Darius Milhaud, Leonard Bernstein και η τζαζ στην κλασική...

(στη μνήμη του Νταριούς Μιγιώ της "Ομάδας των Έξι",
που έφυγε στη Γενεύη, σαν σήμερα, 22 Ιουνίου 1974)

Η τζαζ σε σχέση με την κλασική είναι ένα θέμα που απασχόλησε τον Λέοναρντ Μπερνστάιν  σε όλη του τη ζωή, τόσο που το 1959 παρουσίασε μια σειρά μορφωτικών τηλεοπτικών εκπομπών με θέμα "Η τζαζ στη σοβαρή μουσική", όπου υποστήριζε ότι "οι δυο μουσικές μορφές, όσο κι αν θεωρούνται ξένες μεταξύ τους, ωστόσο μπορούν να πλησιάσουν η μία την άλλη". 

Καθώς η συμφωνική μουσική της Ευρώπης είχε φτάσει σε σημείο κορεσμού, αρχές του 20ου αι. οι συνθέτες αναζητούν το εξωευρωπαϊκό, το εξωτικό και άγνωστο, το πρωτόγονο κι έτσι στρέφονται προς την Ανατολή, την Αφρική και αλλού. Οι δημιουργοί του Παρισιού έψαχναν το αντίδοτο στο Βαγκνερισμό της εποχής...

Ο Μπερνστάιν από αυτή την εποχή των αρχών του 20ου αι.  ξεχωρίζει ως "αριστούργημα" την "Création du monde-Δημιουργία του κόσμου" του Νταριούς Μιγιώ, που δεν "φλερτάρει" απλά, αλλά μουσικά δένεται βαθιά με τη τζαζ("Bernstein, τζαζ και κλασική", Σάκη Παπαδημητρίου, εκδ.University studio Press, σελ.26-27).

Το "Création du monde"  είναι  μπαλέτο (σύνθεση 1923) σε  λιμπρέτο που περιγράφει τη δημιουργία του κόσμου με βάση την αφρικανική μυθολογία. Ο λιμπρετίστας στηρίχτηκε σε στοιχεία από την "Νεγρική Ανθολογία" του 1919, μια συλλογή ιστοριών από μνήμες των ιεραποστόλων  και άλλων ταξιδιωτων στην Αφρικανική ήπειρο.

Όπως αναφέρει και ο Μπερνστάιν, ο Μιγιώ είχε ενθουσιαστεί όταν σε ένα ταξίδι του στις ΗΠΑ, άκουσε τζαζ στους δρόμους και κλαμπς του Χάρλεμ.
Σαν συνθέτης ήταν ανοιχτός σε οποιαδήποτε μουσική φόρμα και ζώντας στο Παρίσι των πρώτων δεκαετιών του 20ου αι. απολάμβανε την τάση του εξωτισμού που επικρατούσε εκείνη την περίοδο.
Συγκεκριμένα, είχε εντυπωσιαστεί από τα εικαστικά του Πικάσο, τα εμπνευσμένα από αφρικανικές μάσκες, αλλά και από την αφροαμερικανή χορεύτρια, Ζοζεφίν Μπέικερ που στη διάρκεια τουρνέ της στην Ευρώπη ξετρέλανε τους Παριζιάνους με τη χορευτική της τέχνη πάνω στους τζαζ κι εν γένει αφροαμερικάνικους ρυθμούς.
Ήταν ο μαύρος θρύλος των βαριετέ, προκλητική με τον τολμηρό ηδυπαθή χορό της και το μοναδικό της στυλ.

Συγκεκριμένα, το Champs-Élysées είχε ζητήσει από τον ιμπρεσάριο ένα αμερικάνικο μπαλέτο. Εκείνος ταξίδεψε στο Χάρλεμ και επέστρεψε με ένα συγκρότημα 25 μαύρων μουσικών, τραγουδιστών και χορευτών, ανάμεσά τους και η μαύρη καλλονή, Ζοζεφίν.
Η παράστασή τους ονομάστηκε: "La Revue Nègre". Στο κοινό της πρεμιέρας ήταν οι Ζαν Κοκτώ, Μωρίς Ραβέλ και Νταριούς Μιγιώ.

Τότε ήταν που ο Μιγιώ  εκστασιασμένος από τα νέα ακούσματα αποφάσισε να ταξιδέψει στην Αμερική και να γνωρίσει από κοντά τη τζαζ αισθητική και ιδιώματα.

Τα κοστούμια του μπαλέτου, όπως και τα σκηνικά ήταν του κυβιστή και προδρόμου της ποπ αρτ, Φερνάρ Λεζέ και αποτελούν πάντρεμα της πρωτόγονης αφρικανικής απεικόνισης  με βιομηχανικές εικόνες και τη μηχανική κίνηση.

Χαρακτηριστική είναι η δυσκολία την οποία αντιμετώπισαν οι χορευτές στην κίνηση, φορώντας τα, καθώς τα κοστούμια ήταν βαριά και  άκαμπτα ώστε να επιτρέπουν  ελευθερία κινήσεων.


Το μπαλέτο του Μιγιώ ξεκινά με μια ουβερτούρα κι ακολουθούν -χωρίς διακοπή- άλλα πέντε μέρη:

"Ουβερτούρα"

"Το χάος πριν τη δημιουργία"

"Δημιουργία χλωρίδας και  πανίδας"

"Δημιουργία άνδρα και  γυναίκας"

"Επιθυμία"

"Άνοιξη ή Ημέρα Ανάπαυσης"

Ο Μιγιώ έγραψε τη σύνθεση για μικρή ορχήστρα στην οποία κυριαρχούν τα ξύλινα και χάλκινα πνευστά, με το "jazzy" σαξόφωνο να έχει ρόλο πρωταγωνιστικό.
Με πυρήνα την αισθητική της Ομάδας των Έξι -άρα αντιδρώντας στις υπερβολές των μεταρομαντικών συνθετών- ακολούθησε την απλότητα και την χάρη της μουσικής κίνησης και ιδέας, προσαρμοσμένα στις ιδιαιτερότητες της εποχής και τα εξωευρωπαϊκά ερεθίσματα.
Η σύνθεση διακρίνεται για το "πολυτονικό" της στυλ και τη σύμπραξη διαφορετικών αρμονιών και ηχητικών πυκνοτήτων.

Darius Milhaud: "La Creation du Monde-Overture" - Leonard Bernstein

Darius Milhaud: "La Creation du Monde(ολοκληρωμένο):

«Κάρλος Γκαρντέλ: σαν σήμερα η μοιραία πτήση της συντριβής»

«Το τάνγκο είναι ο κόσμος που φεύγει έτσι όπως ήρθε. Με πάθος...[...] Κι όλα σε 4/4. Στον ρυθμό του τάνγκο»

Αυτά γράφει ο Μάνος Χατζιδάκις για τον αργεντίνικο χορό που τόσο λάτρευε!

«Για να βρούμε το γνήσιο αίσθημα που περιέχει το μοναδικό αυτό είδος μουσικής έκφρασης της Αργεντινής, πρέπει να δούμε έναν νεαρό σπουδαστή της φιλοσοφίας να σιγοψιθυρίζει ή να κινείται ρυθμικά στους ήχους ενός τραγουδιού του Κάρλος Γκαρντέλ. Μόνο τότε αντιλαμβάνεται κανείς τη μοναδικότητα ερωτισμού και αντρισμού που εκπέμπει το τάνγκο!»

Ο Κάρλος Γκαρντέλ στον οποίο αναφέρεται ο Μάνος είναι ο «Βασιλιάς του τάνγκο», ο άνθρωπος που σφράγισε με τη γοητευτική φωνή του το μουσικό είδος που γεννήθηκε στις φτωχογειτονιές του Μπουένος Άιρες και του Μοντεβιδέο...
Οι θαυμαστές του τον αποκαλούσαν  χαϊδευτικά «Καρλίτος», υποκοριστικό του βαφτιστικού ονόματός του, αλλά κι «El Mago- ο Μάγος».
Τα τάνγκο του Γκαρντέλ σκιαγραφούν ένα τοπίο όπου η πραγματικότητα αποκτά ονειρική διάσταση, νοηματοδοτώντας τη μαγεία της στιγμής.

Ήταν μια μέρα σαν σήμερα, 24 του Ιούνη 1935, όταν το αεροπλάνο στο οποίο επέβαινε συνετρίβη στο Μεντεγίν της Κολομβίας...
Συνεπιβάτης του Γκαρντέλ στη μοιραία πτήση ήταν και ο πατέρας του Χατζιδάκι. Ίσως γι’ αυτό κάθε φορά που άκουγε ένα τραγούδι του, θυμόταν με νοσταλγία τον πατέρα του...
Ο Γκαρντέλ είχε εκφράσει την επιθυμία  να πάρει μαζί του το νεαρότατο τότε, Αστορ Πιατσόλα, που μαθήτευε δίπλα του. Όμως ευτυχώς, δεν τον άφησε ο πατέρας του να ακολουθήσει...

Ο Γκαρντέλ υπήρξε αλάνθαστης μουσικότητας καλλιτέχνης!
Είχε μεταλλική φωνή βαρύτονου και άφθαστη δραματική έκφραση...Τα τάνγκο του αποτελούν μικρές, τρίλεπτες αριστουργηματικές δημιουργίες.

Γνωστότερο όλων το  «Por una Cabeza», σύνθεση του 1935 σε στίχους του μόνιμου συνεργάτη του Γκαρντέλ, Alfredo Le Pera.

Ο τίτλος του τραγουδιού προέρχεται από μια ισπανική φράση που ακούγεται στις ιπποδρομίες. Μεταφράζεται: «με ένα κεφάλι», και  αναφέρεται σε ένα άλογο των ιπποδρομιών που κερδίζει στην κούρσα πάνω στο νήμα.
Οι στίχοι μιλούν για κάποιον άνδρα εθισμένο στον ιππόδρομο και τις κούρσες αλόγων. Εξάρτηση, που ο στιχουργός συγκρίνει με την ερωτική έλξη προς το γυναικείο φύλο και με τη μυστηριακή, γεμάτη πάθος μελωδία του ο Γκαρντέλ δηλώνει την καταστροφικότητά της.
Η ήττα στον ιππόδρομο παραλληλίζεται με την πίκρα του εραστή για την ήττα του από τον ερωτικό αντίπαλό του.

Οι αναλυτές επισημαίνουν την ομοιότητα της εισαγωγικής φράσης στο δεύτερο μέρος του διάσημου τάνγκο με το «Ρόντο για βιολί και ορχήστρα Κ373» του Μότσαρτ.(Aκούστε στο 3:24)

Στη μνήμη του «Μάγου»  Γκαρντέλ, που το νήμα της ζωής του κόπηκε τόσο απότομα θα ακούσουμε αυτό το αργεντίνικο τάνγκο, που ως είδος  στην πατρίδα του είχε δεινοπαθήσει, καθώς η αστική τάξη το είχε απορρίψει ως μιαρό. Η στενοκεφαλιά τους ήθελε το τάνγκο συνδεδεμένο με τον υπόκοσμο, τους περιθωριακούς και τους οίκους ανοχής...

Ο Γκαρντέλ υπήρξε ένα κόσμημα εκτυφλωτικής λάμψης της μουσικής εποχής του μεσοπολέμου, ένας πραγματικός σταρ!

Δεν είναι τυχαίο που την κηδεία του παρακολούθησε πλήθος κόσμου, σχεδόν πάνω από 1.500.000 θαυμαστές, αφού πρώτα η σωρός του πέρασε από Κολομβία, ΗΠΑ και Βραζιλία για λαϊκό προσκύνημα!

Είναι θαμμένος στο κεντρικό νεκροταφείο του Μπουένος Άιρες, όπου κάθε μέρα εκατοντάδες θαυμαστές του έρχονται να αποθέσουν ένα τρυφερό άνθος στον τάφο του. Εκεί έχει στηθεί κι ένα άγαλμά του. Οι φύλακες του κοιμητηρίου μεριμνούν ώστε πάντα στο χέρι του να υπάρχει αναμμένο ένα τσιγάρο.

«Por una Cabeza», Carlos Gardel:

Το κείμενο δημοσιεύτηκε και στο ηλεκτρονικό περιοδικό iporta.gr

Μεσσιάν: "Θέμα και Παραλλαγές" ως γαμήλιο δώρο...

 (twitter)

Γνωρίστηκαν στο Ωδείο του Παρισιού, όταν και οι δυο σπούδαζαν μουσική, ο Ολιβιέ Μεσσιάν πιάνο και η Κλαιρ Ντελμπό, βιολί.
Ο Μεσσιάν είχε εντυπωσιαστεί από την ερμηνεία της Κλαιρ. Άρχισαν να παίζουν μαζί σε διάφορα ρεσιτάλ. Ηταν εξαιρετικά αφοσιωμένοι ο ένας στον άλλο. Τούς ένωνε η αγάπη τους για τη μουσική κι έτσι δεν άργησε να καρποφορήσει το τρυφερό και γεμάτο ρομαντισμό ειδύλλιό τους.

Παντρεύτηκαν, σαν σήμερα 22  Ιουνίου του 1932.
Ο Ολιβιέ τής πρόσφερε ως γαμήλιο δώρο τη σύνθεσή του: "Theme et Variations" για βιολί και πιάνο βασισμένη στην κλίμακα Μι, καθώς χαϊδευτικά αποκαλούσε την αγαπημένη του "Μι", ένα μονοσύλλαβο χαριτωμένο όνομα που παραπέμπει στην ψηλότερη χορδή του βιολιού, καθώς η  Κλαιρ, όπως προείπαμε έπαιζε βιολί.

Το έργο χωρίζεται σε έξι σύντομα μέρη:
το κύριο θέμα και 5 άτιτλες παραλλαγές που διακρίνονται από τις ενδείξεις ρυθμικής αγωγής, που κινείται στα γνωστά, αργά tempi τoυ Μεσσιάν, τα γεμάτα μυστικισμό και πνευματικότητα.

Eκτός από το μέρος του βιολιού, στη σύνθεση εξαιρετικά δύσκολο είναι και το μέρος του πιάνου.

H μουσική δωματίου για βιολί και πιάνο και o  τύπος του "Θέματος με παραλλαγές" είναι ασυνήθιστα στο συνθετικό έργο του Mεσσιάν.
Ετσι, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα πρώιμα έργα του και αντιπροσωπευτικό των τεχνικών σύνθεσης που είχε αναπτύξει την περίοδο εκείνη.

Messiaen: "Theme and Variations":

Bιολί: David Oistrakh / πιάνο: Frida Bauer

Παλαιότερο κείμενό μου για σύνθεση του Μεσιάν αφιερωμένη επίσης στην Κλαιρ μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Grieg - Schumann, το μοναδικό τους κονσέρτο για πιάνο...

Ο μεγαλύτερος Νορβηγός εθνικός συνθέτης Eνβαρντ Γκριγκ γεννήθηκε σαν σήμερα, 15 Ιουνίου του 1843 στο Μπέργκεν της Νορβηγίας. Προερχόταν από μουσική οικογένεια, η οποία τον προόριζε να γίνει ο μεγαλύτερος συνθέτης της Νορβηγίας. Η μητέρα του ήταν δεξιοτέχνις πιανίστα και κείνη τον πρωτοδίδαξε πιάνο.
Σε ηλικία 15 ετών ο Γκριγκ πήγε στην Λειψία για να σπουδάσει πιάνο και σύνθεση, όπου παρέμεινε ως το 1865.
Όπως φαίνεται, εκεί άκουσε την Κλάρα Σούμαν να ερμηνεύει το περίφημο Κονσέρτο για πιανο σε λα ελ του Ρόμπερτ Σούμαν, που  γοήτευσε το νεαρό Έντβαρντ. Εμπνεύστηκε αναμφισβήτητα από την ομορφιά και τον ρομαντισμό του, στοιχεία τα οποία μετουσίωσε αργότερα στο δικό του κονσέρτο για πιάνο.

Ξεκινάμε από το ότι και οι δυο συνθέτες συνέθεσαν "ένα και μόνο ένα" κονσέρτο για πιάνο.
Η βασική ομοιότητα μεταξύ των δυο κονσέρτων είναι η τονικότητα τους, λα ελάσσονα.
Όμως θα δούμε και άλλες, κυρίως στο πρώτα μέρη τους: Allegro affettuoso του Σούμαν και Allegro molto moderato του Γκριγκ.

Της έκθεσης του κυρίου θέματος προηγείται μια -τρόπον τινά- ενεργητική εισαγωγή και στα δυο έργα. Στου Γκριγκ με rolls στα τύμπανα και στου Σούμαν με μια κοφτή και απότομη συγχορδία από το σύνολο της ορχήστρας, που οδηγούν σε μια δραματική άνθιση του κυρίου θέματος, που παρουσιάζεται  σε λα ελ, ενώ στην ανάπτυξη ακούγονται πλάγια θέματα με μετατροπία στη σχετική κλίμακα, Ντο μείζονα.

Και τα δυο, διαπνέονται από βαθύ λυρισμό, αίσθηση νοσταλγίας και μελαγχολική διάθεση.Μεταξύ εισαγωγικών περασματων, κυρίου θέματος και υποτελών φράσεων μεσολαβουν σπινθηροβόλας υφής τμήματα που οδηγούν στην ομώνυμη Λα μείζονα ως την βιρτουόζικη κατέντσα, με την οποία ολοκληρωνονται τα μέρη.
Και τα δύο έργα απαιτούν ισχυρη βιρτουοζική τεχνική συνδυαστικά με πιανιστική ιδιοσυγκρασία άκρατου λυρισμού και ευαισθησίας...

Λόγω της ομοιότητας των δυο έργων αρκετοί κορυφαίοι πιανίστες τα ηχογράφησαν ως "ζευγάρι κονσέρτων", όπως η Joyce Hatto, οι: Leon Fleisher, Arturo Benedetti Michelangeli, Sviatoslav Richter, Claudio Arrau, Krystian Zimerman, Murray Perahia, Stephen Kovacevich...


Προτείνω να τα ακούσουμε από τον Radu Lupu υπό την μπαγκέτα του André Previn:

Grieg: "Piano Concerto in A Minor, mov. I" / Radu Lupu: 

Schumann: "Piano Concerto in A Minor, mov. I" / Radu Lupu:

Ένα ανθέμιο για τους Άγιους Πάντες...

Ο αριθμός των Χριστιανών που κήρυξαν ή μαρτύρησαν για την πίστη τους είναι μεγάλος. Ετσι, επειδή τα ονόματα κάποιων είναι άγνωστα, η Εκκλησία όρισε την Κυριακή των Αγίων Πάντων, που είναι η τελευταία Κυριακή του "Πεντηκοσταρίου".
Με αυτήν τελειώνει ο κινητός κύκλος των εορτών που άρχισε από την Α΄Κυριακή του και αποτελεί  τη σφραγίδα της εορταστικής περιόδου, που μας παρουσιάζει τους καρπούς του Αγίου Πνεύματος, τους Αγίους Πάντες.
Η Γιορτή θεσπίσθηκε επί Λέοντος του Σοφού.



Οι Ορθόδοξοι τιμούν τους Άγιους Πάντες την Κυριακή μετα την Πεντηκοστή και οι Δυτικοί  την 1η Νοεμβρίου.

Η διπλανή αγιογραφία είναι του 18ου αιώνα και απεικονίζει τη "Σύναξη των Αγίων Πάντων".

Είναι εμπνευσμένη από τα λόγια του Αγίου Συμεών του θεολόγου: "...ότι πάντες οι άγιοι ελλαμπόμενοι αυγάζονται και την δόξαν του Θεού καθορώσιν, ως θεμιτόν ανθρωπίνη φύσει Θεόν οράν".

Ο εικονογράφος τοποθετεί σε κυκλική διάταξη τη δόξα του Χριστού στο κέντρο, και γύρω οι χοροί των δικαίων, Άγιοι Πάντες.
Από πάνω, δεξιά κι αριστερά οι δύο προφήτες Δαβίδ και Σολομών γονατιστοί με ανοιχτά ειλητάρια. Κάτω εικονίζεται ο παράδεισος και οι προπάτορες Αβραάμ, Ισαάκ και Ιακώβ κι ανάμεσά τους  ο ληστής κρατώντας το Σταυρό.




Το τιτλοφορούμενο "Give Us the Wings of Faith", είναι ένα σύντομο ανθέμιο για την Ημέρα των Αγίων Πάντων, που γιορτάζουμε σήμερα.
Οι στίχοι γράφτηκαν από τον πάστορα και δάσκαλο,  Isaac Watts και η συγκεκριμένη μουσική, καθώς και η χορωδιακή επεξεργασία έγινε από τον βρετανό οργανίστα και συνθέτη, Sir Ernest Bullock, γνωστός για τις συνθέσεις του στην εκκλησιαστική μουσική. Μην ξεχνάμε πως διετέλεσε για δυο δεκαετίες οργανίστας και υπεύθυνος χορωδίας  του Αβαείου του Γουέστμινστερ.

"Δώστε μας τα φτερά της πίστης  ν'ανυψωθούμε

μέσα στο πέπλο, και να δούμε

τους Αγίους, πόσο υψηλές είναι οι χάρες τους,

πόσο λαμπρές είναι οι δόξες τους!

Τους ρωτάμε από πού ορμάται η νίκη τους

κι αυτοί, με μιαν αναπνοή,

αποδίδουν την κατάκτησή τους στον "Αμνό",

το θρίαμβό τους στο θάνατό Του..."

Μπόρχες: Τα κυκλικά ερείπια και μια παλλόμενη καρδιά...

[Στη μνήμη του Χόρχε Λουίς Μπόρχες, μέγα δεξιοτέχνη του λόγου και ενός από τους κορυφαίους σύγχρονους ανθρώπους του πνεύματος]

"Kανένας δεν τον είδε όταν ξεμπάρκαρε μέσα στην κατασκότεινη νύχτα[...] Tο βέβαιο είναι ότι ο μουντός εκείνος άνθρωπος φίλησε τη λάσπη, σκαρφάλωσε στην όχθη χωρίς να παραμερίσει τα κοφτερά χαμόδεντρα που του πλήγωναν τη σάρκα και γλίστρησε, ζαλισμένος και ματωμένος, ώς τον κυκλικό περίβολο...[...] 
Aυτός ο κύκλος είναι κάποιος ναός που τον κατασπάραξαν αρχαίες πυρκαγιές, τον βεβήλωσε το βαλτωμένο δάσος, και που το θεό του δεν τον τιμούν πια οι άνθρωποι.
O ξένος ξάπλωσε κάτω απ’ το βάθρο. Tον ξύπνησε ο ήλιος ψηλά. Σιγουρεύτηκε, χωρίς να παραξενευτεί, πως οι πληγές του είχαν γιατρευτεί· έκλεισε τα ξεθωριασμένα μάτια του και κοιμήθηκε.Ήξερε ότι εκείνος ο ναός ήταν ο τόπος που ζητούσε ο ακατανίκητος σκοπός του. Ήξερε ότι τα πυκνά δέντρα δεν μπόρεσαν να στραγγαλίσουν τα ερείπια ενός άλλου ναού, στην κάτω μεριά του ποταμού, ενός ναού κάποιων θεών που κάηκαν και πέθαναν κι εκείνοι...
[...]
O εγκαταλειμμένος και γκρεμισμένος ναός τού ταίριαζε, γιατί αποτελούσε κάτι το ελάχιστο του ορατού κόσμου[...]
O ξένος ονειρευόταν τον εαυτό του στο κέντρο ενός κυκλικού αμφιθεάτρου που, κατά κάποιον τρόπο, ήταν ο καμένος ναός.
[...]
Ονειρεύτηκε μια παλλόμενη καρδιά.

Το εικαστικό είναι του Oliver King  και το εμπνεύστηκε μετά την ανάγνωση
της ιστορίας του Μπόρχες: «Τα Κυκλικά ερείπια»
(από: saatchiart)

Tην ονειρεύτηκε ζωντανή, θερμή, μυστική, στο μέγεθος γροθιάς, με χρώμα πορφυρό, μες στο μισόφωτο ενός ανθρώπινου σώματος που ακόμα δεν είχε ούτε φύλο ούτε πρόσωπο. Tην ονειρεύτηκε δεκατέσσερις λαμπερές νύχτες, προσέχοντας στοργικά την κάθε λεπτομέρεια. Kαι, κάθε νύχτα, την έβλεπε καθαρότερα. Δεν την άγγιζε· μονάχα βεβαιωνόταν για την παρουσία της, τη μελετούσε και τη διόρθωνε με το βλέμμα...
[...]

(Απόσπασμα: "Τα κυκλικά ερείπια" από τους "Λαβυρίνθους" του Χόρχε Λουίς Μπόρχες)


Το παραπάνω διήγημα "Τα κυκλικά ερείπια" έχουν εμπνεύσει στον αυστραλό σύγχρονο κλασικό συνθέτη, Shaun Rigney το ομότιτλο κουαρτέτο εγχόρδων του: "The Circular Ruins".
Όπως εξηγεί ο δημιουργός, η έννοια της αιωνιότητας που εδώ εκπροσωπείται από την κυκλικότητα  των ερειπίων γοήτευε πάντα τον Μπόρχες.
Όμως  η κυκλικότητα είναι ενσωματωμένη και στη φύση της δυτικής κλασικής μουσικής.
Ας θυμηθούμε στο συγκερασμένο σύστημα τον "κύκλο των πεμπτών", που καταδεικνύει τις λειτουργικές σχέσεις μεταξύ των κλιμάκων - τονικοτήτων, μία γεωμετρική αναπαράσταση -θα λέγαμε- των 12 μειζόνων και των σχετικών τους ελασσόνων κλιμάκων.

Shaun Rigney: "The Circular Ruins, String Quartet"

Γουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς: "Tο νησί του Ιννισφρί στη λίμνη"

Πορτρέτο του Γέιτς φιλοτεχνημένο
από το ζωγράφο πατέρα του

Ο Γουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς θεωρείται από τις σπουδαιότερες λογοτεχνικές περιπτώσεις του 20ου αιώνα.
Ο Τόμας Έλιοτ τον χαρακτήρισε ως τον "μεγαλύτερο ποιητή του καιρού μας"!
Ο νομπελίστας δημιουργός γεννήθηκε σαν σήμερα, 13 Ιουνίου  1865 στο Δουλίνο. Τα ποιήματά του περιγράφουν την ιρλανδική ψυχή με ένα σπάνιο λυρισμό και ποιητικότητα, πλάθοντας μοναδικά το καλλιτεχνικό σύμπαν του.


Το ποίημά του "The Lake Isle of Innisfree" διαβάζουμε σήμερα...

[Ο τίτλος αναφέρεται σε παράκτια περιοχή της Ιρλανδίας, μια μικρή λίμνη, στο μέσον της οποίας υπάρχει ένα ακατοίκητο νησάκι...Εκεί ο ποιητής περνούσε τα καλοκαίρια του ως παιδί]

"Θα σηκωθώ και θα πηγαίνω τώρα, και πάω στο Ιννισφρί,

Και μια μικρή καλύβα θα χτίσω εκεί, από πηλό και καλαμιές φτιαγμένη:

Εννιά σειρές φασόλια θά 'χω εκεί, μία κυψέλη για των μελισσών το μέλι

Και μοναχός θα ζω στο ξέφωτο της μελισσοβοής.

Και θά 'χω εκεί κάποια γαλήνη, γιατί η γαλήνη φτάνει στάζοντας αργά,

Στάζοντας από τα πέπλα του πρωινού κατά πού ο γρύλος τραγουδά

Εκεί 'ναι τα μεσάνυχτα όλα ένα φως αχνό, το μεσημέρι λάμψη βαθυκόκκινη,

Και το απόβραδο γεμάτο από του σπίνου τα φτερά.

Θα σηκωθώ και θα πηγαίνω τώρα, γιατί διαρκώς τη νύχτα και τη μέρα

Ακούω νερό της λίμνης να διπλώνεται με ήχους σιγανούς κοντά στην όχθη

Ενόσω στέκομαι στον δρόμο, ή σε πλακόστρωτα φαιά,

Το ακούω στον πυρήνα της βαθιάς καρδιάς"

(Γουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς: "Tο νησί του Ιννισφρί στη λίμνη", μτφ. Μ. Θεοφιλάκου-vakxikon.gr)

Πρόκειται για απλό νοηματικά ποίημα γραμμένο από τον Γέιτς γύρω στα 25 χρόνια του. Απλό, χωρίς να γίνεται απλοϊκό, καθώς  αποπνέει γνήσιο συναίσθημα προκαλώντας λυρική αμεσότητα κι εστιάζοντας στην αγάπη για τη φυσική ζωή και την αναζήτηση της πραγματικής ευτυχίας. Παράλληλα ο αργός, σχεδόν νανουριστικός  ρυθμός στο ποίημα του Γέιτς υποβάλλει τη γαλήνια ομορφιά της φύσης.

Ο ίδιος ο τιμώμενος σήμερα ποιητής είχε αναφέρει:

"Θα ήθελα να ζήσω στο Innisfree, το μικρό νησί στη λίμνη Gill...Όταν, κάποια μέρα σεργιανούσα με ένα αίσθημα νοσταλγίας στο Λονδίνο, άκουσα ήχο νερού. Κοίταξα πίσω από τη βιτρίνα ενός καταστήματος που βρισκόμουν μπροστά του και  είδα  έναν διακοσμητικό πίδακα, στην κορυφή του οποίου ισορροπούσε μια μικρή μπάλα. Αμέσως μου ήρθε στο νου το νερό μιας λίμνης, και απ’ αυτήν την εικόνα της φαντασίας γεννήθηκε το ποίημα Innisfree…"

Θα ακούσουμε κάποιες μελοποιήσεις του ποιήματος και μουσικές εμπνεύσεις-ερέθισμα από το ποίημα:

1. "The Lake Isle":  Ola Gjeilo:

Mε βάση ένα κιθαριστικο μοτίβο σε αυτοσχεδιαστικό ύφος που ενισχύεται από κουαρτέτο εγχόρδων, βιολιά, βιόλα και τσέλο με συνοδεία πιάνου δομείται η σύνθεση  για μικτή χορωδία.
Το ποιητικό κείμενο του Γέιτς πλάθει την ατμόσφαιρα, που η μουσική του νορβηγού συνθέτη μεταφέρει με τους  πρωτότυπους και εκφραστικότατους ηχητικούς του συνδυασμούς…

2. "The Lake Isle": Ραψωδία για όμποε και πιάνο, Philip Gates :

Από το ποίημα του W.B Yeats εμπνέεται  το ομώνυμο έργο του "The Lake Isle" και  ο βρετανός Φίλιπ Γκέιτς.  Η ελεύθερης φόρμας και απαγγελτικού χαρακτήρα σύνθεση αποτυπώνει τόσο τη σκοτεινή αύρα των "φαιών πλακόστρωτων" της τωρινής ζωής, όσο και την αισιοδοξία του προσδοκώμενου ειδυλλιακού καταφυγίου..Εύκολα επίσης διακρίνει κανείς τζαζ αρμονίες, όπως και κελτική γεύση στη μουσική, ιδιαίτερα  στην βουκολική της διάθεση, αλλά και στο μυστηριακό μεσαίο μέρος, νύξη της κρυφής ζοφερότητας κάτω από τον ποιητικό λόγο.

3. "Τhe lake isle of innisfree",  Μuriel Herbert:

Με την ευαισθησία της γυναικείας φύσης το επόμενο ληντ της βρετανίδας Muriel Herbert, καλλιτέχνις που με το έργο της έχει συμβάλλει στη μουσική δωματίου αλλά κυρίως του ληντ με μελοποιήσεις Άγγλων και Ιρλανδών ποιητών.Πολύ συχνά η συνθέτις ερμήνευε και συνόδευε στο πιάνο τα λήντερ της. Έχει αφήσει πολύτιμη παρακαταθήκη σχεδόν 100 τραγούδια, που ξεχωρίζουν για το λυρισμό, την ευγένεια και την κομψότητά τους.
Για το ποίημα του Γέιτς η Χέρμπερτ επιλέγει απλή αλλά εκφραστικότατη μελωδία να περιβάλλει τη φωνή του τενόρου με συνεχείς παράλληλες τρίτες και συγχορδίες στο αριστερό χέρι δημιουργώντας γαλήνια αίσθηση αρχικά, που στο μεσαίο μέρος ο αρμονικός ρυθμός μεταβάλλεται φευγαλέα προκαλώντας ένταση και δραματικότητα. Σε μια τελική ανάμνηση του αρχικού μοτίβου, η μελωδία σβήνει μέσα σε ονειρώδη ατμόσφαιρα…

4. "The Lake Isle of Innisfree", Eleanor Daley 

Οι πολύτιμες λέξεις που ο Γέιτς εφευρίσκει για να πλάσει την ομορφιά του γαλήνιου φυσικού τοπίου αντικατοπτρίζονται στην ειδυλλιακή, ήρεμη και με δόσεις στοχασμού χορωδιακή σύνθεση της καναδής Eleanor Daley:

Για τον Γέιτς μπορείτε να διαβάσετε και εδώ.

"Το Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ", η πρώτη καταγραφή...

Πριν λίγες μέρες το χάζευε στη βιτρίνα του βιβλιοπωλείου...Είχε κόκκινο χοντρό εξώφυλλο και κλειδαριά. Ενθουσιάστηκε όταν τής δόθηκε ως δώρο γενεθλίων στις 12 του Ιούνη εκείνης της χρονιάς που θα έκλεινε τα δεκατρία...
Στις 12 Ιουνίου 1942, η 13χρονη Άννα Φρανκ ξεκινά να καταγράφει τις σκέψεις της στο ημερολόγιό της.



"Κυριακή, 14/6/1942

Την Παρασκευή 12 Ιουνίου ξύπνησα στις έξι το πρωί. Δεν είχα καμμιά αμφιβολία. Είχα τα γενέθλιά μου. Μόνο που δεν μου επιτρέπουν να σηκώνομαι τόσο πρωί.Έπρεπε λοιπόν, να συγκρατήσω την περιέργειά μου μέχρι τις επτά παρά τέταρτο.Ύστερα, δεν άντεξα άλλο. Πήγα στην τραπεζαρία, όπου ο Μούρτι - ο γάτος μου-  με υποδέχτηκε όλο χαρά.Στις επτά πήγα να δω τη μαμά και το μπαμπά κι ύστερα στο σαλόνι ν'ανοιξω τα δώρα μου.
Το πρώτο που με καλωσόρισε, ήσουν εσύ, το πιο ωραίο απ'όλα! 
Πάνω στο τραπέζι βρήκα ένα μπουκέτο τριαντάφυλλα, ένα φυτό και άλλα πολλά ήρθαν όλη τη μέρα. Ο μπαμπάς και η μαμά με γέμισαν δώρα κι οι φίλοι μου με περιποιήθηκαν πολύ. Ανάμεσα στ'άλλα μού χάρισαν και το "σκοτεινό θάλαμο", ένα παιχνίδι για πάρτι, γλυκά, σοκολάτες, μια καρφίτσα, τις Ιστορίες και Εικόνες της Ολλανδίας του Ζοζέφ Κοέν... [...]...και χρήματα. Τώρα μπορώ ν'αγοράσω τους Ελληνικούς και Ρωμαϊκούς Μύθους! Υπέροχα!
Αργότερα η Λιζ ήρθε να με πάρει να πάμε σχολείο. Στο διάλειμμα μοίρασα σε όλους γλυκά κι ύστερα ξαναρχίσαμε το μάθημα. 
Τώρα πρέπει να σ'αφήσω. Γεια σου!Θα γίνουμε καλές φίλες!"

("Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ, εκδ. Μινωας, σελ. 7-8)


Το παραπάνω είναι η πρώτη καταγραφή της Αννας στο Ημερολόγιό της. Επινόησε την Κίττυ, μια φίλη της στην οποία απευθύνεται και μοιράζεται μαζί της τις σκέψεις της, αφού δεν είχε κανέναν άλλο στην κρυψώνα που ζούσε με την οικογενειά της..
Πάνω στο πρωτότυπο κείμενο  βασίστηκε το λιμπρέτο της μονόπρακτης όπερας "Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ", που συνετέθη το 1968 από τον  Grigory Frid, ρώσο καλλιτέχνη του αποκαλούμενου "σοσιαλιστικού ρεαλισμού".
Μια σύνθεση για υψίφωνο και ορχήστρα δωματίου, όπου ξετυλίγεται το πορτρέτο του κοριτσιού σε 21 σύντομες σκηνές, απ'όπου θα ακούσουμε την Εισαγωγή και τη σκηνή των "Γενεθλίων".

Grigori Frid: "The Diary of Anne Frank" -  Overture:

Grigori Frid: "The Diary of Anne Frank" - Scene 1: The Birthday

RICHARD STRAUSS: "Η Αιγυπτία Ελένη"

O Στράους με την Μαρία Τζερίτζα
με το κοστούμι της Αιγυπτίας Ελένης
(Oberon)

Ο γεννημένος σαν σήμερα, 11 Ιουνίου 1864, Ρίχαρντ Στράους, διδάχτηκε μουσική θεωρία πολύ μικρός από τον πατέρα του που έπαιζε κόρνο...Στη συνέχεια μελέτησε βιολί κι όταν έφηβος άκουσε τις Βαγκνερικές όπερες "Λόενγκριν" και "Ταγχόυζερ", εντυπωσι;aστηκε με το είδος του μουσικοδράματος, παρότι ο πατέρας του τον απέτρεψε, καθώς  αντιμετώπιζε με καχυποψία τα έργα του Βάγκνερ.
Παρόλη την έχθρα του οικογενειακού του περιβάλλοντος απέναντι στα ανανεωτικά Βαγκνερικά έργα, αποφάσισε  παράλληλα με τις σπουδές του στη  Φιλοσοφία και την Ιστορία Τέχνης να ακολουθήσει τους "τολμηρούς" μουσικούς δρόμους του προτύπου του, Βάγκνερ.

Από τις όπερές του που δεν ακούμε συχνά, παρότι θεωρείται από τις καλύτερες σε βάθος αισθήματος και  ποιότητα σύνθεσης είναι "Η Αιγύπτια Ελένη".
Το λιμπρέτο είναι του μόνιμου συνεργάτη του Στράους, Ούγκο φον Χοφμάνσταλ, ο οποίος βασίστηκε  στα σχετικά κείμενα των Ευριπίδη και Στησίχορου.Το όλο έργο, συνιστά ένα αντιπολεμικό δράμα και βρίθει από σπουδαίους αρχετυπικούς συμβολισμούς και μεταφορές.

Η όπερα ξετυλίγεται σε δύο πράξεις κι έκανε πρεμιέρα στην Όπερα της Δρέσδης τον Ιούνιο του 1928. Ο Στράους είχε προσαρμόσει το ρόλο του τίτλου πάνω στην εξαιρετική φωνή της δημοφιλούς τότε δραματικής υψιφώνου, Maria Jeritza, που όμως τελικά, δεν τραγούδησε καθώς η διεύθυνση του Θεάτρου αδυνατούσε να πληρώσει την υπέρογκη αμοιβή της...Έτσι, το ρόλο στην πρεμιέρα υποδύθηκε η Elisabeth Rethberg.

Η ΥΠΟΘΕΣΗ:

Σύμφωνα με τα αρχαία κείμενα κι όπως διαμορφώθηκε το λιμπρέτο επιστρέφοντας ο Μενέλαος από την Τροία έχει κατά νου σεβόμενος την ιερή ηθική να θανατώσει την "άπιστη" Ελένη. Μέσα από ένα κοχύλι με μαντικές ικανότητες η νύμφη Αίθρα της Αιγύπτου  πληροφορείται τις βλέψεις του, προκαλεί θαλασσοταραχή και ναυαγεί το πλοίο του Μενέλαου. Επινοεί την ιστορία με το είδωλο της Ελένης που βρέθηκε στην Τροία, ενώ η αληθινή μεταφέρθηκε στην Αίγυπτο, όπου πιστή και αφοσιωμένη περίμενε το σύζυγό της. Η Ελένη, που δεν θέλει να τον εξαπατά πια τον επαναφέρει στην πραγματικότητα με το ποτό της θύμησης , αδιαφορώντας αν αυτό θα της στοιχίσει τη ζωή. Ο Μενέλαος τη συγχωρεί και με  την κόρη τους, Ερμιόνη, επιστρέφουν ενωμενοι στην πατρίδα.


Οι συνθέτης και λιμπρετίστας σκιαγραφούν την άπιστη και ένοχη Ελένη της Τροίας, ως πραγματική, ενώ η αθώα, πιστή Αιγυπτία της Ευριπίδειας εκδοχής εμφανίζεται σαν τέχνασμα της μάγισσας Αίθρας, που το παρουσιάζει στον Μενέλαο για να προστατέψει την Ελένη από τις δολοφονικές του προθέσεις. Ο Μενέλαος του Στράους είναι ρόλος ευγενικός και  συνάμα τραγικός, που θεωρεί τη θανάτωση της Ελένης ιερό του καθήκον.  Η λύση της απατηλής ένωσης μεταξύ Μενελάου και Ελένης χαρακτηρίζεται "αλληλοπαθής", με τη σημασία της αμφίπλευρης μεταμόρφωσης. Είναι οι περιπτώσεις όπου το Εγώ κατακτά την ταυτότητα και συνοχή του μέσα από το κέρδισμα σχέσεων και αναφορών σε ένα Εσύ. Η μετάνοια της Ελένης δεν θα είχε νόημα χωρίς τη συγχώρεση του Μενέλαου και, αντιστρόφως, η συγχώρεση του Μενέλαου θα είχε μικρότερη σημασία χωρίς τη μετάνοια της Ελένης.

Είναι αξιοσημείωτο πως οι δημιουργοί αυτής της εκπληκτικής όπερας εκφράζουν με το έργο την ιδεολογική στάση τους μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο: κατάφαση της ζωής, ανανεωμένη πίστη σε δυτικές παραδοσιακές αξίες όπως ο γάμος, που εγγυάται στήριγμα και σιγουριά στο χάος της ύπαρξης.

ΣΚΗΝΗ Α΄

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

Πού βρίσκομαι; Ποιο είναι αυτό το σπίτι;

ΕΛΕΝΗ

Η φωτιά καίει. Το τραπέζι είναι στρωμένο.

Δε θέλει ο κύριός μου να καθίσει

και να δειπνήσει μαζί μου;

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

Τι μου έχουν ετοιμάσει οι θεοί;

ΕΛΕΝΗ

Η σάλα λάμπει, δες, δυο θρόνοι!

Περιμένουν ένα βασιλιά και μια βασίλισσα.

Ας καθίσουμε!

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

Ποτέ δε θα δειπνήσουμε μαζί εμείς οι δυο.

ΕΛΕΝΗ

Ο άντρας κι η γυναίκα, έτσι έχω μάθει,

μοιράζονται την τράπεζα, μοιράζονται και την κλίνη.

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

Η δική σου κλίνη ήταν κάτω, στο καράβι,

η δική μου ψηλά, κάτω από τ’ αστέρια,

για δέκα νύχτες.

[...]

ΕΛΕΝΗ

Σου είναι γραμμένο να μη με αφήσεις.

Της μοίρας μου ήταν στην αγκαλιά σου

να ξαναγυρίσω. Έτσι και έγινε!

Πες μου λοιπόν αν όλα αυτά τα χρόνια

έσβησε ποτέ ο πόθος σου για μένα,

έστω και για μια ώρα.

[...]

ΕΛΕΝΗ

Μενέλαε! Πρόσεξε καλά το λόγο μου!

Κάθε γυναίκα ανήκει σ’ έναν άντρα, κι εγώ είμαι δική σου!

Εσένα διάλεξα από τριάντα υποψήφιους

ωραίους και γενναίους!

Στα μάτια κοίταξέ με και ξέχνα τα όλα τώρα,

όλα, όλα, εκτός από ένα:

πως είμαι δική σου!"

(Μτφ: Αν. Αντωνοπούλου, www.greek-language.gr/)

 Στράους και Χοφμάνσταλ

Τα αξιοθαύμαστα όμως τα "διαγράφει" η μουσική κι όχι οι λέξεις, φίλοι μου!...Όπως σημειώνει ο λιπρετίστας: "Δεν μου αρέσει όταν το δράμα κινείται σε διαλεκτικό επίπεδο. Δεν εμπιστεύομαι τον στοχευμένο διάλογο ως κινητήρια δύναμη του δραματικού. Φοβάμαι τις λέξεις. Καταστρέφουν το καλύτερο.."
Ο Χοφμάνσταλ επιθυμεί να μεταφέρει το συναίσθημα με έναν τόνο και όχι με λέξεις, δηλαδή με γλώσσα λυρική και ανοιχτή στη μουσική...
Όταν ο Ρίχαρντ Στράους διάβασε το λιμπρέτο έγραψε στον Χοφμάνσταλ: "Σας συγχαίρω για αυτή την ποίηση, την τόσο κατάλληλη για τη μουσική.  Στο μεγαλύτερο μέρος η σύνθεση προκύπτει σχεδόν από μόνη της..."

Jan Styka: "Ο Μενέλαος και η Ωραία Ελένη"

Προτείνω την άρια της Ελένης: "Zweite Brautnacht" που ακούγεται στην αρχή της Β΄Πράξης με την εκπληκτική Leontyne Price, από την παράσταση του '68 στο Μόναχο με τις διθυραμβικές κριτικές.

Λέγεται πως λόγω της τεράστιας δυσκολίας αυτής της άριας, η όπερα δεν  ανηκει στο δημοφιλές "τυπικό" ρεπερτόριο, καθώς σπάνια υπάρχει φωνή με τα απαιτούμενα προσόντα, όγκο, έκταση, τίμπρο, διάφραγμα και κατάλληλη τεχνική,  να την αποδώσει.

Η αυλαία της 2ης Πράξης  ανοίγει στην νυφική κλίνη του Μενέλαου και της Ελένης. Η γυναίκα προσπαθεί να ηρεμήσει τον άντρα της που εξακολουθεί να δυσπιστεί στις αισθήσεις του...Με την άριά της εγκωμιάζει τη "δεύτερη γαμήλια νύχτα" τους...

1. Richard Strauss: "Die  Agyptische Helena-Zweite Brautnacht" / Leontyne Price:

2. Ολοκληρη η όπερα με την Deborah Voigt στον ομώνυμο ρόλο.

 Richard Strauss: "Die  Agyptische Helena":

Πατώντας στην ετικέτα Ρ.Στράους στο τέλος του άρθρου μπορείτε να μετακινηθείτε σε αρκετά κείμενά μου, που αναφέρονται στο μεγάλο συνθέτη.

Καρλ Νταλχάους: ένας φανατικός Βαγκνεριστής μελετητής...

Carl Dahlhauss

O  γεννημένος σαν σήμερα, 10 Ιουνίου 1928 στο Αννόβερο, Καρλ Νταλχάους θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους μουσικολόγους  του αιώνα. Εγραψε εκατοντάδες άρθρα και 25 βιβλία σχετικά με τη θεωρία και την αισθητική της μουσικής, αλλά  και την προϊστορία της "νέας μουσικής".
Στους μουσικόφιλους κυρίως είναι γνωστός για τις μελέτες του πάνω στο έργο του Ρίχαρντ Βάγκνερ, μέσα από τις οποίες κατάφερε να φωτίσει, με μια διαλεκτική ιστορική και μορφολογική ανάλυση το βαγκνερικό opus.
Η προσέγγισή του προσφέρει πολύτιμες ενοράσεις στους λάτρεις του κορυφαίου γερμανού μουσικοδραματουργού, αποφεύγοντας τις φορτισμένες αξιολογικές κρίσεις.

Εκτός όμως από τη γενέθλια επέτειο του κορυφαίου μουσικολόγου,  σαν σήμερα, 10 Ιουνίου 1865, στο Εθνικό Θέατρο του Μονάχου έγινε και η πρεμιέρα του Βαγκνερικού αριστουργήματος "Τριστάνος και Ιζόλδη" .
Έτσι, θα σάς καλησπερίσω με κάποιες από τις θέσεις του Νταλχάους γι'αυτό το έργο με έμφαση στη 2η Πράξη του που ο ίδιος ο Βάγκνερ χαρακτηρίζει "συναρπαστική"...:

"Ο Τριστάνος, τον οποίο ο Βάγκνερ χαρακτηρίζει "δράση" και όχι "μουσικό δράμα" δεν είναι ούτε δράμα, ούτε σκηνικό έπος, υποστηρίζει ο Καρλ Νταλχάους. Όσα συμβαίνουν σαν σιωπηρή καταστροφή στη 2η Πράξη -το κέντρο του έργου-, συντελούνται χωρίς δράση και μάλιστα χωρίς καθόλου λόγια: ο διάλογος Τριστάνου και Ιζόλδης απέχει τόσο από τον αντιθετικό διάλογο του παραδοσιακού δράματος...ολόκληρες προτάσεις μπορούν να εναλλαγούν μεταξύ τους και όντως μερικές φορές εναλλάσσονται.
Η "δράση" στην οποία παραπέμπει ο υπότιτλος του Τριστάνου(Handlung in drei Aufzugen- Δράση σε τρεις Πράξεις) είναι εσωτερική. Ο Βάγκνερ , αντικαθιστώντας και μεταφράζοντας τη λέξη Drama με τη λέξη Handlung  επιχείρησε να δείξει το εσωτερικο δράμα, το οποίο   προεξάρχει στον Τριστάνο, έχει απελευθερωθεί από την κρούστα του εξωτερικού, από το φορτίο των γεγονότων. Η ουσία εκφράζεται στη μετάφραση της λέξης, που είναι και η αληθινή σημασία της".

"Η Ιζόλδη δίνει το φίλτρο στον Τριστάνο", John Duncan 

Για το ερωτικό φίλτρο, ο Καρλ Νταλχάους επισημαίνει πως στον Βάγκνερ αποτελεί ένα σύμβολο αρκετά αινιγματικό:
"Η πλάνη πως πρόκειται το θανατηφόρο κάνει τον Τριστάνο και την Ιζόλδη να πιουν το ερωτικό φίλτρο. Αυτή η πλάνη όμως είναι εργαλείο της αλήθειας. Φαίνεσθαι και είναι, φίλτρο του θανάτου και φίλτρο του έρωτα εισέρχονται σ'ένα σκιόφως μέσα στο οποίο δεν μπορούν να ξεχωρίσουν. Μονάχα επειδή το πιστεύουν για θανατηφόρο το φίλτρο γίνεται ερωτικό: Οι δυο τους έχουν πιει το θάνατο, γι'αυτό μπορούν να ομολογήσουν έναν έρωτα που διαφορετικά θα είχαν αποσιωπήσει".

Αυτό που αποσιωπά ο Τριστάνος, φίλοι μου, δεν είναι παρά το ότι αισθάνεται κι αναγνωρίζει τον έρωτα σαν μοίρα. Η "Frau Minne-η κυρία του Έρωτα", για την οποία γίνεται λόγος στη 2η Πράξη δεν είναι  αλληγορία μιας ψυχικής κατάστασης, αλλά θεά που καθιστά τον Τριστάνο έρμαιο ενός αναπόδραστου πεπρωμένου...

"Ιn deiner hand..."

"Γλυκός μου φάνηκε ο θάνατος
όταν κατάλαβα
πως αυτόν το χέρι σου
μού πρόσφερε
όταν ένα προαίσθημα υπέροχο, ολοκάθαρο
αυτό μου έδειξε
που εξιλέωση υποσχόταν
[...]

Η ΙΖΟΛΔΗ όμως γνωρίζει αυτό που εκείνος αποσιωπά και το εκστομίζει:

"Doch ach! Dich tauscte....
Αλίμονο:εσένα σε ξεγέλασε
το ύπουλο το φίλτρο,
κι έτσι η νυχτα σού διέφυγε
ακόμα μια φορά.
αυτόν που τόσο κοντά στον θάνατο βρισκόταν,
πάλι στη μέρα τον παρέδωσε"

Κι ο ΤΡΙΣΤΑΝΟς ανταπαντά:

"Ω, ευλογημένο να'ναι το φίλτρο αυτό!
Ευλογημένοι οι χυμοί του!
Ευλογημένη η θαυμαστή, η μαγική του δύναμη!
Μέσα από την πύλη του θανάτου
απ' όπου για μένανε κυλούσε
μου ανοιξε διάπλατα της νύχτας
το υπέροχο βασίλειο
που μέσα του μέσα στα όνειρα ξυπνούσα".

IZΟΛΔΗ:

Mα η εξόριστη μέρα
εκδίκηση πήρε
επωφελούμενη
από τα αμαρτήματά σου
[..]
Αχ, πώς μπόρεσα αυτό να το αντέξω;
Πώς το αντέχω ακόμα;"

(Δεύτερη Πράξη, 2η Σκηνή)


Η ερμηνεία του Νταλχάους είναι αποφασιστικής σημασίας γι’ αυτό που θα ακολουθήσει. Τώρα αρχίζει το αδιέξοδο της αγάπης του Τριστάνου και της Ιζόλδης...Στέκονται ακίνητοι σαν μαγεμένοι, Τα ορχηστρικά επιβλητικά μοτίβα σκίζουν τη σιωπή τους στη φορτισμένη συναισθηματικά σκηνή...

Richard Wagner : "Tristan und Isolde- 2. Aufzug 2. Szene " 

(Furtwängler, Kirsten Flagstad, Ludwig Suthaus):

(Όποιες αναφορές σε απόψεις του Νταλχάους ειναι από το βιβλίο του: "Τα μουσικά δράματα του Ρ.Βάγκνερ, εκδ. Αλεξάνδρεια, μτφ. Θ.Παρασκευόπουλος, σελ. 91, 94, 95, 98.

Tα ποιητικά αποσπάσματα είναι σε μετάφραση Αλ. Ίσαρη από το βιβλίο: "Τριστάνος και Ιζόλδη" εκδ.Ίκαρος, σελ. 53, 54, 55)

Γκλίνκα και Πούσκιν... Ερωτικά σκιρτήματα για μάνα και κόρη...

Η πρώτη μέρα του Ιούνη του 1804 δεν έφερε μόνο το καλοκαίρι, έφερε στη ζωή έναν περίφημο συνθέτη! Τον "πατέρα" της ρωσικής μουσικής, αφού το έργο του, αν και μικρό σε όγκο, θεμελίωσε εκείνο των μεταγενέστερων ρώσων συνθετών.
Μιχαήλ Γκλίνκα!

Ένα αγόρι τρομερά ευαίσθητο και λέγεται πως το μουσικό του αυτί καλλιεργήθηκε όταν μικρός άκουγε καθημερινά τις καμπάνες της εκκλησίας του χωριού του, τα λαϊκά τραγούδια των γυρολόγων και τους ήχους της φύσης.

O Γκλίνκα παρότι ασθενική φύση και με αρκετές ταλαιπωρίες από ασθένειες, η στάση του απέναντι στη ζωη ήταν θετική και αισιόδοξη.
Ένας μποέμ -θα τον χαρακτηρίζαμε- τύπος, που αγαπούσε τη διασκέδαση με φίλους, το κρασί και λάτρευε τα ταξίδια.
Γνωρίζουμε πως ταξίδεψε στη Γαλλία, την Ιταλία, τη Γερμανία και την Ισπανία για να γνωρίσει τη λαική μουσική των χωρών αυτών και να εμπνευστεί καταλληλα για τη δική του "εθνική" μουσική την οποία αργότερα θα υπηρετούσε με φλογερό πάθος.
Εκτός από αυτά όμως, λάτρευε και τις γυναίκες, που με τη σειρά τους δύσκολα αντιστέκονταν στη γοητεία του νεαρού συνθέτη, αλλά και τις τρυφερές, ρομαντικές μελωδίες του για φωνή και πιάνο, τις οποίες εκτελούσε -εικοσάχρονος ων- στα περίφημα καλλιτεχνικά σαλόνια της Αγίας Πετρούπολης.

Πρόκειται για τις εκπληκτικές romances του, που εγκωμιάστηκαν από τους κοσμικούς κύκλους, καθώς ο νεαρός συνθέτης και πιανίστας ενθουσίαζε με τον τρόπο που έντυνε τους στίχους των ποιητών. Αποτελούν ενδιαφέρουσες συνθέσεις αυτής της περιόδου, που συχνά ερμήνευε  ό ίδιος ως ερασιτέχνης τραγουδιστής.
Οι ρομάνς, αν και  κομμάτια της νεότητας του συνθέτη, αναδύουν μια λεπτή, βελούδινη έκφραση ευγενικών αισθημάτων.
Τα περισσότερα από τα τραγούδια αυτά υιοθετούν το γαλλικό και  ιταλικό στιλ που επικρατούσαν στα κοσμοπολίτικα σαλόνια της Αγίας Πετρούπολης της εποχής, διακρίνονται για τη γοητεία τους υποδεικνύοντας  έναν σπουδαίο μελωδιστή και κυρίως έναν μεγάλο εραστή της ανθρώπινης φωνής!

Αρκετά από αυτα τα τραγούδια βασίζονται σε ποιήματα του Πούσκιν.

Η μελοποίηση του ποίηματος:  "Ne poy krasavitsa pri mne-Μην τραγουδάς, ομορφιά μου"  έγινε  το 1828, πριν ακόμη ο Πούσκιν δημοσιεύσει το κείμενό του(το ποίημα θα μελοποιήσει αργότερα  και ο Ραχμάνινωφ).

"Αννα Κερν", σχέδιο του Πούσκιν

Ο ποιητής το είχε γράψει το 1825 για την  Άννα Πετρόβνα  Κερν, κυριευμένος από τον έρωτά της, όταν τη γνώρισε το καλοκαίρι του 1825, κατά τη διάρκεια της παραμονής της στο Τριγκόρσκο, όπου ο ποιητής ζούσε εξόριστος.

"Μην τραγουδάς, ομορφιά μου, για μένα
τα λυπημένα τραγούδια της Γεωργίας
μου θυμίζουν μια διαφορετική ζωή
και μια μακρινή γη..."

Αξιοσημείωτη είναι η σύμπτωση ότι ο Γκλίνκα θα γνωρίσει και θα ερωτευτεί αργότερα την κόρη της Άννας Κερν, Εκατερίνα, που θα  φλογίσει την καρδιά του ρώσου καλλιτέχνη, τόσο που ο Γκλίνκα να τής προτείνει να τον συνοδεύσει στο εξωτερικό πριν ακόμη εκείνος  πάρει διαζύγιο από την πρώτη του γυναίκα. Κάτι που τελικά έγινε, όμως ταξιδεύοντας χωριστά για να μην πυροδοτήσουν σχόλια και φήμες.
"To προσωπό της είναι χλωμό, μελαγχολικό, όμως έχει μεγάλα, φωτεινά και τόσο εκφραστικά μάτια!Είναι ασυνήθιστα λεπτή με μια ιδιαίτερη νεραϊδένια ομορφιά και αξιοπρέπεια", θα γράψει στο ημερολόγιό του ο Γκλίνκα για την Εκατερίνα...

"Ne poy krasavitsa pri mne-Μην τραγουδάς , ομορφιά μου", Pushkin - Glinka:

Εκατερίνα Κερν
(από Russiapedia)

Είναι πια δεκαετία του 1840 και ο ερωτοχτυπημένος δημιουργός, που πάντα η γυναικεία φύση τον έλκυε και τον ενέπνεε, αφιερώνει στην Εκατερίνα το γοητευτικό  "Waltz Fantasy" μέσω του οποίου εκφράζει   τα ρομαντικά του συναισθήματα απέναντι της.
Βρίσκεται σε διάσταση με τη σύζυγό του...
"Η θλίψη μου είναι ελαφριά", θα γράψει στην παρτιτούρα ο Γκλίνκα, φράση δανεισμένη από άλλο ποίημα του Πούσκιν.

Οι μουσικοκριτικοί χαρακτήρισαν τα μέρη του Βαλς  "φωτεινά, αισιόδοξα και ως η πληρέστερη έκφραση της δημιουργικής έμπνευσης και  τέχνης του Γκλίνκα". 

Mikhail  Glinka: "Valse-Fantasie":

Το 1845, το βαλς για την Εκατερίνα ενορχηστρώθηκε από τον ίδιο τον συνθέτη, και παρουσιάστηκε στο Παρίσι υπό την μπαγκέτα του Μπερλιόζ.
Αξίζει να αναφερθεί πως λειτούργησε ως συνθετικό μοντέλο για τους Τσαϊκόφσκυ, Γκλαζουνώφ, ενώ αποτέλεσε έμπνευση και για τον Σοστακόβιτς.

Όπως υποδηλώνει ο τίτλος,  ακολουθεί τη ρυθμική αγωγή των 3/4 και ξεχωρίζει, καθώς ο Γκλίνκα επιλέγει  συνεχείς επαναλήψεις στο  κύριο  εισαγωγικό θέμα, ένα απαλό, ήρεμο μοτίβο αθωότητας, χωρίς ανάπτυξη, αλλά αντ 'αυτού κινείται εμφατικά με την ορχηστρική του συνοδεία.
 Το αποτέλεσμα είναι ένα γοητευτικό και τρυφερό βαλς, που εγκωμιάζει τη νεότητα και την ερωτική ανεμελιά μέσω των ηχοχρωμάτων της  ορχήστρας.

Glinka: "Waltz Fantasy" /  Ernest Ansermet:

Ο Πούσκιν για την Άννα Κερν είχε γράψει και το ποίημα "Θυμάμαι μια υπέροχη στιγμή" , ανάμνηση της πρώτης τους συνάντησης με την κοπέλα.

"Θυμάμαι μια υπέροχη στιγμή
Όπως μπροστά στα μάτια μου εμφανίστηκες,
σαν όραμα, φευγαλέo  της στιγμής 
σαν πνεύμα της αγνότερης ομορφιάς". 


Ο Γκλίνκα αγάπησε την Εκατερίνα βαθιά και ήθελε να την παντρευτεί με μυστικό γάμο. Όμως η κοπέλα αρρώστησε από φυματίωση και η μητέρα του συνθέτη συμπεριφερόμενη αρκετά σκληρά, τον έπεισε να μετακομίσουν στην Ουκρανία. Δεν θα άφηνε το γιο τη να δυστυχήσει σε δεύτερο γάμο.
Η Εκατερίνα ζούσε με την ελπίδα πως θα ξανασμίξουν. Μα, εις μάτην...
Ο Γκλίνκα ξαναπαντρεύτηκε κι απέκτησε ένα γιο, ο οποίος επιβεβαίωνε συχνά πως ο πατέρας του είχε πάντα  μια βαθιά θλίψη στα μάτια, κάτι που οφειλόταν στην ανάμνηση του αγαπημένου νεαρού κοριτσιού που είχε αφήσει πίσω...
Μελοποίησε το ποίημα του Πούσκιν...Το ρομαντικό τραγούδι  είναι δομημένο σύμφωνα με τα μεγαλειωδη λήντερ του Σούμπερτ. Το πιάνο αναπαριστά την ατμόσφαιρα του ποιητικού κειμένου, στήνοντας ένα διαφορετικό υπόβαθρο κάθε φορά.

Παρακολουθήστε τον τρόπο με τον οποίο επισημαίνει μουσικά την κορύφωση των συναισθηματων στην τελευταια στροφή:

"Και η καρδιά χτυπά εκστατικά σε νέο ρυθμό
  Κι ανασταίνεται γι'αυτήν ξανά.
  ένα πρόσωπο θεϊκό, μια έμπνευση
  και ζωή, και δάκρυα, και αγάπη, εσύ."

Το θέμα της αγάπης, σκιαγραφείται ενθουσιώδες στη λαμπρή ποιητική έμπνευση του Πούσκιν και στη μουσική του Γκλίνκα εμφανίζεται επίσης ενθουσιωδώς. Με τη λαχτάρα να αναδύεται στο μοτίβο μεταδίδοντας τον καρδιακό παλμό, που αυξάνει η ερωτική "έκσταση".
Ένα ποιητικό διαμάντι αποκτά ένα θαυμαστό μουσικό περιτύλιγμα...
Από τότε έχει χαραχτεί στη συνείδηση των Ρώσων, έχει σφραγίσει τη μουσική Ιστορία τους σαν η τρυφερή ρομάτσα μιας μεγάλης αγάπης που δεν ευλογήθηκε στο φως...

"I remember a wonderful moment", Pushkin-Glinka / Lemeshev:

Για τον Γκλίνκα μπορείτε να διαβάσετε παλαιότερο κείμενό μου εδώ.