιδιαίτερα την εποχή που έχανε την ακοή του κι ένιωθε τόσο άσχημα.

Από τα πιο εμπνευσμένα μέρη της συμφωνίας, το δεύτερο, Andante molto mosso, που έχει και τον υπότιτλο: "Στο Ρυάκι".
Η μελωδία του υποβάλλει την ευγενική ροή του νερού, μέσω της μελωδικής γραμμής που ακολουθούν τα τσέλα και τα βιολιά, ενώ προς το τέλος του ο συνθέτης χρησιμοποιώντας ξύλινα πνευστά, εισάγει κελαϊδίσματα πουλιών...
Το αηδόνι με το φλάουτο, το ορτύκι με το όμποε ή τον κούκο με το κλαρινέτο...

Προτείνω να κλείσετε τα μάτια, αν και το Μπετοβενικό όνειρο μπορεί κάποιος να το βιώσει και με τα μάτια ανοιχτά...

Την ορχήστρα οδηγεί ο μεγάλος ούγγρος πιανίστας και μαέστρος, Zoltán Kocsis, που τον περασμένο μήνα έκλεισε ένας χρόνος από τον πρόωρο θάνατό του.

BEETHOVEN - Symphony no. 6, II mov.

Η Μουσική αφηγείται το "κοριτσάκι με τα σπίρτα"...

"Έκανε κρύο φοβερό, έπεφτε χιόνι πυκνό και είχε αρχίσει να νυχτώνει...το βράδυ, το τελευταίο βράδυ του χρόνου, πλησίαζε. Αλλά παρά το κρύο και το σκοτάδι, ένα φτωχό κοριτσάκι, ξεσκούφωτο και ξυπόλυτο, γύριζε στους δρόμους…

[…] 

Κρατούσε ένα ματσάκι σπίρτα στο χέρι, και στην τσέπη τής φθαρμένης της ποδιάς είχε κι άλλα. Κανένας δεν είχε αγοράσει ούτ' ένα σπίρτο όλη την ημέρα, κανένας δεν της είχε δώσει μια δεκάρα. Έτρεμε από το κρύο και την πείνα…

[….] 

Το άλλο πρωί βρέθηκε το κοριτσάκι κουρνιασμένο στη γωνία. Τα μάγουλά της ήταν ρόδινα, τα χείλη της χαμογελαστά· αλλά το κρύο της τελευταίας νύχτας του παλιού χρόνου είχε ξυλιάσει το κορμάκι της. Ο ήλιος της Πρωτοχρονιάς έλαμψε πάνω από το άψυχο παιδί, που έγερνε στον τοίχο μ' ένα μάτσο καμένα σπίρτα στην αγκαλιά του. 

-"Προσπαθούσε να ζεσταθεί το κακόμοιρο!" έλεγε ο κόσμος. 

Αλλά κανένας δεν μπορούσε να φανταστεί τα υπέροχα πράγματα που είχε δει, ούτε ότι εκείνη την ώρα κάπου πολύ ψηλά η μικρή και η γιαγιά της χαιρόντουσαν την ωραιότερη Πρωτοχρονιά τους".

(Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, "Το κοριτσάκι με τα σπίρτα-Ιστορίες και Παραμύθια", 

                              μετάφ. Ερ. Μπελιές, εκδ.Ωκεανίδα)

Τα μηνύματα που στέλνει η ιστορία του μεγάλου παραμυθά είναι σκληρά, αλλά απόλυτα ρεαλιστικά: Προσπερνάμε, αδιαφορούμε, χαμένοι στις προσωπικές μας ανάγκες κι επιθυμίες, εκείνους που έχουν σταθεί λιγότερο τυχεροί από μάς και ικετεύουν, με απλωμένο το χέρι ή με παρακλητικό το βλέμμα.

Το κοριτσάκι της ιστορίας είναι ο πόνος, η μοναξιά, η απελπισία. Κι οι περαστικοί, η αδιαφορία, η αναλγησία κι ο εγωισμός μας.

Ας θυμηθούμε πως το πραγματικό νόημα των Χριστουγέννων είναι η αγάπη και η προσφορά.

Μην ξεχνάμε, αυτές τις Άγιες μέρες τους άτυχους συνανθρώπους μας…
Ας τους ανοίξουμε την αγκαλιά και την καρδιά μας.

Ι) Το πασίγνωστο, συγκινητικό παραμύθι του Άντερσεν ενέπνευσε το ομώνυμο έργο για φωνητικό κουαρτέτο, όπου ενσωματώνονται διάφορα κρουστά…κουδουνάκια, γκλόκενσπιλ, τύμπανα… στον αμερικανό συνθέτη, David Lang.

Στο έργο, "Τhe little match girl passion", που η σύνθεσή του ανατέθηκε από το Carnegie Hall, και βραβεύτηκε με Πούλιτζερ, είναι εμφανείς οι επιρροές από τα "Πάθη κατά Ματθαίον" του Μπαχ.

Έργο βαθύ συναισθηματικά κι εντυπωσιακό, ακολουθεί πολυφωνική γραμμή, χωρίς όμως να εμποδίζεται η μελωδική απλότητα και αμεσότητα. Οι διάφωνες, μινιμαλιστικές-πρωτότυπες αρμονίες του, το χαρακτηρίζουν σύγχρονο, καινοτόμο έργο.
Μέρος της μεγαλοφυίας του συνθέτη βρίσκεται στην ικανότητα του Lang να δημιουργεί μουσική που ακούγεται αρχαϊκή μεν, σχεδόν αναγεννησιακή, στον τύπο του αγγλικού μαδριγαλίου, ταυτόχρονα όμως ολοκληρωτικά σύγχρονη.
Για τον Lang, το παραμύθι του Άντερσεν είναι ένα είδος παραβολής, απ’όπου απορρέει θρησκευτική και ηθική ισοδυναμία ανάμεσα στα δεινά του φτωχού κοριτσιού και τα δεινά του Ιησού.
Το κοριτσάκι περιφρονείται από το πλήθος, πεθαίνει και λυτρώνεται.
Τρυφερή, συγκινητική, μυστηριώδης η ατμόσφαιρα, ένας αιθέριος διαλογισμός.

Το έργο αναπτύσσεται σε 15 μικρές, μουσικές ενότητες, από τις οποίες ακούμε την τελευταία:
"We sit and cry", παραλλαγή χορικού του Μπαχ.

David Lang : "The Little Match Girl Passion - We sit and cry"

Μπορεί να διαπνέεται από ζοφερότητα και μελαγχολία, το παραμύθι του Άντερσεν, όμως ακριβώς γι'αυτή την αίσθηση του ρεαλισμού και την ειλικρινή στάση απέναντι στη ζωή, βρίσκεται σε υψηλότατο λογοτεχνικό επίπεδο!
Λέγεται πως πηγή του ήταν μια ξυλογραφία ενός Δανού καλλιτέχνη, που απεικονίζει ένα φτωχό παιδάκι να πουλάει σπίρτα και τυπώθηκε σε ημερολόγιο  και στάλθηκε στον Άντερσεν, ζητώντας του να γράψει μία σχετική ιστορία...

ΙΙ) Από το παραμύθι του Άντερσεν εμπνεύστηκε και την όπερα για παιδιά ο ρώσος πιανίστας και συνθέτης του ύστερου ρομαντισμού, Βλαντιμίρ Ρεμπικόφ συνδυαστικά με μια από τις Χριστουγεννιάτικες ιστορίες του Ντοστογιέφσκυ.
Παρουσιάστηκε το 1903 στη Μόσχα με εκπληκτική επιτυχία. Ο ίδιος ο συνθέτης δεν αποκάλεσε το "Χριστουγεννιάτικο Δέντρο" όπερα, αλλά κατέταξε την εργασία του στα μουσικο-ψυχολογικά δράματα. Ο συνθέτης ακολουθούσε τη θεωρία του Τολστόι πως: "η μουσική είναι η στενογραφία των συναισθημάτων". Στόχευε στη μετάδοση με ήχο της διάθεσης ή του συναισθήματος, ώστε να ενεργοποιηθεί το θυμικό του κοινού... 
Κάποιοι θεώρησαν την τεχνική τολμηρή καινοτομία του Ρεμπικόφ.Μετά όμως -και η όπερα και ο συνθέτης- ξεχάστηκαν. Μόνο ένα βαλς σώθηκε από την όπερα, που για πολλούς αυτό είναι το μόνο γνώριμο έργο του Ρεμπικόφ. Πρόκειται για μια έντονου λυρισμού μινιατούρα σε Τσαϊκοφσκικό ύφος. 

Απολαμβάνουμε την πιανιστική της εκδοχή από τον Shura Cherkassky.

Ο θρύλος λέει ότι ο συνθέτης βρέθηκε παγωμένος από το κρύο στο σπίτι του στη Γιάλτα τον άγριο χειμώνα του 1921, αν και είναι γνωστό ότι ο Ρεμπικόφ πέθανε τον Αύγουστο. Στη σκέψη όμως του ρώσικου λαού ταυτιζόταν με την ηρωίδα του, το κορίτσι από το Χριστουγεννιάτικο Δέντρο, τη σπουδαιότερη δημιουργία του..

Vladimir Rebikov: "Waltz - The Christmas Tree", piano version:

ΙΙΙ) Μια έμμετρη προσαρμογή του κλασικού παραμυθιού δίνουν οι αδερφοί Κατσιμίχα, που στήνουν τη συγκινητική ιστορία του Άντερσεν πάνω σε ένα ρυθμικό, ανάλαφρο βαλς...

Παραμονή Πρωτοχρονιάς. Aπόψε μες στο χιόνι

σπίρτα στο δρόμο εσύ πουλάς, αχ κι είσαι τόσο μόνη.

Χρόνια πολλά, χρόνια καλά, χρόνια ευτυχισμένα, 

κι αν περισσεύει μια δραχμή, σκεφτείτε με και μένα.

Μα ποιος να σταθεί να κοιτάξει,
τα σπίρτα σου ποιος να σκεφτεί;

Νυχτώνει σε λίγο, νυχτώνει,
διαβάτες περνούν βιαστικοί...

Το τραγούδι σε ένα πολύ ωραίο βίντεο με σκηνές από την ομότιτλη ταινία της Ντίσνεϋ μπορείτε να ακούσετε και δείτε εδώ:

https://vimeo.com/55697031

Πάντα αυτό το παραμύθι, -από τότε που ήμουν παιδί- μού έφερνε δάκρυα στα μάτια κι ένα κόμπο στο λαιμό, καθώς με άφηνε με χιλιάδες απορίες...
Σίγουρα, ένα σπίρτο δεν φτάνει για πολλά, είναι όμως ικανό για αρχή, ικανό να θερμάνει την καρδιά, να ενεργοποιήσει την ανθρωπιά μας, ικανό να ονειρευτούμε την αλήθειά μας...Εκείνη την αλήθεια των συναισθημάτων στο μήνυμα των Χριστουγέννων, που συνοψίζεται στη λέξη ΑΓΑΠΗ!
Εύχομαι η αγάπη και η χαρά να φωλιάσει στις καρδιές μας, φίλοι μου! ....
Να τις ζεστάνει και να τις απομακρύνει από κάθε είδους υποκρισία!

Χάινε, μελοποιημένος από γυναικεία, ευαίσθητη ψυχή...

Ο Χάινριχ Χάινε γεννημένος στο Ντίσελντορφ σαν σήμερα 13 Δεκεμβρίου 1797 ήταν ένας από τους σημαντικότερους Γερμανούς καλλιτέχνες του 19ου αιώνα μετά τον Γκαίτε, ποιητής, αλλά και στοχαστής, οπαδός των αρχών του Διαφωτισμού.

Ρομαντικός δημιουργός, με απλό, παραδοσιακό λόγο, γοητεία και ευγένεια στίχων.

«Αγάπαγαν ο ένας τον άλλονε,

μα δίχως γι' αυτό να μιλήσουν.

Με μίσος αλλάζανε βλέμματα,

κι από έρωτα θέλαν να σβήσουν.

Εχώρισαν έπειτα, φύγανε,

μες στ' όνειρο μόνο ειδώθηκαν.

Πεθάνανε πια και δεν έμαθαν:

εμίσησαν, ή αγαπηθήκαν;…»

(«Sie liebten sich beide»-Μετάφ. Κ.Καρυωτάκης)

To ποίημα μελοποίησε η Κλάρα Σούμαν το 1840.
Η μελωδία της είναι γεμάτη πάθος με εμφανείς τις στυλιστικές πινελιές τόσο του συζύγου της, όσο και του Σούμπερτ. 

Έντονα εκφραστικός ο μουσικός λόγος, διαλαλεί την απόγνωση μέσα από «σκοτεινές» και μυστηριώδεις μουσικές φράσεις, κατάλληλες να αποδώσουν το ποιητικό κείμενο-αναφορά σε δυο ερωτευμένους που τρέμουν να δηλώσουν την αγάπη τους ο ένας για τον άλλο.

Τόσο πειστική είναι η μουσική αποτύπωση των συναισθημάτων, που έκανε κάποιους να αναρωτηθούν πώς μπόρεσε μια νιόπαντρη, ευτυχισμένη γυναίκα σαν την Κλάρα, να γράψει αυτό το έργο, το βουτηγμένο σε οδύνη, μελαγχολία, απελπισία και ζόφο ψυχής;
Λυγμοί απελπισίας τα πατήματα στο πιάνο, συνοδεύουν μια φωνή, που σπαρταρά στη δίνη των καταπιεσμένων επιθυμιών… 

Εκείνοι, «θέλαν να σβήσουν από έρωτα»...εμένα χύνεται η ψυχή μου απόψε σ’ έναν υποδειγματικής μουσικότητας κοντρατενόρο, που εκστασιάζει με την εκφραστικότητά του και την εντυπωσιακά άψογη τεχνική του!

Clara Schumann: «Sie liebten sich beide», Νικόλας Σπανός:

Τάνγκο, ο χορός της θλίψης και των αισθήσεων...

"Tango", Liliana Rago

Είναι χορός Αισθησιακός ...Το τάνγκο δεν μοιάζει με άλλους χορούς, που χαρακτηρίζονται εξωστρεφείς και χαρωποί. Θέλει λεπτές κινήσεις και καλλιτεχνικούς συνδυασμούς, θέλει τα βήματα των χορευτών να μπερδεύονται μαγικά κι αδιόρατα σ’ένα πολύπλοκο αραβούργημα..

Εμπνευσμένος από το "Τάνγκο" ο σημερινός χαιρετισμός μου, αφού τελευταία έχει καθιερωθεί η 11η Δεκεμβρη ως η ημέρα του "χορού της θλίψης", όπως χαρακτήρισε ο Ντισέπολο τον αργεντίνικο χορό.

Δυο είναι οι προσωπικότητες που συνδέονται στενά με το χορό αυτό.

Ο ένας, ο Χόρχες Λουί Μπόρχες, που με την ιδιότητα του εθνολόγου έγραψε την "Ιστορία του Τάνγκο" και φυσικά
ο Άστορ Πιατσόλα, οι συνθέσεις του οποίου έφεραν επανάσταση στο παραδοσιακό τάνγκο, ενσωματώνοντας σ' αυτό στοιχεία τζαζ και κλασικής, δημιουργώντας το "nuevo tango".

Η κοινή αγάπη των δυο τους για το χορό, τούς ενώνει το 1965, όταν ο Πιατσόλα παίρνει κείμενα του Μπόρχες από την "Ιστορία του Τάνγκο" και τα μελοποιεί στο "El Tango", απ'όπου θα ακούσουμε το ομώνυμο κομμάτι, εμπνευσμένο από το αντίστοιχο ποίημα του Μπόρχες:

"Το τάνγκο"

Πού να βρίσκονται; ρωτά η ελεγεία

για κείνους που πια δεν υπάρχουν, μαθές,

σα να υπήρχε ένα μέρος όπου το Χθες

είναι το Σήμερα, το Ακόμα ή το Επιπλέον μία.

Πού να βρίσκονται -ξαναλέω- από απάχηδες τόσες γενιές

που πήγαν κι έστησαν μια τρομερή νύχτα

σε σκονισμένους χωματόδρομους ή σε χαμένες γειτονιές

του στιλέτου και της μαγκιάς τη σέχτα; 

[...]

Μεσ’ στις χορδές της μουσικής βρίσκονται,

στης κιθάρας το αργό το παίξιμο,

και λέει μια μιλόνγκα μ’ αλέγρου ρυθμού πλέξιμο

για το γιορτάσι και την αθωότητα σαν πέτονται. 

[...]

Εκείνο το ξέσπασμα, το τάνγκο, εκείνη η διαβολιά,της ζωής

τα μεστά χρόνια προκαλεί.

Φτιαγμένος από σκόνη και χρόνο, ο άνθρωπος διαρκεί λιγότερο

κι απ’ του μεσημεριού την αντηλιά".

(ΧΟΡΧΕ-ΛΟΥΙΣ ΜΠΟΡΧΕΣ: ΔΟΚΙΜΙΑ, Tόμος 1ος)

Εκρηκτικός ο συνδυασμός Μπόρχες-Πιατσόλα!!και παρότι ο Ντισέπολο χαρακτηρίζει χορό της θλίψης, για πολλούς από μας το τάνγκο αποτελεί τον απόλυτο αισθησιασμό!
Πάθος, έκσταση και φλόγα άσβεστη!!Είναι η αύρα από την ιταλική καντσονέτα, την ισπανική θαρθουέλα, την ερωτική χαμπανέρα, το πολυρρυθμικό candombe της Αφρικής, αλλά και το λαϊκό τραγούδι των γκάουτσος, κράμα που όντως ξεσηκώνει, φλογίζει, προκαλεί αναστάτωση!

Και να σκεφτεί κανείς πως εξαιτίας του συντηρητισμού της εποχής, που δεν επέτρεπε στις γυναίκες να βρεθούν στην αγκαλιά των ανδρών, ο παθιασμένος χορός, ξεκίνησε να χορεύεται  από άνδρες και μόνο...Ώσπου κατέληξε, όπως  έλεγε ο Πιατσόλα, ο πιο αποκαλυπτικός χορός απ' όσους δημιούργησαν οι άνθρωποι για να εκφράσουν την ΟΥΣΙΑ του ερωτικού πάθους!




Για το τάνγκο μπορείτε να διαβάσετε επίσης εδώ και εδώ.

Μότσαρτ, το θολό τοπίο περί ταφής...

Είναι η μεγαλύτερη μουσική ιδιοφυία όλων των εποχών!
Καθένας στέκεται εκστατικός μπρος στο μουσικο μεγαλείο του Μότσαρτ!...

Πολλά έχουν γραφτεί για το θάνατό του, και μάλιστα με μυθιστορηματική χροιά, με κυρίαρχη την εκδοχή πως δολοφονήθηκε, αλλά και πως θάφτηκε σε κοινοτάφιο, με ελάχιστους να τον συνοδεύουν στην τελευταία κατοικία του, άδοξα χωρίς τιμές... Ακόμα και ο καιρός "έκλαιγε" με όλη την ανθρωπότητα, το χαμό του, καθώς κάποιοι μιλούν για βροντές, αστραπές και δυνατές καταιγίδες εκείνη τη μέρα !
Οπως ισχυριζονται οι ερευνητές, όλα αυτα ειναι αβάσιμα....

Ομως ο κοινός νους δεν μπορούσε να δώσει απάντηση στο γιατί η ιδιοφυία, που λέγεται Μότσαρτ πέθανε τόσο νέος...Ετσι, έπρεπε να πλάσει μια ιστορία, ποτισμένη με έντονη δραματικότητα!
Υπάρχουν πάντως αιτιολογήσεις σε όλα αυτα που αναφερονται,(νομοι, κανόνες, ιεραρχία κλπ) αν ίσχυσαν...
Μεταξύ μας, κι εμένα μού αρέσει η αχλύ σ' ένα μύθο, όπως ο Μότσαρτ!, το σκούρο, γεμάτο μυστήριο, θολό, αινιγματικό και νεφελώδες, που περιβάλλει το τέλος τη ζωής του!...

Ο Μότσαρτ τάφηκε στο κοιμητήριο του Άγιου Μάρκου, σε μια συνοικία έξω από τη Βιέννη. Βρισκόταν σε ισχύ ένα διάταγμα του αυτοκράτορα Ιωσήφ, που απαγόρευε ταφές σε νεκροταφεία μέσα στην πόλη. Επίσης, η διαταγή ήθελε τα νεκρά σώματα να θάβονται σε κοινοτάφια, κανονισμός που δεν τέθηκε ποτέ σε ισχύ εντός Βιέννης, επειδή οι αρχές της πόλης αρνήθηκαν την έγκρισή του για να μη θυμίζουν στο λαό τους μαζικούς τάφους των χρόνων της πανώλης.
Έτσι, η υπόθεση ότι ο Μότσαρτ τάφηκε σε κοινοτάφιο επειδή ήταν άπορος, είναι ψευδής. Η ταφή του απλώς ακολούθησε τους κανονισμούς της εποχής...

Παρότι μνημείο-τάφος υπάρχει και στο κεντρικό κοιμητήριο της Βιέννης, προτίμησα να επισκεφτώ τη γη που δέχτηκε το άψυχο σώμα του θεοφίλητου παιδιού-θαύματος…

Σ’ένα ξέφωτο του κοιμητηρίου θάφτηκε η μεγάλη ιδιοφυία της μουσικής τέχνης…Κάπου κοντά, που βρίσκεται σήμερα μια επιτύμβια γλυπτική σύνθεση να θυμίζει πως ο θάνατος δεν κάνει διακρίσεις, παρουσιάζεται σκληρός κι αδυσώπητος, ακόμη και σε κείνους που "μάγεψαν" την ανθρωπότητα στο σύντομο πέρασμά τους…

Στον Άγιο Στέφανο που εψάλη η μνημόσυνη ακολουθία για το Μότσαρτ, δόθηκε για τα 200 χρόνια από το θάνατό του, στις 5 Δεκέμβρη του 1991, ιστορική συναυλία του τελευταίου ημιτελούς Ρέκβιεμ του σε διεύθυνση του Sir Georg Solti:

"Άμουσος ο Ρίλκε;"

"Μουσική: Των αγαλμάτων ανάσα.
 Ίσως των εικόνων σιωπή.
Γλώσσα εσύ, όπου οι γλώσσες τελειώνουν.
Εσύ χρόνος, που κάθετα στέκει
προς το μέρος καρδιών που σβήνουν.

[...]

Μουσική.
Άνοιγμα του χώρου της καρδιάς μας,
εαυτός μας πιο βαθύς, που πέρα από μας
σπρώχνει να βγει αποδημία ιερή..."





Κι όμως, κάποιοι τον είπαν ακόμα και "άμουσο", κι ας υπήρξε εξαιρετικά λυρικός ποιητής...

Ο λόγος, φίλοι μου για τον γεννημένο σαν σήμερα, 4 Δεκέμβρη 1875, Ράινερ Μαρία Ρίλκε...
Αφοσιωμένος σε επίπεδα προσήλωσης στο έργο του, εκφράζει τις επιθυμίες, τα όνειρα και τα οράματά του...προσεγγίζει τη μοναξιά, τον έρωτα, την απώλεια, με μια διεισδυτική ματιά...αφουγκράζεται το νόημα της ύπαρξης μ'ένα βαθιά στοχαστικό βλέμμα.
Τον διαβάζεις κι έχεις την αίσθηση πως κάθε λέξη τού υπαγορεύεται από μια εσωτερική δύναμη, ένα άυλο ανώτερο ον, στο οποίο δεν μπορεί και δεν θέλει ν' αντισταθεί.

Μπορεί να μην έπαιζε κάποιο μουσικό όργανο...
Μπορεί να μην πήγαινε συχνά σε συναυλίες, ή ποτέ να μην βρέθηκε κανείς συνθέτης να τον εμπνεύσει όπως τους συγχρόνους του Σεζάν και Ροντέν...
Ούτε ακόμα κι η γνωριμία του με τον Μπουσόνι έδωσε κάποιο μουσικοποιητικό καρπό...
Όμως, ταπεινή μου άποψη, θεωρώ πως η μουσικότητα ρέει άφθονη κι αβίαστα στα έργα του...
Από τα περίφημα "Σονέτα του Ορφέα" και τις "Ελεγείες του Ντουίνο" ως τα  "Κείμενά του για τη Μουσική", κείμενα υπαρξιακής αναζήτησης, μοναξιάς, και βαθιάς ανησυχίας, ένα απόσπασμα από τα οποία, για να τον τιμήσουμε, θα μοιραστώ μαζί σας...:

"...είτε γύρω σου βουίζει μια λάμπα, ηχεί η καταιγίδα, 

είτε απλώνεται το δειλινό, είτε η θάλασσα στενάζει,... 

πάντα πίσω σου ξυπνάει μια πλατιά μελωδία, 

πλεγμένη απο χίλιες φωνές στην οποία υπάρχει ανά διαστήματα χώρος και για το δικό σου σόλο...

Το να ξέρεις "πότε" πρέπει να μπεις, αυτό αποτελεί το μυστικό της μοναξιάς σου...

Αυτή είναι η τέχνη της αληθινής συναναστροφής...

[...]

Αν δεν βυθίσει τους ανθρώπους στη σιωπή ένας βαρύς πόνος, 

ο καθένας ακούει-λιγότερο ή περισσότερο- την κραταιά μελωδία του βάθους. 

Πολλοί, έχουν πάψει να την ακούν...

Είναι σαν δέντρα που έχουν λησμονήσει τις ρίζες τους 

και νομίζουν ότι το θρόισμα των κλαδιών τους είναι η δύναμη και η ζωή τους...

Πολλοί, δεν έχουν χρόνο να την ακούσουν, δεν έχουν υπομονή να την ακούσουν...

Πρόκειται για φτωχούς απάτηδες, που έχοντας χάσει το νόημα της ύπαρξης, 

χτυπούν τα πλήκτρα των ημερών βγάζοντας πάντοτε τον ίδιο μονότονο, αδύναμο ήχο..."

(Rainer Maria Rilke: "Κείμενα για τη μουσική", Μετάφ. Μ. Περράκη)

Ξεφυλλίζω το βιβλίο και τυχαία έχω το cd να παίζει τo  "Piano Quartet" σε Λα ελ. του συγχρόνου του Ρίλκε, Γκούσταβ Μάλερ...
Νομίζω, ταιριάζει στο συναίσθημα που βγάζει ο Ρίλκε...Κάθε τι ακούγεται σα μακρινός στοχασμός...βιώνεται σαν αυτοσυγκέντρωση...

Στο άκουσμα του κουαρτέτου μ'αγγίζει η παρηγοριά πως κάποιος καταλαβαίνει την ουσία του κειμένου, της αληθινής συναναστροφής μέσω της τέχνης που δίνει νόημα στην ανθρώπινη ύπαρξη!Λόγος και ήχος, κι ο συνδυασμός τους γεννά ρίγη, που διεγείρουν τον εγκέφαλο κι αυτός ανταποκρίνεται, φίλοι μου!Ανταποκρίνεται με μεταβολές του καρδιακού ρυθμού, μη σας πω και της αρτηριακής πίεσης...

Είναι το μοναδικό έργο μουσικής δωματίου χωρίς φωνή που συνέθεσε ο Mάλερ κι ανήκει στα έργα της νεότητάς του, αφού γράφτηκε όταν ο Μάλερ -ήταν -δεν ήταν- 15 χρονών.
Παρόλα αυτά είναι έργο απαιτήσεων (και για το τρίο εγχόρδων και για το πιάνο) κι είχε εγκωμιαστεί για τα μουσικά χαρακτηριστικά του από τον  Φωρέ και τον Μπραμς, που πολλοί υποστηρίζουν πως εύκολα ανιχνεύονται  στοιχεία του στο έργο.

Αν σας θυμίζει κάτι,  είναι που σχετικά πρόσφατα ο Σκορτσέζε το χρησιμοποίησε στην ταινία του "Shutter Island" με τον ντι Κάπριο...

Η ΣΚΗΝΗ:

"Νίνο Ρότα, ένας αστείρευτος μάγος της μελωδίας"

Αναμφισβήτητα είναι ο μάγος, που με τα ηχητικά φίλτρα του δημιουργεί την κατάλληλη ατμόσφαιρα κι ενισχύει σε συναίσθημα τη σκηνή που στήνεται στην οθόνη!

Γεννήθηκε σαν σήμερα 3 Δεκέμβρη 1911 στο Μιλάνο.

Ο Νίνο Ρότα πιανίστας και συνθέτης, έλαμψε υπογράφοντας τη μουσική μυθικών ταινιών των Φελίνι, Τζεφιρέλι, Βισκόντι...


Ένας αστείρευτος μάγος της μελωδίας υπήρξε ο Νίνο Ρότα κι όπως εύστοχα θα πει ο Χατζιδάκις:
"Ο Νίνο Ρότα σφράγισε με τη μουσική του τον καιρό μας, μεταχειριζόμενος μνήμες αλλοτινών καιρών. Πέτυχε το πάντρεμα αναμνήσεων και παρόντος χρόνου με τέτοιο μοναδικό αποτέλεσμα..."

Ιταλικές και διεθνείς  παραγωγές επενδεδυμένες με τα δικά του ονειρικά μοτίβα, από την δική του εμπνευσμένη φλέβα...Μουσικές μελωδικών χρωμάτων κι οργανικών συνευρέσεων που απαντώνται μοναδικά στο μουσικό του, άφθαστο τοπίο...
Γιατί, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως μέσα στη μαγεία της εικόνας που μας προσφέρει ο κινηματογράφος, το σινεμά είναι εξίσου τέχνη του ήχου και της μουσικής.

Όμως...,..Υπάρχει κι ένα όμως...

Θα ήταν παράλειψή μας σε αυτή την τιμητική αναφορά στο μεγάλο ιταλό συνθέτη να μην σταθούμε και στην συνεισφορά του στη "σοβαρή" μουσική.
Το "θαύμα" στο Ρότα, όπως το έχω ξαναγράψει, είναι πως ισορροπεί αρμονικά ανάμεσα σ'ένα σάουντρακ και ένα έργο κλασικής!!
Έτσι δεν θα πρέπει να υποτιμώνται οι κλασικές συνθέσεις του, που συνεχίζοντας τη ρομαντική παράδοση, προσφέρουν απαράμιλλες στιγμές συγκίνησης.

Δέκα όπερες, πέντε μπαλέτα και πλήθος οργανικών συνθέσεων..

Το ύφος του σε αυτά τα έργα χαρακτηρίζονται από δομική σαφήνεια, που ενισχύεται από λυρικό και αρμονικό οίστρο, όπως στο "Κοντσέρτο για Φαγκότο και Ορχήστρα", που συνέθεσε το 1977.

Η θεματική ανάπτυξη, η αρμονική εξέλιξη και η φόρμα στη σύνθεση αυτή του Ρότα, μαρτυρούν τις "κλασικές" του μουσικές βάσεις.
Τοκκάτες, Ρετσιτατίβι, Θέματα και Παραλλαγές τονίζουν τον γοητευτικό χαρακτήρα της σύνθεσης.
Πλούσια αρμονική γλώσσα και καλαίσθητη ενορχήστρωση, είναι τα κυρίαρχα στοιχεία του κονσέρτου, που πολλοί μουσικολόγοι συγκρίνουν με τα αντίστοιχα του Ντεμπισύ ή του Σατί.
Μαεστρικά στήνεται ο διάλογος ανάμεσα στο φαγκότο και το σύνολο της ορχήστρας, πάντα όμως με στόχο την ανάδειξη του βαρύαυλου με την ποικιλομορφία στον ήχο του, που ο Ρότα γνωρίζει καλά...
Επιλέγει διάφορες τονικές περιοχές ώστε να πετυχαίνει άλλοτε τη μελαγχολική διάθεση του οργάνου..., τη στυφάδα, σκούρα, βαριά απόχρωση..., κι άλλοτε ν'αφήνει μια εύθυμη, κωμική ηχητική γεύση στον ακροατή...
Θα το απολαύσουμε σε μια ερμηνεία από τον καταξιωμένο φαγκοτίστα και εξάρχοντα μουσικό, Paolo Carlini, έναν από τους λίγους στην εποχή μας αναγνωρισμένους παγκοσμίως σαν κορυφαίος εκτελεστής σε αυτό το δύσκολο όργανο.Δεν είναι τυχαίο πως συνθέτες όπως ο Μπουσόττι ή ο Μπέριο έχουν γράψει ειδικά γι'αυτόν...

NINO ROTA: "Bassoon Concerto" / Paolo Carlini :

I: Toccata, Allegro Vivace

II: Reccitative, Lento (4:16)

III.Andantino, Variations I-VI(7:05)

Παλαιότερο κείμενό μου για τον Ρότα μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

"Κοντσέρτο για Ορχήστρα", το τελευταίο ολοκληρωμένο έργο του Μπάρτοκ και το πιο δημοφιλές...

<<B.Bartok: Concert for Orchestre>>

Απαιτητικό έργο, προϋποθέτει εξαιρετικές ικανότητες από τους εκτελεστές, μα συγχρόνως γοητευτικό, ευφάνταστο, έργο αντιπροσωπευτικό της καινοτόμου ματιάς του συνθέτη του.
Το "Κοντσέρτο για ορχήστρα" του Μπέλα Μπάρτοκ έκανε πρεμιέρα σαν σήμερα 1η Δεκεμβρίου1944.
Ίσως το πιο δημοφιλές έργο του ούγγρου συνθέτη για τον προφανώς αντιφατικό τίτλο του, που έρχεται σε αντίθεση με τη συμβατική μορφή του κονσέρτου, όπου ένα σόλο όργανο συνομιλεί με την ορχήστρα.
Ο δημιουργός υποστήριξε πως το ονόμασε κονσέρτο κι όχι συμφωνία, επειδή χρησιμοποιεί σολιστικά όλα τα όργανα της ορχήστρας στη διάρκειά του δίνοντας ένα νέο νόημα στην έννοια του κοντσέρτου.

Το έργο βρίσκεται ψηλά στην ιεραρχία των αριστουργημάτων, καθώς συνδυάζει, πέραν της δεξιοτεχνίας, στοιχεία της Δυτικής μουσικής από τη μπαρόκ ως την ατονικότητα του  Σαίνμπεργκ με λαϊκά ακούσματα της πατρίδας του, Ουγγαρίας.
Γράφτηκε σε μια πολύ δύσκολη περίοδο για τον Μπάρτοκ, (βρισκόταν ολοκληρωτικά χρεοκοπημένος στην Αμερική, άρρωστος από λευχαιμία και κατάθλιψη), μετά από ανάθεση του Σεργκέι Κουσεβίτσκι, ο οποίος βρήκε αυτον τον τρόπο για να προσφέρει στον Μπάρτοκ 1000 δολλάρια  για να επιβιώσει.
Όπως δήλωσε ο μαέστρος πλήρωσε "στην πιο φτηνή τιμή το καλύτερο ορχηστρικό έργο των τελευταίων 25 ετών".

Η σύνθεση αναπτύσσεται σε 5 κινήσεις:

I.Introduzione

II.Presentando le coppie

III.Elegia

IV.Intermezzo interroto

V.Finale

σε μορφή "αψίδας ή τόξου", δηλαδή παρατηρούμε σύνδεση θεματική της πρώτης και πέμπτης κίνησης, όπως και της δεύτερης με την τέταρτη, ενώ η μεσαία-τρίτη κίνηση λειτουργεί ως πυρήνας.

Σήμερα, προτείνω να ακούσουμε το 2ο και 4ο μέρος.

Το 2ο:"Presentando le coppie-Παρουσίαση των ζευγαριών" ή όπως αλλιώς ονομάζεται: "Giuoco delle coppie-Παιχνίδι των ζευγαριών", τίτλος που δόθηκε επειδή κάθε μια από τις πέντε ενότητες του μέρους γίνεται θεματικά διακριτή μέσω της εκτέλεσης από διαφορετικά ζευγάρια οργάνων που παίζουν μαζί.
Έτσι η πρώτη παρουσίαση γίνεται από ζευγάρι φαγγότων που εκτελούν σε έκτες, ακολουθεί το ζεύγος των όμποε σε τρίτες, συνεχίζουν τα κλαρινέτα, έπεται το ζευγάρι των φλάουτων σε πέμπτες, ενώ κλείνουν οι τρομπέτες με σουρντίνα σε διάστημα δευτέρας.
Η κίνηση, που και αυτή είναι σε μορφή αψίδας, πατά στο τύμπανο που ξετυλίγει έναν επίμονο ρυθμό, ενώ τοξοτά με δοξάρι ή pizzicato και άρπα χτίζουν την καμπύλη με συνοδευτικό, πλην ενδιαφέροντα ρόλο.

Bartok: "Concerto for Orchestra" IΙ: Presentando le coppie.

Διευθύνει ο Eugene Ormandy

Στο τέταρτο μέρος "Intermezzo interroto", ο συνθέτης παρωδεί το οστινάτο από το θέμα της εισαγωγής του πρώτου μέρους, που θυμίζει το βασικό θέμα από την "Εύθυμη χήρα" του Λέχαρ.
Ο αντιφατικός τίτλος απεικονίζει την ειρωνική διάσταση του έργου.
Σχετικά με την χρήση της μουσικής παρωδίας έχουν εκφραστεί διάφορες απόψεις: άλλοι θεωρούν ότι ο Μπάρτοκ εκφράζει την ενόχλησή του από τη μεγάλη απήχηση της 7ης Συμφωνίας του Σοστακόβιτς κι άλλοι ότι και οι δύο συνθέτες παρωδούν τη δημοφιλή οπερέτα του Λέχαρ.

Bartok: "Concerto for Orchestra" IV: Intermezzo interrotto.

Διευθύνει ο Eugene Ormandy