"Μάθημα Μουσικής" με τα πινέλα και τις μπογιές του Βερμέερ...

"Ο ήλιος έλαμπε εκείνο το κυριακάτικο πρωινό και δεν είχα να πάω πουθενά, κι έτσι βγήκα να κάνω μια βόλτα και να ρίξω μια ματιά. Μια γλυκύτατη πόλη, το Ντελφτ, με γέφυρες και ποταμάκια σε κάθε δρόμο.[...]
Το Ντελφτ παραμένει λίγο πολύ όπως ήταν τον 17ο αιώνα. Εκείνο το πρωί, οι πλακόστρωτοι δρόμοι και οι στενές του γέφυρες σκιάζονταν κάθε τόσο από περαστικά σύννεφα που το σχήμα τους θύμιζε γαλέρες έτσι όπως τα έσπρωχνε ο άνεμος της Βόρειας Θάλασσας, και το φως του ήλιου που αντανακλούσε στα κανάλια φώτιζε τις τούβλινες προσόψεις των σπιτιών. 
Οι μνήμες του 17ου αιώνα είναι παρούσες με έναν παράξενο τρόπο στις δύο μεγάλες εκκλησίες του Ντελφτ. Στη Μεγάλη Πλατεία της Αγοράς είναι η Νίουε Κερκ, και η Άουντε Κερκ, η Παλαιά Εκκλησία, στο κανάλι Άουντε Ντελφτ. Στην Παλαιά Εκκλησία έπεσα πάνω σε μια παλιά ταφόπλακα που έγραφε ωραία και λακωνικά: "ΓΙΟΧΑΝΕΣ ΒΕΡΜΕΕΡ-1632-1675".
Είχα βρεθεί μπροστά στα τελευταία ίχνη ενός καλλιτέχνη.Νάτος ξαφνικά μπροστά μου, περιμένοντας να τον προσέξω. Πώς ήταν δυνατόν να αρνηθώ να του υποβάλω σιωπηρά τα σέβη μου;"

(Απόσπασμα από το βιβλίο: "Το καπέλο του Βερμέερ" του Τίμοθυ Μπρουκ, μτφ:Ρηγ. Γεωργιάδου, σελ.12-13)

***

Πώς είναι δυνατόν να αρνηθούμε να  υποβάλουμε τα σέβη μας, φίλοι μου, μια και σήμερα γιορτάζουμε την  γενέθλια επέτειο του ολλανδού ζωγράφου, Γιοχάνες Βερμέερ;

Είναι ο αγαπημένος μου ζωγράφος και πολλάκις έχω θαυμάσει σε μουσεία του κόσμου, έργα του!
Με εντυπωσιάζει η εκπληκτική του δεξιοτεχνία! Τα θέματά του, απλά και καθημερινά δίνουν την αίσθηση αδιόρατης ηρεμίας...Οι μορφές και τα αντικείμενα του καμβά με τον πρωτοφανή τρόπο, που χειρίζεται το φως, σε βυθίζουν στον απύθμενο εσωτερικό σου κόσμο ν'ανακαλύψεις νέα συναισθήματα...
Aξιοσημείωτο είναι πως στους 13 από τους 36 γνωστούς πίνακες του Βερμέερ η μουσική είναι το κεντρικό θέμα και σ'αυτούς απεικονίζονται διάφορα μουσικά όργανα, μάλιστα σε μερικές περιπτώσεις με συμβολικό υπόβαθρο. Η συχνότητά τους δε, υποδηλώνει ότι κατείχαν σημαντική θέση στα ενδιαφέροντα του ζωγράφου, για τον οποίο δεν ξέρουμε αν έπαιζε κάποιο όργανο, σίγουρα όμως είχε τη δυνατότητα να επεξεργαστεί το λαούτο (έπαιζε η πεθερά του) αλλά και βιόλα ντα γκάμπα, φλάουτο με ράμφος, ή τσέλο, στο σπίτι του πάτρονα των τεχνών και φίλου του,  Pieter van Ruijven.
Φιλία, όμως λέγεται πως είχε και με τον ποιητή και συνθέτη Constantijn Huygens.Έτσι, σίγουρα θα επισκεπτόταν τη γειτονική Χάγη για να θαυμάσει τη σημαντική συλλογή του από μουσικά όργανα...

Από τους πίνακές του επιλέγω σήμερα εκείνον που προτιμώ περισσότερο:

"Μάθημα μουσικής".

Βερμέερ: Μάθημα Μουσικής

Ο ζωγράφος στήνει με τα πινέλα του μια μαγικής διάστασης και φορτισμένης ερωτικά, ατμόσφαιρα.
Σε πρώτο πλάνο, ένα τραπέζι στρωμένο με βαρύ ανατολίτικο χαλί και πάνω δίσκος με κανάτα.
Στο βάθος, ο δάσκαλος μουσικής και μια κοπέλα δίπλα στο βίρτζιναλ.
Στο καπάκι του πληκτροφόρου διακρίνεται η επιγραφή: "Μusica Letitia e cosmes-Medicina dollop", δηλαδή: "Η μουσική συνοδεύει  τη χαρά, γιατρικό για τον πόνο".

Αυτά τα λόγια ίσως είναι υπονοούμενο για τη σχέση των δυο ατόμων μιας και κείνος την κοιτά με βλέμμα θλιμμένο...
Πιθανόν μια απόρριψη από μέρους της, να προκαλεί τη μελαγχολία. Ένα τσέλο παρακολουθεί ξαπλωμένο στο πάτωμα...           
Στον καθρέφτη πάνω απ΄το όργανο αντικατοπτρίζεται το πρόσωπο της νέας και η άκρη του καβαλέτου του ζωγράφου,κάνοντας ,έτσι,αισθητή την παρουσία του,τονίζοντας την τρισδιάστατη απεικόνιση.
Απεικόνιση μιας σκηνής, φαινομενικά απλής, ήρεμης ίσως, όμως καλύπτει δεξιοτεχνικά κάποιο "ερωτικό" δράμα...

(To έργο ανήκει στην Ιδιωτική Συλλογή της Βασίλισσας της Βρετανίας, όμως είχα την τύχη να το θαυμάσω από κοντά το 2013, όταν εκτέθηκε στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου σε έκθεση με θέμα τον "Βερμέερ και τη Μουσική".
Τις εντυπώσεις μου από την έκθεση μπορείτε να διαβάσετε εδώ.)

Απολαμβάνουμε την "Αir de cour", σύνθεση του φίλου του Γ.Βερμέερ, Constantijn Huygens:

"Στον Πάμπλο Πικάσο..."

Είναι ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους της τέχνης του 20ού αιώνα, ιδρυτής του κυβισμού και με σημαντική συνεισφορά στην εξέλιξη της μοντέρνας τέχνης.
Ο Ισπανός Πάμπλο Πικάσο γεννήθηκε σαν σήμερα 25 Οκτώβρη 1881 και δίνει την αφορμή της καλησπέρας.

Picasso: «Κιθάρα» από χαρτόνι, σπάγκο και σύρμα,
MOMA-Ν.Υόρκη

Η τέχνη του Πικάσο ήταν ποικιλόμορφη, άκρως εντυπωσιακή και συχνά με συμβολισμούς.

Ως καλλιτέχνης, επηρεάστηκε κι από τη μουσική, μια τέχνη που διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στην κουλτούρα της πατρίδας του, Ισπανίας.

Το βιολί, το κλαρίνο αλλά περισσότερο η κιθάρα είναι που συγκίνησε με τον ήχο και τη φόρμα της τον Πικάσο ώστε να ασχοληθεί μαζί της ιδιαίτερα.
Την απεικόνισε με διάφορες τεχνικές, γλυπτικής, εικαστικής ή σε κολάζ.

Επίσης προτιμήσεις έδειχνε στο κάντε χόντο και το φλαμένγκο, αλλά και σε νεωτεριστικές-πειραματικές συνθέσεις της avant-garde σκηνής.
Πολλά από τα εικαστικά του έργα απεικονίζουν όργανα, μουσικούς του δρόμου ή συνθέτες της εποχής του.

«Ένα πλήθος πορτρέτα

Το ένα είναι περιφρόνηση το άλλο κατάκτηση

Ένα άλλο νερό κάθαρο και παφλάζον

Ένα άλλο καμπάνα δροσιάς

Το πιο υπέροχο είναι ένα φάντασμα

Πάει στη γη και γοητεύει τους ομοίους του

Να τα πορτρέτα μιας φίλης

Που κρύβουν το γάλα του στήθους της

Κάτω από ένα ύφασμα εκθαμβωτικό

Απέναντι στο διάγραμμα του προσώπου της

Ένας φτωχούλης μικρός ήλιος τρέμει

Καθρέφτης τρυφερός

Καθρέφτης κάθε αλήθειας

Κάθε πρωινού παράθυρου

Για έναν αρχαίο και γαλάζιο χορό

Στην άκρη δυο αθώων ματιών

Πορτρέτα ευαίσθητα και γεμάτα εμπιστοσύνη

Ιδεατά ερωτευμένα»

(«Στον Πάμπλο Πικάσο», Paul Eluard, μτφ:Αν. Μελιδώνης/vakxikon.gr)

Το παραπάνω ποίημα είναι ένα από τα αρκετά που έγραψε ο Πωλ Ελυάρ για τον επιστήθιο φίλο του, Πάμπλο Πικάσο. Κι οι δυο τους υπήρξαν μέλη μια παρέας καλλιτεχνών-εκπροσώπων του σουρεαλισμού. 

Πικάσο και Πουλένκ (Pinterest)

Ο Φρανσίς Πουλένκ υπήρξε και αυτός φίλος της Παρισινής  avant-garde συντροφιάς.
Απ’όλους, έτρεφε ιδιαίτερη εκτίμηση και απεριόριστο θαυμασμό στο πρόσωπό του μεγάλου κυβιστή, Πικάσο!

Το 1948 ο Πουλένκ συνθέτει ένα κύκλο τραγουδιών για φωνή και πιάνο πάνω σε ποιήματα του Πωλ Ελυάρ για ζωγράφους.
Στήνει μια σύνθεση επτά μερών, όπου ο λυρισμός εναλλάσσεται  την ενέργεια και οι σκληρές μοντέρνες αρμονίες την γλυκύτητα.
Πωλ Ελυάρ και Πουλένκ «σκιαγραφούν» τις μορφές των:
Μαρκ Σαγκάλ, Χουάν Γκρι, Ζωρζ Μπαρκ, Πάουλ Κλέε, Ζουάν Μιρό, Ζακ Βιγιόν.

Όμως πρώτος στο επτάστιχο συνθετικό δημιούργημά του  παρουσιάζεται ο Πάμπλο Πικάσο.

"Pablo Picasso", Paul Eluard

Entoure ce citron de blanc d'œuf informe

Enrobe ce blanc d'œuf d'un azur souple et fin

La ligne droite et noire a beau venir de toi

L'aube est derrière ton tableau

Et les murs innombrables croulent

Derrière ton tableau et toi l'œil fixe

Comme un aveugle comme un fou

Tu dresses une haute épée dans le vide

Une main pourquoi pas une seconde main

Et pourquoi pas la bouche nue comme une plume

Pourquoi pas un sourire et pourquoi pas des larmes

Tout au bord de la toile où jouent les petits clous

Voici le jour d'autrui laisse aux ombres leur chance

Et d'un seul mouvement des paupières renonce

(στίχοι από: melodietreasury)

Με έντονες διαφωνίες και σκούρα απόχρωση, η πιανιστική σύνθεση του Πουλένκ ξετυλίγεται στη Ντο μείζονα.
Ο Πουλένκ ακολουθεί το ποιητικό κείμενο του Ελυάρ, συλλαμβάνει την ενέργεια του εξαιρετικά παραγωγικού Ισπανού εικαστικού καλλιτέχνη, τον οποίο θέτει σε βηματική και διαρκή ρυθμική κίνηση. Αργή αρχικά, ζωντανεύει στη συνέχεια και τέλος  καταλαγιάζει, προσδίδοντας στην μουσική έναν νοσταλγικό τόνο.

Francis Poulenc: «Le travail du peintre, Ν.1: Το Pablo Picasso»:

"Τζεζουάλντο, o σκοτεινός ιππότης, ο δολοφόνος μαδριγαλιστής"

"Ο Ιππότης του σκότους, Gesualdo", Illustration by Pierre Mornet (newyorker.com)

Από τους σημαντικότερους συνθέτες μαδριγαλίων την εποχή της Αναγέννησης υπήρξε ο Κάρλο Τζεζουάλντο, πρίγκιπας από τη Νάπολη. Αρχικά, οι συνθέσεις του δεν είχαν την υπογραφή του, καθώς θεωρούνταν υποτιμητικό κάποιος αριστοκράτης να εκδίδει τα έργα του. Ξεχώρισε για την ιδιαίτερα εκφραστική και αρμονικά πειραματική μουσική του γλώσσα.
Έμεινε όμως στην Ιστορία σαν "ιππότης του σκότους", καθώς -όπως λένε- δολοφόνησε τη σύζυγο και τον εραστή της όταν τούς έπιασε επ' αυτοφόρω.
Ο απατημένος σύζυγος προβαίνει στο απονενοημένο  μια μέρα σαν τη σημερινή, στις 16 Οκτωβρίου 1590...
Πληροφοριακά, να πούμε πως για να αποφύγει σύρραξη με τους συγγενείς των θυμάτων, κατέφυγε στη Βενόζα, όπου αργότερα ξαναπαντρεύτηκε και έζησε εκεί ως τον θάνατό του.

Θυελλώδης η ζωή του, ίδια θύελλα επικρατούσε και στις μουσικές του ιδέες.
Τα μαδριγάλια του ήταν ασυνήθιστα, με πολλές -για την εποχή- διαφωνίες, φαίνεται να αγνοούσε εκουσίως τους κανόνες της αρμονίας χρησιμοποιώντας αλλοιωμένες συγχορδίες, απότομες χρωματικές μετατροπίες και γενικά  ακραίους πειραματισμούς που θυμίζουν δημιουργούς τους 20ου αιώνα.
Πολλοί υποστηρίζουν πως για να αντέξει ερινύες και τύψεις, θλίψη και πόνο από το τραγικό συμβάν κατέφυγε στην ποίηση και την μουσική, που χαρακτηρίζονται από άγρια, τολμηρά έως σκληρά για την εποχή, εκφραστικά μέσα.

Ένα ποίημά του:

"Αν δεν κοιτώ, δεν πεθαίνω,

μην κοιτώντας, δεν ζω.

Κι αν είμαι νεκρός

ζωής δεν στερούμαι.

Ω θαύμα του έρωτα,

αλίμονο, παράξενη μοίρα,

που το να ζεις ζωή δεν θα ’ναι

και να πεθαίνεις θάνατος"

(μτφρ. Άννα Γρίβα, πηγή: apoikia.gr)

Αρκετοί είναι οι καλλιτέχνες οι οποίοι επηρεάστηκαν από τη μουσική του, μα κυρίως εμπνεύστηκαν από τη ζωή και τη διπλή δολοφονία που διέπραξε ο "σκοτεινός ιππότης".

Ανάμεσά τους και ο Ιγκόρ Στραβίνσκυ, που τον χαρακτήρισε "πρόδρομο της μουσικής πρωτοπορίας του 20ου αι." και τον θαύμασε για τον πλούτο της αρμονίας και την τεχνική της πολυφωνίας του.
Ο Στραβίνσκυ έλεγε πως "η αρμονία του Τζεζουάλντο ξεφυτρώνει από την πολυφωνική του γραφή, όπως ακριβώς μια περικοκλάδα από ένα καφασωτό".
("Conversations with Igor Stravinsky"-archive.org)


Προς τιμήν του, το 1960 ο ρώσος συνθέτης έγραψε το έργο: "Monumentum pro Gesualdo", όπου διασκεύασε 3 μαδριγάλια του σαν προσφορά σε "έναν από τους πιο  πρωτότυπους μουσικούς που γεννήθηκαν ποτέ στην τέχνη της Μουσικής"!

Πρόκειται για σύντομες κινήσεις για πιάνο και ορχήστρα που κάποια χρόνια αργότερα χορογραφήθηκαν από τον μόνιμο συνεργάτη του Στραβίνσκυ, Ζωρζ Μπαλανσίν, ο οποίος ανέθεσε το βασικό χορό σε ένα κύριο ζευγάρι που πλαισιώνεται υποστηρικτικά από άλλα έξι  ζευγάρια.

Igor Stravinsky: "Monumentum pro Gesualdo", Mov I, II, III:

"Monumentum Pro Gesualdo" / Ballet- Balanchine:

"Luciano Pavarotti, ο ερασιτέχνης ζωγράφος"

O Παβαρότι ποζάρει δίπλα στο εικαστικό του: "Πορτοφίνο"(φωτο από: radioclassique.fr)

Αν ζούσε, σημέρα θα συμπλήρωνε τα 84 χρόνια του.

Ο λόγος για τον "τενόρο των υψηλών ΝΤΟ", Λουτσιάνο Παβαρότι, αναμφίβολα από τις σπουδαιότερες φωνές αλλά και προσωπικότητες της παγκόσμιας μουσικής σκηνής!
Ήταν ο άνθρωπος που έφερε την όπερα κοντά στο ευρύτερο κοινό, εξοικειώνοντας τον κόσμο με τις οπερατικές μελωδίες.
Μια φωνή εξαιρετικών δυνατοτήτων, που έκανε αίσθηση από τη στιγμή που ήρθε στον κόσμο, με το πρώτο κλάμα του ως μωρό να εκπλήσσει τη μαία, που προφήτεψε:

"Τι ψηλή φωνή! Κάποια μέρα αυτός ο μικρούλης θα γίνει σίγουρα τενόρος!"

Ένα από τα ταλέντα του, που ασκούσε ερασιτεχνικά, και  που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι η Ζωγραφική.

"Κανάλι στη Βενετία"
(mutualart)

Αρεσκόταν στην απεικόνιση τοπίων κυρίως από την πατρίδα του, Ιταλία, με ζωηρά, φωτεινά χρώματα και τις εμπνεύσεις του να προέρχονται από τις έντονα πολύχρωμες συνθέσεις των Ανρί Ματίς και Μαρκ Σαγκάλ.

Αγαπούσε επίσης την φαινομενική απλότητα της νεκρής φύσης στα έργα του Τζόρτζιο Μοράντι...
Ετσι φιλοτέχνησε αρκετές νεκρές φύσεις με επίπεδα περιγράμματα, μοντέρνο μέσο για γεωμετρική οργάνωση του χώρου.

"Νεκρή φύση"
(findartinfo)

Ο αγαπημένος τενόρος είχε κάνει εκθέσεις στην Ιταλία και τη Νέα Υόρκη.





Σκέφτηκα να τον ακούσουμε στο ρόλο ενός ζωγράφου. 

Στην εμβληματικότατη όπερα "ΤΟΣΚΑ" του Πουτσίνι, ο ζωγράφος Μάριο Καβαραντόσσι είναι ο εραστής της διάσημης πριμαντόνας πρωταγωνίστριας, Τόσκα.

Στην 1η πράξη που διαδραματίζεται μέσα σε παρεκκλήσι, ο ζωγράφος φιλοτεχνεί το πορτραίτο της "ξανθής" Μαρίας Μαγδαληνής  παραλληλίζοντάς τη σε κάλλος με την μελαχροινή αγαπημένη του, Φλόρια Τόσκα...

Ο Καραβαντόσι υμνεί την αρμονία του -γεμάτου ομορφιές- κόσμου και της αγάπης, στην αριστουργηματική ρομάντζα: "Recondita armonia-Kρυφή Αρμονία":

"Κρυφή αρμονία 

ανόμοιων καλλονών!

Μελαχροινή η Φλόρια, 

η φλογερή μου αγαπημένη!

και συ ομορφιά άγνωστη, 

που στεφανώνουν ξανθά μαλλιά το πρόσωπό σου

το γαλανό έχει η θωριά σου εσένα,

όμως η Τόσκα έχει ολόμαυρα τα μάτια!

Η Τέχνη στο μυστήριό της

διάφορες μπλέκει ομορφιές.

Ομως εγω, καθώς εκείνη ζωγραφίζω

η σκέψη μου, αχ!η μοναδική μου σκέψη είσ'εσύ!

Τόσκα, είσ'εσύ!!"

Puccini: "Tosca-Recondita Armonia", Luciano Pavarotti :

Μπρούκνερ: Το "Te Deum" είναι το καμάρι της ζωής μου...

 

[Στη μνήμη του Άντον Μπρούκνερ που πέρασε στην αιωνιότητα σαν σήμερα, 11 Οκτωβρίου 1896]

Ο Μπρούκνερ υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες της ρομαντικής περιόδου, που αναλυτές, μαέστροι και ερμηνευτές περιγράφουν τη μουσική του  ως "μεγαλειώδη, ανεπιτήδευτη, αμετακίνητη και μεγαλοπρεπή"!

Εκτός από εξαιρετικός συμφωνιστής, υπήρξε επίσης μέγας συνθέτης εκκλησιαστικής μουσικής (μην ξεχνάμε την μεγαλειώδη  φήμη του και ως οργανίστας).

"Όταν ο καλός Θεός με καλέσει κοντά του και με ρωτήσει τί έκανα με τα ταλέντα που με προίκισε, θα του δείξω την παρτιτούρα από το "Te Deum" και θα φανεί ελεήμων στην κρίση του".

Αυτά τα λόγια ανήκουν στον  Μπρούκνερ για την μεγαλειώδη  θρησκευτική σύνθεση του "Τe Deum"* την οποία χαρακτήριζε το "καμάρι της ζωής του"!
Ο χαρακτηρισμός ενισχύεται αν συνδυαστικά αναλογιστούμε το σπουδαίο ρόλο που έπαιζε η θρησκεία στη ζωή του  αυστριακού συνθέτη και οργανίστα! 

H σύνθεση του θρησκευτικού έργου, που θεωρείται η κορωνίδα του Μπρούκνερ,  η  κορύφωση της  καλλιτεχνικής του εξέλιξης, άρχισε το 1881 κι ολοκληρώθηκε μετά από τρία χρόνια. 

Ο συνθέτης χωρίζει το κείμενο σε πέντε ενότητες σε αναλογία με τη συμφωνία της εποχής, δίνοντας του κυκλική μορφή.
Ακολουθώντας στυλ  δυναμικό και διαυγές θέτει την κλίμακα Ντο μείζων ως σύμβολο Πίστης και την παρουσιάζει κυρίαρχη σε όλο το έργο παρόλες τις αρμονικές αποκλίσεις και μετατροπίες.

Τα μέρη(που εκτελούνται χωρίς ενδιάμεσες παύσεις:

• Te Deum laudamus
• Te ergo quaesumus
• Aeterna fac cum sanctis tuis 
• Salvum fac populum tuum
• In te, Domine, speravi

Στο 1ο μέρος παρουσιάζεται με μεταμορφώσεις το βασικό θέμα στη Ντο μείζονα, που επικρατεί καθόλη τη διάρκειά του.

Στο 2ο η αγαλλιαστική, ήρεμη μελωδία των φωνών πλαισιώνεται συνοδευτικά από το γεμάτο λυρισμό σόλο βιολί. 

Το 3ο χορωδιακό μέρος έχει πιο δυναμικό ύφος.

Στο 4ο, σολίστες και χορωδία επαναλαμβάνουν ανεπτυγμένο το β' μέρος σε πιο γρήγορο ρυθμό κι ολοκληρώνεται με επαναφορά του βασικού μοτίβου στη Ντο 

και 

Το 5ο και τελευταίο μέρος ξεκινά με μια  λυρική εισαγωγή των σολίστ που οδηγεί στη δυναμική φούγκα της χορωδίας. Ο Μπρούκνερ πετυχαίνει την κορύφωση σε μια μυστικιστικής απόχρωσης συγχορδία δεσπόζουσας και ολοκληρώνει το έργο με μια λαμπρή coda:

"Κύριε, ελπίζουμε σε Σένα!Μη μας καταδικάσεις στην αιωνιότητα..."

Το "Te Deum" είναι αποτέλεσμα της βαθύτατης πίστης του Μπρούκνερ και φέρει την τυπική αφιέρωση: "στον αγαπητό μου Κύριο".
Ο Γκούσταβ Μάλερ εντυπωσιασμένος από τη σύνθεση, σημείωσε ως σχόλιο στην παρτιτούρα:
"για Αγγελικές γλώσσες, Αναζητητές του Θεού, τυραννισμένες καρδιές και ψυχές εξαγνισμένες απ'τη φλόγα".

*Θυμίζουμε πως το  "Te Deum-Eσένα, το Θεό"  είναι δοξαστικός ύμνος της Δυτικής εκκλησίας, αφιερωμένος στο Θεό και προορισμένος να ψάλλεται μετά από στρατιωτικές νίκες, κατά τη στέψη μοναρχών και άλλες παρόμοιες περιστάσεις. Το κείμενο ανάγεται στον 5ο αι. και αποδίδεται κατά παράδοση στον Άγιο Αμβρόσιο.
Πολλοί είναι οι συνθέτες που τον μελοποίησαν , όπως Παλεστρίνα, Πέρσελ, Μότσαρτ, Βέρντι,Μπερλιόζ, Σαρπαντιέ(Ύμνος Γιουροβίζιον) κ.α..

A. Bruckner: "Te Deum" / Karajan":

Για τον Μπρούκνερ μπορείτε να διαβάσετε και εδώ.

Μπετόβεν - Λιστ: συνθέσεις στη μνήμη του πρίγκιπα της Πρωσίας...

 

  "10 Οκτωβρίου 1806: Μάχη του Ζάαλφελντ κι ο θάνατος του πρίγκιπα της Πρωσίας"

                                      

Σαν σήμερα, 10 Οκτωβρίου 1806, διεξήχθη μια από τις σημαντικότερες συγκρούσεις κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντιων πολέμων, η Μάχη του Ζάαλφελντ, που τελείωσε με  νίκη των Γάλλων και το θάνατο του πρίγκιπα της Πρωσίας, Λουδοβίκου Φερδινάνδου. 

Ο πρίγκιπας που ήταν μόλις 33 ετών διακρίθηκε για την αγάπη του στην τέχνη της μουσικής, έπαιζε πιάνο και συνέθεσε πλήθος έργων και γι'αυτό ήταν γνωστός με το προσωνύμιο: "Πρώσος Απόλλων".

Ο Λουδοβίκος, που θαύμαζε και ενίσχυε οικονομικά τον Μπετόβεν, συνδεόταν φιλικά με τον  τιτάνα που τού  αφιερωσε το "Τρίτο Κονσέρτο του για πιάνο", κίνηση που μαρτυρά τη μεγάλη εκτίμηση του Μπετόβεν στις πιανιστικές δεξιότητες του πρίγκιπα. 

Ο συνθέτης συχνά επαινούσε τις ερμηνείες του Λουδοβίκου-Φερδινάνδου δηλώνοντας:
"Η υψηλότητά του δεν παίζει βασιλικά ή πριγκηπικά, αλλά ως ένας ικανότατος, ταλαντούχος πιανίστας!"

Ο πρίγκιπας μελετούσε κι εκτελούσε συχνά Μπετοβενικές συνθέσεις, κι οι επιρροές από τον Μπετόβεν σε μουσικές δημιουργίες του είναι θέμα που εχει απασχολήσει τους μουσικοερευνητές με  σχετικά και συγκρίσιμα αποτελέσματα. 

Πιθανολογείται δε, πως όταν  ο Μπετόβεν  έσκισε την αφιέρωση της 3ης Συμφωνίας του -της αρχικά αφιερωμένης στον Ναπολέοντα- έγραψε εκ νέου: "Ηρωική Συμφωνία στη μνήμη ενός ήρωα" έχοντας κατά νου τον πρίγκιπα Λουδοβίκο, καθώς είχε χάσει τη ζωη του ηρωικά μαχόμενος στο Ζάαλφελντ πριν λίγες ημέρες. 

1. Από την "Ηρωική" θα ακούσουμε το  δεύτερο μέρος "Marcia Funebre – Adagio assai" με τον μεγαλοπρεπή, πένθιμο χαρακτήρα.
Σαφώς και δεν είναι τυπικό αυτό το μελαγχολικό πένθιμο εμβατήριο. Παρατηρείστε πώς ο Μπετόβεν εντάσσει τα τρίηχα στα έγχορδα που υπαινίσσονται το κύλισμα των στρατιωτικών ταμπούρων. Επίσης στο τρίο υπάρχουν ισχυρές φανφάρες από τα χάλκινα και τα κρουστά.
Η διάσπαση όλων τούτων έκανε τον Μπερλιόζ να μιλά για "θραύσματα της λαμπρής μελωδίας, μόνης, απογυμνωμένης, κερματισμένης, κομματιασμένης", τα δε πνευστά "βγάζουν μια κραυγή, ένα ύστατο κατευόδιο των πολεμιστών στους συμπολεμιστές τους".

Στο πόντιουμ ο μέγας Franz Konwitschny.

Beethoven: Symphony No. 3, Op. 55, "Eroica - Marcia funebre":

2. Επίσης στη μνήμη του νεαρού πρίγκηπα ο Φραντς Λιστ συνέθεσε μια "Ελεγεία" βασισμένη σε μοτίβα από συνθέσεις του Λουδοβίκου.

Η "Ελεγεία"αποτελεί ένα μουσικό μνημόσυνο με θραύσματα από έργα του θανόντος και αφιερώθηκε στην Πριγκίπισσα Αουγκούστα της Πρωσίας, στο σαλόνι της οποίας σύχναζε ο Λιστ και ήταν εκείνη που τον είχε προμηθεύσει με παρτιτούρες του πρίγκιπα που είχε στη συλλογή της.
Το 1806 που σκοτώθηκε ο Λουδοβίκος, εκείνη βρισκόταν στο Βερολίνο.Ο Ναπολέων είχε καταλάβει τη χώρα και μάλιστα μακριά από την οικογένειά της κι εγκλωβισμένη από τα γαλλικά στρατεύματα γέννησε το τελευταίο της παιδί στο Ζάαλφελντ.

Τα μοτίβα του πρίγκιπα καθόρισαν το ύφος και τη μελωδική γραμμή που ακολούθησε ο Λιστ ο οποίος πετυχαίνει μια αξιοθαύμαστη επεξεργασία των θεμάτων, που μαρτυρά την επιδεξιότητά του στην μεταγραφή με εστίαση πλην της μελωδίας και στην αρμονική διαμόρφωση της παρτιτούρας!

Liszt: "Élégie sur des motifs du Prince Louis Ferdinand de Prusse , S. 168":

"Θαΐς, ένα υπαρκτό πρόσωπο / Ανατόλ Φρανς-Ζυλ Μασνέ

"Η Οσία Ταϊσία (Θαΐς) στην έρημο της Αιγύπτου",  Jusepe de Ribera, Πράδο

Η Ταϊσία ζούσε στην Αίγυπτο, την εποχή του ασκητισμού, και ήταν μια γυναίκα, που ξεχώριζε για την ομορφιά της. Ζούσε στο δρόμο της ακολασίας, όταν  ένας ασκητής πληροφορούμενος τη ζωή της πήγε να την συναντήσει, προσευχήθηκε γι'αυτήν, την αφύπνισε και την έπεισε να μείνει μακριά από τους κήπους των επίγειων απολαύσεων και να έρθει κοντά στον Θεό. Εκείνη έκαψε ότι απέκτησε με την πορνεία κι άρχισε να ζει ασκητικά ζητώντας μετάνοια για τα πάθη της. Από τότε πορεύτηκε φτωχά, αλλά πλούσια σε πίστη, σωφροσύνη και καλοσύνη.Πέθανε φροντίζοντας αρρώστους και ανήμπορους.

Η εκκλησία μας τιμά τη μνήμη της στις 8 Οκτωβρίου.

Στην ιστορία της στηρίχτηκε ο Ανατόλ Φρανς για να γράψει τη νουβέλα του "Θαΐς", που με τη σειρά του ενέπνευσε το λιμπρετίστα της ομώνυμης όπερας του Ζυλ Μασνέ: "Thais".

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ:

"-Σου υπόσχομαι αγνή αγάπη και ουράνιους γάμους.Θα'ναι ατέρμονη η ευτυχία, ώστε αν οι ευτυχείς του κόσμου τούτου μπορούσαν να δουν μια σκιά της, θα πέθαιναν κατάπληκτοι!
Τότε η Θαΐς γέλασε πονηρά:
-Δείξε μου λοιπόν ένα τέτοιον έρωτα, φίλε μου και βιάσου!Τα μεγάλα λόγια προσβάλλουν το κάλλος μου.Μη χάνουμε στιγμή γιατι είμαι ανυπόμονη να γνωρίσω την ευτυχία που μου λες.Όμως νομίζω πως ό,τι μού υπόσχεσαι, σε λόγια θα εξατμιστεί.Είναι ευκολότερο να αναγγέλει, παρά να δίνει κανείς την ευτυχία.
Καθένας έχει τα χαρίσματά του και το δικό σου είναι το "λαλείν".Μιλάς για μιαν αγάπη άγνωστη.Από παλιά δίνουν φιλιά οι άνθρωποι, ώστε θα' ταν παράδοξο να μιλούν για μυστήρια στον έρωτα,Σ'αυτό το ζήτημα οι εραστές είναι σοφότεροι των μάγων...
-Μην ειρωνεύεσαι, Θαΐς, γιατί σου φέρνω έναν άγνωστο έρωτα.
-Φίλε, έρχεσαι αργά, γιατί γνωρίζω τους έρωτες όλους!
-Ο έρωτας που εγώ σού φέρνω είναι πληρης δόξης, οι έρωτες που εσύ γνωρίζεις γεννούν μόνο το αίσχος..."

("Θαΐς", Ανατόλ Φρανς, Περιοδικό Παναθήναια, τεύχος 26, σελ.63-63, μτφ. Ν.Επισκοποπούλου)



Ο Αθαναήλ είναι ένας μοναχός ο οποίος θα προσπαθήσει να σώσει την εταίρα από την αμαρτία, να τη μυήσει σε μια αγάπη απελευθερωμένη από τις γήινες επιθυμίες και να της δείξει τον δρόμο της αιώνιας ζωής και της ευδαιμονίας. Η Θαΐς τον εμπιστεύεται και τον ακολουθεί, ο μοναχός γίνεται φύλακας-άγγελός της ο οποίος την οδηγεί έξω από το χάος και, στην πορεία προς το μοναστήρι, μέσα από την καθαρτική έρημο, μεταμορφώνεται σε μια αθώα κορασίδα με θερμή πίστη.
Ωστόσο, εκείνη βρίσκει τον Θεό και ο Αθαναήλ συνειδητοποιεί τον γήινο πόθο τον οποίο αισθάνεται για την εταίρα που κατάφερε να μεταμορφώσει σε μοναχή.
Είναι μπερδεμένος. Βλέπει τη θρησκεία σαν μια φυγή από την πραγματικότητα. Αρνείται στον εαυτό του το δικαίωμα στην ευχαρίστηση.

Φρανς και Μασνέ θέτουν το ερώτημα:
Οδηγείται η  Θαΐδα στην εσωτερική γαλήνη;
Η ατμόσφαιρα που αφήνει λόγος και μουσική είναι ατμόσφαιρα μιας σιωπηλής απόγνωσης...



Η σύγκρουση θρησκευτικού ζήλου και ερωτικού πάθους ενέπνευσε στον Ζυλ Μασνέ μερικές από τις πλέον γοητευτικές μελωδίες του και ανάμεσά τους, φυσικά, τον θρυλικό "Στοχασμό-Μeditation", ένα ιντερλούδιο για σόλο βιολί και άρπα το οποίο χωρίζει τις δύο σκηνές της Α΄ πράξης και ερμηνεύεται πολύ συχνά ανεξάρτητα, ως συναυλιακό κομμάτι, έχοντας παράλληλα μεταγραφεί για διάφορα όργανα.

Ο περίφημος "Διαλογισμός" έγινε και μπαλέτο, ένα εκπληκτικό  pas de deux, μόνιμο ρεπερτόριο της Άννας Πάβλοβα.
Αργότερα, αυτή η "ονειρική οριενταλική μελωδία" χορογραφήθηκε από τον Frederick Ashton ειδικά για τους  Antoinette Sibley και Anthony Dowell που υποδύθηκαν τους πρωταγωνιστικούς ρόλους της Θαΐδας και του Αθαναήλ, αντίστοιχα, αφήνοντας εποχή στην ιστορία του μπαλέτου.

"Meditation - Thais", ερμηνεύει ο μέγας Fritz Kreisler:

"Meditation - Thais", Ballet-Frederick Ashton

(Καθημερινή, Το Βήμα, lyrichouse.wordpress.com)

Λέος Γιάνατσεκ: "1.Χ.1905", μια σονάτα για τον βίαιο θάνατο ενός διαδηλωτή...

Το 1905, ο Λέος Γιάνατσεκ συμμετείχε σε διαδήλωση-υποστήριξη στην ίδρυση τσεχικού πανεπιστημίου στο Μπρνο, όπου ο βίαιος θάνατος  ενός διαδηλωτή, αποτέλεσε έμπνευση για τη σονάτα του για πιάνο: "1. X. 1905".

Λίγα λόγια για το τραγικό συμβάν:

Στις αρχές του 20ου αιώνα, το Μπρνο της Μοραβίας ήταν ισχυρό πολιτιστικό κέντρο, όπου επικρατούσε διγλωσσία και συγχρόνως συχνές αντιπαραθέσεις μεταξύ τσέχων-γερμανοφώνων.

Μέγαρο Πολιτισμού Besední dům, 
όπου εις μνήμην του γεγονότος  
έχει τοποθετηθεί μπρούτζινη επιγραφή και ανάγλυφο.

Παρότι η αυτοκρατορική αρχή είχε θεσπίσει ισονομία στους λαούς της αυτοκρατορίας, με ίσα δικαιώματα στη χρήση και την εκπαίδευση της  γλώσσας, οι  Γερμανοί αδυνατούσαν να αναγνωρίσουν ως ισότιμες με την γερμανική, τις σλάβικες γλώσσες.

Όταν λοιπόν, το φθινόπωρο του 1905 οι Τσέχοι διεκδίκησαν  την ίδρυση τσέχικου Πανεπιστημίου στο Μπρνο, αντιμετώπισαν αντιδράσεις από το γερμανοκρατούμενο συμβούλιο με συνέπεια  να ξεσπάσουν βίαιες συγκρούσεις, οι οποίες κορυφώθηκαν   την  1η Οκτωβρίου 1905 με το θάνατο ενός 20χρονου διαδηλωτή, ονόματι Φράντισεκ Πάβλικ, που αποτρόπαια σφαγιάσθηκε με ξιφολόγχη στην είσοδο του Besední dům, έδρα της περίφημης Φιλαρμονικής Ορχήστρας της πόλης.




Ο νεαρός διαδηλωτής πέρασε στην αθανασία όταν ο  Γιάνατσεκ, ως αυτόπτης μάρτυρας του γεγονότος, την επομένη κιόλας ημέρα άρχισε τη σύνθεση ενός έργου για πιάνο, στον τύπο της σονάτας σαν  φόρο τιμής στη μνήμη του  νεκρού διαδηλωτή, που το τιτλοφόρησε:

"1.Χ.1905" με υπότιτλο: "Από το δρόμο". Ο Γιάνατσεκ είχε σχεδιάσει μια τριμερή σονάτα αρχικά, που όμως στη συνέχεια  περιόρισε σε δύο μέρη: "Το προμήνυμα" και  "Θάνατος".

Η σημείωση του Γιάνατσεκ στην παρτιτούρα
(από: https://www.leosjanacek.eu/besedni-dum/)

Ο Γιάνατσεκ σημειώνει στην παρτιτούρα της σονάτας:

"Στο λευκό μάρμαρο των σκαλοπατιών του Μεγάρου του Μπρνο, έπεσε λεκιασμένος με το αίμα του ο απλός εργάτης František Pavlíκ. Ηρθε απλώς να υπερασπιστεί την υψηλή μάθηση και δολοφονήθηκε στυγνά".




Ο Γιάνατσεκ μεταφράζει σε μουσική τον αποτροπιασμό και την έντονη δυσαρέσκειά του για τον άδικο θάνατο του νεαρού, την απερίγραπτη θλίψη που τού γέννησε η δολοφονία του γι'αυτό και το 3ο μέρος της σονάτας γράφτηκε σε ύφος πένθιμου εμβατηρίου.
Λίγο πριν -όμως- από την πρεμιέρα του έργου, ο ανικανοποίητος και γεμάτος αμφιβολίες για την ποιότητά του συνθέτης, έκαψε την παρτιτούρα του μέρους αυτού.Παρορμητικά κινούμενος, λίγο αργότερα πέταξε το χειρόγραφο και των άλλων δυο μερών στον Μολδάβα ποταμό.
Κίνηση, για την οποία ο Γιάνατσεκ μετάνοιωσε, λέγοντας:
"Σαν τους λευκούς κύκνους, έτσι κι η σύνθεσή μου κείνη τη μέρα επέπλεε στο νερό…"

Το έργο θεωρείτο χαμένο μέχρι το 1924, όταν φανερώθηκε στην κατοχή της πιανίστριας της πρεμιέρας, Ludmila Tučková ένα αντίγραφο. Είχε αντιγράψει κρυφά τα δύο πρώτα μέρη, φοβούμενη για την τύχη τους μετά  την καταστροφή των άλλων δυο από τον Γιάνατσεκ.Το ομολόγησε στον συνθέτη ανήμερα στα 70ά γενέθλιά του, ο οποίος ενέκρινε τη δημοσίευσή του ως διμερή σονάτα.


Θα το ακούσουμε σε μια εξαιρετική εκτέλεση από τον τσέχο Rudolf Firkunsy, μαθητή του Γιάνατσεκ, που σίγουρα θα γνώριζε αρκετά για τον τρόπο πιανιστικής εκτέλεσης και ερμηνείας που ο δάσκαλός του επιθυμούσε:

Λέος Γιάνατσεκ: "1.Χ.1905" / Rudolf Firkunsy:

[Hyperion, leosjanacek.eu]