"Έρωτας, η ελκτική του δύναμη στο μύθο – 11: Ηρώ και Λέανδρος"

Οι προγονοί μας -ως γνωστόν- προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να ερμηνεύσουν όσα ανεξήγητα και ακατανόητα συνέβαιναν γύρω τους...Από φυσικά φαινόμενα ως τις ανθρώπινες ιδιότητες και αδυναμίες. Ανάμεσά τους και η αόρατη, κινητήρια δύναμη του έρωτα. Δύναμη που ασκεί τεράστια επιρροή πάνω σε όσους τον βιώνουν κι αποτελεί για κείνους, τουλαχιστον για όσο διάστημα υφίσταται, το βαθύτερο νόημα της ζωής. 

Σε αυτή τη σειρά αναρτήσεων κάθε Παρασκευή βράδυ θα αναφερόμαστε συνοπτικά σε δημοφιλή ζευγάρια της μυθολογίας, που ερωτεύτηκαν σφοδρά και σε κάποιες περιπτώσεις καταστροφικά, καθώς η δύναμη του έρωτά τους τέθηκε εκτός ελέγχου. 

Μαρμάρινο ανάγλυφο "Ηρώ και Λέανδρος",
Henry Hugh Armstead-Τate Gallery UK

Απόψε, μια ερωτική ιστορία, που συγκίνησε πλήθος καλλιτεχνών από την αρχαιότητα ως σήμερα, μα και κάθε αναγνώστη του μύθου.

"Ξέρεις τη χώρα που ανθούν μύρτα και κυπαρίσσια...[...]
Που τα τρυγώνια του έρωτα και τα’ άγρια τα γεράκια
Σε θλίψη μαραζώνουνε ή για το κρίμα ορμάνε;
Πού ‘ναι ολάνθιστη η γης και που ο ήλιος λάμπει,
Που των παρθένων η δροσιά ρόδων δροσούλα μοιάζει;"

                 

"H Hρώ με τη λυχνάρι"
Evelyn de Morgan

Με αυτή την όμορφη περιγραφή των Δαρδανελίων ξεκινά ο λόρδος Μπάυρον τη "Νύφη της Αβύδου". Η νύφη της Αβύδου ήταν η  Ηρώ. Ενα μυθολογικό πρόσωπο, που σύμφωνα με την παράδοση έμενε στη Σηστό,  αρχαία πόλη της Θράκης, κτισμένη στα παράλια του Ελλησπόντου στο  στενότερο μέρος του. Πάνω σε έναν απόκρημνο βράχο της παραλίας της Σηστού υψωνόταν ο ναός της Αφροδίτης. Ιέρεια του Ναού η νεαρή και πανέμορφη Ηρώ. Κάθε χρόνο την άνοιξη τελούνταν στο ναό η γιορτή της Αφροδίτης και του Άδωνη. Προσκυνητές πολλοί κάθε χρόνο. Για πρώτη του φορά ήρθε ως προσκυνητής και ένας ωραίος νεαρός, ο Λέανδρος, που έμενε στην απέναντι ακτή του Ελλησπόντου, την Άβυδο.

Ο έρωτάς τους ήταν κεραυνοβόλος, ο πόθος τους ακατανίκητος!!! Υπερπηδούν κάθε ανθρώπινο και ιερό φραγμό. Η Ηρώ την ιεροσύνη της, ο Λέανδρος την ιερότητα της παρθένου.  Μετά τη γιορτή, η Ηρώ δέχτηκε τον Λέανδρο στον πύργο όπου κατοικούσε όταν τελείωνε η υπηρεσία της στον ναό. Από τότε, ο Λέανδρος περνούσε κάθε βράδυ τον Ελλήσποντο, έχοντας για οδηγό το φως ενός λυχναριού που έβαζε η Ηρώ στο ψηλότερο σημείο του ναού και, κατάκοπος, έπεφτε στην αγκαλιά της. 

Μια χειμωνιάτικη νύχτα όμως, ο άνεμος έσβησε το λυχνάρι και ο Λέανδρος έχασε τον προσανατολισμό του, χωρίς τον φωτεινό οδηγό, με αποτέλεσμα να σκοτωθεί  στα βράχια...

Το πρωί, η Ηρώ είδε από το παράθυρό της το πτώμα του Λέανδρου που είχαν ξεβράσει στη στεριά τα κύματα. Μεσ' στην οδυνη και την απελπισιά του χαμού του αγαπημένου της  κρίνει πως δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αυτόν…Ετσι, ρίχτηκε από τον πύργο στη θάλασσα και πνίγηκε.
Οι κάτοικοι της Σηστού έθαψαν τους δύο εραστές σε κοινό τάφο.

Joseph Mallord William Turner

Κι ο ευαίσθητος Ελληνικός λαός θρηνεί στα δημοτικά του τραγούδια…

"…στο’ να φυτρώνει κάλαμος και στ’ άλλο κυπαρίσι…
για δέστε τα βαριόμοιρα για δέστε τα καημένα
σαν δεν φιλιούνται ζωντανά φιλιούνται πεθαμένα…"

Ο μύθος του ερωτευμένου ζευγαριού ενέπνευσε το Λόρδο Μπάυρον στη Νύμφη της Αβύδου και μάλιστα ο ίδιος ο ποιητής λέγεται πως διέσχισε κολυμπώντας το στενό που, κατά τον μύθο, περνούσε κάθε νύχτα ο Λέανδρος.

Εκτός από το Μπάυρον και το Μουσαίο (5ος αι. μ.Χ.), που έγραψε "Τα καθ’ Ηρώ και Λέανδρον", ένα ποίημα σε 343 δακτυλικούς εξάμετρους στίχους. 

"Πες μου τον λύχνο, δέσποινα, που είδε κρυφές αγάπες,

της νύκτας τον κολυμπητή, που για γαμπρός πρυμίζει,

τον γάμο πες τον σκοτεινό, που δεν είδ᾽ η Αυγούλα,

και την Σηστό, που της Ηρώς ενυκτογίνη ο γάμος.

[...]

Έλα, θεά, τραγούδα μου, να πούμε το ᾽να τέλος

του λυχναριού που απόσβησε και του παιδιού που εχάθη.

Αντικρινές γειτόνισσες Σηστός και Άβυδος ήταν

κατάγιαλα. Το τόξο του τάνυσ᾽ επάνω ο Έρως

και μες στες χώρες και τες δυο μιαν τόξεψε σαγίτα

και μια κορασιάν έκαψε και νιο ένα παλληκάρι.

Λέανδρο τον ομορφονιό κι Ηρώ την κόρη ελέγαν.

Η Ηρώ στην Σηστόν έμενε, στην Άβυδο ο νιος ήτον·

άστρα κι οι δυο γλυκόφωτα στες δυο μέσα τες χώρες..."

(μτφ: Σίμος Μεναρδος)

"Hero and Leander", Peter Paul Rubens

Το ποίημα του Μουσαίου είναι από τα δημοφιλέστερα πάνω στο θέμα. Από αυτόν εμπνέονται αργότερα και γράφουν ο Σίλλερ μια μπαλάντα, ο Γκριλμπατσέρ μια λυρική τραγωδία, ενώ πλήθος εικαστικών και μουσικών δημιουργών αποτυπώνουν το ειδύλλιο των δυο νέων στον καμβά τους...

"Της Ηρώς και του Λεάνδρου η καρδιά
Απ’ το βέλος του Έρωτα, που θεϊκιά
Έχει δύναμη, οδυνηρά επλήγη.
Η Ηρώ, ανθηρή ως Ήβη, όμορφη κόρη·
Κείνος εύρωστος, που κίναγε στα όρη
Με ορμή για να ριχτεί μες στο κυνήγι...", γράφει ο ΣΙΛΛΕΡ ...

και συνεχίζει:

"Και με ντύμα που ο αέρας το σηκώνει 

Ρίχνεται από του πύργου το μπαλκόνι,

Στους γιαλούς του Πόντου τους κατάφωτους. 

Στα βασίλειά του πάνω τα πελάγια 

Τα δυο λείψανα ο θεός φέρει τα άγια,

Κι είναι αυτός που αποτελεί τον τάφο τους.

Κι απ’ τη λεία του αυτή ευχαριστημένος

Κινά ολόχαρος, μακριά να την φυλά,

Κι απ’ την ανεξάντλητή του υδρία χύνει 

Τη ροή του, ποταμό που αιωνίως κυλά"

( Φρήντριχ Σίλλερ, Μπαλάντες, μτφ. Κ.Γ.Σαμέλη)

Στη θάλασσα του Βοσπόρου υπάρχει ο "Πύργος του Λεάνδρου" ή "Πύργος της κόρης", γνωστός με την τουρκική ονομασία "Kız Kulesi" .Το όνομα του πύργου συνδέεται με διάφορους θρύλους. Σύμφωνα με την αρχαιοελληνική εκδοχή ο πύργος οφείλει την ονομασία του στο μύθο της Ηρώς και του Λέανδρου. Η Ηρώ όταν κατάλαβε τι συνέβη αυτοκτόνησε πηδώντας από τον πύργο.

Τα μουσικά έργα, τα εμπνευσμένα απο αυτόν τον τρυφερό, αγάπης μύθο, είναι πολλά. 

Ξεχωρίζουμε: 

1) Ο γάλλος  Louis-Nicolas Clérambault  διέπρεψε ως οργανίστας, βιολιστής και συνθέτης και είναι εκεινος που  ανέπτυξε το είδος των "γαλλικών καντατών ", που συγκεντρωθηκαν σε 5 τόμους. Από το 2ο τόμο είναι η καντάτα "Λέανδρος και Ηρώ" εμπνευσμένη απο το μύθο, σε  κείμενο αγνώστου. Ποτισμένη με εντονο λυρισμό, ευγενεια και τρυφεροτητα. Ιδιαιτερα εκφραστικό το μέρος που απεικονιζει το στροβίλισμα των ανέμων...Τσέμπαλο και ταχυτατες δοξαριές ηχούν σαν να βροντοφωναζουν τη δόξα και το θρίαμβο του αγέρα , που "ξεσκίζει" το άψυχο, αιμόφυρτο κορμί του νεου στις όχθες...

Clerambault: "Leandre et Hero"

2) Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Ρώμη το 1707, ο Φρειδερίκος Χαίντελ έγραψε μια καντάτα εμπνευσμένη από το μύθο του Λέανδρου και της Ηρώς σε λιμπρέτο του καρδινάλιου Οτομπόνι. Είναι το έργο με το οποίο ο συνθέτης αντικατέστησε με ιταλικό το πρώην γερμανικό ύφος σύνθεσης του, που έκτοτε θα χρησιμοποιούσε.
Ο Χαίντελ προσεγγίζει με συγκλονιστικό τρόπο την απώλεια της αγάπης και καθηλώνει με τη θρηνητική άρια της Ηρως μέσα στην παραφροσύνη που τής δημιουργεί η εικόνα του νεκρού αγαπημένου:

Handel: "Ero e Leandro":

3) Το 1837 ο Ρόμπερτ Σούμαν με πυρήνα  τους χαρακτήρες Φλορεστάν κα Ευσέβιο, που αντιπροσωπεύουν τη δυαδικότητα της προσωπικότητάς του, ο ένας ορμητικός και όλο πάθος και ο άλλος ονειροπόλος και ευαίσθητος  συνθέτει το "Fantasiestücke, Op. 12", μια πιανιστική συλλογή από οκτω μινιατούρες  τις οποίες αφιέρωσε στην δεκοχτάχρονη πιανίστα και φίλη του, Anna Robena Laidlaw...Θρυλείται πως στο μέρος της συλλογής με τίτλο:  "In der Nacht -Στη Νύχτα", όπου συνδυάζεται η ηρεμία της νυχτας με το πάθος που γεννά σε δυο ερωτευμένους, πως ο Σούμαν όταν το συνέθετε είχε κατά νου το μύθο του Λέανδρου και της Ηρώς.

Schumann Fantasiestücke, Op.12 - 5. In der Nacht:

3)Το 1853 ο Φραντς Λιστ γράφει τη δεξιοτεχνικότατη μπαλάντα του Ν.2 για πιάνο, που κατά δήλωση του Claudio Arrau σκιαγραφεί τον αρχαιοελληνικό μύθο της Ηρώς και του Λέανδρου με την τραγική του κατάληξη. Πιιθανολογείται πως την εκδοχή αυτή άκουσε από το δάσκαλό του, Martin Krause που υπήρξε μαθητής του Λιστ.
Η μπαλάντα στηρίζεται σε δυο θέματα. Το ένα αναπτύσσεται στην χαμηλή περιοχή του πιάνου αναδύοντας απειλητική αίσθηση με τη συνεχή εκτέλεση από τρίηχα και το άλλο στη μεσαία και την υψηλή περιοχή, περισσότερο φωτεινό και με στοχαστική διάθεση.Ενα επίμονο χρωματικό ostinatο αντιπροσωπεύει τη θάλασσα. Ακούγοντας την τρομερά δεξιοτεχνική σύνθεση μπορεί κανείς να πλάσει με τη φαντασία του  την εικόνα της δύσκολης νυχτερινής πλεύσης του ερωτευμένου νέου που παλεύει με τα κύματα προκειμένου να φθάσει στην αγαπημένη του...

Liszt: "Ballade No. 2" / Claudio Arrau :

4)Ο Giovanni Bottesini,  ο επονομαζόμενος"Παγκανίνι του κοντραμπάσου", φίλος και ίνδαλμα του Βερντι, γράφει την όπερα: "Ero e Leandros" σε λιμπρέτο του Αρίγκο Μπόιτο. Παρουσιάστηκε το 1879 στο Teatro Regio στο Τορίνο. Χαιρετίστηκε με θερμή επιτυχία για τις "γεμάτες μαγεία" στιγμές  της σύνθεσης, όπως οι άριεs της Ηρώς, ο λυρισμός των ειδυλλιακών ντουέτων μεταξύ των εραστών και  ο δραματικος επίλογος. 

5) Mπορεί ο Alfredo Catalani  να είναι γνωστός για τις όπερές του, κυρίως την αγαπημένη του Τοσκανίνι,  "La Wally", αλλά πειραματίστηκε επίσης με μια σειρά από ορχηστρικά έργα. Τελευταίο αυτής της κατηγορίας είναι το συμφωνικό ποίημα: "Ero e Leandro", σύνθεση του 1884 κι έμπνευση απο την τραγική ερωτική ιστορία των νέων στα Δαρδανέλια, που από πολλούς θεωρήθηκε "το καλύτερο όλων, μακράν".

Alfredo Catalani - Ero e Leandro:

6) Victor Herbert – "Hero and Leander" : Πρόκειται για απαράμιλλης ομορφιάς συμφωνικό ποίημα, που ο Βικτόρ Χέρμπερτ εμπνευστηκε μετά την ανάγνωση του ποιήματος του Μπάυρον  που τον ενθουσίασε!Ιδιαίτερης αξίας είναι η "Σκηνή της Αγάπης", όπου ο δημιουργός αναθέτει ένα αισθησιακό διάλογο ανάμεσα στο όμποε και το φαγκότο, έκφραση της έκρηξης πάθους των δυο εραστών.

Victor Herbert: "Hero and Leander" Op.33: 2nd mov- Love Scene":

Όλα τα έργα που έχει εμπνεύσει ο συγκεκριμένος μύθος για τη "Νύφη της Αβύδου και τον αγαπημένο της Λέανδρο" συγκινούν βαθειά....Η ποιητική τέχνη από το Μουσαίο ως τον Μπάυρον και τον Σίλλερ..Η Χαιντελική καντάτα, η όπερα του Καταλάνι ή του Μποτεσίνι, ο Σούμαν και ο Λιστ, υμνούν τον έρωτα των δυο νέων που η ιστορία τους τούς χάρισε την αιωνιότητα!

ΣΤΡΑΒΙΝΣΚΙ: "Το φιλί της νεράιδας - Αλληγορικό μπαλέτο εμπνευσμένo από τη Μούσα του Τσαϊκόφσκι"

"Η Βασίλισσα του χιονιού", Rudolf Koivu
(από εικονογράφηση του παραμυθιού του Άντερσεν)

"Αφιερώνω αυτό το μπαλέτο στη μνήμη του Τσαϊκόφσκυ συσχετίζοντας τη Μούσα του με τη Νεράιδα, ως αλληγορία. Αυτή η Μούσα τον σφράγισε με το μοιραίο φιλί της, το μυστηριώδες αποτύπωμα του οποίου γίνεται αισθητό σ'όλο το έργο του μεγάλου καλλιτέχνη"

(Ιγκόρ Στραβίνσκι, kcatalog.org)

Παραμυθένια καλησπέρα, αγαπημένοι φίλοι, καθώς όχι μόνο οι μικροί, μα και οι μεγάλοι αγαπάμε τα παραμύθια, ιδιαίτερα αυτή την εποχή, που ο καιρός έχει κρυώσει και το τζάκι ανάβει τα βράδια...
Η ψυχή που αναζητά το άπιαστο και ψάχνει ν'ακουμπήσει τ' όνειρο, χάνεται στη μαγεία των παραμυθιών...

Από τα αγαπημένα παραμύθια είναι και η "Βασίλισσα του χιονιού" του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν...

Αυτό θα απολαύσουμε σήμερα στη μουσική-μπαλετική του εκδοχή, καθώς ως τέτοιο έκανε πρεμιέρα στις 27 Νοεμβρίου 1828.

Πρόκειται για το τελευταίο από τα μπαλέτα που παρουσιάσε ο Ντιάγκιλεφ σε μουσική του Ιγκόρ Στραβίνσκι και προσαρμοσμένο τίτλο: "Le baiser de la fée - Το φιλί της νεράιδας".

Μια σύνθεση, αφιερωμένη στη μνήμη του Τσαϊκόφσκι.

Mην ξεχνάμε πως ήταν ένδεκα χρονών ο Στραβίνσκι όταν σε παράσταση στο θέατρο Mariinsky της Αγίας Πετρούπολης, που τραγουδούσε ο μπάσος πατέρας του είδε τον Τσαϊκόφσκι, ακριβως δύο εβδομάδες πριν το θάνατό του. Ο ίδιος χαρακτήριζε ως βαθιά χαραγμένη στη μνήμη του, ανάμνηση , την εικόνα του άνδρα με τα άσπρα μαλλιά, τους φαρδείς ώμους και το ασθενικό πρόσωπο.

Είναι η εποχή που ο Στραβίνσκι στρέφεται στις μουσικές μορφές του παρελθόντος, χρησιμοποιώντας τες στο πλαίσιο των δικών του αισθητικών επιδιώξεων.
Θυμίζουμε πως το έργο του έχει βαθιά τις ρίζες του στα δυο παράλληλα ρεύματα του 19ου αι. Ο δάσκαλός του, Ρίμσκι-Κόρσακοφ, του έμαθε να εκτιμά την ρωσική μουσική παράδοση και τα επιτεύγματα της εθνικής ρωσικής μουσικής, ενώ ο Πιότρ - Ιλιτς Τσαϊκόφσκι, του μετέδωσε την αγάπη του για τη μουσική της Δύσης, καθώς και για τη μουσική μπαλέτου.

Έτσι, στο "Φιλί της Νεράιδας" ο Στραβίνσκυ βρίσκει ευκαιρία να εκφράσει την αγάπη του για τις συναισθηματικές σελίδες του Τσαϊκόφσκι, κάτι που προκαλεί εντύπωση αν αναλογιστούμε πως ο συνθέτης ανήκει στους νεωτεριστές-πρωτοπόρους, ένα "πρότυπο καινοτομιών", ενώ ο συμπατριώτης του Τσαϊκόφσκι θεωρήθηκε απο πολλούς "δημιουργός παλαιάς κοπής".

Ο ίδιος ομολογεί:

"Οταν στο τέλος του 1927 η Ίντα Ρουμπινστάιν μού ζητησε να συνθέσω κάτι γι'αυτήν, μού προτάθηκαν δυο ιδέες. Η μια ήταν άκρως ελκυστική, καθώς μού παρείχε τη δυνατότητα να εκφράσω την απεριόριστη αγάπη και θαυμασμό μου για τη μουσική του Τσαϊκόφσκι.Η εκτέλεση είχε οριστεί για το Νοέμβριο, μήνα του θανάτου του που εκείνη τη χρονιά συμπληρώνονταν η 35η επέτειος. Ετσι δέχτηκα την πρόταση".

To μπαλέτο ευτύχησε σε πολλές χορογραφικές αναθεωρήσεις
Αξιοσημείωτη και κείνη του Μπαλανσίν με το
American Ballet το 1937, απ' όπου και η φωτογραφία.
Συνθέτης και χορογράφος αναζητούν κοστούμια για το
μπαλέτο τους: "Le Baiser de la Fee"(pinterest)

Ο Στραβίνσκι σε αναζήτηση υλικού ώστε να στηθεί το λιμπρέτο του μπαλέτου, στράφηκε προς την παραμυθική λογοτεχνία. Επέλεξε το παραμύθι της "Βασίλισσας του Χιονιού" του Άντερσεν, το οποίο επεξεργάστηκε διαμορφώνοντας το λιμπρέτο:

Στον παγωμένο βορρά μια μητέρα με το μωρό της πέφτουν σε χιονοθύελλα.
Μια μυστηριακή νεράιδα με τα ξωτικά της τούς παρακολουθούν. Πλησιάζει και δίνει ένα φιλί στο μωρό για να το γλιτώσει. Το χωρίζει από τη μάνα και κείνη εξαφανίζεται. Το παιδί βρίσκουν κάποιοι χωρικοί...
Είκοσι χρόνια αργότερα κι όταν ο νέος βρίσκεται στην κορύφωση της ευτυχίας του,  τη μέρα του γάμου του με την αγαπημένη του, θα τον ξαναφιλήσει.
Κάτω από τις υπερφυσικές δυνάμεις της νεράιδας ο νέος δεν μπορεί να αντιδράσει...
Εκείνη τον οδηγεί στην ουράνια χώρα της και τού χαρίζει την αιωνιότητα.

Η αλληγορία του θέματος ειναι εμφανής, καθώς και ο Τσαϊκόφκι δέχτηκε το μοιραίο φιλί της Μούσας  και το σημάδι της είναι αισθητό σε κάθε δημιούργημα αυτού του καλλιτέχνη.
Το τέλος του με τον βιολογικό θάνατο, τού χαρίζει την αθανασία.

Στο παραμύθι του Αντερσεν η βασίλισσα του πάγου μισεί τον άνθρωπο, όμως ο Στραβίνσκι επιθυμεί άλλη διάσταση των νοημάτων. Προσπάθησε να δώσει στην πλοκή συμβολικές αναφορές που θα τον εξυπηρετούσαν στη σύνθεση ενός έργου ως σεβασμό στον Τσαϊκόφσκι. Το φιλί της νεράιδας είναι  φιλί τρυφερότητας σαν ένα φιλί καλής τύχης, ένα δώρο για τη ζωή. 

Το μπαλέτο αναπτύσσεται σε τέσσερις σκηνές  με τον Στραβίνσκι να  επεξεργάζεται  πιανιστικές κυρίως μελωδίες της  πρώιμης περιόδου του Τσαικόφσκυ, που δεν είχαν ενορχηστηθεί ποτέ. Ο συνθέτης  μετουσιώνει το θεματικό υλικό αρμονικά, ορχηστρικά και ρυθμικά συμβάλοντας  στη διαμόρφωση παραμυθικής, υποβλητικής ατμόσφαιρας. Τα θέματα άλλοτε ζωηρά και με ορμητική διαθεση ή με λαϊκότροπο χορευτικό  παλμό κι άλλοτε με ιδιαίτερο λυρισμό, αιθέρια ή ελεγειακού χαρακτήρα οδηγούν στην ανατρεπτική κατάληξη.Στην τελική σκηνή, όπου ακούγεται το Νανούρισμα της αιωνιότητας, ο ακροατής παρασύρεται μέσα στο ονειρικό, υπνωτιστικό, ηχητικό τοπίο...

Τα Μέρη:

1. Πρόλογος-Νανούρισμα της καταιγίδας

2. Μια γιορτή στο χωριό

3. Η σκηνή στο μύλο-Pas de deux, Entree, Adagio, Variation, Coda 

4. Νανούρισμα της αιωνιότητας

Igor Stravinsky: "Le baiser de la fée", LSO - Evgeny Mravinsky:

Το μπαλέτο: "Rudy is Haunted by a vision of the Fairy" / Tatiana Yatsenko-Vladimir Malakhov: 

 

Ο Λόπε ντε Βέγκα, ο Χατσατουριάν και η χήρα της Βαλένθια...

 

Με το Θερβάντες μοιράζεται το στέμμα της ισπανικής λογοτεχνίας. Ο γεννημένος σαν σήμερα, 25 Νοεμβρίου 1562, Λόπε ντε Βέγκα, είναι ένας από τους κορυφαίους της Χρυσής Ισπανικής εποχής.
Παραγωγικότατος θεατρικός συγγραφέας, μα και με πρωτόγνωρο πάθος για το γυναικείο φύλο!Ασυγκράτητος σε συναίσθηματα, ερωτύλος και παρορμητικός, σαγήνευε με το ιπποτικό στυλ του κάθε γυναικεία ύπαρξη!

Γύρω στα 1600 γράφει τη θεατρική κωμωδία: "Η χήρα της Βαλένθια", μια παραλλαγή του μύθου του "Ερωτα και της Ψυχής", όπου αναθέτει στο φτερωτό θεό της αγάπης το ρόλο του μυστικού εραστή και ίσως αποτελεί και μια μορφή αυτοβιογραφίας, καθώς ο ισπανός συγγραφέας μετά τις πολλές επιπόλαιες ερωτικές υποθέσεις και το θάνατο της νόμιμης συζύγου του ερωτεύθηκε τη χήρα Αντόνια Τρίγιο δε Αρμέντα, με την παράνομη συμβίωσή τους να οδηγεί σε σκάνδαλο και τη δημόσια διαπόμπευσή του.
Γεγονός, που τον ανάγκασε να απομακρυνθεί από τη Μαδρίτη.

Λόπε ντε Βέγκα: "Η χήρα της Βαλένθια"
(χειρόγραφο)

Ας δούμε όμως λίγο την ΥΠΟΘΕΣΗ του θεατρικού έργου:

Η Λεονάρντα μένει χήρα...Σύμφωνα με τα στερότυπα της εποχής πρέπει να παραμείνει σεμνή και αφοσιωμένη στον εκλιπόντα σύζυγό της. Όμως κάτω από τα πλούσια στήθη της φλογίζεται η καρδιά της για τον εραστή της, Καμίλο.

Για να έχει την πίτα ολόκληρη και το σκύλο χορτάτο οργανώνει με τη βοήθεια των υπηρετών της ένα πονηρό σχέδιο…Κάθε βράδυ και μέσα στο σκοτάδι ο Καμίλο μπαίνει στο σπίτι από την πίσω πόρτα, μακριά από αδιάκριτα βλέμματα.. Εκείνη, πάντα καλυμμένη –είναι η αόρατη ερωμένη- απολαμβάνει τον έρωτα χωρίς να διακυβεύεται το όνομα και η θέση της.

Η διασκεδαστική και συναρπαστική πλοκή εκτυλίσσεται στην ισπανική Βαλένθια, μια πόλη που σφύζει από ζωντάνια και το εορταστικό κλίμα κορυφώνεται, ιδιαίτερα την καρναβαλική περίοδο …
Ο ντε Βέγκα επιλέγει αυτή την πόλη όπου επικρατεί χάος και τα πρόσωπα παρουσιάζονται με ψεύτικες ταυτότητες προκειμένου να θίξει θέματα του έρωτα, της κοινωνικής θέσης, των στερεοτύπων, της εξουσίας, αλλά κυρίως να αναδείξει το στοιχείο της  ίντριγκας και της γυναικείας σεξουαλικότητας.

Αυτά είναι και τα στοιχεία που εντυπωσιάζουν τον Αράμ Χατσατουριάν, όταν το 1940, διαβάζει το θεατρικό του τιμώμενου σήμερα ισπανού συγγραφέα και εμπνέεται τη σκηνική μουσική του που αντανακλά τέλεια το θεατρικό κείμενο, το πνεύμα και τις αρχές της εποχής στην οποία αναφέρεται.

Ο αρμένης συνθέτης αργότερα θα δώσει και την ομώνυμη Σουίτα που δομείται σε 5 μέρη μαζί με τον πρόλογο, μεταφέροντάς μας στην ισπανική πόλη της χαράς, των άκρατων επθυμιών και ερώτων. 

Επιστρατεύει ρυθμούς άλλοτε γρήγορους με τα χάλκινα κρουστά να υπογραμμίζουν  την κεφάτη, εορταστική ατμόσφαιρα κι άλλοτε πιο αργούς να σκιαγραφούν την ρομαντική, αισθησιακή και ειδυλλιακή  διάθεση των εραστών.

Τα μέρη της Σουΐτας:

Πρόλογος - Σερενάτα - Άσμα - Κωμικός χορός - Ιντερμέτζο - Τελικός χορός

Ι - ΙΙ: Μετά το σύντομο Πρόλογο, μια εξόχως δυναμική ορχηστρική εισαγωγή με θέματα που παραπέμπουν σε ζωηρούς ισπανικούς λαϊκούς χορούς, εμφανίζεται η "Σερενάτα",  ένα τραγούδι που με το βασικό του λυρικό θέμα διεγείρει τις αισθήσεις.

ΙΙΙ: Το "Άσμα", που ακολουθεί μοιάζει με μουσικό ψίθυρο καμωμένο από ωραίες, τρυφερές, ερωτικές λέξεις-νότες. Πρόκειται για ένα "εξωτικό" μελωδικό ανάπτυγμα από τα κλαρινέτα και τα όμποε,  αργό, σαγηνευτικό, διεγερτικό.

IV: Ο "Κωμικός χορός" ξετυλίγεται με στοιχεία ευθυμίας και μουσικής ιλαρότητας, έμπνευση από την αρμένικη παραδοσιακή μουσική με ρυθμούς εμβατηριακούς, απότομους να εναλλάσσονται και να παρασύρουν τη διάθεση του ακροατή, ανάλογα.Τα φλάουτα αναλαμβάνουν να ολοκληρώσουν ήρεμα το μέρος, με μια αυτοσχεδιαστικού ύφους μελωδικότατη καντέντσα.

V: Ακολουθεί το ραψωδικό "Intermezzo" σε πνεύμα μυστηριώδες, αινιγματικό να υπενθυμίζει την ερωτική λάβρα, που διαπνέει το σύνολο του έργου, με εμφανή την ισπανική επιρροή.

VI: Ο "Τελικός χορός" συναρπαστικός, ενθουσιάζει και ξεσηκώνει με την πολύχρωμη μελωδική γραμμή του, όπου δεσπόζει το λαμπερό μοτίβο, που κολακεύει ιδιαίτερα την δεξιοτεχνία των σολιστών που το εκτελούν, πίκολι, φλάουτα, φαγκότα αρχικά και σε απαντητική επανάληψη τρομπέτες και τρομπόνια.

Ο Χατσατουριάν είναι από τους διαπρεπέστερους συνθέτες της εποχής του, που διαμόρφωσε ένα δικό του, προσωπικό ύφος, το οποίο διακρίνεται για την νεοκλασσικιστική του καθαρότητα αλλά και για τις αναφορές του στην λαϊκή μουσική παράδοση της πατρίδας του.
Στη σύνθεση αυτή ξεχωρίζει ο τρόπος με τον οποίο ο δημιουργός χειρίζεται την ορχήστρα.
Πρόκειται για έργο μελωδικό, πολύχρωμο, αισθησιακό και λυρικό, το πρώτο έργο μεγάλης κλίμακας του συνθέτη που συνδυάζει το αρμένικο φολκλόρ με τη λαϊκή ισπανική μουσική παράδοση.
Έργο, που αναδεικνύει την μελωδική ευρηματικότητα του συνθετη, τη δεξιότητά του στην ενορχήστρωση και έμφαση στις  ρυθμικές κορυφώσεις.

Aram Khachaturian : "The Valencian Widow, Suite":

 

Ο Χίντεμιτ και το "Σεπτέτο", που βρέθηκε στα χείλη όλων των παντοπωλών...

Rudolf Heinisch: "Ο Χίντεμιτ παίζει βιολί"

Ο Πάουλ Χίντεμιτ θεωρείται  ένας από τους σημαντικότερους Γερμανούς μουσικούς του 20ου αι. Εκτός από συνθέτης και μαέστρος, υπήρξε  βιολιστής, βιολονίστας, μουσικοδιδάσκαλος και διαπρεπής μουσικολόγος.

Τα έργα του  χαρακτηρίζονται  "νεοκλασικά"  κι είναι εμφανώς επηρεασμένα από την αντιστικτική γλώσσα του Μπαχ.

"Septet for Winds":

Ο Πάουλ Χίντεμιτ μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο μεταναστεύει στην Αμερική. Εκεί, και με διάθεση νοσταλγίας για την πατρίδα, όπως κάθε μετανάστης γράφει μια από τις δημοφιλέστερες της δημιουργικής του πορείας, σύνθεση, το "Σεπτέτο" του για σύνολο πνευστών.

Βρισκόταν στην Ταορμίνα στα πλαίσια μιας Ευρωπαϊκής περιοδείας τo 1948, όταν συνέθεσε το "Septet".

Ο ίδιος σημειώνει στο ημερολόγιό του:

"Αυτός ο κήπος της Ταορμίνα  που βρίσκομαι, είναι πανέμορφος!
Η θάλασσα βρίσκεται στα πόδια μου και πίσω υψώνεται η Αίτνα χιονισμένη...
Αν κάποιος  θεωρεί πως  η  ποιότητα μιας σύνθεσης  επηρεάζεται από το περιβάλλον μας,
τότε σίγουρα ο τόπος αυτός είναι ο ιδανικός ώστε να τού γεννηθούν οι ωραιότερες ιδέες!"

Rudolf Heinisch: "Ο Χίντεμιτ διευθύνει"

Το Σεπτέτο αναπτύσσεται σε 5 μέρη σχεδιασμένα  ώστε να εκτελούνται ενιαία, όμως ως διακριτές ενότητες. Εκτελείται από σύνολο: φλάουτο-όμποε-κλαρινέτο-μπάσο κλαρινέτο-φαγκότο-κόρνο και τρομπέτα.

1.Lebhaft

2.Intermezzo, Sehr langsam, frei

3.Variationen, Mäßig schnell

4. Intermezzo, Sehr langsam

5. Fuge Alter Berner Marsch, Schnell

1. Το εναρκτήριο μέρος "Lebhaft-ζωηρά", εκτελείται από το σύνολο των ξύλινων πνευστών στα οποία ανατίθεται ένα σαρκαστικού ύφους βασικό θέμα, που θυμίζει μουσική συνοδεία σε ταινία κινουμένων σχεδίων. 

2. Ακολουθεί το "Intermezzo: Sehr langsam, frei-πολύ αργά και ελεύθερα" με χαρακτήρα αυτοσχεδιαστικό.

3. Το 3ο μέρος περιλαμβάνει εννέα παραλλαγές μια μελωδίας έντονου λυρισμού, που καθεμία ξετυλίγεται πάνω σε ξεχωριστό ρυθμικό χαρακτήρα.

4. Το 4ο μέρος απαρτίζεται από ένα σύντομο δεύτερο ιντερμέτζο ρευστής μουσικής υφής, σε τέμπο Sehr langsam-πολύ αργά επίσης, το οποίο οδηγεί στο 

5. φινάλε, όπου ο Χίντεμιτ μεγαλουργεί αντιστικτικά. Στα πλαίσια ενός ελεύθερα ατονικού, όμως οργανωμένου υλικού και σε μορφή διπλής φούγκας "ομολογεί" τις αισθητικές επιλογές του, που έχουν πυρήνα τους μεν τον εκφραστικό εξπρεσιονισμό , όμως με νύξεις και του  υστερο-ρομαντικού ιδιώματος της πρώιμης περιόδου του Χίντεμιτ.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το κλείσιμο, όπου  η τρομπέτα εμφανίζεται απρόσμενα εκτελώντας τη μελωδία του γνωστού εμβατηρίου:"Gruß an Bern", που "σβήνει"  αμέσως μετά την ολοκλήρωσή του ..

Αξίζει να σημειωθεί πως όταν  το 1952 παρουσιάστηκε στις ΗΠΑ, το έργο είχε τεράστια επιτυχία!Μάλιστα βραβεύτηκε και χαρακτηρίστηκε απ΄τους μουσικοκριτικούς ως "το καλύτερο έργο μουσικής δωματίου της χρονιάς".

Χαριτολογώντας, η σύζυγος του συνθέτη Γερτρούδη, έγραψε σε κάποιο φίλο του ζευγαριού, εκδότη: 

"Δεν έχουμε ιδέα τι σημαίνει πραγματικά το βραβείο, αλλά τα συγχαρητήρια πέφτουν βροχή από όλες τις πλευρές. Ξαφνικά το "Σεπτέτο" βρέθηκε στα χείλη όλων των παντοπωλών και των ιχθυοπωλών, που μας έχουν δεχθεί -πλέον- στις τάξεις του εκλεκτού πελατολογίου τους!"

Paul Hindemith: "Septet for Winds":

[Ο Πάουλ Χίντεμιτ γεννήθηκε σαν σήμερα, 16 Νοεμβρίου 1895
Τα ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ του γερμανού, Rudolf Heinisch, στενού φίλου του συνθέτη, φιλοτεχνήθηκαν την περίοδο σύνθεσης του Σεπτέτου]

πηγές:
www.umwindorchestra.com
nyphil.org
προσωπικές εκτιμήσεις μετά την ακρόαση

«Έρωτας, η ελκτική του δύναμη στο μύθο – 9: Καλλιρόη και Κόρεσος»

Οι προγονοί μας -ως γνωστόν- προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να ερμηνεύσουν όσα ανεξήγητα και ακατανόητα συνέβαιναν γύρω τους...Από φυσικά φαινόμενα ως τις ανθρώπινες ιδιότητες και αδυναμίες. Ανάμεσά τους και η αόρατη, κινητήρια δύναμη του έρωτα. Δύναμη που ασκεί τεράστια επιρροή πάνω σε όσους τον βιώνουν κι αποτελεί για κείνους, τουλαχιστον για όσο διάστημα υφίσταται, το βαθύτερο νόημα της ζωής. Σε αυτή τη σειρά αναρτήσεων κάθε Παρασκευή βράδυ θα αναφερόμαστε συνοπτικά σε δημοφιλή ζευγάρια της μυθολογίας, που ερωτεύτηκαν σφοδρά και σε κάποιες περιπτώσεις καταστροφικά, καθώς η δύναμη του έρωτά τους τέθηκε εκτός ελέγχου. 

Απόψε ένας έρωτας πάνω κι από το θάνατο…

"Καλλιρόη και Κόρεσος"

"Η θυσία του Κόρεσου για να σωθεί η Καλλιρόη", 
Jean-Honoré Fragonard, Λούβρο

"...καὶ Διονύσου κατὰ τοῦτο τῆς πόλεώς ἐστιν ἱερὸν ἐπίκλησιν Καλυδωνίου: μετεκομίσθη γὰρ καὶ τοῦ Διονύσου τὸ ἄγαλμα ἐκ Καλυδῶνος. ὅτε δὲ ᾠκεῖτο ἔτι Καλυδών, ἄλλοι τε Καλυδωνίων ἐγένοντο ἱερεῖς τῷ θεῷ καὶ δὴ καὶ Κόρεσος, ὃν ἀνθρώπων μάλιστα ἐπέλαβεν ἄδικα ἐξ ἔρωτος παθεῖν. ἤρα μὲν Καλλιρόης παρθένου: ὁπόσον δὲ ἐς Καλλιρόην ἔρωτος Κορέσῳ μετῆν, τοσοῦτο εἶχεν ἀπεχθείας ἐς αὐτὸν ἡ παρθένος...",

μας πληροφορεί ο Παυσανίας στα "ΑΧΑΪΚΆ" του.

Σύμφωνα με το μύθο, η Καλλιρόη ήταν μια πανέμορφη νεανίδα της Καλυδώνας.Στην Καλυδώνα ζούσε και ο Κόρεσος, που δεν φημιζόταν για την ομορφάδα του. Αδικημένος απ'τη φύση, όσον αφορά την εξωτερική του εμφάνιση, είχε και την ατυχία να ερωτευθεί την πανώρια Καλλιρόη, η οποία όμως τον περιφρονούσε, θεωρώντας την αγάπη του ως την μεγαλύτερη προσβολή που της είχε γίνει. Απογοητευμένος και θλιμμένος αποφάσισε να κρύψει την ασχήμια του κάτω από το χιτώνα των ιερέων του Διονύσου και αφοσιώθηκε στη λατρεία του θεού. Θεωρούσε πως με αυτή τη μεταμόρφωση θα μπορούσε τουλάχιστον να εμπνεύσει τον σεβασμό.
Έτσι, μια μέρα, πήρε το θάρρος και πήγε στον πατέρα της Καλλιρόης για να τη ζητήσει σε γάμο.
Φυσικά η όμορφη παρθένα αρνήθηκε! Η απελπισία και η θλίψη του νέου ήταν τόση, που γυρνώντας στο ναό του Διονύσου άρχισε να εκστομίζει κατάρες, ζητώντας από τον θεό εκδίκηση για την προσβολή που έγινε στον ιερέα του. Πάνω στoν παραλογισμό του καταράστηκε ακόμα και την πατρίδα του και τους κατοίκους της.
Δεν πέρασε πολύς καιρός και στην Καλυδώνα ξέσπασε θανατηφόρα επιδημία!

"...οἱ Καλυδώνιοι τὸ παραυτίκα ὥσπερ ὑπὸ μέθης ἐγίνοντο ἔκφρονες καὶ ἡ τελευτὴ σφᾶς παραπλῆγας ἐπελάμβανε καταφεύγουσιν οὖν ἐπὶ τὸ χρηστήριον τὸ ἐν Δωδώνῃ..."

Το μαντείο της Δωδώνης έδωσε χρησμό πως η επιδημία θα κατάπαυε μόνο εάν οι Καλυδώνιοι θυσίαζαν στον Διόνυσο την Καλλιρόη ή άν θυσιάζονταν κάποιος άλλος στην θέση της. Αφού, κανείς δεν προσφέρθηκε,η παρθένος οδηγήθηκε στον βωμό. Πιεζόμενος όμως ο Κόρεσος από τον έρωτά της προς αυτήν, και που ως ιερέας θα την έσφαζε ο ίδιος, σφάχτηκε εκείνος αντί αυτής.

"...Καλλιρόη τε ὡς Κόρεσον τεθνεῶτα εἶδεν, μετέπεσε τῇ παιδὶ ἡ γνώμη, καὶ--ἐσῄει γὰρ αὐτὴν Κορέσου τε ἔλεος καὶ ὅσα ἐς αὐτὸν εἴργασται αἰδώς--ἀπέσφαξέ αὑτὴν ἐς τὴν πηγήν..."

Η κοπέλα βλέποντας νεκρό το νέο στα πόδια της κατάλαβε πόσο μεγάλη ήταν η αγάπη του για κείνη, καθώς προτίμησε να πεθάνει ο ίδιος για να την γλυτώσει. Τότε, βλέποντας την ευγένεια της ψυχής που καθρεπτιζόταν στη μορφή του νεκρού άνδρα και έδινε στο γαληνεμένο πρόσωπό του μια ομορφιά θεϊκή η νέα ένιωσε ένα πρωτόγνωρο συναίσθημα: τον έρωτα! Μια ακατανίκητη δύναμη την έσπρωχνε κοντά του. Ντροπή, τύψεις μα και ο έρωτας, που είχε ξαφνικά γεννηθεί μέσα της την έκαναν να σφαχτεί και κείνη, στην πηγή της Καλυδώνας, που αργότερα οι άνθρωποι ονόμασαν Καλλιρόη από το όνομα της νέας.

"...ἀπέσφαξέ αὑτὴν ἐς τὴν πηγήν καὶ ἀπ' ἐκείνης οἱ ἔπειτα ἄνθρωποι Καλλιρόην τὴν πηγὴν καλοῦσι".(ΠΑΥΣΑΝΙΑ ΑΧΑΪΚΑ, Κεφ. 21)

Σας παραθέτω το τέλος από ένα παλιό σχετικό διήγημα του Σταματίου Βάλβη, που ανακάλυψα...

"...Η μήνις του Διονύσου εξιλεώθη...Η νόσος της πόλεως έπαυσεν αυθωρεί.Πάντες οι Καλυδώνιοι θρηνούσι τον θείον ιερέα...[...]Ολίγην ώρα μετά,την μάχαιραν του Κορέσου έλαβεν η Καλλιρόη προς ανάμνησιν της αυταπαρνήσεως εκείνου και την μάχαιραν ταύτν ενέπηξεν εις το στήθος αυτής!Την στιγμήν καθ' ην είδον πίπτοντα τον Κόρεσον,ηγάπησεν πρώτη φορά και η Καλλιρόη.Και ηγάπησε εκείνον,ον τοσούτον εμίσησεν!!Τοιαύτη η ανθρωπίνη καρδία!..."

Ο μύθος αυτός μάς φέρνει στο νου τόσες και τόσες περιπτώσεις έρωτα που δεν βρήκαν ανταπόκριση καθώς η εξωτερική εμφάνιση  του ενός έπαιξε ρόλο ανασταλτικό ώστε να αναπτυχθεί το ερωτικό συναίσθημα. Όταν αποκαλύπτεται με πράξεις η εσωτερική ομορφιά κι ο πλούτος της ψυχής αυτού που απορρίψαμε, εκτός από τη συνειδητοποίηση της ουσίας της αγάπης, τα συναισθήματα μπορεί και ν' αλλάξουν... 

 

Η τέχνη έχει αποτυπώσει θαυμάσια το μύθο, που μας διδάσκει την αυτοθυσία. Ένα υπέροχο δείγμα εικαστικής δημιουργίας υψηλής αισθητικής είναι του Jean-Honoré Fragonard, που κοσμεί τις αίθουσες του Λούβρου. Ο ζωγράφος με βάση την περιγραφή του Παυσανία αποτυπώνει την έντονης  δραματικότητας σκηνή της θυσίας του ερωτευμένου Κόρεσου ώστε να σώσει την αγαπημένη του Καλλιρόη.

Andre Destouches

Επίσης το μύθο περιγράφει με τα μουσικά ηχοχρώματα στην ομώνυμη όπερά του  ο Andre Destouches.
Ο γάλλος συνθέτης εμπνεύστηκε από τον έρωτα του Κόρεσου προς την Καλλιρόη όπως την διέσωσε ο Παυσανίας στα Αχαϊκά του, την λυρική τραγωδία του "Callirhoé" με πρόλογο και πέντε πράξεις σε λιμπρέτο του Pierre-Charles Roy, που από τους συγχρόνους του θεωρήθηκε "ως το αριστούργημά του".
Η πρεμιέρα της όπερας έγινε το 1712 στο Βασιλικό Θέατρο του Παρισιού.
Ο συνθέτης βασίστηκε στο μοντέλο της λυρικής τραγωδίας του Lulli, συμβάλλοντας έτσι στην εξέλιξη του είδους αυτού υπογραμμίζοντας τη σύνδεση λόγου, μουσικής και κίνησης.

Χαρακτηριστικός είναι ο ρόλος που ανατίθεται στη χορωδία, η οποία όχι μόνο παρεμβαίνει ως μάρτυρας του δράματος, αλλά και συμμετέχει σε αυτό σχολιάζοντας.Η σύνθεση, μέσα από τα ηχοχρώματα των οργάνων και τη δυναμική δημιουργεί την κατάλληλη ατμόσφαιρα αναδεικνύοντας τέλεια τις ψυχολογικές περιγραφές των χαρακτήρων της τραγωδίας.

Ο λιμπρετίστας παραλλάσσει ελαφρώς το μύθο, με την Καλλιρόη να εξαναγκάζεται από τους γονείς της να πατρευτεί τον ιερέα  Κόρεσο. Εκείνη, που είναι κρυφά ερωτευμένη με τον Αγήνορα, κατά τη διάρκεια της γαμήλιας τελετής  λιποθυμά και ο νέος ομολογεί την αγάπη τους.  Ο Κόρεσος οργισμένος για την ασέβεια προς το πρόσωπό του-ιερέα του Διονύσου, καταριέται το λαό της Καλυδώνας να τον βρουν πολλά δεινά, όπως και γίνεται.
Η Καλλιρόη με τη μητέρα της συμβουλεύονται το Μαντείο κι ο χρησμός απαιτεί το αίμα της Καλλιρόης ή κάποιου που την αγαπά πραγματικά για να σωθεί το βασίλειο.
Η κοπέλα παίρνει την απόφαση να θυσιαστεί , ενώ ο ερωτευμένος Αγήνωρ είναι πρόθυμος να πεθάνει στη θέση της, ώστε να σωθεί η αγαπημένη του.Ο Κόρεσος βλέπει πως αν θυσιαστεί ο Αγήνορας, η Καλλιρόη θα τον μισήσει για πάντα. Έτσι, μαχαιρώνεται εκπληρώνοντας τη θυσία που ζήτησε ο θεός, να χυθεί αίμα από κάποιον που αγαπούσε βαθιά την Καλλιρόη..

Θα ακούσουμε την εισαγωγή της λυρικής τραγωδίας και την άρια της Καλλιρόης από την Πρωτη πράξη , οπου η κοπέλα θρηνεί τη μοίρα της, καθώς αντιλαμβάνεται πως χανει το νεο που αγαπα. …Μέρος έντονης εκφραστικότητας, οδύνης και σπαραγμού..

Andre Destouches: "Callirhoé, Ouverture":

Andre Destouches: "Callirhoé, O nuit temoin de mes soupirs secrets":

"Ω, νύχτα, μάρτυρα των μυστικών μου στεναγμών.
για πάντα έχασα το νέο π'αγαπώ!"

Η λυρική τραγωδία κλείνει με τις τελευταίες λέξεις που απευθύνει ο Κόρεσος στους εραστές: 

"Πεθαίνοντας, μπορεί το χέρι μου να σας ενώσει…Να θυμάστε τον Κόρεσο…"

Το κείμενο δημοσιεύτηκε και στην Κοινότητα The Mythologists

«Έρωτας, η ελκτική του δύναμη στο μύθο – 8: Αρέθουσα και Αλφειός»

 

"Ο Αλφειός κυνηγά την Αρέθουσα ενώ η Άρτεμη την τυλίγει σε σύννεφο", Carlo Maratta (1655)

Σε αυτή τη σειρά αναρτήσεων κάθε Παρασκευή βράδυ θα αναφερόμαστε συνοπτικά σε δημοφιλή ζευγάρια της μυθολογίας, που ερωτεύτηκαν σφοδρά και σε κάποιες περιπτώσεις καταστροφικά, καθώς η δύναμη του έρωτά τους τέθηκε εκτός ελέγχου. 

Οι προγονοί μας -ως γνωστόν- προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να ερμηνεύσουν όσα ανεξήγητα και ακατανόητα συνέβαιναν γύρω τους...Από φυσικά φαινόμενα ως τις ανθρώπινες ιδιότητες και αδυναμίες. Ανάμεσά τους και η αόρατη, κινητήρια δύναμη του έρωτα. Δύναμη που ασκεί τεράστια επιρροή πάνω σε όσους τον βιώνουν κι αποτελεί για κείνους, τουλάχιστον για όσο διάστημα υφίσταται, το βαθύτερο νόημα της ζωής. 

Απόψε, ένας ανεκπλήρωτος έρωτας...

«Αρέθουσα και Αλφειός»

"Aλφειός και Αρέθουσα", Paolo de Matteis

Σύμφωνα με μια εκδοχή τη Μυθολογίας, η Αρέθουσα ήταν μια νύμφη των πηγών και των δασών, ορκισμένη παρθένα και συνοδός της Άρτεμης, κόρη του Νηρέα και της Ωκεανίδας Δωρίδος.

Την πανέμορφη Αρέθουσα  ερωτεύτηκε ο Αλφειός.

Όμως, εκείνη, μη ανταποκρινόμενη στον έρωτά του και προσπαθώντας να ξεφύγει από το κυνήγι του,  ζήτησε βοήθεια από την Άρτεμη, Η θεά την τύλιξε σε σύννεφο και τη μεταμόρφωσε σε γάργαρη πηγή. Ο Δίας που είχε λυπηθεί τον απελπισμένο από την απόρριψη Αλφειό, τον μεταμόρφωσε σε ποτάμι.

Η Άρτεμη έδειξε στην Αρέθουσα υπόγειους δρόμους για να μπορέσει να τού ξεφύγει…

H πηγή της Αρέθουσας στην Ορτυγία

Έτσι η Αρέθουσα διαπέρασε τη μεταξύ Πελοποννήσου και Σικελίας θάλασσα, φθάνοντας στην νήσο Ορτυγία, στις Συρακούσες.
Όμως η αγάπη του Αλφειού, δυνατή και άσβεστη όπως ήταν, βρήκε τρόπο να τη φτάσει. Με την ορμητικότητά του κυριάρχησε στα θαλάσσια ρεύματα της Αδριατικής, καταφέρνοντας να ενώσει τα νερά του για πάντα με κείνα της καλλίροης πηγής της Αρέθουσας.
Μιας πηγής, που περιβάλλεται σήμερα από φοίνικες και παπύρους. Ένα από τα ελάχιστα μέρη της Ευρώπης που φύεται πάπυρος...

Πρόκειται για ένα υπέροχο μύθο, που είχαν επινοήσει οι αρχαίοι ημών πρόγονοι, προκειμένου να ερμηνεύσουν την ένωση των γλυκών νερών των ποταμών με τη θάλασσα...

Η μάγισσα Μουσική μας, εδώ παρούσα φυσικά, αφού από το μύθο εμπνεύστηκε το 1915 το πρώτο μέρος του έργου "Mythes, Op.30-Μύθοι-Τρία ποιήματα για βιολί και πιάνο", ο Karol Szymanowski.

Το έργο είναι τριμερές με τους μύθους του "Νάρκισσου" και του "Πάνα με τις Δρυάδες", να το ολοκληρώνουν.
Σύνθεση ιμπρεσσιονιστικού ύφους, πλούσια ηχοχρωματική παλέτα, ιδιαίτερα εκλεπτυσμένη αρμονία και το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ πιάνου και βιολιού αποκαλύπτεται μαγικό!
Η μυθολογία δίνει το ερέθισμα για μουσικό προγραμματισμό!
Mαγευτική η εκφραστική φύση του μύθου από τον Σιμανόφσκι, που αριστοτεχνικά τον περιγράφει με λεπτότατες αποχρώσεις και τεράστιο φάσμα λυρισμού, που πολλοί χαρακτήρισαν ως "έκσταση".

"Aρέθουσα και Αλφειός", Lorenzi, Battista di Domenico
MET, NY

Από τα πρώτα κιόλας μέτρα το πιάνο μιμείται τη γάργαρη ροή του νερού, δημιουργώντας το μουσικό υπόβαθρο για μια από τις ωραιότερες μελωδίες του Σιμανόφσκι.

Θεωρείται έργο επαναστατικό, καθως υιοθετεί ένα νέο τρόπο έκφρασης για το βιολί, που έχει και τον πρωταγωνιστικό ρόλο.
Ετσι, επιλέγω να το ακουσουμε με τον θρύλο-ουκρανό Yulian Sitkovetsky.
Ως παιδί υπήρξε φαινόμενο.Ήταν εκείνος που επιλέχθηκε ως το σπουδαιότερο ταλέντο του Ωδείου του Κιέβου προκειμένου να ερμηνεύσει για τον Jacques Thibaud ενώ το 1945 κέρδισε τον διαγωνισμό Νεων Ερμηνευτών Σοβ.Ενωσης στο βιολί, με τους Ρίχτερ και Ροστροπόβιτς να κερδίζουν στο πιάνο και το τσέλο, αντίστοιχα.

Δυο χρόνια αργότερα μοιράστηκε το πρώτο βραβείο στο Φεστιβάλ της Πράγας με τον Leonid Kogan.Θαυμαστές και υποστηρικτές του υπήρξαν οι Yehudi Menuhin και David Oistrakh. Στο πιάνο η σύζυγός του, Bella Davidovich.

Κ. Szymanowski : "Mythes", Op.30 No.1 - La Fontaine d'Arethuse" / Julian Sitkovetsky:

Το κείμενο δημοσιεύτηκε και στην Κοινότητα The Mythologists

Εντουάρντ Σαΐντ: ο σταχαστής με τη βαθιά μουσική κουλτούρα...

Έντουαρντ Σαΐντ - Ντάνιελ Μπάρεμποϊμ

Τον γεννημένο σαν σήμερα, 1η Νοέμβρη 1935, Έντουαρντ Σαΐντ, τον γνωρίζουμε ως  ένα από τους σημαντικότερους διανοούμενους της εποχής μας, κριτικό λογοτεχνίας, και πολιτικό αναλυτή, ειδικό στο Μεσανατολικό πρόβλημα. Αμερικανός υπήκοος, γεννημένος στην Παλαιστίνη, χριστιανός ανάμεσα σε μουσουλμάνους, μπορούμε να καταλάβουμε όσα βίωνε και ήταν καθοριστικά στη διαμόρφωση της σκέψης και της προσωπικότητάς του.

Οι φιλόμουσοι  έχουμε κι έναν παραπάνω λόγο για τη μαζί του γνωριμία, καθώς υπήρξε φίλος και συνεργάτης του Ντάνιελ Μπάρεμποϊμ.
Tούς άρεσε να παίζουν στο πιάνο Σούμπερτ a 4 mains...

Παλαιστίνιος ο ένας, Εβραίος ο άλλος  μοιράστηκαν το πάθος  τους για τη µουσική, την οδύνη τους για τις πληγές-διαφορές των λαών...

Οι δυο τους το 1999 ίδρυσαν την Ορχήστρα του Δυτικού-Ανατολικού Διβανίου, (αποκαλούμενη έτσι από την ποιητική συλλογή του Γκαίτε "West-oestlicher Diwan"), αποτελούμενη από νέους Ισραηλινούς και Άραβες, ένα όραμα του Σαΐντ, που πίστεψε στην αξία της Μουσικής ως  πανανθρώπινο φαινόµενο για τη συναδέλφωση των λαών...
Eπίσης, από κοινού ίδρυσαν την  "Ακαδημία Barenboim - Said"  στο Βερολίνο, όπου υποδέχεται νέους φοιτητές από τον αραβικό κόσμο και το Ισραήλ για να σπουδάσουν μουσική και ανθρωπιστικές σπουδές.

Ο Σαΐντ αγαπούσε πολύ τη λογοτεχνία αλλά και την κλασική μουσική, που άκουγε μετά μανίας από μικρός. Άνθρωπος λοιπόν, με βαθιά μουσική κουλτούρα, γνώστης ιδιαίτερων λεπτομερειών για συνθέτες και έργα, πιανίστας ο ίδιος...

Ένα μικρό απόσπασμα από  το βιβλίο του "Ζωή  εκτός τόπου" θα μοιραστούμε σήμερα, μέρα της γενέθλιας επετείου του, στην ουσία την αυτοβιογραφία του, όπου η μουσική παίζει σε πολλά κεφάλαιά του, πρωταγωνιστικό ρόλο:

"Η μουσική (όταν ήμουν μικρός) ήταν μια δυσάρεστη και βαρετή σειρά από ασκήσεις πιάνου, οι οποίες μέσα από τα βιβλία των Μπουργκμύλερ, Τσέρνι και Ανόν με κρατούσαν δέσμιο ατέλειωτων επαναλήψεων που δεν φαίνονταν να βελτιώνουν ικανοποιητικά τη δεξιοτεχνία μου στο κλαβιέ και αφετέρου εκπληκτικά πλούσιος κόσμος μεγαλόπρεπων ήχων και θεαμάτων.[...] συνδύαζα τις εικόνες τους με φανταστικές σκηνές που δημιουργούσα με τους ήχους από τα χορδίσματα της ορχήστρας πριν από την παράσταση και ήχους που αγάπησα μέσα από ραδιοφωνικές εκπομπές.
[...]
Μού επέτρεπαν να ακούω δύο κι έπειτα τρία ραδιοφωνικά προγράμματα την εβδομάδα...το ένα ήταν οι "Βραδιές στην όπερα" στο BBC κάθε απόγευμα Κυριακής στη 1:15, όπου άκουσα όπερα για πρώτη φορά. Εκστασιάστηκα όταν μετέδωσαν την "Πουλημένη Μνηστή", ενώ προσπαθούσα απεγνωσμένα να φανταστώ τις χαρές ενός τσέχικου γάμου και τί θα μπορούσαν να σημαίνουν τα ακατανόητα λόγια που τόση ευχαρίστηση μού πρόσφεραν μέσα από τα ραδιοκύματα...
[...]
Ο πλέον δελεαστικός, αυτός που παρέμεινε μέγα μυστήριο ήταν ο Βάγκνερ. Ένας εξαιρετικά αινιγματικός δίσκος 78 στροφών που στη μια πλευρά είχε το "Κάλεσμα του Χάγκεν", με έφερε σε επαφή στα δέκα περίπου χρόνια μου με το Der Ring, αλλά δεν μπόρεσα να δω την όπερα μέχρι το 1958 όταν επισκέφτηκα για πρώτη φορά το Μπαϋρόιτ. Το ρόλο του Χάγκεν τραγούδησε ένας ερμηνευτής, που μούγκριζε, βρυχάτο και γρύλιζε με τον αρμόζοντα επιβλητικό τρόπο ήχους που εκπροσωπούσαν έναν ομιχλώδη κόσμο λογχοφόρων αχρείων, τρομερών όρκων και αιμοσταγούς δράσης....

(Εντουάρντ Σαΐντ: " Ζωή εκτός τόπου, εκδ. Μεταίχμιο, μτφ: Ελένη Λούση, σελ. 170-173)

1. Θα ακούσουμε την εισαγωγή από την  όπερα  του Σμέτανα: "Πουλημένη Μνηστή", που θεωρείται το  αριστούργημα του τσέχου συνθέτη. Από πολλούς χαρακτηρίζεται ως ο τσεχικός εθνικός ύμνος. 

Ο Σμέτανα με αφάνταστη μουσική εφευρετικότητα διηγείται τη σπαρταριστή ιστορία, όπου εκτυλίσσεται σε ένα Βοημικό χωριό. Αναφέρεται στη φτωχή Μαρένκα, που πιέζεται από τον πατέρα της να παντρευτεί τον τραυλό αλλά πλούσιο Βάτσεκ, γιο του γαιοκτήμονα της περιοχής. Όμως η κοπέλα είναι ερωτευμένη με έναν νέο άγνωστης καταγωγής, τον Γιένικ, ο οποίος  φαινομενικά ξεπουλάει την αγάπη της έναντι αμοιβής, με μόνο όρο αυτή να παντρευτεί έναν από τους γιους του πλούσιου γαιοκτήμονα. Στο τέλος ο νέος κερδίζει τα χρήματα αλλά και τη νύφη, αφού αποκαλύπτεται ότι ο Γιένικ είναι ο χαμένος γιος .
  
Πρόκειται για όπερα ατμοσφαιρική με αυθεντικά τσεχικά στοιχεία και στην Εισαγωγή ο Σμέτανα μεταφέρει  τη φρεσκάδα, την ορμητικότητα  και το χιουμοριστικό πνεύμα του έργου.

Smetana: "The Bartered Bride", Overture:

2. Ο Σαΐντ αναφέρεται στο "Λυκόφως των Θεών", το τελευταίο μέρος, της τετραλογίας του Ρίχαρντ Βάγκνερ: "Το Δαχτυλίδι των Νιμπελούνγκεν", και το ρόλο του κακού, σκοτεινού και εκδικητικού Χάγκεν, που ανατίθεται σε φωνή μπάσου.
Είναι ο γιος του άπληστου νάνου Άρμπεριχ και σχεδιάζουν να πάρουν πίσω το δακτυλίδι, που χαρίζει, σε όποιον το φοράει, τη δύναμη να κυριαρχήσει πάνω στον κόσμο.
Αποφασισμένος να θανατώσει τον Ζίγκφριντ ανεβαίνει στο βράχο και φυσώντας το κέρατο καλεί στα όπλα...

Wagner: "Götterdämmerung, Act 2 , scene II- Hagen's call"