"...Αιστάνουμαι συγκινημένος ξαφνικά ως τα κατάβαθα της ψυχής...[...]
Από μέσα μου αναβρύζουν δάκρυα απολυτρωτικά.Τρεμουλιάζω από ευτυχία...
[...] Είναι μια ανεπάντεχη χαρά της αφής.
Μέσα στο χέρι μου μυρμιδίζει μια γλυκιά ανατριχίλα. Ανεβαίνει ως τη ράχη...[...]
Ας μπορούσα να κάμω μια μεγάλη φωταψία...[...]
Η ψυχή μου χορεύει σαν μεγάλη πεταλούδα. Χαμογελώ ξαπλωμένος ανάσκελα.
Κάτι τραγουδάει μέσα μου. Τ' αφουκράζουμαι.
Είναι ένα παιδιάστικο τραγούδι: "Φεγγαράκι μου λαμπρό..."
(Απόσπασμα από το πρώτο μυθιστόρημα του γεννημένου σαν σήμερα 30 Ιουνίου 1890, πεζογράφου μας, Στρατή Μυριβήλη, "Η ζωή εν τάφω")
***
Το παιδιάστικο "Φεγγαράκι μου λαμπρό...", που αναφέρει ο Μυριβήλης είναι τραγουδάκι, η μελωδία του οποίου πρωτοεμφανίστηκε χωρίς λόγια ως βουκολικού ύφους δημιουργία ανωνύμου.
Αναφέρεται στις " Les Amusements d'une Heure et Demy", μεταξύ 1760-1770 , μια συλλογή λαϊκών τραγουδιών για τις γιορτές στους κήπους των Βερσαλλιών.
Στη συνέχεια γράφτηκαν οι στίχοι και το τραγούδι πήρε τον τίτλο "Ah, vous dirai-je, Maman"...
Ταξίδεψε και σε άλλα μέρη...
Ετσι στην Αγγλία το γνώρισαν ως "Twinkle, Twinkle, Little Star" ή στη Γερμανία ως κάλαντα Χριστουγέννων με τίτλο " Morgen kommt der Weihnachtsmann".
1. Πρόκειται για μελωδία που πάνω της έγραψαν παραλλαγές αρκετοί συνθέτες, με πιο δημοφιλείς εκείνες του Μότσαρτ.
Είναι μια σύνθεση που έγραψε στα 25 του και απαρτίζεται από 12 παραλλαγές, ενω προηγείται η έκθεση του θέματος. Φαίνεται να άκουσε το τραγουδάκι όταν επισκέφτηκε και έζησε για λίγο στο Παρίσι το 1781.
Το ακούμε από την Κλάρα Χάσκιλ:
2. Εκτός όμως από τον Μότσαρτ και άλλοι συνθέτες περιλαμβάνουν τη μελωδία του παιδικού τραγουδιού σε έργα τους, όπως ο Σαιν Σανς στην ορχηστρική σουίτα "Καρναβάλι των Ζώων" και στην 12η εικόνα του με τον υπότιτλο: "Χελώνες".
Εύκολα το αντιλαμβανόμαστε στο 0:30:
Camille Saint-Saëns , Fossiles: στο 0:30:
3. Συγχρόνως με του Μότσαρτ, εμφανίζεται μια σύνθεση, καθόλου θα έλεγα γνωστή.
Πρόκειται για τις "Παραλλαγές πάνω στο παιδικό τραγούδι για τσέμπαλο", του ταλαντούχου πέμπτου γιου του Γ.Σ Μπαχ, του επονομαζόμενου "Μπαχ του Μπύκεμπουργκ", αφού μεγαλούργησε στην ομώνυμη, Σαξωνική πόλη, Γιόχαν Κριστόφ Φρίντριχ Μπαχ.
4. Θραύσμα της μελωδίας μπορούμε να αντιληφθούμε ακόμα και στο "Αndante" από τη "Συμφωνία της Εκπληξης" του Χάυντν.
Το 2ο μερος της δομείται πάνω στο "Ah, vous dirai-je, Maman"
5. "Variationen über ein Kinderlied" , δηλαδή "Παραλλαγές πάνω σε ένα παιδικό τραγούδι, Op. 25", τιτλοφορείται η σύνθεση του Ernst Dohnanyi, που παρουσιάστηκε στο Βερολίνο το 1914 με τον ίδιο στο πιάνο.
Η πιανιστική σύνθεση αναπτύσσεται σε 15 μέρη: την παρουσίαση του θέματος, 13 Παραλλαγές κι ένα Finale Fugato.
Στο 3:50:
6. Ο Μίμης Πλέσσας δίνει τη δική του εκδοχή πάνω στην παιδική μελωδία το 1960 και πάνω σε στίχους του Κ.Πρετεντέρη:
Domenico Ghirlandaio: "Η κλήση των πρώτων Αποστόλων"
Ο Domenico Ghirlandaio στη μεγαλοπρεπή και τεράστιων διαστάσεων τοιχογραφία του: "Η κλήση των πρώτων Αποστόλων" που φιλοτέχνησε το 1481 για την Καπέλα Σιξτίνα, παρουσιάζει τρία σχετικά επεισόδια με φόντο τα βράχια και τη λίμνη της Γαλιλαίας. Αριστερά, ο Χριστός καλεί τον Σίµωνα Πέτρο και τον αδελφό του Ανδρέα, που βρίσκονται ακόµα µέσα στη βάρκα τους να τραβούν τα δίχτυα τους και δεξιά καλεί τους γιους του Ζεβεδαίου, Ιωάννη και Ιάκωβο, επίσης ψαράδες γι'αυτό και κείνοι βρίσκονται εντός της βάρκας τους. Μπροστά τους τοποθετείται ο πατέρας τους σκεφτικός, καθώς εκπλήσσεται από την απόφαση των γιων του να ακολουθήσουν τον Ιησού.
Τις αφηγηµατικές σκηνές πλαισιώνουν πλήθος ανδρών και γυναικών, που παρακολουθούν τα θαυμαστά συμβάντα.
Βαθιά θρησκευόμενος, ο Έντουαρντ Έλγκαρ ήταν αναθρεμμένος σύμφωνα με τα πρότυπα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Ο πατέρας του, του οποίου ο Έλγκαρ υπήρξε για χρόνια βοηθός, ήταν οργανίστας της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου στο Γουόρσεστερ. Μάλιστα, κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου έγραψε τα πρώτα λειτουργικά έργα του βασισμένα στη Ρωμαιοκαθολική παράδοση, (Μοτέτα, Ave Verum, Ave Maria).
Aνάμεσα στα μεγάλα έργα της μέσης περιόδου του Έλγκαρ είναι ένα από τα κορυφαία ορατόριά του: "Οι Απόστολοι", που συνέθεσε το 1903 για το Μουσικό Φεστιβάλ του Μπέρμιγχαμ.
Πρόκειται για σύνθεση μεγάλης κλίμακας για σολίστ, χορωδία και ορχήστρα με θέμα που - όπως ο ίδιος ο Έλγκαρ είχε δηλώσει- είχε σκεφτεί απ' όταν ήταν ακόμη έφηβος.
Το "The Apostles" βασίζεται σε επιλεγμένα κείμενα από τη Βίβλο και Ευαγγελικές Γραφές και περιγράφει μουσικά τους μαθητές του Ιησού, τη πρόσκλησή τους, τα θαύματα και τις μαρτυρίες τους, κι ολοκληρώνεται με τη σύλληψη, τη Σταύρωση και την Ανάσταση του Χριστού.
Είναι έργο αφηγηματικού χαρακτήρα σε δύο μέρη και επτά μικρότερες ενότητες, που εκτελούνται χωρίς διακοπή.
Στη μεγάλη ορχήστρα του, ο Έλγκαρ είχε την ιδιοφυή σκέψη να προσθέσει και το εβραΐκό "σοφάρ", προκειμένου να προσδώσει την αίσθηση της ιερής Συναγωγής...
"The Calling of the Apostles Peter and Andrew", Duccio di Buoninsegna
Με αφορμή τη σημερινή μέρα, 30 Ιουνίου που η Εκκλησία μας γιορτάζει τη Σύναξη των Αγίων Δώδεκα Αποστόλων, που ξεχωρίζουν μέσα στην Ιστορία της σαν οι υπέρλαμπροι αστέρες της πνευματικής ζωής, θα ακούσουμε το πρώτο από τα επτά μέρη, που τιτλοφορείται: "Η Κλήση των Αποστόλων" και ακούγεται αμέσως μετά τον σύντομο πρόλογο, μια μουσική περιγραφή του άυλου Πνεύματος του Θεού.
Το εναρκτήριο θέμα που ακούγεται από τα όμποε και τα αγγλικά κόρνα, σκιαγραφεί το χάραμα της μέρας στα εδάφη της Παλαιστίνης. Ακολουθεί ένα γλυκό, λυρικό μοτίβο από την άρπα(που παίζει σημαντικότατο ρόλο στην παρτιρούρα) πλαισιωμένη από τα τοξοτά να περιγράφουν την ιερή στιγμή της προσευχής του Χριστού. Το σοφάρ υπογραμμίζει την αρχή της φωνητικής παρουσίας με τη χορωδία να ξεκινά την αφήγηση. Η ένταση σιγά σιγά κορυφώνεται με τρομπέτες και άλλα λαμπρά χάλκινα δηλώνοντας την εκθαμβωτική ανατολή του ήλιου, το ξετύλιγμα της μέρας κι έναν-έναν να επιλέγονται οι Απόστολοι.
Με αυτά τα λόγια προσκάλεσε δίπλα του τους μαθητές Του ο Ιησούς, να γίνουν αλιείς ανθρώπων...Διάλεξε ταπεινούς ψαράδες. Κι όπως μέχρι τώρα έπιαναν ψάρια από τα σκοτεινά βάθη της θάλασσας, έτσι από κείνη τη στιγμή μαζί Του, θα αλίευαν ανθρώπους από τα σκοτεινά βάθη που ρίχνουν τους ανθρώπους τα μίση και οι κακίες.
Elgar: "The Apostles, Op. 49: Prologue":
Elgar: "The Apostles, Op. 49: Part I, The Calling of the Apostles":
(Με αφορμή τη σημερινή εορτή του Αποστόλου Παύλου)
"Το κήρυγμα του Αποστόλου Παύλου", Ραφαήλ
Ο Σούμαν, μιλούσε για έναν βαθειά θρησκευόμενο, με αυθεντική πίστη και ευσεβή άνθρωπο. Αυτό μαρτυρά και η συνήθεια του Φέλιξ Μέντελσον πριν ξεκινήσει την καταγραφή στην παρτιτούρα των συνθέσεών του να γράφει τα αρχικά: <<L. e. G. G. =Lass es gelingen Gott: Ας είναι έργο Θεού>>, που θυμίζει πρακτικές του Γ.Σ.Μπαχ που επικαλείτο στις συνθέσεις του τη βοήθεια του Θεού .
Από τη νεότητά του ο Μέντελσον ένιωσε την ανάγκη να εκφραστεί μέσω της θρησκευτικής μουσικής. Μοτέτα, ψαλμοί, λειτουργίες, χορικά και 2 ορατόρια:"Ηλίας" και "Παύλος".
Προτείνω να ακούσουμε το 2ο ορατόριο "Paulus op. 36", λόγω της εορτής του Αποστόλου σήμερα 29 Ιουνίου, το οποίο παρουσιάστηκε το 1836 μετά από πολύχρονη ενασχόληση του Μέντελσον.
Το λιμπρέτο βασίστηκε σε κείμενα από την Π.Διαθήκη και από τις Πράξεις των Αποστόλων.
Το ορατόριο, που της σύνθεσής του προηγήθηκε από τον Μέντελσον σοβαρή, θεολογική μελέτη, χωρίζεται σε δυο μεγάλα μέρη.
Μετά την εισαγωγή, ακούγεται το εναρκτήριο, λαμπρό χορωδιακό, σε ήρεμη μελωδική γραμμή συνεχούς κίνησης, βασισμένη σε πλατύ ρυθμό. Συνοδεύει το κοντίνουο, αλλά και οι διαρκείς δοξαριές από τα τοξοτά συμβάλλουν σημαντικά στο λαμπρό και μεγαλοπρεπές ηχητικό αποτέλεσμα.
Στη συνέχεια εξιστορείται μουσικά ο λιθοβολισμός του πρωτομάρτυρα Στεφάνου, στον οποίο έλαβε μέρος και ο Παύλος, καθώς ηταν ένας από τους πιο σκληρούς και φανατικούς διώκτες των οπαδών του Χριστού.
Ακολουθεί η μουσική απεικόνιση της μεταστροφής του άπιστου Σαούλ στο Χριστιανισμό, μέσω του ίδιου του Ιησού ως εκτυφλωτικό φως που τον περιβάλλει. Το δεύτερο μέρος αναφέρεται στη διδασκαλία του Αποστόλου Παύλου και του Βαρνάβα, σημαντικό για την πνευματική ιστορία της ανθρωπότητας, γεγονός, αλλά και την δίωξή του και την αναχώρηση από την Έφεσο.
Το ορατόριο ολοκληρώνεται με την αναφορά στο μαρτυριό του, και το τελικό χορωδιακό με τον Ψαλμό "Ιδέτε την αγάπη του Σπλαχνικού πατέρα!"
Εμφανής σε αυτό το ορατόριο η επίδραση του Μέντελσον από τους Μπαχ και Χαίντελ των οποίων το θρησκευτικό έργο, θαύμαζε.
Παρ’ όλα αυτά , δεν τους αντιγράφει, ούτε οικειοποιείται το ύφος τους. Τούς έχει μελετήσει πολύ, επεξεργάζεται ιδέες από τα χορικά τους, όμως φαίνεται απελευθερωμένος προβάλλοντας στυλιστικά το προσωπικό του ύφος.
O Mέντελσον, με καινοτόμο τρόπο καταφέρνει να εκφράσει ένα ευρύ φάσμα θρησκευτικών συναισθημάτων, από τη σκοτεινή αμφιβολία έως την ακτινοβόλο βεβαιότητα.
Τα χορωδιακά απλά, αλλά ρωμαλέα, περιλαμβάνουν διαδοχές μεγάλων ομοφωνικών πτυχών και φουγκών και αντίστιξη, λιγότερο εκλεπτυσμένη από αυτή του Μπαχ, όμως ισχυρή και λαμπρή.
Εχω επιλέξει να απολαύσουμε το 1ο χορωδιακό μετά την εισαγωγή: "Herr der du bist der Gott"
Η φωνή της Χριστιανοσύνης ακούγεται κατανυκτικά:
"Κύριε, είσαι εκείνος που δημιούργησε τον ουρανό, τη γη και τη θάλασσα.
'Ομως κάποιοι διαμαρτύρονται και φέρονται ενάντιά σου.
Δώσε στους δούλους σου τη χαρά να διαδώσουν το Λόγο Σου!"
Και την "Άρια του Παύλου" με χορωδιακή συνοδεία: "Ich danke dir Herr mein Gott"
Παύλος: Σε ευχαριστώ, Κύριε και Θεέ μου, ολόψυχα και αιώνια.
Η καλοσύνη σου τεράστια, έσωσε την ψυχή μου από την βαθιά κόλαση.
Χορωδία: Ο Κύριος από τα πρόσωπά μας θα σκουπίσει τα δάκρυα!
"Το καλοκαίρι εφέτος, κάτω απ’ τον αστερισμό της Λύρας, μένουμε συλλογισμένοι. Ποιό τ’ όφελος που μάγεψες με το τραγούδι σου τον Άδη και την Περσεφόνη και σου επιστρέψανε την Ευρυδίκη; Ο ίδιος εσύ, στη δύναμή σου δυσπιστώντας, στράφηκες να βεβαιωθείς, κι εχάθη πάλι το βασίλειο των ίσκιων κάτω απ’ τις λεύκες. Τότε, απ’ το ακατόρθωτο σκυμμένος, κήρυξες στη λύρα τη μοναξιά σαν την ύστατη αλήθεια. Αυτό δε σου το συγχωρέσαν ούτε οι θεοί ούτε οι άνθρωποι. Μαινάδες σού κομμάτιασαν το σώμα στις όχθες του Έβρου. Μόνο η λύρα σου κι η κεφαλή σου φτάσανε στη Λέσβο παρασυρμένες απ’ το ρεύμα. Ποιά η δικαίωση, λοιπόν, του τραγουδιού σου; Μήπως η στιγμιαία (εικονική κι αυτή) συνοχή του φωτός και του σκότους; Ή μήπως το που οι Μούσες κρέμασαν τη Λύρα σου καταμεσής στ’ αστέρια; Κάτω από τούτο τον αστερισμό, το καλοκαίρι εφέτος, μένουμε συλλογισμένοι"
(ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ: "Στον Ορφέα")
***
Η τελευταία όπερα του Γιόζεφ Χάυντν με λιμπρέτο σε ιταλική γλώσσα τιτλοφορείται: "Η ψυχή του φιλοσόφου" και αντλεί τη θεματολογία του από το Μύθο του Ορφέα και της Ευρυδίκης, όπως αυτός παρουσιάζεται στις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου.
Για να συσχετίσουμε με το παραπάνω κείμενο του Ρίτσου, που ο ποιητής μας συνέταξε στο Καρλόβασι μια μέρα σαν την σημερινή 26 Ιούνη του 1969, επικεντρωνόμαστε στην τελευταία από τις 4 πράξεις της όπερας, όπου μετά την αποτυχημένη προσπάθεια του μυθικού τραγουδιστή να επαναφέρει στον Πάνω Κόσμο την αγαπημένη του Ευρυδίκη, ζει ολομόναχος μέσα στη θλίψη, περιφρονώντας οποιαδήποτε ερωτική νύξη των γυναικών της Θράκης.
Ο μύθος θέλει τις Μαινάδες να τον διαμελίζουν, ενώ το κεφάλι και τη λύρα του να ξεβράζουν τα κύματα στη Λέσβο...
Ο ρόλος του Ορφέα γράφτηκε από τον Χάυντν για τον κορυφαίο τενόρο της εποχής του, Giacomo Davide, καλλιτέχνη που εγκωμιάστηκε για την τεχνική ευελιξία και το απαράμιλλης ομορφιάς φαλτσέτο του.
Παρακολουθούμε την τελική σκηνή όπου μετά τη δολοφονία του Ορφέα έχει ξεσπάσει καταιγίδα ...μαίνεται σφοδρός άνεμος...αστραπές και βροντές ... Ο χορός-Μαινάδες έντρομος αναφωνεί : "Ω, τι φρίκη, ω, τι φόβος!...Βυθιζόμαστε!!"
Κοφτές και εκκρεμείς αρμονικά νότες, ηχούν βίαια χρωματικά, μετακινούμενες από τη μια συγχορδία στην άλλη, δίχως λύτρωση...
"Oh, che orrore! Oh che spavento! Oh, che fulmini! Oh che tuoni! Cento furie in sen mi sento; Siam vicina a naufragar"
Η καταιγίδα σταδιακά υποχωρεί...Η σκηνή μένει άδεια και σκοτεινή... Τα μέλη και η λύρα του Ορφέα παρασύρονται από τα νερά...
"Αυτό δε σου το συχωρέσαν ούτε οι θεοί ούτε οι άνθρωποι, Ορφέα... Ποιά η δικαίωση, λοιπόν, του τραγουδιού σου;..."
Academy of Ancient Music Chorus and Orchestra
Διευθύνει ο Christopher Hogwood, από τους σπουδαιότερους ερευνητές της πρώιμης κλασικής μουσικής με όργανα εποχής:
(Για τη ΓΕΝΕΘΛΙΑ επέτειο του ΚΛΑΟΥΝΤΙΟ ΑΜΠΑΝΤΟ-26 Ιουνίου 1933)
Ο ΜΑΕΣΤΡΟΣ ΑΜΠΑΝΤΟ:
Ηταν επτά χρονών, όταν άκουσε στη Σκάλα του Μιλάνου τα Νυχτερινά του Ντεμπισί..Ήχοι και μελωδίες, που του γέννησαν την επιθυμία να γίνει μαέστρος!
Είκοσι πέντε χρόνια αργότερα, εκεί, στον ίδιο χώρο της Σκάλας θα έκανε το ντεμπούτο του με την "Τρίτη Συμφωνία" του Μάλερ, συνθέτη, έργα του οποίου ηχογράφησε πολλές φορές!
Ο γεννημένος σαν σήμερα Αμπάντο, ήταν ένας από τους πιο αγαπημένους διευθυντές ορχήστρας της σύγχρονης μουσικής ιστορίας.
Χαμηλών τόνων καλλιτέχνης, δούλευε πολύ και μιλούσε λίγο… Με τους μουσικούς του προτιμούσε την επικοινωνία με τα μάτια, τα χέρια και τις κινήσεις του σώματος…Άφηνε τη μουσική να μιλάει για κείνον.
"Όταν ακούω μουσική, δεν κάνω τίποτε άλλο.
Η μουσική δεν είναι συνοδευτική. Είναι μια παρουσία που απαιτεί ολοκληρωτική αφοσίωση.
Απαιτεί απόλυτη προσοχή για να λειτουργήσει!",
θα πει σε μια συνέντευξή του στο Θ.Λάλα.
Το 1982 ίδρυσε τη "Φιλαρμονική της Σκάλας" για την εκτέλεση ορχηστρικών έργων και παρέμεινε στην υπηρεσία της μέχρι το 1986…
Υπήρξε μουσικός διευθυντής της Συμφωνικής Ορχήστρας του Λονδίνου, της Κρατικής Οπερας της Βιέννης, διαδέχτηκε τον Κάραγιαν στο πόντιουμ της Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Βερολίνου, ίδρυσε την Ορχήστρα του Φεστιβάλ της Λουκέρνης.
Κάθε του συναυλία άγγιζε τα ουράνια ύψη της λαμπρότητας και της αποκάλυψης. Οι ερμηνείες του ξεχώριζαν για το βαθύ τους συναίσθημα, συνδυάζοντας την ακρίβεια και το βάθος των Γερμανών με τη ζεστασιά και το πάθος των Ιταλών.
Αδιαμφισβήτητα ο Αμπάντο ειναι ένας από τους κορυφαίους δ/ντές ορχήστρας, με μια αντίληψη για την τέχνη της μουσικής, πολύ ιδιαίτερη., όπως αξιοσημείωτη ήταν και η αγάπη του προς τους νέους μουσικούς. Βοήθησε πολλά ανερχόμενα μουσικά ταλέντα!
Οι μηνιαίες αποδοχές του από το ιταλικό κοινοβούλιο , το οποίο υπηρετούσε ως ισόβιος γερουσιαστής, δίνονταν για την υποστήριξη μουσικών υποτροφιών.
***
Ο ΑΜΠΑΝΤΟ στο βιβλίο του Μπγιόρνσταντ: "ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ":
(Απόσπασμα και συγχρόνως μικρή ΑΝΑΛΥΣΗ της 3ης του ΜΑΛΕΡ):
"...Είναι δυο εισιτήρια για το αποψινό κονσέρτο στο Μέγαρο Μουσικής. "Σκέφτηκα ότι θα σου άρεσε", λέει η Μαριάνε. Η Τρίτη Συμφωνία του Μάλερ με διευθυντή τον ΚΛΑΟΥΝΤΙΟ ΑΜΠΑΝΤΟ. "Είναι η πιο αγαπημένη μου συμφωνία! Αλλά κι αυτή που με αναστατώνει περισσότερο...[...]εμπεριέχει τόσο τρόμο και βαναυσότητα, ειδικά στην αρχή. Και την ίδια στιγμή τεντώνεται για να φτάσει τα ουράνια με μεγαλύτερη λαχτάρα απ' οποιαδήποτε άλλη συμφωνία ξέρω, λες και ο Μάλερ ήθελε να ξεπεράσει τον Μπετόβεν, ν 'αγκαλιάσει την ίδια τη ζωή και όλο το μυστήριο της ύπαρξης μέσα σ' ένα και μοναδικό έργο. [...] Ο Μάλερ είχε δώσει και διαφορετικό τίτλο σε καθένα από τα έξι μέρη. Ξέρεις πώς λεγόταν το πρώτο; Ο Πάνας ξυπνά. Το καλοκαίρι καταφθάνει... "Είναι δραματικό. Είναι μια οδυνηρή ιστορία για τον αγώνα ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο, με άπειρα πανέμορφα μικρά κομμάτια διάσπαρτα ενδιάμεσα, σαν μια αίσθηση απεγνωσμένης λαχτάρας. Μα από το δεύτερο κιόλας μέρος έχουμε μια εικόνα ειδυλλιακή: τη χαρά που μας δίνουν τα μικρά πράγματα στη ζωή. Κι αυτό το μέρος ονομάζεται Τι μου διηγούνται τα λουλούδια που ανθίζουν στον αγρό. Αλλά η οδύνη επιστρέφει στο σκέρτσο, στο τρίτο μέρος που λέγεται Τι μου διηγούνται τα ζώα στο δάσος, με τη μορφή μιας καταιγίδας, ενός αναπάντεχου κινδύνου, ενός αρπακτικού. Κι ο Μάλερ αποδίδει αυτή την αίσθηση τόσο πειστικά: περιγράφει πρώτα τον παράδεισο-όπως τον ζει κανείς μια καλοκαιρινή μέρα σ' ένα δάσος της Αυστρίας, καθώς ακούει τον μακρινό ήχο της σάλπιγγας του κυνηγού- σαν μια αβέβαιη συμφιλίωση ανάμεσα στη φύση και στο σύμπαν και κατόπιν διαλύει την ειδυλλιακή εικόνα: κάτι τρομακτικό συμβαίνει. Κι ο Μάλερ καταφέρνει να μας τρομάξει πολύ περισσότερο απ' ό,τι η ίδια η φύση... Αλλά από κει και ύστερα έρχεται η εξιλέωση ή η ανάσταση. Ίσως αυτό να είναι και η πεποίθηση του Μάλερ, μια κατάθεση πίστης. Το τέταρτο μέρος, το: Τι μου διηγείται ο Άνθρωπος, είναι μια υπέροχη ελεγεία όπου μια μέτζο σοπράνο τραγουδάει το φημισμένο κομμάτι από το Τάδε Έφη Ζαρατούστρα, του Φρειδερίκου Νίτσε: "Άνθρωπε, πρόσεξε!" [...] Η ουσία του κειμένου είναι η εξής: Τι μας λένε τα βαθιά μεσάνυχτα. Κοιμόμουν. Ξύπνησα από ένα όνειρο βαθύ. Ο κόσμος είναι βαθύς, βαθύτερος απ' ό,τι νομίζει η σκέψη. Άνθρωπε! Βαθύς είναι και ο πόνος! Κι η λαχτάρα, βαθύτερη από της καρδιάς τον πόνο! Ο πόνος λέει: θα καταστραφείς! Μα κάθε λαχτάρα αξίζει την αιωνιότητα. Αξίζει μια βαθιά, πολύ βαθιά αιωνιότητα". "Μην πεις άλλα σε παρακαλώ.... ήταν τρομακτικό. [...] "Ξέρεις από κει και πέρα η συμφωνία εκφράζει μόνο τη συμφιλίωση"[...] "Το προτελευταίο μέρος λέγεται :Τι μου διηγούνται οι άγγελοι. Και το τελευταίο: Τι μου διηγείται η αγάπη". [...] Η βροχή έχει σταματήσει. Κόβω δρόμο για να φτάσω πιο σύντομα στο Μέγαρο Μουσικής. Αναρωτιέμαι τί ήταν αυτό που την άγγιξε τόσο βαθειά. Μήπως η προσταγή του πόνου;Θα καταστραφείς![...] Το Μέγαρο Μουσικής μού προκαλεί δέος!Κάθομαι στην 5η σειρά, δίπλα στον κεντρικό διάδρομο...[...] Ο Αμπάντο βγαίνει στη σκηνή και εισπράττει το χειροκρότημα. Η μουσική ξεκινάει...
Καθώς φτάνουμε στα τέλη Ιουνίου, προετοιμάζομαι για την υποδοχή των εγγονών μου...
Ξεκαθαρίζω παιχνίδια από την αποθήκη, αλλά και φρεσκάρω τη μνήμη μου σε ιστορίες και παραμύθια, που θα τούς διηγηθώ... Αυτή μου η προσπάθεια με οδήγησε στο εκπληκτικό βιβλίο του Μπόρχες:
"Το βιβλίο των φανταστικών όντων",
όπου ο αργεντινός συγγραφέας περιγράφει μοναδικά, παράξενα πλάσματα που η ανθρώπινη φαντασία συνέλαβε στον χρόνο και στον χώρο.
Έτσι, αναφέρεται στις Άρπυιες, το Γρύπα, τους Δράκοντες, τον Κένταυρο ή τον Μινώταυρο. Ανάμεσά τους εμφανίζει και τα "Έλφα"... Γράφει λοιπόν:
<<Τα έλφα έχουν σκανδιναβική καταγωγή...είναι μικροσκοπικά και διαβολικά.
Κλέβουν κατοικίδια ζώα, αλλά ικανοποιούνται και με λιγότερο σημαντικές διαβολιές.
Η λέξη "elflock"στα αγγλικά δόθηκε σε μια τούφα μπλεγμένα μαλλιά
γιατί πίστευαν ότι ήταν κατεργαριά των έλφα.
Μια αγγλοσαξωνική δοξασία τούς αποδίδει την κακή συνήθεια να ρίχνουν από μακριά σιδερένια βέλη που τρυπάνε το δέρμα χωρίς να αφήνουν ίχνη.
Στη Νεότερη Έδδα διακρίνονται σε Φωτεινά και Σκοτεινά έλφα:
"Τα φωτεινά (elf=λευκό φως)λάμπουν πιο πολύ κι από μιαν αχτίδα ήλιου,
ενώ τα σκοτεινά είναι πιο μαύρα κι από την πίσσα"!
Στα γερμανικά -λέει ο Μπόρχες- ο εφιάλτης λέγεται alp.
Η ετυμολογία το ανάγει στη λέξη elf επειδή στο Μεσαίωνα πίστευαν ότι τα έλφα κάθονταν με δύναμη πάνω στο στήθος των κοιμισμένων και τούς προκαλούσαν άσχημα όνειρα.>>
***
"Τα έλφα χορεύουν στα λιβάδια", Nils Blommer
Ένας Δανέζικος θρύλος θέλει αυτά τα ξωτικά, τα "έλφα" ντυμένα στα λευκά, όπως δηλώνει και το όνομά τους, να βγαίνουν να χορεύυν στα λιβάδια. Επίσης, θέλει τον βασιλιά των έλφα, που κατοικούσε σε σπηλιές στους λόφους του Στεβνς, με τις μαγικές δυνάμεις του να καταστρέφει τα καράβια των εχθρών. Αυτός έσωσε και τον τόπο από την επίθεση των Βρετανών. Ο θρύλος αναμειγνύεται με πλήθος υπερφυσικών στοιχείων και γίνεται το πρώτο εθνικό θεατρικό έργο της Δανίας από τον Γιόχαν Χάιμπεργκ, με τίτλο: "Ο λόφος των έλφα", σε πέντε πράξεις. Παρουσιάστηκε σε σκηνική μουσική του Φρήντριχ Κουλάου στη γαμήλια δεξίωση της πρίγκηπισσας της Δανίας το 1828.
Ο Κουλάου αποτελεί τον σημαντικότερο εκπρόσωπο της "χρυσής Δανικής μουσικής" του 19ου αι. Ηταν γερμανός και ξεκίνησε την καριέρα του ως πιανίστας στο Αμβούργο, ωστόσο, έφυγε κι εγκαταστάθηκε στην Κοπεγχάγη για να αποφύγει τα στρατεύματα κατοχής του Ναπολέοντα.
Δίπλα, στην εικόνα, απεικονίζεται ο συνθέτης Φ.Κουλάου. Παρατηρούμε την αναπηρία στο δεξί του μάτι, το οποίο έχασε κατά την παιδική του ηλικία όταν γλίστρησε κι έπεσε σε παγωμένο έδαφος. Η σύνθεσή του "Ο λόφος των έλφα" που δομείται με θέματα από λαϊκές μπαλάντες της Σκανδιναβίας αποτελεί ένα από τα βασικότερα δείγματα της ρομαντικής μουσικής, ενισχύοντας την αντίληψη ύπαρξης εθνικής ταυτότητας στην τέχνη. Η ουβερτούρα της σύνθεσης εκτελείται συχνότατα μέχρι σήμερα.Μεγαλόπρεπη και λαμπρή ορχηστρική σύνθεση, προς το τέλος(10:10) διακρίνεται μελωδικά ο μετέπειτα ύμνος της Δανίας, που οι αναλυτές υποστηρίζουν πως ο Κουλάου εμπνεύστηκε όταν άκουσε την "Jubel ouverture" του Καρλ Μαρία φον Βέμπερ, που σάς την παραθέτω προς σύγκριση σε μια έξοχη εκτέλεση από την Ορχήστρα της Δρέσδης και το Σινόπολι στη διεύθυνσή της! Μέσα από πληθωρικούς καλλωπισμούς , ο Κουλάου εκμεταλλευόμενος την εκφραστική δύναμη -των χάλκινων κυρίως- διανθίζει με αυτά την μελωδική γραμμή για να υμνήσει τη μοναρχία, αλλά και να περιγράψει τα δαιμόνια, πλην σωτήρια, εξωπραγματικά όντα της μυθολογίας των Βορείων, που παρασύρουν τον παιδικό και όχι μόνο, νου και φαντασία...
"The Birth of John the Baptist", Domenico Ghirlandaio - Παρεκκλήσι Santa Maria Novella
Γράφει ο Φώτης Κόντογλου με γνήσιο λαϊκό ύφος, ανεξάντλητη δύναμη και προφητική πνοή:
"Αληθινά λέγει το τροπάρι του "Μνήμη δικαίου μετ’ εγκωμίων, σοι δε αρκέσει η μαρτυρία του Κυρίου, Πρόδρομε". Με εγκώμια και με ευλάβεια γιορτάζανε άλλη φορά οι ορθόδοξοι χριστιανοί τον Πρόδρομο, αλλά τώρα του φτάνει η μαρτυρία του Κυρίου. Αυτή η μαρτυρία θ’ απομείνει στον αιώνα, είτε τον γιορτάζουνε είτε δεν τον γιορτάζουνε οι άνθρωποι, είτε τον θυμούνται είτε τον ξεχάσουνε. Κ’ η μαρτυρία είναι τούτη: πως ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος είναι "ο εν γεννητοίς γυναικών μείζων" δηλ. "ο πιο μεγάλος απ’ όσους γεννηθήκανε από γυναίκα" κατά τα λόγια του ίδιου του Χριστού. Γι’ αυτό κ’ η Εκκλησία μας ώρισε να μπαίνει το εικόνισμά του πλάγι στην εικόνα του Χριστού, στο εικονοστάσιο της κάθε ορθόδοξης εκκλησιάς".
Β. Α. Μότσαρτ: "Inter natos mulierum-Μεταξύ αυτών που γεννήθηκαν από γυναίκες"
Καλή σας μέρα με ένα Οffertorium για τη Γιορτή του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή, το Γενέθλιο του οποίου Δυτική και Ανατολική Εκκλησία γιορτάζουν σήμερα, 24 Ιουνίου.
Ο Αη-Γιάννης ήταν γιος του υπέργηρου Ζαχαρία και της Ελισάβετ που αγαπούσαν τον Θεό, όμως εκείνος δοκίμαζε την υπομονή τους και την πίστη τους, που για πολλά χρόνια δεν άκουγε την δέησή τους να τους χαρίσει παιδί.
'Οταν του το ανακοίνωσε ο Άγγελος πως θα αποκτήσει γιο, εκείνος απόρησε, ζήτησε βεβαιώσεις γιατί δεν πείστηκε από τα λόγια του, γι'αυτό και έμεινε άλαλος μέχρι την ημέρα της γέννησης του γιου του...
Είναι πράγματι ο Ιωάννης ο Πρόδρομος η μεγαλύτερη μορφή της Εκκλησίας κατά την αψευδή μαρτυρία του Χριστού, όπως γράφει και ο Κόντογλου.
"Inter natos mulierum...Μεταξύ αυτών που γεννήθηκαν από γυναίκες δεν υπάρχει μεγαλύτερος
από τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο.
Σας βεβαιώνω πως μάνα δε γέννησε ως τώρα άνθρωπο πιο μεγάλο από τον Ιωάννη το Βαπτιστή. Ο πιο μικρός όμως στη βασιλεία του Θεού είναι μεγαλύτερός του"
(Κατά Ματθαίον 11:11)
Ο Μότσαρτ ήταν 15χρονος όταν συνέθεσε το έργο ιερής μουσικής, βασισμένος στο παραπάνω κείμενο στη λατινική γλώσσα από το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο.
Πρόκειται για αντίφωνο στη Σολ μείζονα για 4 φωνές όλων των κατηγοριών τις οποίες υποστηρίζουν δύο βιολιά, τσέλο και κοντίνουο.
Το χορωδιακό μέρος είναι ύψιστης εκφραστικής ποιότητας,ενω χαρακτηρίζεται από υφολογική ποικιλία και αντιθέσεις μεταξύ των μερών.
Η αντιμετώπιση του λειτουργικού κειμένου γίνεται κατά το πρότυπο της Λειτουργίας, ευρέως διαδεδομένη τον 18ο αι., ενω η ενορχήστρωση του Οffertorium χαρακτηρίζεται από λιτότητα μέσων, τυπική για έργα αυτού του είδους.
Το παραπάνω εικαστικό του Domenico Ghirlandaio είναι μέρος μιας σειράς απεικονίσεων με θέμα τον Ιωάννη στο οικογενειακό παρεκκλήσι Tornabuoni στην εκκλησία της Santa Maria Novella στη Φλωρεντία.
Ο καλλιτέχνης έχει αποτυπώσει την μεγάλης ηλικίας Ελισάβετ να αναπαύεται μετα τον τοκετό.Μια υπηρέτρια της προσφέρει φαγητό, ενώ άλλες γυναίκες φροντίζουν το νεογέννητο.
Τη λεχώνα επισκέπτονται μέλη της οικογένειας Tornabuoni και φέρνουν κρασί και φρούτα.
Οι παστέλ αποχρώσεις και στοιχεία όπως το μπρούτζινο μπολ και το βάζο πάνω από το κρεβάτι μαρτυρούν επιδράσεις από φλαμανδούς ζωγράφους, οι οποίοι συχνά χρησιμοποιούσαν τέτοιες λεπτομέρειες.
Παλαιότερο κείμενό μου για το Γενέθλιο του Ιωάννη του Βαπτιστή μπορείτε να διαβάσετε εδώ.
"Γεννήθηκες στο 1889, στις 23 Ιουνίου, στο Μπολσόι Φοντάν, στην Οδησσό κοντά, και σ' έλεγαν Άννα Γκορένκο. Είκοσι δύο χρόνια μετά γνώρισες τον Μοντιλιάνι που ζούσε στο Παρίσι μες στην ένδεια, το αψέντι και το πελώριο ταλέντο του. Κι άλλαξες το όνομά σου, κυριευμένη από τον δαίμονα της ποίησης, το έκανες Αχμάτοβα, γιατί σκιαζόταν ο πατέρας σου μην τυχόν και σπιλώσεις το οικογενειακό σας όνομα με τα ποιητικά πετάγματά σου..."
Η ίδια γράφει για τον εαυτό της:
"...Γεννήθηκα την ίδια χρονιά με τον Τσάρλι Τσάπλιν, τη Σονάτα του Κρόιτσερ του Τολστόι, τον πύργο του Άιφελ [...] Παγανιστικά παιδικά χρόνια. Στη γειτονιά αυτής της ντάτσας πήρα το παρατσούκλι "αγρίμι", επειδή περπατούσα ξυπόλυτη, τριγύριζα χωρίς καπέλο, ριχνόμουν από τη βάρκα στην ανοιχτή θάλασσα, κολυμπούσα με τις καταιγίδες και καθόμουν στον ήλιο μέχρι που το δέρμα μου ξεφλούδιζε. Και με όλα αυτά σκανδάλιζα τις επαρχιώτισσες νεαρές κυρίες ..."
(Άννα Αχμάτοβα, Το φως του προβολέα, Μτφρ: Ασπασία Λαμπρινίδου, Εκδ. Το Ροδακιό)
Σοστακόβιτς-Αχμάτοβα, Gabriel Glikman
ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ:
"Μουσική(στον Ντμίτρι Ντμίτριεβιτς Σοστακόβιτς)"
Μέσα της κάτι θαυματοποιό ζει
στα μάτια της λαξεύονται οι τόποι.
Αυτή μόνο μ’ εμένα μιλάει
όταν να πλησιάσουν φοβούνται οι άλλοι.
Όταν ο τελευταίος φίλος απέστρεψε το βλέμμα,
μαζί μου ήτανε μέσα στο μνήμα,
και τραγουδούσε θαρρείς σαν να ‘τανε η πρώτη μπόρα
λες κι άρχισαν τα όλα μαζί τα λουλούδια να μιλούν.
(Μτφ:Δ.Τριανταφυλλίδης/
samizdatproject2)
Το παραπάνω ποίημα της Άννας Αχμάτοβα είναι αφιερωμένο στον Σοστακόβιτς.
Μεταξύ τους συνδέονταν με ειλικρινέστατο θαυμασμό. Εκείνη είχε παρευρεθεί στις περισσότερες πρεμιέρες των έργων του.
Όταν τελικά συναντήθηκαν το 1961, η Αχμάτοβα έγραψε στο ημερολόγιό της: "Καθίσαμε σε απόλυτη σιωπή επί είκοσι λεπτά. Ήταν υπέροχα".
Μάλιστα, μετά την πρώτη παράσταση της 11ης Συμφωνίας του Σοστακόβιτς το 1957 συνέκρινε τα ελπιδοφόρα επαναστατικά τραγούδια, που οι κριτικοί είχαν κατακεραυνώσει γράφοντας τις φράσεις: "...λευκά πουλιά που πετούσαν εναντια ενός τρομερού μαύρου ουρανού".
Μοντιλιάνι: Σκίτσο της Αχμάτοβα
Την επόμενη χρονιά αφιέρωσε τη σοβιετική έκδοση των "ποιημάτων" της: "Για τον Ντμίτρι Ντμιτριέιτ Σοστακόβιτς, στην εποχή της οποίας έζησα στη γη", που διαβάσαμε παραπάνω.
Στο διπλανό εικαστικό απεικονίζεται η "Αχμάτοβα ως Καρυάτιδα".
Είναι σκίτσο του Αμεντέο Μοντιλιάνι, με τον οποίο η ποιήτρια έζησε ένα σύντομο, πλην εκρηκτικό ειδύλλιο.
Ο ιταλός καλλιτέχνης έκανε αρκετά σκίτσα ( γυμνά κυρίως) της Αχμάτοβα τα οποία αποκαλύπτουν μια φοβερή ευαισθησία, ενώ οι λιτές γραμμές που σχηματίζουν το περίγραμμα της είναι φορτισμένες με τρομερή ενέργεια και δυναμισμό.
Η ρωσίδα της ίδιας γενιάς, Μαρίνα Τσβετάγιεβα γράφει ένα ποίημα-αφιέρωμα στην φίλη και συνοδοιπόρισσα Αχμάτοβα κι είναι το έκτο στη σειρά που θα μελοποιήσει ο Σοστακόβιτς στο έργο του: "Poems of Marina Tsvetayeva, για άλτο και πιάνο, Op. 143".
Ο Σοστακόβιτς εμβαθύνει στο κείμενο, ενισχύει τις ιδέες και τα μηνύματά του με τα εκφραστικά μέσα του και την εμβληματική γοητεία της μελωδικής γραμμής του...
Απόκοσμη η αίσθηση που αναδύουν οι ήχοι του, αντικατοπτρίζουν τη νοσηρότητα της ρωσικής κοινωνίας, που η Αχμάτοβα ανέδειξε μέσα από το ποιητικό της έργο.
Ενα έργο πρωτοποριακό, με πυκνότητα έκφρασης και ψυχικού βάθους.
ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ:
"Άννα Αχμάτοβα
Ω, ομορφότερη των μουσών
Έπιασα το κεφάλι μου και στέκομαι
Ένα ακόμη πελώριο φτεροκόπημα
Λέων του μωρού το όνομα
Τόσοι φίλοι και συνοδοιπόροι!
Μη μείνω πίσω από εσέ
Εσύ που τις σκέπες χαλάς
Στο παζάρι ούρλιαζε ο λαός
Της Άννας της χρυσόστομης πασών των Ρωσιών
Στο λεπτό συρματόπλεγμα πάνω από την ελεύθερη βρώμη
Ήλιε έλα και σκέπασέ με στην κορυφή
Τα χέρια μου τα δώσανε
Κι αν τους βοστρύχους κάτω από το μαντίλι"
("Στην Άννα Αχμάτοβα", Μαρίνα Τσβετάγιεβα)
Το ακούμε στην ορχηστρική εκδοχή του από την Royal Concertgebouw Orchestra και στο πόντιουμ τον Bernard Haitink.
Shostakovich: "6 Poems of Marina Tsvetaeva, 6. To Anna Akhmatova"
Παλαιότεροκείμενο για την Αχμάτοβα, μπορείτε να διαβάσετε εδώ.
(onassis.org, lifo.gr, samizdatproject2, athensvoice.gr, classicfm, "The Shostakovich Wars, Feofanov-ebook)
Για την Παγκόσμια Ημέρα Μουσικής, της Τέχνης της μάγισσας, που ενώ πατάς στη γη, σε τινάζει στον αέρα!
Ημέρα Μουσικής η σημερινή, 21 του Ιούνη, της υψηλότερης αποκάλυψης του πνεύματος (Μπετόβεν)
αυτής που δίνει ψυχή στις καρδιές και φτερά στη σκέψη (Πλάτων),
Φτερά με τα οποία η ψυχή μας και το είναι μας φτερουγίζουν στους ουρανούς(Σούμαν)
Της Μουσικής, που' ναι η γλώσσα που μας οδηγεί στα σύνορα του απείρου (Καρλάυλ)
Αυτή, που δίνει ζωή στα όνειρα απ' τη μια ...και παρασταίνει τη ζωή "σαν όνειρο" απ' την άλλη (Καλομοίρης) γιατί, όλοι το γνωρίζουμε πως:
Χωρίς μουσική η ζωή θα ήταν ένα σφάλμα (Νίτσε)...
Τιμάμε τη σημερινή μέρα με τη σύνθεση: "Serenade to Music" του Ralph Vaughan Williams.
Ραλφ Βον Ουίλιαμς
Πρόκειται για φωνητικό έργο γραμμένο για 16 λυρικούς ερμηνευτές όλων των φωνών(σοπράνι,κοντράλτι, μπάσοι, βαρύτονοι και τενόροι) με συνοδεία ορχήστρας.
Είναι σύνθεση του 1938 και αφιερώθηκε στον μαέστρο, Sir Henry Wood, για τη συνολική του προσφορά στη Μουσική.
Συνθέτης και μαέστρος έκαναν και την επιλογή των 16 διακεκριμένων βρετανών σολιστών της πρώτης συναυλίας. Οι τραγουδιστές άλλοτε τραγουδούν σόλο κι άλλοτε σε συνδυαστικές ομάδες φωνών σαν χορωδία…
Το κείμενο είναι προσαρμογή αποσπάσματος από την 5η Πράξη του Σαιξπηρικού: "Ο έμπορος της Βενετίας", που αναφέρεται σε ένα διάλογο για τη μουσική, που εξυμνεί τις χάρες και τις αρετές εκείνων που ασχολούνται με τη μουσική τέχνη και πώς επιδρά στην ψυχή και το πνεύμα τους.
Ο Βον Ουίλιαμς ακολούθησε μεν τη σειρά του Σαιξπηρικού κειμένου, όμως σε κάποια σημεία αφαιρεί λέξεις, φράσεις ή και ολόκληρους στίχους….
Το Σαιξπηρικό κείμενο:
ΛΟΡΕΝΣΟΣ:
Ιδέ το φως του φεγγαριού, εδώ γλυκοκοιμάται
Κάθισε εδώ ν'ακούσωμεν της μουσικής τον ήχο,
στ’αυτί να σιγοέρχεται η νύχτα κι η γαλήνη
θα συντροφεύουν τους γλυκούς της αρμονίας φθόγγους.
Κάθου κοντά μου.Κοίταξε του ουρανού ο θόλος
Πώς είναι ολοκέντητος μ’ολόχρυσα δισκάκια
Και το μικρότεροξ το φως απ’όλα αυτά που βλέπεις,
Υμνολογεί σαν Άγγελος εκεί όπου κινείται
εις τους χορούς των Χερουβείμ με τα αθώα μάτια
Κ’εις κάθε άυλην ψυχή ειν’αρμονία τόση
[…]
(Εισέρχονται οι μουσικοί)
ΛΟΡΕΝΣΟΣ
Ελάτε, ω!την Άρτεμη ξυπνήσετε με ύμνους!
Ο ήχος στης κυρίας σας την ακοήν να φτάσει
κι η μουσική γλυκά γλυκά να μας την φέρει πίσω.
(Παιανίζει η μουσική)
ΓΕΣΙΚΑ
Όταν ακούω μουσική ποτέ φαιδρά δεν είμαι
ΛΟΡΕΝΣΟΣ
Ο λόγος είναι επειδή το πνεύμα σου προσέχει
Ο άνθρωπος που μέσα του δεν έχει αρμονίαν
και όπου δεν τον συγκινεί των ήχων η μαγεία
είναι καλό δι αρπαγάς και δόλους κι απιστίας
το πνεύα του εργάζεται θαμπά ωσάν τη Νύχτα
και μαύραι σαν το Έρεβος αι κλίσεις της ψυχής του
Ποτέ , μην εμπιστεύεσαι κανενα αυτού του είδους
ΠΟΡΚΙΑ
Άκουε,παίζει μουσική!
ΝΕΡΙΣΣΑ
Η μουσική σου είναι!
ΠΟΡΚΙΑ
Παίζει γλυκύτερα θαρρώ παρ’ όταν είναι μέρα
ΝΕΡΙΣΣΑ
η γλύκα είναι στης νυχτός την σιωπήν , κυρία
ΠΟΡΚΙΑ
Ω, πόσα πράγματα αποκτούν υπόληψη και φήμη
(προς τους μουσικους: ) Σωπάτε!
Άι, με τον Ενδυμίωνα κοιμάται η Σελήνη
κι αφήσετέ την ήσυχη! (Παύει η μουσική)
στ’αυτί να σιγοέρχεται η νύχτα κι η γαλήνη
να συντροφεύουν τους γλυκούς της αρμονίας φθόγγους"
(Σαίξπηρ: "Δράματα-Ο έμπορος της Βενετίας", μτφ: Δ. Βικέλας)
Ralph Vaughan Williams: "Serenade to Music" / Henry Wood:
"Το κοινό φώναζε, ούρλιαζε, γιουχάιζε και ποδοκρατούσε.
Κλωτσούσαν τις ράχες των καθισμάτων και χτυπιούνταν μεταξύ τους.
Γηραιές Παριζιάνες κυρίες κοπανούσαν φρακοφόνους κυρίους με τις ομπρέλες τους..."
Όλα αυτά συνέβησαν στην πρεμιέρα του μπαλέτου "Η Ιεροτελεστία της Άνοιξης" του γεννημένου σαν σήμερα 17 Ιουνίου 1882, Ιγκόρ Στραβίνσκυ.
Ο Ιγκόρ ήταν ο προτελευταίος γιος του Φιοντόρ Στραβίνσκυ, ενός φημισμένου ρώσου βαρύτονου. Ετσι ο νεαρός είχε μυηθεί στα της μουσικής και των παραστάσεων από νωρίς. Φυσικό ήταν να δείξει ενδιαφέρον για τη μουσική τέχνη, που όμως για να μη χαλάσει το χατίρι στον πατέρα του ξεκίνησε να σπουδάζει νομική. Ταυτόχρονα όμως έπαιρνε μαθήματα ενορχήστρωσης από τον Ρίμσκυ Κόρσακωφ.
Το 1905 παντρεύεται την πρώτη του ξαδέρφη και λίγο αργότερα φεύγουν για το Παρίσι, όπου θα παρουσιαστούν τα μπαλέτα του: "Πουλί της φωτιάς" και "Πετρούσκα", 1910 και 1911, αντίστοιχα με μεγάλη επιτυχία.
Εδω και καιρό όμως ο Στραβίνσκυ δουλεύει στο μυαλό του ένα μπαλέτο με θέμα ένα κορίτσι που χορεύει μέχρι θανάτου. Το αποτέλεσμα θα άλλαζε τη μουσική της Δύσης!
ΙΕΡΟΤΕΛΕΣΤΙΑ της ΑΝΟΙΞΗΣ:
Ο δ/ντης ορχήστρας είπε πως όταν άκουσε την "Ιεροτελεστία" που την έπαιξε στο πιάνο ο συνθέτης ήθελε να ορμήσει έξω από το κτίριο! Ο Ντιάγκιλεφ όμως εντυπωσιάστηκε και μάλιστα μετά την ακρόασή του δήλωσε ότι πρόκειται για την 9η Συμφωνία του 20ου αιώνα!
Τη βραδιά της πρεμιέρας το 1913, η ατμόσφαιρα στο θέατρο ήταν τεταμένη γιατί είχε ακουστεί πως το μπαλέτο ήταν "δύσκολο". Τίποτε όμως δεν είχε προετοιμάσει το κοινό για τις "άγριες, ηχηρές συγχορδίες που επιτέθηκαν στ'αυτιά τους"!...
Κι όταν ο κόσμος άρχισε να ουρλιάζει και να χειρονομεί, ο Στραβίνσκι πήγε στα παρασκήνια και ο δ/ντής θεάτρου βγήκε στη σκηνη να κατευνάσει τους θεατές.. Μάταια...Αναγκάστηκε να επέμβει η αστυνομία..Επρόκειτο για μουσική διασάλευση της δημοσιας τάξης.
Ο Σαιν Σανς αποχώρησε εκνευρισμένος και "διαρρηγνύοντας τα ιμάτιά του"...
Ο Ντεμπισί θεώρησε ότι με το έργο αυτό επεκτάθηκαν τα όρια του επιτρεπτού στο βασίλειο των ήχων.
Αντίθετα, ο Κόπλαντ όταν αργότερα άκουσε το έργο το χαρακτήρισε ως το "μεγαλύτερο ορχηστρικό επίτευγμα του 20ου αιώνα".
Την επόμενη ημέρα, οι εφημερίδες έγραφαν για "παιδαριώδη βαρβαρότητα".
Ο Πουτσίνι, χαρακτήρισε τη χορογραφία "γελοία", τη μουσική "κακόφωνη" και τη σύνθεση "έργο ενός τρελού"!
Για κάποια χρόνια η "Ιεροτελεστία" έμεινε στο περιθώριο και επανήλθε μετά τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο και με νέες χορογραφιες(Μασίν, Μπεζάρ, Μακ Μίλαν, Πίνα Μπάους, Γκράχαμ αλλά και η κινηματογραφική άποψη στην "Φαντασία" του Ντίσνεϊ καθώς παλεύουν οι δεινόσαυροι, κάνοντας τον Στραβίνσκυ να πει πως "τη μουσική του την καταλαβαίνουν καλύτερα τα ζώα και τα παιδιά"!
Ο συνθέτης γράφει στα "Xρονικά από τη ζωή" του για την "Ιεροτελεστία":
"Είδα στη φαντασία μου ένα θέαμα σαν μια μεγάλη παγανιστική ιεροτελεστία:
γέροι σοφοί καθισμένοι σε κύκλο να παρακολουθούν τον επιθανάτιο χορό μιας νεαρής,
την οποία θυσιάζουν για να κερδίσουν την εύνοια του θεού της Άνοιξης".
Στην ορχηστρική του εκδοχή το έργο γνώρισε μεγάλη διάδοση και σήμερα είναι ένα από τα πιο πολυηχογραφημένα στην ιστορία της μουσικής, ενώ έχει σταθερή θέση στο ρεπερτόριο των συμφωνικών ορχηστρών.
H Ιεροτελεστία της Άνοιξης αποτελείται από δύο μέρη:
1. L'adoration de la Terre - Η Λατρεία της Γης
2. Le Sacrifice - Η Θυσία
Το μουσικό ύφος του έργου χαρακτηρίζεται από τη βιαιότητα της έκφρασης, τους έντονους ρυθμούς, τις διάφωνες αρμονικές σχέσεις και την τολμηρή ενορχήστρωση με τις υπερβολικές αντιθέσεις των ηχοχρωμάτων. Εντοπίζονται αρκετές λαϊκές μελωδίες που σχετίζονται με παλιές παγανιστικές τελετουργίες σχετικές με την άνοιξη, με χαρακτηριστικότερη εκείνη της εισαγωγής του πρώτου μέρους, παιγμένη από το φαγκότο και βασισμένη σε ένα παραδοσιακό τραγούδι της Λιθουανίας.
ΓΚΛΕΝ ΓΚΟΥΛΝΤ για ΣΤΡΑΒΙΝΣΚΥ:
Ο αιρετικός Γκουλντ δεν ελκύονταν ιδιαίτερα από τη σύνθεση του Στραβίνσκυ, και μάλιστα το θεωρούσε ιδιαίτερα "προσβλητικό" έργο. Όμως, θα γράψει στο βιβλίο του "Σκέψεις για τη μουσική":
"Ο Στραβίνσκυ ξεκίνησε να συνθέτει χρησιμοποιώντας τη συμφωνική γλώσσα του δασκάλου του Κόρσακωφ και του Σκριάμπιν. Σε ελάχιστα χρόνια εγκατέλειψε το αισθησιακό λεξιλόγιο που χρησιμοποίησε στο "Πουλί της φωτιάς" για να στραφεί στις λιτές, λακωνικές, δηκτικές, σαρκαστικές εκκρίσεις της "Ιεροτελεστίας". Εργο, που θεωρώ σημαντικό μόνο με την έννοια ότι λειτούργησε σαν είδος θεραπείας για την εμπύρετη υστερορομαντική κουλτούρα της εποχής που γράφτηκε.
Aν και αμφιλεγόμενο αρχικά, η "Ιεροτελεστία" είναι έργο που οι καινοτομίες του, ρυθμικές, αρμονικές, ενορχηστρωτικές, έμελλε να αλλάξουν τη δυτική μουσική, να ταρακουνήσουν συθέμελα τον χώρο της τέχνης...
Παρακολουθούμε την εισαγωγή και βλέπουμε τη εκπληκτικά μοναδική χορογραφία της Πίνα Μπάους:
Stravinsky- Rite of Spring "Opening"
Παρακάτω βλέπουμε το μπαλέτο, σε χορογραφία Μωρίς Μπεζάρ.
Πρόκειται για το κατεξοχήν εμβληματικό τμήμα του έργου, όπου η ρυθμική αγωγή παίζει καθοριστικό ρόλο. Ο συνθέτης αναδεικνύει το ρυθμό και την πρωτόγονη δύναμή του, βάζοντάς τον πάνω από την αρμονία. Είναι αυτός που καθοδηγεί τη μουσική. Συνεχείς και απότομες οι αλλαγές των μετρικών ενδείξεων, με άνιση διάρκεια των μέτρων, πράγμα αδιανόητο για κείνη την εποχή.
Η άνοιξη-γυναίκα και η διαμάχη ανάμεσα στα δυο φύλα τονίζεται σε αυτή τη χορογραφία, όπου κίνηση, βηματισμοί, σωματική στάση και σχήμα, εμπνέονται από τον πρωτογονισμό, το αρχέγονο και το απολίτιστο...
Τέλος, ακούμε τη σύνθεση ολοκληρωμένη με τον Λέοναρντ Μπερνστάιν στο πόντιουμ. Εστιάστε στην εκφραστικότητα του μαέστρου...Προσπαθεί με κάθε μέσο να μεταδώσει στους εκτελεστές την ατμόσφαιρα των πρωτόγονων ενστίκτων, της ζωικής δύναμης και της εξωτικής μαγείας....Την ατμόσφαιρα ενός απαράμιλλου ερωτισμού...
Λέγεται πως ο μαέστρος κατά τη διάρκεια της πρόβας απευθυνόμενος στους μουσικούς της ορχήστρας είπε : "Don't you get it? This piece is all about SEX!"
Stravinsky : "The Rite of Spring" / Leonard Bernstein
Εlisabeth Lunday: "Η μυστική ζωή των μεγάλων μουσουργών"
Paul Landormy: "Ιστορία της Μουσικής, τόμος Β' "
Stravinsky: "Chroniques de ma vie"
peopleandideas.gr
Γκλεν Γκουλντ: "Σκέψεις για τη Μουσική"
sansimera.gr
https://www.npr.org/templates/story/story.php…
