Ζαν Ωγκύστ Ντομινίκ Ενγκρ, ο εραστής της μουσικής...

Ζαν Ωγκύστ Ντομινίκ Ενγκρ, αυτοπροσωπογραφία

Ένας από τους Γάλλους νεοκλασικούς ζωγράφους που ξεχώρισε ιδιαίτερα για τα πορτρέτα του είναι ο γεννημένος σαν σήμερα 29 Αυγούστου 1780,  Ζαν Ωγκύστ Ντομινίκ Ενγκρ.

Ένας έξοχος προσωπογράφος, οξύς, ακριβής, σχεδόν σχολαστικός, ένας νεοκλασικός καλλιτέχνης, που πάντα δουλεύει με μαστοριά στην απόδοση μορφών και τοπίων, όλα  σοφά υπολογισμένα για το αισθητικό αποτέλεσμα.

Το κομμάτι της καλλιτεχνικής του προσωπικότητας που θα μάς απασχολήσει, έχει φυσικά σχέση με τη μουσική.

Ο Ενγκρ κληρονόμησε το ταλέντο του στην τέχνη από τον πατέρα του, ο οποίος ήταν σκιτσογράφος και ζωγράφος μινιατούρων, αλλά και ερασιτέχνης μουσικός.
Έτσι ο Ενγκρ από μικρός διδάχτηκε μουσική και έμαθε να παίζει βιολί.
Μάλιστα  έπαιξε κάποιες φορές και για την ορχήστρα της Τουλούζης, ενώ κατά τη διάρκεια της θητείας του στη Γαλλική Ακαδημία στη Ρώμη, έπαιζε συχνά με τους σπουδαστές μουσικής και τους προσκεκλημένους καλλιτέχνες.


Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο Ενγκρ απόκτησε πολλούς φίλους μουσικούς, με τους περισσότερους από τους οποίους μοιράστηκε το πάθος του για τους εκπροσώπους του μουσικού κλασικισμού, Mότσαρτ, Μπετόβεν και Χάυντν.

"Το βιολί του Ingres", Μan Ray

Μια φράση που χρησιμοποιείται συχνά στην γαλλική γλώσσα για να δηλώσει τη δεύτερη κλίση που έχει κάποιος, εκτός από την ιδιότητα για την οποία είναι καθιερωμένος, είναι: "το βιολί του Ενγκρ".

Σας θυμίζω τη φωτογραφία του Μαν Ρέι που απεικονίζει την Κικί ντε Μονπαρνάς ως βιολί, μια σουρεαλιστική μετατροπή του σώματος της μούσας Κικί σε μουσικό όργανο, που για τον Μαν Ρέι σήμαινε αναφορά στο έργο του Ingres, εξού και ο τίτλος: "Το βιολί του Ingres", Μan Ray-1924.

Ingres: "Παγκανίνι"

Πολλοί θαύμαζαν τον Ενγκρ για τις εκφραστικές ερμηνείες του στο βιολί, κι άλλοι -όπως ο Σαρλ Γκουνό- απλά αδιαφορούσαν λέγοντας πως  "δεν ήταν επαγγελματίας, ακόμη λιγότερο βιρτουόζος".Σίγουρα, η πραγματική του ικανότητα στο βιολί υπήρξε θέμα διαφωνίας.

Στη Ρώμη γνωρίστηκε και με τον Νικολό Παγκανίνι, με τον οποίο ο Ενγκρ συνδέθηκε με μακρά φιλία και αρκετές φορές είχαν δώσει από κοινού κονσέρτα.

Ο Ενγκρ για να ευχαριστήσει το φίλο του φιλοτέχνησε ένα πορτρέτο του από μολύβι, που βρίσκεται στο Λούβρο, στο οποίο είναι αξιοσημείωτη η συμπάθεια και η τεράστια λεπτότητα με την οποία αντιμετωπίζεται ο βιρτουόζος βιολιστής από τον Ενγκρ, αν συγκρίνουμε με πορτρέτα άλλων ζωγράφων, που επικεντρώνονται περισσότερο σε χαρακτηριστικά, που τονίζουν την δεξιοτεχνική του δεινότητα, την οφειλόμενη, σε μυστικές, σχεδόν σατανικές, για πολλούς, παραμέτρους.

Ingres: "Ο Κερουμπίνι και η Μούσα"

Στη Ρώμη επίσης, ο Ενγκρ έκανε και κάποια από τα προπαρασκευαστικά σχέδια για το περίφημο πορτρέτο του Λουίτζι Κερουμπίνι, το οποίο είχε ξεκινήσει κάποια χρόνια νωρίτερα στο Παρίσι, όπου ο συνθέτης υπηρετούσε στο Κονσερβατουάρ.

Οι δυο άντρες έκαναν στενή παρέα, καθώς είχαν τα ίδια ενδιαφέροντα: ο Κερουμπίνι ήταν ένας ερασιτέχνης ζωγράφος και ο Ενγκρ ένας ερασιτέχνης βιολιστής.
Ο Ενγκρ απεικόνισε τον Κερουμπίνι καθιστό και συλογισμένο, αφοσιωμένο στη μελέτη της μουσικής, με τη μούσα να στέκεται πίσω του.
Λέγεται πως ο Κερουμπίνι ήταν τόσο ευχαριστημένος με το πορτρέτο αυτό, που  συνέθεσε μια καντάτα προς τιμήν του φίλου του.

Ingres: "Φραντς Λιστ"

Ο Ενγκρ έπαιξε και με τον Φραντς Λιστ, ο οποίος σε  μια επιστολή του 1839, χαρακτήρισε "γοητευτική" την ερμηνεία του ζωγράφου στο βιολί και εξέφρασε την επιθυμία να εκτελέσουν μαζί τις σονάτες για βιολί του Μότσαρτ και του Μπετόβεν.

Ο Λιστ δε, αφιέρωσε στο φίλο του ζωγράφο την αρχική έκδοση των μεταγραφών του της 5ης και 6ης Συμφωνίας του Μπετόβεν.

Ο Ενγκρ ανταπέδωσε τη φιλική χειρονομία, φιλοτεχνώντας το πορτρέτο του φίλου του μουσικού.


Θα ακούσουμε τις δυο μεταγραφές των Μπετοβενικών Συμφωνιών, που ο Λιστ αφιέρωσε στον Ενγκρ και  πρώτος ηχογράφησε ο Γκλεν Γκουλντ:

Beethoven/Liszt: Symphony No. 5 - Glenn Gould:

Beethoven/Liszt: Symphony No. 6 - Glenn Gould, Mov I:

«Μα γίνεται Σμέτανα και …ξινός;»

To τοπίο, μοναδικό.
Σα φευγαλέα οπτασία από αγγέλους, που αιωρούνται πάνω από τους κρεμμυδοειδείς τρούλους των εκκλησιών.
Οι φωνές των τουριστών πολλές, όμως δεν εμπόδιζαν τη φαντασία να πλάσει εικόνες, που ανακατεύονταν με τις λαϊκές μουσικές απ'τους πλανόδιους οργανοπαίχτες με τα μπούμπεν(ντέφια)και τις μπαλαλάικες.
Στον ίδιο, λες, τόνο και η καμπάνα - τσαρίνα, η μεγαλύτερη από όλες τις καμπάνες της Ρωσίας,  από τα πιο διάσημα μνημεία του Κρεμλίνου, που εντυπωσιάζει με τις τεράστιες διαστάσεις της!

Στον ίδιο τόνο, λοιπόν, κι η καμπάνα-τσαρίνα, που η ιστορία θέλει να μην ήχησε ποτέ.

-Ποτέ; ..μα τι λες;Τότε τι είναι αυτό το "ντιιιιιιιιιιννν", που ηχεί στ'αυτιά μου;

Ένα ντιννν παρατεταμένο, μ'ένα ηχόχρωμα γλυκού αχού από εκστατικά εγκώμια;

Όπως θα καταλάβατε ήμουν στη Μόσχα, στο Κρεμλίνο.
Μάλλον είχα κουραστεί.Δεν εξηγείται διαφορετικά το βούισμα στ’αυτιά μου.
Η ομορφιά τριγύρω, αρχοντική, επιβλητική, μεγαλόπρεπη......
Είχα ανάγκη να καθίσω κάπου, μα και να φάω κάτι γιατι κόντευε μεσημέρι και το στομάχι είχε αρχίσει τις διαμαρτυρίες.

Πέρασα τη λεωφόρο και μπήκα στο ζαχαροπλαστείο.
Τεράστια η ποικιλία από γλυκά. Υπήρχαν αμυγδαλωτά, διάφορα ζαχαρωτά και κουλουράκια, παράξενα σιροπιαστά, γλυκά τύπου πάστας ή τηγανίτας.
Βλέποντας το ψυγείο του μαγαζιού και τους πάγκους του, αναπόλησα.
Ήθελα να δοκιμάσω το κέικ που έφτιαχνε η Λιουμπόβ, μια ρωσίδα φίλη της μάνας μου κι έχω συνδυάσει με "γλυκές" θύμησες των παιδικών μου χρόνων.
Εκείνο, που θυμάμαι περισσότερο, είναι το πόσο ξεχωριστό ηχούσε το όνομά του!

"Μπάμπκα ρομοβάια".
Έμοιαζε πολύ με το δικό μας "μπαμπά ω ρουμ" σε μεγέθυνση.
Το ιδιαίτερο όμως για μένα ήταν πως σε κείνη τη μικρή ηλικία δοκίμαζα ρούμι, δηλαδή αλκοόλ, που σε άλλη περίπτωση ήταν απαγορευτικό!
Το ρομοβάια της Λιουμπόβ  μ'έκανε να νοιώθω...μεγάλη, ίση με κάθε ενήλικα!

Ένας δίμετρος, κατάξανθος νεαρός με το χαρακτηριστικό ξεπλυμένο γαλάζιο στα μάτια του έφερε το πιάτο.

Το σιρόπι ξεχείλιζε στο πλάι των στριγγυλών κέικς και ενεργοποιούσε τη γλυκιά απογείωση!

Η πρώτη μπουκιά συνοδεύτηκε από το συνηθισμένο παρατεταμένο "μμμμμμμμμ", που δεν πνίγεται όταν κάτι σού προσφέρει απλόχερα τόση απόλαυση!

Ο ρομοβάια δεν είχε στην κορυφή σαντιγύ με κερασάκι.Η σαντιγύ ήταν μέσα στο πιάτο και δίπλα στο κέικ, σα γλυκός, ξεχωριστός συνοδός.
'Εβαλα στο κουτάλι λίγο από το παντεσπάνι και το'ντυσα με μπόλικη λευκή  κρέμα.
Το "ΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜ"!!!!!!αυτή τη φορά ήταν με έμφαση, (γι’αυτό με κεφαλαία γράμματα!)
Δεν ήταν απλή σαντιγύ, αυτό!
Απαλή και βελούδινη στην υφή, θύμιζε περισσότερο γιαούρτι...και  είχε κάτι από άρωμα φρέσκου βούτυρου!
Μια κρέμα, που στη γεύση θα χαρακτήριζα μάλλον ξινή, που όμως έδενε εκπληκτικά με το σιροπιαστό κέικ ρουμ- μπαμπά!

Φώναξα το νεαρό, που με προθυμία ομολογώ δέχτηκε να απαντήσει στην απορία μου.
Η γευστική, συμπαθέστατη, ξινή κρέμα χρησιμοποιείται ευρέως στη ρωσική κουζίνα ως υποκατάστατο κρέμας γάλακτος σε γλυκά, τηγανίτες, ψωμί, ακόμα και σε σαλάτες και σούπες ...

Ρώτησα το όνομά της...
Ο νεαρός μου απάντησε με μια προφορά βαριά, που εμπόδισε την άμεση σύλληψη του ήχου της λέξης κι έτσι ζήτησα να μου το γράψει…:

"сметана-cmetana…δηλαδή σμέτανα ή σμετάνα"!!!
Δεν είχε καμμιά σημασία εκείνη τη στιγμή το πού έπεφτε ο τόνος!

-Ε, όχι βρε παιδιά!Όχι, και σμέτανα!

Όλα τα χαρακτηριστικά θα ταίριαζαν απόλυτα σ'αυτό, που μόλις είχα κατά νου...(απαλή, γλυκιά, ξεχωριστή, ευχάριστη, ιδιαίτερη...)...μα ξινή;

Επ'ουδενί!

Είμαι μουσικός, όπως ξέρετε και, ο συνειρμός μου μ'οδήγησε πάλι στους γνωστούς δρόμους.
Ακούγοντας το όνομα της "ξινής, συνοδευτικής κρέμας", σμέτανα, ταξίδεψα σε χρόνο dt σε μια άλλη πανεμορφη, ανατολική χώρα, την Τσεχία.
Οι μουσικές διαδρομές της έχουν οδηγό έναν άλλο Σμέτανα.Καθόλου ξινό, φυσικά...

Δεν σας κρύβω πως προσγειώθηκα ανώμαλα ακούγοντας το όνομα της κρέμας και κατσούφιασα λιγάκι.
Η παρέα μου έβαλε τα γέλια και με κορόιδευε, που μπορούσε να μου χαλάσει το κέφι ένας ρώσος , που βάφτισε κάποτε μια ξινή κρέμα (και σίγουρα χωρίς να γνωρίζει το μέγιστο τσέχο δημιουργό του "Μολδάβα"), με τ'όνομά του ...

Ο σερβιτόρος, που με μετάφραση κάποιου από την παρέα είχε καταλάβει τί ακριβως συνέβαινε, στράφηκε προς το μέρος μου και μου ζήτησε να περιμένω...
Πράγματι, μετά από λίγα λεπτά εμφανίστηκε με το δίσκο ανά χείρας κι ένα ποτήρι σκουρόχρωμο υγρό, τύπου κόλα.
Μού ζητησε να δοκιμάσω.
Ήταν, όπως είπε, ικανό με τη δροσιά του να καταπραΰνει την ένταση, να σβήσει κάθε άσχημη ή δυσάρεστη σκέψη, που έκαιγε το μυαλό μου.
Στην αρχή διστακτικά, μα στη συνέχεια με περισσή λαχτάρα άδειασα το ποτήρι με το δροσιστικό αναψυκτικό, που έχει ως βάση του το...ψωμί!

Πόσα ακόμα παράξενα θ'ανακαλύψω σ'αυτή τη χώρα;

Ήταν, όπως έμαθα, φτιαγμένο από ψωμί σίκαλης, αρωματισμένο με αχλάδι.Το όνομα αυτού: "κβας", δηλαδή "ξινισμένο…προϊόν κατόπιν ζύμωσης"...
Όλοι σκάσαμε στα γέλια!Ο νεαρός ρώσος, μου'χε φτιάξει το κέφι.

Βγήκαμε από το καφέ.
Οι άγγελοι,  αιωρούνταν ακόμη  πάνω από τους κρεμμυδοειδείς τρούλους των εκκλησιών.
Οι φωνές των τουριστών πολλές, όμως εγω δεν μπορούσα να τους ακούω.

Τώρα ήθελα κάτι..."ξινό" κατά τη ρώσικη ετυμολογία, μα για την ψυχή κάθε μουσικόφιλου, ολόγλυκο, μελωμένο, αγαπησιάρικο "φιλί"!!

Bedrich Smetana : "Hubicka-Το φιλί"

To κείμενο δημοσιεύτηκε και στο ηλεκτρονικό περιοδικό iporta.gr

"Μια Φούγκα για την Παγκόσμια Ημέρα της Γάτας"

 

"Cat's fugue", Carl Reichert - χαρακτικό, 1870

Είναι πανέμορφα και κομψά. Άλλοτε μοναχικά, πεισματάρικα ή ζωηρά κι άλλοτε αναζητούν την προσοχή και τα χάδια μας…
Κουνάνε την ουρά, φουσκώνουν το τρίχωμα της ράχης και γρυλίζουν βαθιά.
Παίζουν, τρέχουν, σκαρφαλώνουν παντού!
Άλλοτε χαριτωμένα, κυλιούνται στο πάτωμα, γλείφονται, τρίβονται πάνω μας κι άλλες φορές δύστροπα, γκρινιάρικα, δείχνουν τα νύχια τους, έτοιμα να μας επιτεθούν. 

Πάντα όμως υπέροχα τα αιλουροειδή, μικρά ή μεγάλα, άγρια ή κατοικίδια.

8 Αυγούστου σήμερα και το ημερολόγιο μάς θυμίζει την "Παγκόσμια Ημέρα Γάτας".

Έτσι, αφού οι ψιψίνες έχουν την τιμητική τους, δικαιωματικά ένα "νιάου", επιβάλλεται για χάρη τους!

Προτείνω να ακούσουμε τη Σονάτα για τσέμπαλο σε σολ ελάσσονα του Ντομένικο Σκαρλάτι, γνωστή και ως "Φούγκα της Γάτας".

Το παρατσούκλι δεν δόθηκε από τον Σκαρλάτι, αλλά από μεταγενέστερους αναλυτές.

Το μοτίβο της αποτελείται από έξι νότες που μεταξύ τους σχηματίζουν διαστήματα τρίτης μικρής και συνεχόμενα 2 τριημιτόνια...

Περίεργο και απροσδόκητο θέμα αυτή η ανιούσα σειρά φθόγγων, που φαίνεται να αψηφούν τη διατονική αρμονία. Παντελώς ασυνήθιστο να γράφτηκε από τον λογικό αρμονικά, Σκαρλάτι...

Μήπως όμως δόθηκε από τη γάτα του;...

Οι αναλυτές, βασιζόμενοι σε μαρτυρία του συνθέτη πως ο γάτος του συχνά ανέβαινε πάνω στο πληκτρολόγιο του τσέμπαλου και περπατούσε την ώρα που εκείνος έπαιζε, θρυλείται πως αυτή η σειρά διαστημάτων πιθανώς προέκυψε από το περπάτημά του. 

Ο σκανταλιάρης Πουλτσινέλα, όνομα που ο Σκαρλάτι είχε δώσει στο γάτο του από τον γνωστό χαρακτήρα της Κομμέντια ντελ'Αρτε, φαίνεται να είχε ταλέντο και στο μουσικό αυτοσχεδιασμό, πλην του μελωδικού νιαουρίσματος...

Domenico Scarlatti: "Sonata K. 30 in G min- Cat's fugue":

"Στην υγειά μας με μια πόλκα σαμπάνιας!"

 Όχι, βέβαια απ'το κακό της, αλλά...άφρισε! Μ'έναν αφρισμό τέλειο!

Ξανθή, διακριτικά πικάντικη, γέμισε το ποτήρι ... και στην κορυφή κάθε φυσαλλίδα να "σκάει"

στα γέλια ευχόμενη στον πότη  υγεία, αγάπη, χαρά και χαμόγελο!

Ένα από τα ποτά, που έχουν συνδεθεί με ευχές, μεγάλες στιγμές, νέα ξεκινήματα, είναι η

σαμπάνια!

Ένας  αφρώδης οίνος που παράγεται από αμπέλια, που καλλιεργούνται στην Καμπανία της

Γαλλίας, απ' όπου πήρε και το όνομά του.

Ήταν 4 Αυγούστου του 1693 όταν ο μοναχός  Ντομ Περινιόν παρασκεύασε σ'ένα μοναστήρι

Βενεδικτίνων στην Καμπανία, την πρώτη σαμπάνια.

Ένα ανθρακούχο κρασί, που όταν  ο καλόγερος  πρωτοέβαλε στο στόμα του για να γευτεί το

αποτέλεσμα του πειράματός του, λέγεται πως δήλωσε ότι "πίνει τ' αστέρια τ'ουρανού"!!!

Ένα ποτό με ντελικάτη και λεπτεπίλεπτη υφή, με διακριτικά  αρώματα, αλλά έντονο, δυνατό

αφρισμό, που ξεδιψάει απολαυστικά!

Η σαμπάνια δεν περνά ποτέ απαρατήρητη...

Είτε ροζέ, είτε ξανθή απαιτεί σεβασμό από την πρώτη κιόλας γουλιά.

Πάντα φινετσάτη, πολυτελής και "αριστοκράτισσα"!

Πολλοί λένε, πως το εφέ της σαμπάνιας που ανοίγει με το πέταγμα του φελλού, δημιουργώντας

λευκές μπουρμπουλήθρες συμβολίζει την ανεμελιά και την ευπορία!

Αυτό το εφέ μιμείται χιουμοριστικά στην "Πόλκα της Σαμπάνιας" ο Γιόχαν Στράους.

Mελωδία απολαυστική, χαρούμενη, με χορευτική διάθεση και αστείρευτη ενέργεια.

Ενθουσιασμός, παιχνιδίσματα, λάμψη!

Πόλκα, με την οποία σας εύχομαι:

"Καλό υπόλοιπο καλοκαιριού, μακριά από έννοιες και προβλήματα(εδώ γελάνε), γεμάτο αγάπη,

χαμόγελα, ξεγνοιασιά!"