Η Μαρίνα Τσβετάγιεβα και τα ασημένια θραύσματα της καρδιάς της…"

"Πρέπει να αγαπάμε για να χτυπάει η καρδιά  κι ας σπάει και ας θρυμματίζεται!
Εγώ θρυμματιζόμουν πάντοτε, και όλοι οι στίχοι μου είναι εκείνα
τα ασημένια θραύσματα της καρδιάς μου…"

(Μαρίνα Τσβετάγιεβα)

(Στη μνήμη της κορυφαίας και αντισυμβατικής ρωσίδας ποιήτριας, Μαρίνας Τσβετάγεβα, που σαν σήμερα 31 Αυγούστου 1941 βάζει τέρμα στη ζωή της)

***

 Το 1984 η Sofia Gubaidulina συνθέτει ένα έργο για χορωδία a cappella με θραύσματα από 5 ποιήματα της Τσβετάγεβα για να αποτίσει φόρο τιμής στην κορυφαία ποιήτρια. Το τιτλοφορεί:  "Hommage a Marina Tsvetaeva".

Τα ποιήματα είναι της περιόδου  1921 - 1934 και με την υποβλητική ατμόσφαιρα που πλάθουν οι μελωδίες της, η συνθέτις μεταφέρει κωδικοποιημένες τις εικόνες τους διατηρώντας ένταση και τη δύναμή τους να αναστατώνουν και να σοκάρουν. Η αρμονική γλώσσα  του έργου βοηθά τον ακροατή να  διεισδύσει στα έγκατα της αγωνίας και των ανησυχιών της ποιήτριας, να αναδείξει όλα εκείνα για τα οποία μίλησε μέσα από την ποίησή της, ...την απόγνωση, την απουσία, την εγκατάλειψη, τη μοναξιά. Όλα εκείνα που έντυνε με λέξεις με υπαινικτικό νόημα, κυρίως όμως το πάθος, καθώς όπως υπογράμμιζε πάντα: "...σημειώνω το πιο σηματικό: την παθιασμένη ένταση όλης της ύπαρξής μου"...

Η συνθέτις -όπως η ίδια έχει δηλώσει- ένιωθε μια ιδιαίτερη σύνδεση με την Τσβετάγεβα, καθώς η ποιήτρια τερμάτισε τη ζωή της στη μικρή πόλη Elabuga, πολύ κοντά στη γενέτειρα της Γκουμπαϊντούλινα.

"Portrait of Marina Tsvetaeva", Magda Nachman-Acharya
(από: gazeta-licey.ru)

Aπό τη σύνθεση θα ακούσουμε το 3ο μέρος, έμπνευση από το ποίημα: "All magnificence":

All magnificence of

Pipes - is but murmur of

Grass - before you.

All magnificence of

Storms - is but chatter of

Birds - before you.

All magnificence of

Wings - is but patter of

Eyelids - before you.

(μτφ. στα αγγλικά από: https://ruverses.com/marina-tsvetaeva/all-magnificence-of/)

Sofia Gubaidulina: "Hommage à Marina Tsvetayeva: III. All Magnificence":

Δέκα χρόνια νωρίτερα η Σοφία Γκουμπαϊντούλινα είχε επίσης εμπνευστεί από τη συλλογή αφηγηματικών ποιημάτων της Τσβετάγεβα: "Ηour of the soul" και έγραψε το ομότιτλο έργο της για μέτζο σοπράνο, μεγάλη ορχήστρα και κρουστό.
Πρόκειται για έργο που κάλλιστα κάποιος θα το κατέτασσε στη φόρμα του κονσέρτου καθώς ανατίθεται σε ένα κρουστό με συνοδεία ορχήστρας, όμως η χρήση φωνής το φέρει τελικά πιο κοντα στο είδος της καντάτας.
Φυσικά η μουσική γλώσσα της Γκουμπαϊντούλινα δεν μπορεί να καταταχθεί σε κάποιο συγκεκριμένο είδος, καθώς η μοναδικότητά της πηγάζει από τη γενική φιλοσοφική ματιά της δημιουργού στην τέχνη και την πνευματικότητα. Η χρήση των εκφραστικών δυνατοτήτων του ήχου καθιστούν τη σύνθεση γεμάτη από ανθρώπινο συναίσθημα. Όλη η γκάμα της ηχητικής εκφραστικότητας είναι εδώ. Ακούμε αναπνοές, ακούμε σιωπή, ακούμε το κλάμα,  βλέπουμε -σχεδόν- το ειρωνικό μειδίαμα...

Οι στίχοι της Τσβενάγεβα ακούγονται στην coda (21:25) της σύνθεσης:

"In the inmost hour of the soul,

In the inmost one – of the night...

(The gigantic stride of the soul,

Of the soul in the night)

That hour, soul, reign

Over the worlds you desire.

To rule is the lot of the soul:

Soul, reign.

Cover the lips with rust; snow lightly

Upon the lashes...

(The Atlantic sigh of the soul,

Of the soul in the night...)

That hour, soul, darken

The eyes in which you will rise

Like a Vega...make bitter

The sweetest fruit, soul

(μτφ στα αγγλικά: https://www.walmart.com/ip/In-the-Inmost-Hour-of-the-Soul-eBook-9781461237068/989856725)

Sofia Gubaidulina: "Hour of the Soul",   Marina Tsvetaeva' s poem:

Ποίηση της Τσβενάγεβα μελοποίησε και ο Σοστακόβιτς. Μπορείτε να διαβάσετε σχετικά εδώ.

"Χέγκελ - Μπετόβεν: με επίκεντρο τη σχέση της αλλαγής"

"Για τον Έγελο χαρακτηριστικό της μουσικής είναι ότι δίνει μορφή στο αίσθημα ως αίσθημα, ότι κατορθώνει να αποτυπώσει εξωτερικά την ίδια την εσωτερικότητά μας... [...]

Με το μουσικό μέτρο και απελευθέρωση της μελωδίας η τάξη δεν εξαφανίζεται, αλλά μετατίθεται.

Η μελωδία ως θεματική oφείλει να δεσπόζει αυτoτελής και αυτάρκης εξουδετερώνοντας την αυθαίρετη ελευθερία της μουσικής φαντασίας. Ρυθμός και Αρμονία στη μουσική Εγελιανή αισθητική απoτελούν τους ουσιώδεις προσδιορισμούς τoυ διαμoρφωμένου ηχητικού υλικού. 

Η σαφής ρυθμική και τονική οργάνωση είναι τα στοιχεία της κυριαρχίας του πνεύματος, τo σταθερό τoυ μoυσικού γίγνεσθαι που πρέπει να του προσδώσει την αναγνωρίσιμη ταυτότητά του".

("Έγελος-Η αισθητική της Μουσικής", μτφ. Μ. Τσέτσος)

Ιδιαίτερη η φιλοσοφική σκέψη και προσέγγιση στο θέμα της αισθητικής της Μουσικής του τιμώμενου σήμερα Γκέοργκ Βίλχελμ Φρίντριχ Χέγκελ (γεννήθηκε στην Στουτγκάρδη στις 27 Αυγούστου 1770), ενός φιλοσόφου που επηρέασε βαθιά τη δυτική φιλοσοφία και έγινε γνωστός για τη διαλεκτική θεωρία του.

Ο Χέγκελ είχε μια εκτενή γνώση και καλή κατανόηση πολλών από τα μεγάλα έργα τέχνης.
Ανήσυχος νους, το ενδιαφέρον του Χέγκελ ευρύ σε κάθε μορφή τέχνης, δεν περιορίστηκε στις αναφορές της Δυτικής μόνο Τέχνης... Διάβασε μεταφράσεις  ινδικής και περσικής ποίησης και μελέτησε στο Βερολινο τα Αιγυπτιακά γλυπτά εκθέματα.
Ταξίδεψε επίσης αρκετά. Έτσι, είδε  τη "Παναγία του Αγίου Σίξτου" του Ραφαήλ στην Πινακοθήκη της Δρέσδης, τη "Νυχτερινή περίπολο" του Ρεμπραντ στο Άμστερνταμ, ενώ στη Γανδη θαυμασε το εξαιρετικά φιλοτεχνημένο, με έντονα λαμπερά χρώματα και εξαιρετικές λεπτομέρειες μνημειωδες "Πολύπτυχο με τον   Αμνό του Θεού"  του Γιαν βαν Άικ....
Γνώριζε επίσης πολύ καλά το δράμα και την ποίηση του Γκαίτε, διαπιστώνοντας -αρκετές κοινές τους αναφορές.

Είχε αδυναμία στο θέατρο και την όπερα. 

Από συνθέτες της εποχής του συνδέθηκε με τον Φέλιξ Μέντελσον, ο οποίος εγγράφηκε στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου το 1827 για να παρακολουθήσει τις διαλέξεις του "Περί Αισθητικής" και να εντρυφήσει στην Εγελιανή φιλοσοφία της Τέχνης.
Eκείνη την εποχή ο Φέλιξ δούλευε πάνω στα "Πάθη κατά Ματθαίον" του Μπαχ κι όταν λίγο αργότερα το 1829 τα αναβίωσε στη μεγαλειώδη συναυλία του, ήταν φυσικά παρών και ο καθηγητής του, Χέγκελ.

Ο μέγας φιλόσοφος είχε γνωριστεί κάποια χρόνια νωρίτερα με την κορυφαία υψίφωνο Άννα Μίλντερ-Χάουπτμαν. Την παρακολούθησε στη Βιέννη το 1814, στην πρώτη παράσταση της όπερας του Μπετόβεν "Φιντέλιο"(μετά τις αναθεωρήσεις), που υποδύθηκε τον πρωταγωνιστικό ρόλο της Λεωνόρας.

O Xέγκελ παρακολουθεί την είσοδο
του Ναπολέοντα στην Ιένα το 1806

Προσωπική μου εκτίμηση είναι πως οι απόψεις και οι θέσεις του Χέγκελ είναι πολύ κοντά στη μουσική του Μπετόβεν, μουσική που ανταποκρίνεται στα λογικά του μοντέλα..., συνθέτης με τον οποίο γεννήθηκαν και την ίδια χρονιά, το 1770.
Mια εκτίμηση που απορρέει κι από αναγνώσεις μελετών του Αντόρνο ο οποίος σημειώνει πως  η μουσική του Μπετόβεν εξέφρασε τις ίδιες εμπειρίες που ενέπνευσαν την ιδέα του Χέγκελ για το οικουμενικό πνεύμα.
Και οι δυο έθεσαν  στο επίκεντρο τη "σχέση της αλλαγής", ο ένας στη φιλοσοφική σκέψη και ο άλλος στη μουσική έκφραση.
Κοινό τους σημείο ο Ναπολέων, (Εγελιανός και Μπετοβενικός ήρωας) και η Γαλλική Επανάσταση, μία στιγμή-κλειδί της Ιστορίας...



Η Μπετοβενική όπερα "Φιντέλιο" της οποίας, όπως είδαμε παραπάνω, την πρεμιέρα στο Βερολίνο παρακολούθησε ο Χέγκελ,  είναι έργο που αναδεικνύει τις αρχές και τα οράματα του Διαφωτισμού και διακρίνεται για τον  φιλελεύθερο, πολιτικό χαρακτήρα του.



Θα ακούσουμε το περίφημο Ντουέτο Λεωνόρας-Φλορεστάν από τη 2η Πράξη: "O namenlose Freude- Ω, τι απέραντη ευτυχία!"

Beethoven: "Fidelio- Duet: O namenlose Freude" , Christa Ludwig - James King 

Ο Ντεμπισί, η βεντάλια και η αφιέρωση...

Ο Ντεμπισί παίζει πιάνο με ακροατές τις οικογένειες Lerolle και Chausson
(Η Υβόν Λερόλ είναι η πρώτη αριστερά δίπλα στη μητέρα της)(Η λήψη της φωτογραφίας έγινε το 1893)

"Η μουσική που θέλω πρέπει να είναι αρκετά εύπλαστη για να προσαρμοστεί
στις λυρικές συλλογές της ψυχής και στη φαντασία των ονείρων"

(Claude Debussy)

Σήμερα συμπληρώνονται 157 χρόνια από τη γέννηση του ιμπρεσιονιστή Κλωντ Ντεμπισί (22 Αυγούστου 1862), χαρακτηρισμός, τον οποίον δεν ενστερνιζόταν ο γάλλος συνθέτης...Όμως αποδόθηκε από τους μελετητές, καθώς κατέληξαν πως οι ηχητικές "σκιάσεις" στα έργα του, η αρμονική "θολότητα", όπως και απροσδιόριστες εκφραστικές συνηχήσεις, που προκαλούν την μη σχηματοποιημένη ονειρική ατμόσφαιρα, στόχευαν στην πρόκληση συνειρμικών "ειδικών φωτισμών και εντυπώσεων"...

Ένας άλλος χαρακτηρισμός που συνόδευε πάντα τον Ντεμπισί, ήταν εκείνος του "επαναστάτη"!
Μια "ρετσινιά"-ας πούμε- της εποχής του,  που τού κολλήθηκε για τις πρωτοποριακές ιδέες του, τις αντιδράσεις και τη μη πειθαρχία του στους κανόνες των Ωδείων. Συμπεριφορά, που ενώ από κάποιους ενθαρρύνθηκε, ήταν κι αρκετοί εκείνοι που είδαν τις επαναστατικές ιδέες του ως αναίδεια και αυθάδεια έναντι στην τέχνη, γεγονός που τού στέρησε βραβεία και διακρίσεις.

"Yvonne et Christine Lerolle au piano", Renoir

Το ύφος και η καλλιτεχνική αύρα του Ντεμπισί διαμορφώθηκε δίπλα σε μια πληθώρα πρωτοπόρων καλλιτεχνών, ποιητών, λογοτεχνών, ζωγράφων και μουσικών, τους οποίους συναντούσε στα γαλλικά σαλόνια που σύχναζε.
Από τα περιφημότερα Παρισινά σαλόνια της εποχής του ήταν εκείνο του ζωγράφου, συλλέκτη και πάτρονα, Henry Lerolle.
Η αδερφή της συζύγου του Λερόλ είχε παντρευτεί το συνθέτη, Ernest Chausson και το σπίτι του συχνά ήταν  τόπος συνάντησης  καλλιτεχνών της πόλης, ανάμεσά τους αρχικά οι ζωγράφοι Ρενουάρ και Ντεγκά(έχουν και οι δυο απεικονίσει μέλη της οικογένειας Λερόλ), κι αργότερα οι μουσικοί: Β. ντ' Εντί, Πωλ Ντυκά, Ντεμπισί...

Tο ζεύγος είχε δυο κόρες, την Υβόν και την Κριστίν.
Ο Ντεμπισί συχνά έκανε παρέα με τη μεγαλύτερη Υβόν, που σπούδαζε πιάνο και τραγούδι. Μαζί έπαιζαν και συνθέσεις a 4 mains.
Στην Υβόν αφιέρωσε και την πιανιστική σουίτα του: "Pour le piano", αναθεωρημένη αργότερα ως "Images oubliées".

(από: damienlibert.com)

Η περίτεχνη βεντάλια της παραπάνω φωτογραφίας είναι φτιαγμένη και διακοσμημένη σύμφωνα με την παραδοσιακή γιαπωνέζικη τέχνη, που τόσο θαύμαζε ο Ντεμπισί.

Ενας τρόπος να αντιμετωπιστεί το ζεστό και συγχρόνως υγρό ιαπωνικό καλοκαίρι ήταν και η βεντάλια, απαραίτητο αξεσουάρ τους φλογερούς μήνες του θέρους.
Η συγκεκριμένη είναι τύπου "σένσου" και υποστηρίζεται πως  προήλθε από την παρατήρηση των φτερών της νυχτερίδας. Φτιαγμένες από ένα κλαδί μπαμπού, κομμένο σε λεπτές λωρίδες, που μετά απλώνονται σε ακτίνες.Πάνω τους  κολλάται χαρτί και από τις δυό πλευρές, έτσι που οι λωρίδες να εμφανίζονται στην επιφάνεια σαν ραχοκοκκαλιά της βεντάλιας.
Το χαρτί διακοσμείται με διάφορα σχέδια, άνθη, τοπία κλπ, ή όπως εδώ στη βεντάκια με την αφιέρωση του Ντεμπισί με χρυσοκίτρινα λουλούδια, φύλλα πλατάνου και πουλιά.

Δεν γνωρίζουμε αν η βεντάλια ανήκε εξαρχής στην δεσποσύνη Υβόν Λερόλ ή στον Ντεμπισί. Πάντως στην μια άκρη της  υπάρχει  χειρόγραφη αυτόγραφη παρτιτούρα του συνθέτη από τη μοναδική του όπερα: "Πελλέας και Μελισάνθη".

Γράφει συγκεκριμένα:

"Pelleas & Mellisande, Αct ΙΙ, scene 3, μπροστά στον πύργο (όπου μπαίνουν η Ζενεβιέβη με την Μελισάνθη, η Μελισάνθη με μια αγκαλιά λουλούδια).

Στο πίσω μέρος, ο συνθέτης υπογράφει την αφιέρωση:

"στη δεσποινίδα Yvonne Lerolle, ενθύμιο της μικρής αδελφής της, Μελισάνθης"
Κλοντ Ντεμπισί, Φεβρουάριος ’94"


Η βεντάλια, όπως πληροφορούμαστε, πωλήθηκε σε δημοπρασία 8.500 ευρώ.



Μάλλον από τυπογραφικό λάθος ο Οίκος Δημοπρασιών στο ενημερωτικό φυλλάδιο αναφέρεται στην 3η Σκηνή της 2ης Πράξης της όπερας "Πελλέας και Μελλισάνθη", ενώ η περιγραφή του Ντεμπισί ("μπροστά στον πύργο - όπου μπαίνουν η Ζενεβιέβη με την Μελισάνθη, η Μελισάνθη με μια αγκαλιά λουλούδια"), δηλώνει ξεκάθαρα πως η σκηνή είναι η 3η της 1ης Πράξης, την οποία θα ακούσουμε και θα δούμε:

Debussy: "Pelleas et Melisande" / Pierre Boulez

"SCENE 3, Devant le château-Entrent Geneviève et Mélisande"

Melisande:

"Il fait sombre dans les jardins.

Et quelles forêts, quelles forêts tout autour des palais..."

H ΣΚΗΝΗ στο 22:00:

Πληροφοριακά να αναφέρουμε πως η όπερα "Πελλέας και Μελισσάνθη" είναι έργο που κάλλιστα μπορεί να θεωρηθεί πρόδρομος της ατονικότητας.

Η πρεμιέρα υπήρξε επεισοδιακή, η όπερα θεωρήθηκε σκανδαλώδης, οι Βαγκνεριστές προτιμούσαν διαφορετική αισθητική όψη και ο Μαίτερλινκ, στο θεατρικό κείμενο του οποίου στηρίχτηκε το λιμπρέτο, θύμωσε, επειδή ο συνθέτης δεν έδωσε το ρόλο στην σοπράνο σύζυγό του.

Ο αδυσώπητος αντίπαλος του Ντεμπισί,  Σαιν-Σανς κατακρεούργησε την όπερα, αντίθετα με τον Ρομαίν Ρολάν που την χαρακτήρισε σαν  "μία από τις τρεις, τέσσερις φωτεινές ημέρες στην ιστορία της λυρικής σκηνής"...

Στόχος του συνθέτη δεν είναι η δράση, αλλά να δημιουργήσει ατμόσφαιρα, κάτι που επιτυγχάνει με την πολύπλοκη ενορχήστρωσή του.Ο Ντεμπισί εκμεταλλεύεται με μαεστρία το κείμενο του Μαίτερλινκ, η γλώσσα του οποίου κυλά υποβλητικά, υπαινικτικά, υπακούοντας σ’ ένα όραμα που αναδύεται με λέξεις και σιωπές.

Περισσότερα για την όπερα μπορείτε να διαβάσετε σε παλαιότερο κείμενό μου εδώ.

Η Κοίμηση της Θεοτόκου και ο Βάγκνερ...

Χρόνια Πολλά για την Παναγία μας, φίλοι μου!
Να έχουμε όλοι  την ευλογία Της!
Όλες οι ελπίδες μας σε Αυτήν και την Ιερότητά της!Στην Παναγιά που είναι παντού, αντίδοτο στον πόνο, αντίσταση στη λύπη, βοήθεια στα βάσανα και τις ταλαιπωρίες μας...
Εύχομαι πάντα υπό τη σκέπη Της με υγεία και αγάπη!

Titian: "Assumption of the Virgin"
Frari Church, Venice

H Παναγιά μας δεσπόζει στις εικαστικές αναφορές...

Για σήμερα διάλεξα τη μνημειώδη απεικόνιση της Ανάληψής Της από τον Τιτσιάνο, ο οποίος αποδίδει με μια θεατρική οπτική  τη Θεοτόκο να υψώνεται μεγαλόπρεπα στους Ουρανούς...

Ο ζωγράφος διαιρεί σε τρεις οριζόντιες ζώνες, το έργο του:

• Στη βάση οι Απόστολοι στέκονται πάνω στον άδειο Τάφο της Θεοτόκου. Με στραμμένο το βλέμμα τους προς τα πάνω, χειρονομούν εκστασιασμένοι κοιτώντας την άνοδο της Παναγίας.
• Στην κεντρική ζώνη ο καλλιτέχνης τοποθετεί τη Θεοτόκο με ενδυματολογικό συνδυασμό δύο χρωμάτων: το μπλε της εσάρπας της που συνδέεται με την αγνότητα, και ο χιτώνας της σε κόκκινη απόχρωση να τονίζει τη θέση της, αλλά και την αγάπη και  αφοσίωσή της. Ανυψώνεται εν μέσω νεφών που ακτινοβολούν ουράνιο φως, σε φτερά Αγγέλων.
• Στην ανώτερη ζώνη, ο Τιτσιάνο έχει απεικονίσει  τον Θεό-Πατέρα έτοιμο να υποδεχτεί στη Βασιλεία Του την Θεοτόκο, ενώ ένας Άγγελος στα δεξιά του ετοιμάζεται να την στεφανώσει.

Πρόκειται για τοιχογραφία τεραστίων διαστάσεων που κοσμεί τον κεντρικό βωμό στην Σάντα Μαρία Γκλοριόζα ντέι Φράρι στη Βενετία.

O Βάγκνερ το 1861

1. Το 1861 ο Ρίχαρντ Βάγκνερ επισκέφτηκε με το ζεύγος Βέζεντοκ το ναό της Σάντα Μαρία και σύμφωνα με δική του ομολογία το δέος του όταν βρέθηκε στο χώρο με την έντονη πνευματική ατμόσφαιρα και κατανυκτικότητα, δεν περιγράφεται:

"Αντικρίζοντας το μεγαλειώδες έργο του Τισιανού, "Assumption of the Virgin", ένιωσα τη δόνηση μέσα μου! Μια πηγή ενέργειας είχε εισβάλλει στη θέα του σώματος της Θεοτόκου, που ανυψωνόταν απελευθερωμένο από οποιοδήποτε ίχνος γήινου βάρους.
Η λάμψη της έμπνευσης, κατέκλυσε τα σωθικά μου...
Είχα αφήσει για καιρό στο συρτάρι τα μουσικά σχέδια για τους "Αρχιτραγουδιστές". Οι εκστασιασμένοι Απόστολοι  και οι Άγγελοι που ψάλλοντας υποδέχονται την Παναγία, μού θύμισαν τους αγγέλους-Αρχιστραγουδιστές που και κείνοι ως αμόλυντοι βάρδοι υπηρετούσαν αγνά την Άννασα  τέχνη της μουσικής..."

Wagner: "Die Meistersinger Overture", Klemperer:

2. Ο Όττο Βέζεντοκ από την άλλη είχε κάποτε πει πως στη θέα του εικαστικού και της μορφής της Παναγίας, ο Βάγκνερ συνέλαβε την ιδέα της Σκηνής  της θυσίας από το "Λυκόφως των Θεών...
Στην 3η Πράξη η λυπημένη Μπρουνχίλντε κοιτάζοντας το νεκρό σώμα του Ζίγκφριντ  παραγγέλει να φτιαχτεί μια νεκρική πυά στις όχθες του Ρήνου και καλεί το άτι. Καβαλικεύοντας ορμά ίσια στις φλόγες...

Wagner: "Λυκόφως των Θεών- το τελευταίο μέρος της σκηνής της θυσίας":

3. Μια άλλη εκδοχή αναφέρεται στο βιβλίο: "Wagner, new light on a musical life" του John Louis DiGaetani. Βασιζόμενος σε νέα έγγραφα που έχουν έρθει τελευταία στο φως, ο συγγραφέας-μελετητής υποστηρίζει πως οταν ο Βάγκνερ αντίκρυσε το εικαστικό του Τιτσιάνο στη Σάντα Μαρία Γκλοριόζα ντέι Φράρι στη Βενετία, συνέλαβε την ιδέα του "Θανάτου από αγάπη-Liebestod".Ακούγεται -ως γνωστόν- στο τέλος του  μελοδράματος "Τριστάνος και Ιζόλδη", το "κορυφαίο έργο τέχνης από τη εποχή του Μπετόβεν ως σήμερα",  όπως το χαρακτήρισε  ο Ρομαίν Ρολάν.

Wagner: "Tristan und Isolde-Liebestod":

Σιένα: Καθεδρικός Κοίμησης της Θεοτόκου

4. Eίκοσι χρόνια αργότερα, το 1880 ο Ρίχαρντ  Βάγκνερ επισκέφτηκε την ιταλική Σιένα. Όταν αντίκρυσε τον Καθεδρικό της πόλης, αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου, συγκλονίστηκε και ο ίδιος χαρακτήριζε από τότε την είσοδό του στην εκκλησία ως την πιο συναισθηματική εμπειρία που είχε ποτέ βιώσει.
Στάθηκε μπροστά στο κτίσμα κι άρχισε να κλαίει…
Από το εσωτερικό του δε, εμπνεύστηκε το σκηνικό για την αίθουσα του Αγίου Δισκοπότηρου στο αριστουργηματικό μελόδραμά του "Πάρσιφαλ", που φιλοτέχνησε ο ρώσος Paul Joukowsky.
Στη σκηνή αυτή, ο Πάρσιφαλ  θεραπεύει την πληγή του Αμφόρτας με τη Λόγχη, κι  ένα λευκό περιστέρι εμφανίζεται και στριφογυρνά γύρω από το κεφάλι του ιππότη. Μια δοξαστική μελωδία αντηχεί τριγύρω...

Ακούμε την άρια "Nur eine Waffe taugt" από τον Lauritz Melchior, έναν από τους σπουδαιότερους Βαγκνερικούς ερμηνευτές και ηρωικούς τενόρους:

Wagner: "Parsifal - Nur eine Waffe taugt":

Ναγκασάκι, ο 2ος πυρηνικός όλεθρος...

Τρεις μέρες  μετά τη ρίψη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα, σειρά είχε το Ναγκασάκι...
Το ημερολόγιο έγραφε 9 Αυγούστου 1945...                                                                                             

"Ναγκασάκι"

Ω Τσάρλι! Τραβήξου απ' τον ήλιο

Σαν σήμερα ρίξαν την ατομική

Σήμερα στα λιμάνια

Οι σωματέμποροι κι οι πορτοφολάδες

Θα μπορούν να περηφανεύονται

που δεν γίναν επιστήμονες

Ω Τσάρλι! Τραβήξου απ' τον ήλιο

Σαν σήμερα ρίξαν την ατομική

Σήμερα θα μπορούσε

μια πόρνη να λέει στην προσευχή της

Ω Θεέ σ' ευχαριστώ

που δεν γέννησα.

(Φώτης Αγγουλές)

***

Το οδυνηρό θέμα του βομβαρδισμού της ιαπωνικής πόλης γίνεται ορατόριο από τον Άφρεντ Σνίτκε με τίτλο: "Ναγκασάκι". 

Το συνέθεσε  25χρονος  για τις διπλωματικές εξετάσεις του από το Ωδείο της Μόσχας.

Το ορατόριο για μέτζο, μικτή χορωδία και ορχήστρα αναπτύσσεται σε 5 μέρη, με το λιμπρέτο να βασίζεται σε ποιητικά κείμενα του Βλαντιμίρ Σοφράνοφ και άλλων:

1. Ναγκασάκι, πόλη της θλίψης(0:00)

2. Πρωινό(7:56)

3. Ο βομβαρδισμός εκείνη τη μοιραία μέρα:(12:36)

"On that tragic day,

when the bomb fell ringing to the earth.

Neither from combat,

nor from a [conventional] attack,

nor from a fearsome battle,

here thousands fell in horrible torment"

4. Στα ερείπια (20:40)

5. Ο ήλιος της Ειρήνης(25:57)
(στο μέρος αυτό, στο ποίημα του Σοφράνοφ, ο Σνίτκε προσθέτει και δικούς του στίχους)

Ο Σνίτκε μουσικά κινείται ανάμεσα στους Μάλερ και Σοστακόβιτς, και με την προσέγγισή του εντείνει τις αντιθέσεις, εκφράζοντας τη διφορούμενη πλευρά της μουσικής τους. Στοχεύει να ξεφύγει από τα υφολογικά δεσμά της σοβιετικής πολιτιστικής πολιτικής. Έτσι, απορρίπτεται με αιτιολογικό τον "μοντερνιστικό" χαρακτήρα της σύνθεσης.
Τροποποιεί το τρίτο μέρος, που απεικονίζει την πυρηνική έκρηξη, καθώς κατηγορήθηκε πως παρέκλινε των μουσικών αρχών που είχε διδαχτεί. Επίσης, φαίνεται να ενόχλησε η απόφασή του να προσθέσει μεταφράσεις ποιημάτων Γιαπωνέζων καλλιτεχνών(Toson Shimazaki και Eisaku Yoneda).

Πρόκειται για ένα σπαρακτικό ορατόριο, όπου εκφράζεται η οδύνη και η θλίψη για το αποτρόπαιο γεγονός, που ο ίδιος ο συνθέτης το χαρακτήρισε ως "απόλυτα ειλικρινές έργο".

Τελικά, αποφοιτά μετά από μεσολάβηση του Σοστακόβιτς, ο οποίος υπερασπίστηκε τη μουσική του έμπνευση. Το ορατόριο ηχογραφήθηκε από την Σοβιετική Ραδιοφωνία. Η κριτική όμως από την Ένωση Σοβιετικών Συνθετών, φάνταζε ακόμη βαριά, ώστε δεν παίχτηκε δημόσια μέχρι το 2006....Εκτελέστηκε στην αρχική του μορφή εκείνη τη χρονιά, όμως ο συνθέτης δεν ήταν παρών να το ακούσει...Είχε πεθάνει οκτώ χρόνια νωρίτερα.

Alfred Schnittke: "Nagasaki, op. 19":

Το πυρηνικό "μανιτάρι", που σχηματίστηκε από την έκρηξη στο Ναγκασάκι είχε ύψος 18 χιλιόμετρα.
Ο επιστήμονας, που με τις γνώσεις του βοήθησε την κατασκευή των ατομικών βομβών ήταν ο Αϊνστάιν. Θα ομολογήσει πως αυτό υπήρξε "το μεγαλύτερο λάθος της ζωής του".
Μετά την λήξη του πολέμου, επιδόθηκε σε εκστρατεία ώστε να μην χρησιμοποιηθούν ποτέ ξανά ατομικές βόμβες.

Σε μια επιστολή του προς Ιάπωνες μαθητές θα σημειώσει:

"Σε παλιότερες εποχές, τα έθνη ζούσαν με αμοιβαία άγνοια και στην πραγματικότητα το ένα μισούσε ή φοβόταν το άλλο. Το πνεύμα της αδελφικής συνεννόησης μεταξύ τους ας κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος. Με αυτή την πίστη, εγώ, ένας γέρος άνθρωπος, χαιρετώ εσάς, Ιάπωνες μαθητές, από μακριά και ελπίζω πως η γενιά σας κάποτε θα τοποθετήσει τη δική μου στην ντροπή"

Άλμπερτ Αϊνστάιν     

'"Ενα Ρέκβιεμ στη μνήμη του αποκρυφιστή Ιερώνυμου Μπος"

Μεταθανάτιο πορτραίτο του Iερώνυμου Μπος, φιλοτεχνημένο από τον Jacques Le Boucq το 1550

Δεν είναι γνωστή η ακριβής χρονολογία γέννησης του Ιερώνυμου Μπος -υπολογίζεται γύρω στα 1450-  όμως ο θάνατός του επήλθε σαν σήμερα, 9 Αυγούστου του  1516.
Είναι ο καλλιτέχνης που σφράγισε με το έργο του τον Μεσαίωνα και την Ολλανδική ζωγραφική, εκείνος που με την αινιγματική και αποκρυφιστική προσέγγιση των θεμάτων του έκανε πολλούς να τον ονομάσουν: "επινοητή τεράτων και χιμαιρικών οπτασιών", ενώ ιστορικούς τέχνης να χαρακτηρίσουν τα έργα του ως:  "θαυμαστές και παράξενες φαντασιώσεις, συχνά ανατριχιαστικές"...
Το πραγματικό του όνομα ήταν Βαν Άκεν, όμως καθιερώθηκε ως "Μπος" από το δεύτερο συνθετικό της πόλης που γεννήθηκε: Χερτόγκεν-μπος.

Τα έργα του αινιγματικά, με ιδιόρρυθμες απεικονίσεις, πολυσύνθετες αλληγορικές αναπαραστάσεις, πρόσφορες σε ερμηνείες, ανοιχτές προς τη φαντασία του θεατή.

Detlev Glanert

Ο αλλόκοτος κόσμος που απεικονίζει στους πίνακές του μαρτυρούν τη μυστηριώδη φυσιογνωμία του, η οποία αποτυπώνεται στην υποβλητική σύνθεση του σύγχρονου γερμανού δημιουργού, Ντέτλεβ Γκλάνερτ.

Πρόκειται για το "Ρέκβιεμ για τον Ιερώνυμο Μπος", ένα έργο για τέσσερις σολίστ, δύο χορωδίες, εκκλησιαστικό όργανο και μεγάλη ορχήστρα, μέσω του οποίου πέρα από τον φόρο τιμής που αποτίει, φιλοδοξεί να αναδείξει το ζωγραφικό  περιβάλλον του Μπος.
Μια μουσική εμπειρία αντίστοιχη με τους άλλοτε ονειρικούς-αισθησιακούς κι άλλοτε τρομακτικούς και εφιαλτικούς κόσμους του σπουδαίου αναγεννησιακού ζωγράφου.
Τη σύνθεση, οι κριτικοί χαρακτήρισαν "ισοδύναμη σε ένταση με ένα από τα Πάθη του Μπαχ, που όμως ξεχειλίζει από ευγενή εκλεκτικισμό και τον ενθουσιασμό μιας σύγχρονης δημιουργίας".

Το Ρέκβιεμ ξεδιπλώνεται σε 18 επεισόδια, σαν ένα μεσαιωνικό εικαστικό πάνελ, όμοιο με τα περίφημα τρίπτυχα του Μπος και αποτυπώνει την αντιπαράθεση: Παράδεισος-Κόλαση, αθωότητα-ενοχή, αμαρτία-εξιλέωση...
Η εισαγωγή ηχεί υποβλητικότατη με τη φωνή του αφηγητή να καλεί τον Ιερώνυμο Μπος...
Ένα βαρύ χτύπημα στο γκονγκ και τις καμπάνες προκαλεί την απαιτούμενη εσωτερική διέγερση στον ακροατή, που ετοιμάζεται να παρακολουθήσει το καλό να αντιμάχεται το κακό...
Η ενορχήστρωση, πολύχρωμη...Τα όργανα άλλοτε ακολουθούν έναν ερμηνευτικό συνδυασμό αγριευτικής δριμύτητας με τα χάλκινα να υπερτερούν, κι άλλοτε πάλι κινούνται σε μια δυναμική χαμηλών εντάσεων, σχεδόν σιωπηρότητας, που παραπέμπει σε μετανοητική διαδικασία...

Η χορωδία αποδίδει θαυμάσια το κείμενο, που μπορεί να είναι στη Λατινική γλώσσα, όμως δεν χάνει από τη σαφήνεια και τη στόχευση στη βαθύτερη ερμηνευτική απόδοση. Ιδιαίτερα στα σημεία που εκτελεί bouche fermee με ένα ακαθόριστης τονικότητας βουητό προσθέτοντας "δαιμονικότητα" που ανατριχιάζει, ή αλλού με την αίσθηση ακραίας γλυκύτητας και γαλήνης...

Με κάθε ταπεινότητα, θα χαρακτήριζα την αίσθηση από την ακρόαση όμοια με αυτό που ονομάζει ο Σεφέρης στην Κίχλη του: "αγγελικό και μαύρο φως".

"Τα Επτά Θανάσιμα Αμαρτήματα", Ιερώνυμος Μπος

Ο Γκλάνερτ συνέθεσε το Ρέκβιεμ το 2016, κατόπιν παραγγελίας για την 500η επέτειο του θανάτου του Μπος και έκανε πρεμιέρα στον καθεδρικό ναό του Αγίου Ιωάννη, στη γενέτειρα του καλλιτέχνη.

Παρότι ο συνθέτης -έξοχος εκπρόσωπος της σύγχρονης κλασικής μουσικής θεάτρου και όπερας- υπήρξε μαθητής του Henze, πολλοί αφουγκράζονται στη σύνθεση, Ραβελικές επιρροές αλλά και νύξεις από τον υπερβατικό Μάλερ.
Εμφανείς επίσης οι επιδράσεις από τα "Κάρμινα Μπουράνα" του επίσης γερμανού, Καρλ Ορφ.
Ίσως σε αυτό να συνετέλεσε και το ότι πλην του λατινικού κειμένου της νεκρώσιμης ακολουθίας, ο Γκλάνερτ χρησιμοποιεί κείμενα από τα μεσαιωνικά χειρόγραφα "Carmina Burana" αναφερόμενα στα Επτά Θανάσιμα Αμαρτήματα, τα οποία έχει απεικονίσει στον αλληγορικό του πίνακα ο Μπος, έργο που αποτέλεσε βασική έμπνευση για τον Γκλάνερτ.

Πρόκειται για ένα εξαιρετικό μουσικό επίτευγμα, μεγάλης δύναμης και επινοητικότητας, καθώς ο δημιουργός ανακαλύπτει μουσικούς παραλληλισμούς με την υπερφυσική φαντασία του Μπος. Αρμονικά πλούσιο και πολυεπίπεδο έργο, αλλά ταυτόχρονα προσεγγίσιμο και απολύτως κατανοητό, που έρχεται να αποκαλύψει τα κρυμμένα στοιχεία της ομορφιάς, θυμίζοντας τη φράση του Σαρλ Μπωντλαίρ: "Η ομορφιά εμπεριέχει πάντα ένα άγγιγμα απλής, απρογραμμάτιστης και ασυνείδητης παραξενιάς"...

Detlev Glanert: "Requiem für Hieronymus Bosch"

(ολοκληρωμένο - Βασιλική Ορχήστρα Κοντσέρτχεμπαου):