«Έρωτας, η ελκτική του δύναμη στο μύθο – 7: Πύραμος και Θίσβη»

Pierre Gautherot : "Pyrame et Thisbe"

Οι προγονοί μας -ως γνωστόν- προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να ερμηνεύσουν όσα ανεξήγητα και ακατανόητα συνέβαιναν γύρω τους...Από φυσικά φαινόμενα ως τις ανθρώπινες ιδιότητες και αδυναμίες. Ανάμεσά τους και η αόρατη, κινητήρια δύναμη του έρωτα. Δύναμη που ασκεί τεράστια επιρροή πάνω σε όσους τον βιώνουν κι αποτελεί για κείνους, τουλαχιστον για όσο διάστημα υφίσταται, το βαθύτερο νόημα της ζωής. 

Σε αυτή τη σειρά αναρτήσεων κάθε Παρασκευή βράδυ θα αναφερόμαστε συνοπτικά σε δημοφιλή ζευγάρια της μυθολογίας, που ερωτεύτηκαν σφοδρά και σε κάποιες περιπτώσεις καταστροφικά, καθώς η δύναμη του έρωτά τους τέθηκε εκτός ελέγχου. 

Απόψε ένας μύθος για τον έρωτα δυο νέων,που οι κοινωνικές συμβάσεις εμποδίζουν…Μια ιστορία που πάντα συγκινεί… : "Πύραμος και Θίσβη"...

"Στου έρωτα το μαγικό παιχνίδι

Τους εραστές φωτίζει η ομορφιά τους.

Κι ο έρωτας, που λεν τυφλός πως είναι

τη σκοτεινιά της νύχτας προτιμάει.

Έλα γλυκειά μου νύχτα να μου μάθεις

πώς δυο παρθενικά κορμιά θα σμίξουν

μες στη χαρά του έρωτα δοσμένα".

(Απόσπασμα:"Ρωμαίος και Ιουλιέτα" Σαίξπηρ)

Έναν παλιό μύθο,"εκμεταλλεύεται" στο πλάσιμο αυτής της ιστορίας,ο άγγλος δραματουργός,για δύο εραστές με ανάλογο τραγικό τέλος, τον Πύραμο και την Θίσβη.

J.W.Waterhouse : "Thisbe,the Listener"

Λέει λοιπόν ο Οβίδιος στις ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ του :

Ο Πύραμος ήταν το πιο γοητευτικό παλληκάρι απ' όλους τους άνδρες και η Θίσβη η ωραιότερη νέα της Ανατολής. Οι δύο νέοι ζούσαν στη Βαβυλώνα και ήταν γείτονες. Αγαπούσαν τρυφερά ο ένας τον άλλο, αλλά, εμπόδιο στον έρωτα τους στέκονταν οι αντίπαλες οικογένειές τους, που τους απαγόρευαν ακόμη και να βλέπονται.

"Τοίχε ζηλιάρη, τοίχε χωριστή, τι στέκεις στην αγάπη μας εμπόδιο;"

Για να επικοινωνούν, χρησιμοποιούσαν μια χαραμάδα της μεσοτοιχίας, που χώριζε τα σπίτια τους.

Μια φεγγαρόλουστη νυχτιά,αποφάσισαν να ιδωθούν κρυφά έξω από τα τείχη της πόλης,στον τάφο του Νίνου,στην πηγή με τις λευκές μουριές,κάτω από τις βαθιές σκιές . Πρώτη έφτασε η Θίσβη μ'ένα πέπλο να καλύπτει το πρόσωπό της.

Ξαφνικά παρουσιάζεται μια λέαινα στη βρύση...Κι αυτή η λέαινα καθόρισε την τύχη των δύο εραστών:

"Λιοντάρι λεκιασμένο με των βοδιών το αίμα,

το αίμα το νωπό,που άφριζε τριγύρω στη μουσούδα

φάνηκε να τραβάει για την πηγή,

τη δίψα ν' αποθέσει στα νερά της".

Πύραμος και Θίσβη, 
Σπίτι του Λορέιους Τιμπουρτίνους, Πομπηία

Η Θίσβη έντρομη τρέχει να κρυφτεί. Της πέφτει όμως το πέπλο της το οποίο η λέαινα ξεσκίζει καταματώνοντάς το.Σε λίγο φτάνει ο Πύραμος, βλέπει το ματωμένο πέπλο και νομίζει ότι η αγαπημένη του έχει κατασπαραχθεί από το λιοντάρι.

"Ο Πύραμος το γέμισε το σάλι με δάκρυ και φιλί !

...Είχε ζωσμένο πάνω του σπαθί.

Το έμπηξε βαθιά στα σωθικά του,

κι όπως ακόμα έκαιγε η πληγή

το τράβηξε την ώρα του θανάτου"

Μην μπορώντας να ζήσει χωρίς αυτή, τράβηξε το σπαθί του και το κάρφωσε στο πλευρό του. Το αίμα τινάχθηκε με πίεση και πιτσίλησε τα άσπρα μούρα...

"Το αίμα σαν πίδακας τινάζεται ψηλά
και το δεντρί ραντίζει

κάνοντας τη χροιά του πορφυρή...

και ποτισμένη η ρίζα του κι εκείνη

ανέβασε πορφύρα στους καρπούς

και πέρασε στα μούρα τη βαφή της".

Στο μεταξύ, η Θίσβη συνήλθε από το φόβο της και δειλά - δειλά βγήκε από την κρυψώνα της να δει τι απέγινε η λέαινα. Τότε αντίκρυσε τον αγαπημένο της νεκρό. Ταραχή, απόγνωση, απελπισία, όλα μαζί την οδηγούν στο μοιραίο. Χωρίς τον αγαπημένο της η ζωή δεν έχει αξία.

"Κι αν ήταν μοναχά να μας χωρίσει ο θάνατος,

τώρα μήτε κι αυτός μπορεί να σε κρατήσει μακριά μου"

"Πύραμος και Θίσβη", ανωνύμου, 17ου αι.

Στήνει το σπαθί του Πύραμου όρθιο και πέφτει επάνω.
Πεθαίνοντας, λέει ο μύθος, παρακάλεσε τους θεούς να φροντίσουν ώστε να ενταφιαστούν στον ίδιο τάφο κι ακόμη οι καρποί της μουριάς να έχουν όταν ωριμάσουν το σκούρο κόκκινο χρώμα του αίματος, σε ανάμνηση της άτυχης αγάπης τους.

"...και συ μουριά,σκεπή σε λίγο και για τα δυο κορμιά
που θα πλαγιάζουν από κάτω,
κράτα σημάδια από το φονικό:
πένθιμο κάρπιζε και μαυροφορεμένο,
θύμιζε με το χρώμα του καρπού αίμα διπλό και αδικοχυμένο!"

Κι αφού με Σαίξπηρ ξεκινήσαμε,ας τελεώσουμε με τον ίδιο και με την προτροπή του για τις αντίπαλες οικογένειες των αδικοχαμένων νέων:

"Πένθιμη ειρήνη τούτη η αυλή μας δίνει
κι ο ήλιος από τον πόνο του πηγαίνει να κρυφτεί.
Ελάτε να σκεφτούμε:
Δικαιοσύνη, πρέπει σ’ αθώους και φταίχτες να δοθεί.
Τι έτσι πικρή δεν στάθη άλλη καμία,
σαν των παιδιών αυτή την ιστορία".

ΟΙ ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΕΜΠΝΕΥΣΕΙΣ: 

1. Στο τέλος της δεκαετίας του 1760 ο γερμανός συνθέτης, τραγουδιστής και δάσκαλος μουσικής, απο τους δημοφιλέστερους  του 18ου αιώνα, Αντολφ Χάσσε στήνει  την δυο πράξεων όπερα του: "Piramo e Tisbe" βασισμένη στο κείμενο του Οβίδιου απο τις "Μεταμορφώσεις".
Το λιμπρέτο συντάχθηκε από τον Μάρκο Κοτελίνι και ο συνθέτης κατέτασσε αυτό το τραγικό ιντερμέτζο του στις καλύτερες δημιουργίες του, αν όχι η καλύτερη!

Πρόκειται για μουσική δημιουργία αρκετά πολύπλοκη με σύνθετα ρετσιτατίβι και άριες. Mε ρέουσες, φωνητικές γραμμές που επιτρέπουν στους ερμηνευτές να υπογραμμίσουν το λιμπρέτο και να φωτίσουν το νόημα των στίχων.Την περίοδο σύνθεσης της όπερας ο Χάσσε είχε απομακρυνθεί από την da capo aria υιοθετώντας πιο ελεύθερες και ακανόνιστες φόρμες έκφρασης και για την ορχήστρα και για τις φωνές με τις λαμπρές μελωδίες να ακολουθούν η μια την άλλη. 

Johann Adolf Hasse - Piramo e Tisbe:

2. Eίχε προηγηθεί η ποιμενική όπερα "La Thisbe" του  Μπολονέζου αρχιβιολιστή και μαέστρου στην Αυλή της Βυτεμβέργης, Giuseppe Antonio Brescianello, ο οποίος παρουσίασε το σκηνικό έργο στο θέατρο του Παλατιού το 1718.
Το λιμπρέτο του Pier Jacopo Martello βασίστηκε επίσης στο επεισόδιο από τις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου.

Eίναι η μοναδική όπερα του Brescianello, έργο υψηλής αισθητικής μπαρόκ, που εμφανίζει επιρροές από Αλμπινόνι και Βιβάλντι και προϊδεάζει το μελωδικό ύφος του Χάσσε.

Ακούμε την άρια της Θίσβης:

Το κείμενο δημοσιεύτηκε και στην Κοινότητα των Mythologists

Γιαν Βερμέερ: Σκηνή πληρωμένης αγάπης μετά μουσικής cittern...

 

"The Procuress", Johannes Vermeer (1656)

Είναι ο αγαπημένος μου ζωγράφος και πολλάκις έχω θαυμάσει σε μουσεία του κόσμου, έργα του!

Ο Ολλανδός ζωγράφος, Γιοχάνες Βερμέερ γεννήθηκε σαν σήμερα, 31 Οκτωβρίου 1632 κι είναι ένας από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους της Ολλανδικής Χρυσής Εποχής.

Με εντυπωσιάζει η εκπληκτική του δεξιοτεχνία! Τα θέματά του, απλά και καθημερινά δίνουν την αίσθηση αδιόρατης ηρεμίας...Οι μορφές και τα αντικείμενα του καμβά με τον πρωτοφανή τρόπο, που χειρίζεται το φως, σε βυθίζουν στον απύθμενο εσωτερικό σου κόσμο ν'ανακαλύψεις νέα συναισθήματα...

Aξιοσημείωτο είναι πως στους 13 από τους 36 γνωστούς πίνακες του Βερμέερ η μουσική είναι το κεντρικό θέμα και σ'αυτούς απεικονίζονται διάφορα μουσικά όργανα, μάλιστα σε μερικές περιπτώσεις με συμβολικό υπόβαθρο.
Φαίνεται λοιπόν, πως η Μουσική κατείχε σημαντική θέση και στη ζωή του ζωγράφου. Δεν γνωρίζουμε αν εκτελούσε κάποιο όργανο, σίγουρα όμως είχε τη δυνατότητα να επεξεργαστεί το λαούτο και τις παραλλαγές του (έπαιζε η πεθερά του) αλλά και βιόλα ντα γκάμπα, φλάουτο με ράμφος, ή τσέλο, στο σπίτι του πάτρονα των τεχνών και φίλου του,  Pieter van Ruijven.

Από τους πίνακές του, επιλέγω σήμερα ένα έργο της νεότητάς του, όπου απεικονίζει και τον εαυτό του ως μουσικό.
Πρόκειται για την "Μαστρωπό", που ο Βερμέερ φιλοτέχνησε γύρω στα είκοσι πέντε χρόνια του. Η σκηνή που αποτυπώνεται μάλλον διαδραματίζεται σε ταβέρνα ή πορνείο γι'αυτό και ορισμένοι τιτλοφορούν το έργο ως: "Σκηνή πληρωμένης αγάπης".

Αυτοπροσωπογραφία Βερμέερ
(λεπτομέρεια του πίνακα)

Η γυναίκα, δεύτερη απο αριστερά ντυμένη με μαύρο ράσο είναι η προαγωγός. Δίπλα της ο άνδρας με το κόκκινο σακάκι και το καπέλο (προφανώς στρατιώτης) πληρώνει τη νέα κοπέλα για τις υπηρεσίες της. Εκείνη έχει ανοίξει την παλάμη της να δεχτεί το χρυσό νόμισμα, ενώ ο άνδρας την έχει πάρει αγκαλιά και την χαιδεύει στο στήθος.
Τέρμα αριστερά βλέπουμε έναν οργανοπαίχτη, συχνό πρόσωπο σε τέτοιου είδους χώρους και στην υπηρεσία της προαγωγού, όπου  τραγουδώντας και παίζοντας κάποιο λαϊκό όργανο διασκέδαζε τους θαμώνες και η μουσική χρησιμοποιείτο ως μέσο  για να προσελκύσει "ερωτικούς πελάτες".

Ο Βερμέερ έχει δώσει τη δική του μορφή στο μουσικό με το μπερέ. Στο ένα χέρι κρατά ένα ποτήρι με ποτό και στο άλλο το cittern, μουσικό όργανο στον τύπο του λαούτου ή του μαντολίνου, το μπράτσο του οποίου είναι ορατό στο εικαστικό έργο. 

Το ανατολίτικο κιλίμι με τα περίτεχνα σχέδια...η κεραμική, διακοσμημένη με μπλε μοτίβα κοβαλτίου κανάτα...τα λαμπερά κουμπιά στο γούνινο παλτό...οι αντανακλάσεις στα γυάλινα αντικείμενα, όλα σχολαστικά φιλοτεχνημένα, αποδεικνύουν την εξαιρετική τεχνική ικανότητα του Γιοχάνες Βερμέερ.

Cittern ή Cister  είναι όργανο της οικογένειας του λαούτου, δημοφιλές στον 16ο και 17ο αι. Το ηχείο του με επίπεδη πλάτη, μη παράλληλη προς το καπάκι, έχει μεταλλικές χορδές  που νύσσονται με πλήκτρο. Οι χορδές, συνήθως 4 έως 7, είναι κατά κανόνα διπλές. Το όνομα "Cittern" είναι παραφθορά της λέξης "κιθάρα", στο πνεύμα της Αναγγέννησης να κατασκευάζονται όργανα των οποίων τα ονόματα αποτελούν παραφθορές αρχαιοελληνικών λέξεων, χωρίς αυτό να σημαίνει πως τα όργανα έχουν και σχέση μεταξύ τους.

Ο μεγάλος αριθμός εικαστικών έργων που απεικονίζουν αυτό το όργανο αποδεικνύει τη μεγάλη δημοτικότητά του στις Κάτω Χώρες του 17ου αι. Με την επίπεδη πλάτη του ήταν πιο ανθεκτικό στην κατασκευή από το λαούτο, επομένως ευκολότερα μετακινούμενο και φθηνότερο. Αυτή η δυνατότητα έκανε το cittern αγαπημένο όργανο ειδικά της μεσαίας τάξης για συνοδεία λαϊκών τραγουδιών και χορευτικής μουσικής. 

Σάς αφήνω με μια μουσική σύνθεση -δημοφιλή στη εποχή του Βερμέερ- γραμμένη για το λαουτοειδές cittern, που φαίνεται να ήταν όργανο που ο ζωγράφος ξεχώριζε, αφού το επιλέγει ως εκείνο που υποτίθεται εκτελεί στο έξοχο εικαστικό της νεότητάς του...

Είναι η σύνθεση του φλαμανδού λαουτιέρη, Emanuel Adriaessen: "Branle Englese"

Ο Adriaessen εκτός από συνθέτης και λαουτίστας είναι γνωστός και για τη συλλογή του: "Pratum Musicum". Μια συλλογή με έργα και ταμπλατούρες για σόλο λαούτο, μαδριγάλια, φωνητικές και χορευτικές συνθέσεις, που αποτελεί πλούσιο υλικό μελέτης για τον σύγχρονο ερευνητή σχετικά με την Αναγεννησιακή μουσική.

Παλαιότερα άρθρα μου για τον Βερμέερ μπορείτε να διαβάσετε εδώ και εδώ.

"Τα τρένα του Ολοκαυτώματος"

Εβραίοι φορτώνονται στο τρένο του σταθμού Umschlagplatz στη Βαρσοβία κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής

"Στις 2 Απριλίου ξεκινησε η μεταφορά.Η μεταφορά ήταν γύρω στις δέκα μέρες, περάσαμε όλη την Ευρώπη, από Ρουμανία, Ουγγαρία , Αυστρία, φτάσαμε στο Άουσβιτς.
Μόλις φτάσαμε, άνοιξαν οι πόρτες του τρένου και οι Γερμανοί μαζί με παλαιότερους κρατούμενους που φορούσαν τις ριγέ στολές φώναζαν "Γρήγορα, γρήγορα" για να βγούμε έξω.
Πήγα στον Γερμανό αξιωματικό και τού είπα: "Είμαι μικρός. Θέλω να πάω μαζί με τον πατέρα μου"...

(Μνήμη Ελληνοεβραίου επιζώντος)

***

Tα "Tρένα του Ολοκαυτώματος" γνωστά και ως "Τρένα της Σιωπής" χρησιμοποιήθηκαν αρχικά για τη μεταφορά-συγκέντρωση εβραϊκών πληθυσμών στα γκέτο και στη συνέχεια για τη μεταφορά τους  σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας.Τα τρένα αυτά μετέφεραν δεκάδες χιλιάδες Εβραίους και Ρομά στα στρατόπεδα του θανάτου.

Το έργο του Στηβ Ράιχ: "Different Trains" γράφτηκε το 1988 από τον Αμερικανό συνθέτη με τη σκέψη στα τρένα ανά την Ευρώπη που μετέφεραν μελλοθανάτους του Ολοκαυτώματος.

Πρόκειται για σύνθεση για κουαρτέτο εγχόρδων και μαγνητοταινία, όπου o Ράιχ πειραματίζεται χρησιμοποιώντας ως μελωδική πηγή ηχογραφημένες ομιλίες. 

Η έμπνευση προήλθε από τη σκέψη του δημιουργού ότι αν κατα τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου πολέμου ζούσε στην Ευρωπη, σίγουρα -ως Εβραίος-  θα μεταφερόταν με τα τρένα του Ολοκαυτωματος, καθως στην Αμερική συχνά εκείνη την περίοδο ταξίδευε με τρένο  από Λος Αντζελες σε Νεα Υόρκη για να βλέπει τους γονείς του.

Οι ηχογραφημένες ομιλίες είναι συνήθως μνήμες ανθρώπων απο κείνη την περίοδο και πάνω σε αυτες στηρίζεται η οργανική μελωδια καθενός από τα τρία μέρη της σύνθεσης.

Θα ακούσουμε το δεύτερο μέρος με τίτλο:  "Ευρώπη - Κατά τη διάρκεια του πολέμου", όπου η ηχογραφημένη ομιλία γίνεται από  τρεις επιζώντες του Ολοκαυτώματος, οι οποίοι αναφέρονται στην φρικτή εμπειρία του ταξιδιού τους με τρένο, που τούς οδήγησε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. 

Οι ομιλίες-συνεντεύξεις αναμιγνύονται με μουσικά μοτίβα από τα τοξοτά έγχορδα, διανθισμένες με ήχους αμαξοστοιχίας και πολεμικές σειρήνες. 

Mε το γνωστό μινιμαλιστικό ύφος του ο αμερικανός συνθέτης επιτυγχάνει οριακές συναισθηματικές καταστάσεις, όπου η μουσική πρωτοπορία συναντά τον αγώνα ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο, ανάμεσα στην απόγνωση και την ελπίδα.

Steve Reich: "Different Trains, Part II: Europe, During the War" / Kronos Quartet:

Παγκανίνι: από το "πέρασμα της μαύρης γάτας" στην "Καρμανιόλα"...

"Ο Παγκανίνι ως αγόρι μελετά βιολί",
Giovanni Pezzotta (από: lacarrara.it)

Ο πατέρας του ήθελε να γίνει μουσικός...Ξεχνούσε κάθε δυσκολία όταν γρατσούναγε την κιθάρα και το μαντολίνο του..Ηταν η ανάγκη της ζωής όμως που τον έφερε στο λιμάνι στης Γένοβα, να δουλεύει σαν αχθοφόρος για να τα φέρει βόλτα...
Εκεί, κοντά στο λιμάνι, σ'ένα μικρό, σκοτεινό δρομάκι βρισκόταν το σπίτι του...Ήταν τόσο στενό, που το έλεγαν το "πέρασμα της μαύρης γάτας", όνομα ριζωμένο σε θρύλους της μαγείας...
Φρικιαστικό και μόνο που το σκέφτεσαι, φέρνει τρόμο, ανατριχίλα και δαιμονικές φιγούρες στο μυαλό...Κι όπως φαίνεται, ήταν απόλυτα ταιριαστό σκηνικό στην ατμόσφαιρα που θα δημιουργείτο στο μέλλον για το τρίτο από τα έξι παιδιά του Αντόνιο Παγκανίνι...

Ήταν εκεί, σε αυτό το σπίτι που γεννήθηκε  ο γιος του, Νικολό. Μάλλον από τον πατέρα του κληρονόμησε τη δαιμονική κλίση για τη μουσική, όπως και το έξοχο αυτί, που έπιανε κάθε παραφωνία που ο ερασιτέχνης γονιός έπαιζε στο μαντολίνο του...



Ήταν δεν ήταν τεσσάρων χρονών ο Νικολό, όταν μάνα και πατέρας έμειναν κατάπληκτοι από τις εκτελέσεις του μικρού στο μαντολίνο και το βιολί, που τον γοήτευε ιδιαίτερα.

Ο πατέρας διέκρινε στο γιο του ένα μικρό θαύμα και συχνά με βίαιο τρόπο τον ανάγκαζε σε πολύωρη μελέτη "μαυρίζοντας" την παιδική ηλικία του ευαίσθητου κι ασθενικού αγοριού...
Δεν είναι τυχαίο που ο Παγκανίνι δεν αναφέρεται σχεδόν ποτέ στον πατέρα του, αντίθετα από τη μητέρα του με την οποία φαίνεται να είχε εξαιρετικό δέσιμο...

Από τις πιο δύσκολες περιόδους ζωής του βιρτουόζου ήταν εκείνη μετά την απώλειά της...Στη μουσική, σύνθεση και ερμηνεία επούλωνε τις πληγές, που προκάλεσε ο θάνατος της μητέρας του...
Πάντα την κουβαλούσε μέσα του, το τρυφερό της βλέμμα, το γλυκό χάδι της...

Η νυχτικιά της έγινε ένας σκούφος με φούντα που ο Παγκανίνι φόραγε τις κρύες μέρες του χειμώνα που η θέρμανση ήταν ανεπαρκής.
Ο σκούφος,  συνήθεια διαδεδομένη της εποχής, ήταν κειμήλιο της μάνας, που πέρασε ως ιερό αντικείμενο και στους απογόνους του συνθέτη και βιρτουόζου...Είχε τη μυρωδιά του τρυφερού  συναίσθηματος, της βαθιάς αγάπης προς τη μητέρα...Ειχε την οσμή της γλυκιάς θύμισης από τη νόστιμη μινεστρόνε που τού τοίμαζε με τα χεράκια της... Ενα φαγητό στο οποίο ο Νικολό, είχε αδυναμία, ιδιαίτερα όταν στη σούπα εκτός απο τα ζυμαρικά και τα λογής λαχανικά, η μάνα πρόσθετε και λίγη καυτερή πιπεριά.
Μινεστρόνε, τού είχε φτιάξει  και κείνη τη βραδιά του κονσέρτου στο Τεάτρο Σαν Αγκοστίνο της Γένοβας...
Ο Νικολό ήταν στα δεκατρία κι ο αυστηρός πατέρας του σκόπευε να τον πάει στην Πάρμα, ώστε ο γιος του να μαθητεύσει με τον διάσημο μουσικοδιδάσκαλο, Αλεσάντρο Ρόλα.
Ετσι οργάνωσε ένα μικρό κονσέρτο, "διαφημίζοντας" στην τοπική εφημερίδα πως ο μικρός θα εκτελούσε μια δική του σύνθεση: "Παραλλαγές πάνω στην Καρμανιόλα", έμπνευση απο το γνωστό πατριωτικό τραγούδι της Γαλλικής Επανάστασης. Πάνω στο μοτίβο αυτού του τραγουδιού, ο Νικολό  έγραψε 14 παραλλαγές για βιολί με συνοδεία κιθάρας...

Το κονσέρτο είχε τεράστια επιτυχία!Ο κόσμος που μαζεύτηκε να τον δει, ήταν πολύς και τα απαιτούμενα χρήματα για τη μετακίνηση στην Πάρμα και τα πρώτα μαθήματα με τον Ρόλα μαζεύτηκαν και με το παραπάνω..

Ο πατέρας του ήταν πολύ χαρούμενος κι η μάνα για να ευχαριστήσει το παιδί, έβαλε στη χύτρα μινεστρόνε που τόσο τού άρεσε...Μινεστρόνε με καυτερή πιπεριά...

Πορτρέτο του νεαρού Παγκανίνι, ιδιωτική συλλογή

Ο Νικολό, πάντα χαμογελούσε όταν αναπολούσε εκείνη τη νύχτα μετά το κονσέρτο με τις Παραλλαγές πάνω στην Καρμανιόλα, που η εκτέλεσή τους, τον αποθέωσε!

Το έργο του 13χρονου Παγκανίνι θεωρείτο χαμένο για πολλά χρόνια...Ομως βρέθηκε το 1972...

Πρόκειται για σύνθεση ενός ανώριμου ακόμα Παγκανίνι, έργο σε εμβρυική -θα'λεγε κανείς- μορφή, στο οποίο  όμως διακρίνονται χαρακτηριστικά της δεξιοτεχνίας που θα επακολουθούσε, όπως η διαλογική δομή, η προσέγγιση των τονικών περιοχών και κυρίως τα ιδιαίτερα εφέ...

Για την ιστορία να πούμε πως όταν ο μικρός Παγκανίνι έφτασε στην Πάρμα και τον άκουσε ο δάσκαλος Ρόλα, εκείνος δεν δέχτηκε να τον διδάξει...Όχι για άλλον λόγο, παρά γιατί αισθάνθηκε πως δεν είχε τίποτε παραπάνω να προσφέρει στο μικρό, ταλαντούχο αγόρι. 

Στο κύλισμα του χρόνου, η εξέλιξη του μικρού Νικολό γράφτηκε λαμπρή, που καθώς ο ανθρώπινος νους δεν μπορούσε να αντέξει τη θαυμαστή ιδιοφυία του, το υπερκόσμιο ταλέντο του και σε συνδυασμό με τη μακάβρια εμφάνισή του, το οστεώδες πρόσωπο, και τα ασυνήθιστα μακριά του δάκτυλα, το πνεύμα της δεισιδαιμονικής εποχής τον περιέλουσε  με τη φήμη του διαβολικού πλάσματος, που ήρθε στον κόσμο στο δωμάτιο ενός σπιτιού στο στενοσόκακο δίπλα στο λιμάνι, το "πέρασμα της μαύρης γάτας"...

Paganini: "Carmagnola con 14 variazioni per violino e chitarra M.S. 1"

[Με αφορμή τη γενέθλια επέτειο του Νικολό Παγκανίνι, 27 Οκτωβρίου 1782]

Luciano Berio: ένα τραγούδι για τις φωνητικές δυνατότητες της Κάθυ...

 

O Λουτσιάνο Μπέριο, αναμφισβήτητα αποτελεί μία από τις σημαντικότερες μορφές της μουσικής του 20ου αι., ο κύριος εκπρόσωπος της "μουσικής πρωτοπορίας". Το όνομά του συνδέθηκε με τον πειραματισμό πάνω σε καινοτόμους μουσικούς δρόμους, στην ερευνητική εργασία για σύνθεση μουσικής με συνθεσάιζερ και ηλεκτρονικούς υπολογιστές, όπως επίσης αξιόλογη είναι η συνεισφορά του στη διερεύνηση των δυνατοτήτων της ανθρώπινης φωνής. 

Κατά τη διάρκεια των σπουδών του στο Ωδείο Βέρντι του Μιλάνου γνωρίστηκε με την αμερικανίδα αρμένικης καταγωγής και μετέπειτα σύζυγό του μέτζο σοπράνο, Κάθυ Μπερμπέριαν.
Όπως οι ίδιοι έχουν δηλώσει τούς ένωσε η αγάπη τους για την τέχνη της Μουσικής η οποία υπερσκέλισε τα γλωσσικά εμπόδια επικοινωνίας τους αφού στην αρχή της γνωριμίας τους, ούτε εκείνη μιλούσε ιταλικά, ούτε όμως και ο Μπέριο, αγγλικά.

Ο γάμος τους έγινε το 1950, ενώ είχε ήδη ξεκινήσει η συνεργασία τους, που κράτησε πολλές δεκαετίες, ακόμα και μετά τη διάλυση της σχέσης τους το 1964.

Aπό τα πρώτα έργα του Μπέριο που ερμηνεύτηκαν από την ταλαντούχα -ερμηνευτικά και υποκριτικά- Κάθυ είναι τα : "4 Canzoni popolari" για φωνή και πιάνο.
Πρόκειται για σύνθεση του '47, που παρουσιάστηκε το 1952, μια συλλογή βασισμένη σε ποιήματα και παραδοσιακά ακούσματα της Σικελίας και της Γένοβας του ύστερου Μεσαίωνα, στα οποία περιλαμβάνονται:

Luciano and Cathy το 1954
(από: lucianoberio.org)

1.Dolce cominciamento

2.La donna ideale

3.Avendo gran disio

4. Ballo,

όλα αφιερωμένα σε φίλους και συνεργάτες του συνθέτη. 

Το δεξιοτεχνικότατο τρίτο τραγούδι "Avendo gran disio" (το ποιητικό κείμενο του οποίου είναι το μοναδικό γνωστού δημιουργού, του ιταλού ποιητή του 13ου αι.,  Jacopo da Lentini) συνετέθη και αφιερώθηκε στην  Cathy.
Μέσα από πρωτοποριακό στυλ ο Μπέριο συνδυάζει τη μελωδικότητα με τον πρωτόγνωρο λυρισμό.
Όπως και στη συνέχεια της καριέρας του, επίκεντρο της δημιουργίας του παραμένει κι εδώ η ανθρώπινη φωνή, με στόχο γλωσσολογικές και φωνολογικές αναζητήσεις.

Avendo gran disìo

dipinsi una pintura,

bella, voi somigliante,

e quando voi non vio,

guardo 'n quella figura,

e par ch’eo v’aggia avante:

come quello che crede

salvarsi per sua fede,

ancor non veggia inante.

Al cor m’arde una doglia,

com’om che ten lo foco

a lo suo seno ascoso,

che quanto più lo ’n voglia

allora arde più loco

e non po' stare inchluso:

similmente eo ardo

quando pass'e non guardo

a voi vis'amoroso.

S’eo guardo, quando passo,

inver'voi, no mi giro,

bella, per risguardare.

Andando, ad ogni passo

getto uno gran sospiro

che faciemi angosciare;

e certo bene ancoscio,

c’a pena mi conoscio,
tanto bella mi pare.

Η ερμηνεύτρια, Κάθυ Μπερμπέριαν, με την ευελιξία, τη λεπταισθησία και την εκφραστικότητά της φωνής της ξεδιπλώνει και αναδεικνύει μοναδικά το άκρως προσωπικό και γοητευτικό μουσικό ιδίωμα του τιμώμενου σήμερα, Λουτσιάνο Μπέριο...

To 1971 το τραγούδι συμπεριλήφθηκε στο σκηνικό έργο του Λ. Μπέριο: "Recital I for Cathy"

Luciano Berio: "4 Canzoni popolari, Ν.ΙΙΙ: Avendo gran disio" / φωνή: Cathy Berberian

https://www.youtube.com/watch?v=sF6lXcmCBCo

(O Louciano Berio γεννήθηκε σαν σήμερα, 24 Οκτωβρίου 1925)

Για τη σύνταξη του κειμένου αντλήθηκαν στοιχεία από: cathyberberian.com/biography και  lucianoberio.org

«Έρωτας, η ελκτική του δύναμη στο μύθο – 6: ΛΗΔΑ και ΚΥΚΝΟΣ»

Οι πρόγονοί μας -ως γνωστόν- προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να ερμηνεύσουν όσα ανεξήγητα και ακατανόητα συνέβαιναν γύρω τους...Από φυσικά φαινόμενα ως τις ανθρώπινες ιδιότητες και αδυναμίες. Ανάμεσά τους και η αόρατη, κινητήρια δύναμη του έρωτα. Δύναμη που ασκεί τεράστια επιρροή πάνω σε όσους τον βιώνουν κι αποτελεί για κείνους, τουλαχιστον για όσο διάστημα υφίσταται, το βαθύτερο νόημα της ζωής. 

Σε αυτή τη σειρά αναρτήσεων κάθε Παρασκευή βράδυ θα αναφερόμαστε συνοπτικά σε δημοφιλή ζευγάρια της μυθολογίας, που ερωτεύτηκαν σφοδρά και σε κάποιες περιπτώσεις καταστροφικά, καθώς η δύναμη του έρωτά τους τέθηκε εκτός ελέγχου. 

Απόψε, ο μύθος της μεταμόρφωσης  σε κύκνο του Δία λόγω του έρωτά του για τη Λήδα.

"Λήδα και Κύκνος", Il Sodoma,
Γκαλερία Μποργκέζε

Η Λήδα ήταν μυθική βασίλισσα της Σπάρτης, σύζυγος του Τυνδάρεω. Λόγω της απερίγραπτης ομορφιάς της, πολλές είναι οι χώρες που διεκδίκησαν την καταγωγή της…

Το απαράμιλλο κάλλος της δεν μπόρεσε να αντισταθεί ούτε ο πατέρας των θεών, γνωστός για την αδυναμία του στο ωραίο φύλο.Την είδε στις όχθες του ποταμού Ευρώτα και αισθάνθηκε γι' αυτήν ακατανίκητο πόθο!

Για να την προσεγγίσει λοιπόν ο γυναικοφιλής Δίας ζήτησε τη βοήθεια της θεάς Αφροδίτης, η οποία μεταμόρφωσε εκείνον σε κύκνο και τον εαυτό της σε αετό που άρχισε να τον καταδιώκει. Βλέποντάς τους, η Λήδα θέλησε να προστατεύσει τον κύκνο και, για να τον σώσει, τον πήρε στην τρυφερή αγκαλιά της. 

Λίγο αργότερα η Λήδα γέννησε, όπως λέει ο μύθος, δύο αυγά, δυο ζευγη διδύμων: Κάστωρ, Πολυδεύκης, Ελένη και Κλυταιμνήστρα....

"Λήδα και Κύκνος", Cesare da Sesto
Wilton House

Η ένωση του κύκνου με τη Λήδα συμβολίζει την ένωση του υλικού με τον πνευματικό κόσμο. Ο Κύκνος στην αρχαιότητα παραλληλιζόταν με  τον ήλιο, το φως και την αγνότητα.
Είναι επίσης το πλάσμα που ενώνει τρία στοιχεία: το νερό, τη γη και τον αέρα, δηλαδή τα εγκόσμια με τα αιθέρια.
Ήταν η προσωποποίηση της αρμονίας και της εσωτερικής γαλήνης… Είναι η χαρακτηριστική κίνηση του κύκνου, που τον καθιέρωσε ως έμβλημα αγάπης και έρωτα, που όταν πλησιάζει το ταίρι του λυγίζει τον μακρύ του λαιμό, κάνοντας κάποιους να υπστηριζουν πως το σύμβολο της καρδιάς προέρχεται από αυτό το σχήμα. Καθόλου δύσκολο, λοιπόν, να κερδίσει μια θέση στον συμβολισμό της αγάπης.

Ο Ζευς-Κύκνος-Νούς και η Λήδα-Λήθη αποτελούν τις δύο πρωταρχικές συμπαντικές δυνάμεις. Ο Δίας-Νους και το σκότος, το χάος, θα γεννήσουν  το κοσμικό ωόν, το αυγό απο την έκρηξη-σπάσιμο του οποίου θα γεννηθούν οι Διόσκουροι και η Ελένη, ο κόσμος και το φώς της ζωής.

"Λήδα και Κύκνος", 
Francesco Melzi

Ο μύθος αυτός έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη ζωγραφική δημιουργία του Λεονάρντο ντα Βίντσι, αφού για μεγάλα χρονικά διαστήματα επανήρχετο στο θέμα αυτό συμπληρώνοντας και τροποποιώντας την αρχική σύλληψή του.

Το έργο του ντα Βίντσι είναι χαμένο, όμως επηρέασε αρκετούς μεταγενέστερους καλλιτέχνες που εξαιρετικά αποτύπωσαν το μύθο, όπως οι δημιουργίες των  Cesare da Sesto, Il Sodoma ή του Francesco Melzi.

Η Λήδα απεικονίζεται μέσα σε εκτυφλωτική γυμνότητα και ο Κύκνος-Δίας καταφεύγει στην αγκαλιά της.
Ως φόντο ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί στοιχεία της φύσης με οργιώδη λάστηση, δάση, τοπία, βουκολικες σκηνές…, ενώ στο κάτω μέρος των εικαστικών έργων σχεδιάζονται δυο αυγά με σπασμό κέλυφος-αναφορά στη γέννηση των διδύμων.
Οι μορφές τους θυμίζουν τις μορφές των ερωτιδέων της Αναγέννησης.

Ο μύθος δίνει σπουδαία έμπνευση  για το ομότιτλο ποίημά του στον βρετανό Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς:

"Λήδα και Κύκνος"

Ξάφνου ρίπη: φτερά τρανά φτεροκοπούν ακόμη

"Λήδα και Κύκνος", ψηφιδωτό
Μουσείο Λευκωσίας

πάν’ από κόρη ανήμπορη, τους μηρούς της χαϊδεύουν;

Και πώς μπορεί το σώμα της, σαν άσπρες ορμές τ’ ωθήσουν,

ν’ αδιαφορήσει στους παλμούς που την καρδιά του δέρνουν;

Λιγνά χέρια τρεμάμενα πως τάχα ν’ απωθήσουν

το μεγαλείο το φτερωτό απ’ τους μηρούς που λύνουν;

Και πώς μπορεί το σώμα της, σαν άσπρες ορμές τ’ ωθήσουν,

ν’ αδιαφορήσει στους παλμούς που την καρδιά του δέρνουν;

Ένας των λαγονιών σπασμός δημιουργεί εκειπέρα

σπασμένο τείχος, πυρκαγιά τρανής στέγνης και πύργου,

τον Αγαμέμνονα νεκρό.

Τόσο γερά πιασμένη,

κι υποταγμένη απόλυτα στ’ άγριο αίμα του αέρα,

τη γνώση και τη δύναμη απόχτησε του κύκνου

προτού τ’ αδιάφορο ραμφί την είχε αφημένη;"

(μτφ: Μ.Β. Ραΐζης, poihtikhalitheia)

Ενώ ο ποιητής μας Κωστής Παλαμάς γράφει:

Ο Κύκνος προς τη Λήδα

Φτάνει εγώ με τα φρύδια μου να γνέψω,

"Λήδα και Κύκνος", Πωλ Σεζάν

σειένται ουρανός και γη και καταχθόνια.

Σ’ αγαπώ, με του Κύκνου ήρθα 

τη φύσητην απολλώνεια.

Την ομορφιά σου για να ραψωδήσουν

της χρυσής Ερατώς δε φτάνουν οι ύμνοι·

του ζουμπουλένιου σου ύπνου 

εγώ ειμαι τ’ άσπροτ’ όνειρο, λίμνη!

Από τα φέγγη τ’ άσβηστα του Ολύμπου

κατέβηκα, χαρά στα ριζικά σου,

τον ύμνο τον υπέρτατο 

να ψάλωστην αγκαλιά σου.

Τα μάτια μου κι ας τα φωτοβολήσουν

της σάρκας σου τα πύρινα τα χιόνια,

το πρόσωπο, τα στήθη σου, 

τα πόδια,τα θεία λαγγόνια.[…]

Καρπούς του γάμου της ισόθεης Λήδας

με τον κύκνο θεό τα ωραία σου χέρια

τα παιδιά θα κρατήσουν 

που θα λάμψουν,του απείρου αστέρια.[…]

μέσα στα φέγγη τ’ άσβηστα του Ολύμπου,

σπάρασμα μιας στιγμής, το σπάρασμά σου.

Πιο μουσικό από τον ψαλμό του κύκνου το φίλημά σου.

(από: greek-language)

ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΕΜΠΝΕΥΣΕΙΣ:

1. Το μύθο της Λήδας και του Κύκνου-Δία χορογράφησε ο Roland Petit, ο οποίος αγάπησε πολύ την εικόνα του κύκνου απ' όταν είδε την Άννα Πάβλοβα στο ρόλο.
Έτσι, δίνει μια σαγηνευτική απεικόνιση του μύθου στην αισθησιακή μπαλετική μινιατούρα πάνω στη μουσική από το δεύτερο μέρος, "Largo" του "Oboe Concerto BWV 1056" του Γ.Σ Μπαχ.

Απολαύστε!

"Leda and the Swan", Βallet - Roland Petit / J.S.Bach:

2. Από το παραπάνω ποίημα του Γέιτς για την ερωτική συνεύρεση Λήδας-Δία-Κύκνου εμπνεύστηκαν τη μουσική τους σύνθεση οι Seraphim Trio(πιάνο, βιολί, τσέλο) με vocal  και  απαγγελία.

ενώ 

3. από το ίδιο ποίημα ο ταλαντούχος βρετανός Howard Blake  συνθέτει το ομώνυμο κουαρτέτο εγχόρδων: "Leda and the Swan, Op. 249a" για το Edinburgh Quartet:

Το κείμενο δημοσιεύτηκε και στην Κοινότητα των The Mythologists

Φραντς Λιστ: "Don Sanche", η μοναδική ολοκληρωμένη όπερά του...

 Φραντς Λιστ: άγνωστες σελίδες στη μουσική του

(Με αφορμή τη γενέθλια επέτειο του Λιστ, 22 Οκτωβρίου 1811)

"Portrait de Liszt enfant-1825",
Jean Vignaud (flickr.com) 

Συμφωνικά ποιήματα, ορατόρια, κονσέρτα είναι κάποιες από τις κατηγορίες έργων που ο τιμωμενος σήμερα, Φραντς Λιστ ασχολήθηκε κατά τη διάρκεια της ζωης του.
Ο κατάλογος των έργων του, μακροσκελής και πλουσιότατος!Ο Λιστ έγραψε για ορχήστρα, αλλά και για πιάνο, του οποίου υπήρξε βιρτουόζος.  Ετσι, στις συνθέσεις του αξιοποίησε την εκπληκτική τεχνική και δυνατότητες του οργάνου. Εγραψε επίσης και για φωνές σόλο, φωνές με οργανική συνοδεία ή έργα χορωδιακά. 

Στα έργα του ο λυρισμός και η ποιητικότητα εναλλάσσονται  με τις στιγμές επιδεξιοτητας κι ειναι εμφανείς οι αρμονικές και μορφολογικές καινοτομίες του.
Έγραψε τα πάντα!
Ωστόσο, καθώς η όπερα κυριάρχησε στον κόσμο της μουσικής της εποχής του, μάς παραξενεύει το γεγονός πως ο Λιστ δεν φλέρταρε με το είδος αυτό...

Ή μήπως φλέρταρε; 

Γνωρίζουμε πως ο Φραντς Λιστ σχεδίασε, χωρις ομως να το ολοκληρώσει,  ένα μελόδραμα με θέμα τον Σαρδανάπαλο...
Ομως η μοναδική ολοκληρωμενη όπερά του είναι  ένα έργο της πολύ πρώιμης περιόδου του. Γράφτηκε το 1824 από τον 13χρονο Λιστ και η ενορχήστρωση έγινε με τη βοήθεια του δασκάλου του , Ferdinando Paër.

Τα χειρόγραφα θεωρούνταν κατεστραμένα σε μεγάλη πυρκαγιά του 1875, αλλά τελικά μετά από χρόνια βρέθηκε αντίγραφό τους στην Όπερα Γκαρνιέ του Παρισιού όπου έγινε και η πρεμιέρα της όπερας το 1825 με τον Rodolphe Kreutzer στο πόντιουμ. 

Η όπερα τιτλοφορείται: "Don Sanche  ή Κάστρο της Αγάπης" και στηρίζεται στην ιστορία ενός ιππότη που λαχταρά να εισέλθει στο κάστρο. Ενα κτίσμα κατασκευασμένο από έναν καταθλιπτικό μάγο και προορισμένο να ανοίγει τις πύλες του μόνο σε όσα ζευγάρια αγαπιούνται πραγματικά.
Ο ιππότης Δον Σάντσε είναι ερωτευμένος με την πεντάμορφη Ελζίρα.
Εκείνη όμως δεν ανταποκρίνεται οπότε δεν του επιτρέπεται η είσοδος στο κάστρο, όσο κι αν ο Δον τη λαχταρά. Εκείνος, αποφασισμένος να κερδίσει την  καρδιά της κοπέλας, να της αποδείξει την αλήθεια της αγάπης του και να την κάνει να τον ερωτευτεί, ρίχνεται σε λογής μάχες όπου φανερώνεται η τόλμη, η αντρειοσύνη, η γενναιότητα και η αυτοθυσία του. Αντιλαμβανεται πως η καρδιά της Ελζίρας σκιρτά.  Για να την πείσει να φανερώσει τα αισθηματά της απέναντί του, ο ιππότης Σάντσε δεν διστάζει να σκηνοθετήσει το θάνατό του και τελικά τα καταφέρνει. 

Αποδεικνύεται πως οι μάχες  ήταν δοκιμασίες αγάπης και η Ελζίρα πέφτει στην αγκαλιά του ενώ μαζί δίνουν όρκους  αιώνιας αφοσίωσης.
Η όπερα τελειώνει με τα ερωτευμένα ζευγάρια χορεύοντας, να υμνούν το  θρίαμβο της αγάπης...

Το λιμπρέτο βασίστηκε σε μια ιστορία του Jean-Pierre Claris de Florian και η πλοκή ανταποκρίνεται σε μεγάλο βαθμό στην αισθητική της εποχής του 19ου αι.

Βιογράφοι του Λιστ αναφέρουν πως "στη βραδιά της πρεμέρας και μετά το πέρας της  το κοινό χειροκροτούσε ασταμάτητα. Ο πρωταγωνιστής διάσημος τενόρος, Adolf Nourrit  βγήκε στη σκηνή κρατώντας τον μικρό 14χρονο συνθέτη στην αγκαλιά του με τους θεατές να τον επευφημούν ακατάπαυστα".

Ο μαέστρος, Rudolf Kreutzer ενθουσιασμένος φίλησε και χάιδεψε με αγάπη το κεφάλι του Λιστ, ενώ ο πατέρας του συγκινημένος δεν μπόρεσε να συγκρατήσει τα δάκρυά του από περηφάνια και καμάρι για την επιτυχία του μονάκριβού του. 

Υπήρξαν βέβαια και κάποιοι που είπαν πως "ο νεαρός Λιστ έπρεπε να κριθεί με επιείκια" για το έργο του...
Αναγνωρίστηκε ωστόσο -όπως γράφτηκε-  η μουσική ιδιοφυία του Λιστ, που σε αυτή την όπερα "μιμήθηκε"  το μεγαλείο των μελοδραμάτων των  Γκλουκ και  Μότσαρτ με εκπληκτικές αναλαμπές στα φωνητικά μέρη ενώ για την απόδοση της διαφορετικής αισθητικής και των διαφορετικών εντάσεων και συναισθημάτων ο Λιστ αξιοποίησε ευφάνταστα -κυρίως για το νεαρό της ηλικίας του- τις  εκφραστικές δυνατότητες των οργάνων της  ορχήστρας.

Ο ίδιος ο συνθετης ίσως δεν έμεινε και τόσο ικανοποιημένος από τις αποδόσεις του στον τομέα της όπερας γι'αυτό και δεν συνέχισε τις προσπάθειές του στην μετέπειτα καριέρα του, αντίθετα στην ωριμότητά του προτίμησε να προωθήσει τα μουσικά δράματα του γαμπρού του, Ρ. Βάγκνερ. 

Θα ακούσουμε την ουβερτούρα από την όπερα "Don Sanche, Le chateau de l'amour" του 14χρονου Λιστ και την άρια του ιππότη από την 1η Πράξη: "Aimer, aimer voila".

 

1. Liszt: "Don Sanche - Overture":

2. Liszt: "Don Sanche - Aimer, aimer voila":

Χάινριχ φον Κλάιστ: "Πενθεσίλεια"

"Αχιλλέας και Πενθεσίλεια", Karl Ludwig Hassmann 

Στην ελληνική μυθολογία η Πενθεσίλεια ήταν κόρη του θεού του πολέμου, Άρη και την περίοδο του Τρωικού πολέμου, βασίλισσα των Αμαζόνων. Όταν σκοτώθηκε ο Έκτορας ήρθε με το στρατό της να βοηθήσει τους Τρώες κι ο Πρίαμος την δεχτηκε σαν πραγματική κόρη του.
Η Πενθεσίλεια με τις υπόλοιπες Αμαζόνες κέρδιζαν τις μάχες τη μια μετά την άλλη. Η κοπέλα πολεμούσε πάντα φορώντας πολεμική μάσκα. Σε μια από τις μάχες τραυματίστηκε από τον Αχιλλέα. Ο ήρωας των Αχαιών πήγε κοντά της και έβγαλε τη μάσκα της. Τότε, συγκλονίστηκε από την ομορφιά της Πενθεσίλειας  και ο μύθος θέλει να κεραυνοβολήθηκε από τα βέλη του Έρωτα...Γέμισε μελαγχολία γιατί ερωτεύθηκε μια  γυναίκα από το αντίπαλο στρατόπεδο, που σε λίγο θα πέθαινε...

Με έμπνευση αυτό το επεισόδιο που παρουσιάζεται στην Αιθιοπίδα και την Αινειάδα, ο γενννημένος σαν σήμερα, 18 Οκτωβρίου 1777, Χάινριχ φον Κλάιστ δίνει ένα θεατρικό, που μιλά για τον έρωτα και τον πόλεμο, το πάθος και τα ανελέητα παιχνίδια εξουσίας, την αέναη μάχη των δύο φύλων.
Η  πολεμόχαρη βασίλισσα των Αμαζόνων, Πενθεσίλεια γίνεται ερωμένη του αρχηγού των Ελλήνων, Αχιλλέα, όμως ανάμεσά τους ορθώνεται ο πόλεμος. Το επικίνδυνο ερωτικό παιχνίδι που τους ενώνει εξελίσσεται σε ένα φρικιαστικό όργιο αίματος.Στο έργο του Κλάιστ οι ρόλοι  αντιστρέφονται και ο μύθος επαναδιατυπώνεται με πολύ διαφορετικό τρόπο, γεμάτος βία, πάθος και ερωτισμό.

Οι σκηνές κάλλιστα θα παρομοιάζονταν με δοκίμια  σε θέματα αισθητικής και ψυχολογίας τα οποία παρουσιάζουν  έντονη διορατικότητα πάνω σε μεταφυσικά - υπαρξιακά ερωτήματα.

Η αυτοβιογραφικού χαρακτήρα, τραγωδία του: "Πενθεσίλεια"  ολοκληρώθηκε το 1808. Τρία χρόνια αργότερα ο Κλάιστ αυτοκτόνησε αφού πρώτα είχε πυροβολήσει και σκοτώσει την άρρωστη ερωμένη του, πράξη που τού ζήτησε η ίδια.

ΑΧΙΛΛΕΑΣ:

Εγώ είμαι άντρας, και θ'αντισταθώ
σ'αυτά τα θηλυκά [...]
Εγώ καταλαβαίνω τί ζητάει η θεία κόρη.
Μού στέλνει με τον άνεμο προξενητάδες φτερωτούς,
για να μού ψιθυρίσουνε στ'αυτί τον πόθο της
με θρόισμα θανάτου.
Σ'όλημου τη ζωη δεν περιφρόνησα ποτέ τι όμορφες[...]
κι αν μου τη γλίτωσε ως τωρα αυτή εδώ,
είναι γιατί, μα το θεό του κεραυνού
δε βρήκα ακόμη μες στους θάμνους
μια ήσυχη γωνίτσα για ν'αγκαλιαστούμε
όπως λαχταράει η καρδιά της,
πάνω σε μαξιλάρια από καυτό χαλκό
[...]
Παράγγειλέ της πως την αγαπω!
και πόσο μά τον ουρανό!
Όσο αγαπούν οι άντρες τις γυναίκες:
αγνά -αλλά με την καρδιά γεμάτη πόθο.
Αθώα -και με τη λαχτάρα να την κατακτήσω!
Τη θέλω για βασίλισσά μου!
[...]

ΠΕΝΘΕΣΙΛΕΙΑ:
Τι όνειρο φρικτό που ονειρεύτηκα![...]
Είδα πως μέσα στην αντάρα -λέει-
μιας μάχης τρομερής,
με πέτυχε το δόρυ του Αχιλλέα!
Κάτω γκρεμίζομαι κι αντιλαλεί το γκρέμισμά μου η γη!
Κι ενώ ο στρατός μας φεύγει και σκορπίζει,
αυτός, πηδάει απ'τ'άλογο θριαμβευτής,
μ'αρπάζει, με σηκώνει στα γερά του χέρια

museumsyndicate

κάνω να πιάσω το μαχαίρι μου,
μα δεν μπορώ-
κι αιχμάλωτη, γελώντας και χλευάζοντας,
με κουβαλάει στη σκηνή του.
[...]

ΑΧΙΛΛΕΑΣ:
Αιχμάλωτος εγώ, με ό,τι ωραιότερο σημαίνει 
αυτή η λέξη, μεγάλη μου βασίλισσα!
Όλη μου τη ζωή από δω και μπρος
από τα ματια σου θα'ναι δεμένα τα φτερά μου!

ΠΕΝΘΕΣΙΛΕΙΑ:
Τότε σε χαιρετώ, καινούργια χάρη της ζωής
εσένα, νέε και ροδομάγουε θεέ![...]
Εσεις, κήρυκες φτερωτοί του πόθου,
χυμοί της νιότης μου ξυπνήστε!
Κυλήστε μες στις φλέβες μου, αλαλάζοντας,
κι αφήστε το να κυματίσει, κόκκινο λάβαρο,
στα μάγουλά μου πέρα ως πέρα!
Ο γιος της Νηρηίδας είναι δικός μου!
[...]
Κι αν ήξερες καλέ μου, τι ένιωσα
όταν σε είδα επιτέλους με τα μάτια μυ!
Λες και κατέβεαινε απ'τον Όλυμπο

σαν κεραυνός με τ'άσπαρα του άλογα
ο ίδιος ο Άρης να με πάρει νύφη του![...]
Εκείνη τη στιγμή, Αχιλλέα, μάντεψα
τι αίσθημα ήταν που έβραζε στο στήθος μου.
Ο θεός του έρωτα μ'είχε νικησει.
Κι αμέσως είπα: Ένα απ'τα δυο:
Θα τον κερδίσω, ή θα πεθάνω!
[...]

ΜΕΡΟΗ:

Ο Αχιλλέας, την κάλεσε να κατεβεί, ο άμυαλος!
την κάλεσε να της παραδοθεί.
Αφήνει πίσω τους δικούς του,
τη ζυγωνει με γλυκιά λαχτάρα
και να την!Σέρνοντας μαζί
όλη τη φρίκη, χύνεται καταπάνω του!
[...]
το τόξο της τεντώνει[...]
το βέλος τού τρυπάει πέρα ως πέρα το λαιμό
[...]
Κι όπως κυλιέται τυλιγμένος,
στην πορφύρα των αιμλατων, απλώνει,
της χαιδεύει το απαλό της μάγουλο,
και της φωνάζει: "Πενθεσίλεια!
νύφη μου!Τι κάνεις;
Τέτοια Γιορτή των Ρόδων, μού'ταζες;"
Όμως εκείνη δίνει μια και του ξεσκιζει την πανοπλία.
και παραβγαίνοντας με τα σκυλιά,
μπήγει τα δόντια της στο άσπρο του το στήθος...

("Πενθεσίλεια", Χάινριχ Φον Κλάιστ, εκδ. γράμματα, μτφ: Τζένη Μαστοράκη, σελ.26, 59, 61, 63, 68,79, 99)

***

1. Στο θεατρικό έργο του Heinrich von Kleist στήριξε το ομώνυμο συμφωνικό του ποίημα ο 25χρονος Hugo Wolf.
Οι δυο δημιουργοί χαρακτηρίζονται ως  "συγγενικά πνεύματα", ως προς την καλλιτεχνική μεγαλοφυία τους, αλλά και το κοινό -τρόπον τινά- τέλος τους. Ο Κλάιστ αυτοκτόνησε όπως είπαμε στα 34 και ο Βολφ κατέληξε σχιζοφρενής. Η κατάθλιψη συχνά διέκοπτε τις δημιουργικές του περιόδους ενώ κατέρρευσε πνευματικά από τη σύφιλη στα  37 του χρόνια.

Ο Βολφ θαύμαζε τον Κλάιστ γι'αυτό το πόνημά του, το οποίο φαίνεται να τού είχε γίνει εμμονή. Όπως κάποιοι από τους φίλους του ομολόγησαν: "όταν διάβαζε την "Πενθεσίλεια" έτρεμαν τα χέρια του, ίδρωνε , και τα μάτια του έλαμπαν σαν να οραματιζόταν μια πόρτα ενός άλλου κόσμου που ανοιγόταν μπροστά του"

 Ο Wolf άρχισε να σχεδιάζει το συμφωνικό ποίημα  το 1883 και η σύνθεση ολοκληρωθηκε μετά από δύο χρόνια. 
Δομείται σε τρία μέρη:

1. "Αναχώρηση των Αμαζόνων για την Τροία", ανατριχιαστικού ύφους μέρος που απεικονίζει τη νυχτερινή πομπή των πολεμιστριών.

2. "Το όνειρο της Πενθεσίλειας στη Γιορτή των Ρόδων" , μέρος εξαιρετικά αισθησιακής μουσικής με την οποία αναπαρίσταται ο παθιασμένος έρωτας των δυο εραστών.

3. "Μάχες, πάθη, τρέλα, αφανισμός", παρατεταμένης έκτασης μέρος, εξαιρετικής έντασης, όπου μουσικά πραγματεύεται την αναπροσαρμογή θεμάτων των δυο προηγούμενων μερών.  

Hugo Wolf : "Penthesilea, symphonic poem after Heinrich von Kleist"

O Dietrich Fischer-Dieskau σε ρόλο μαέστρου:

2. Το κείμενο του Heinrich von Kleist  είναι πάλι εκείνο που τo 1927  θα εμπνεύσει στον ελβετό συνθέτη, Othmar Schoeck, τη μονόπρακτη όπερα του: "Penthesilea", που έκανε πρεμιέρα  στη Δρέσδη την ίδια χρονιά.
Ο Σεκ, παρότι γνωστός περισσότερο εκείνη την εποχή για τα λήντερ του, όπως και ο Βολφ, τον οποίο θαύμαζε, δίνει μια όπερα, που αξιοποιεί στο έπακρο την αφηγηματική δύναμη του κειμένου του Κλάιστ και τη ρομαντική υπερβολή της ποίησής του. Καταφέρνει να μεταφέρει τη συναισθηματική πολυπλοκότητα και το φιλοσοφικό βάθος του κειμένου υιοθετώντας ένα συνθετικό στυλ που γειτνιάζει με κείνο του Ρίχαρντ Στράους.

Νύξεις από Μαξ Ρέγκερ(μαθήτευσε δίπλα του) και Μπουσόνι,  αλλά και  Χίντεμιτ, είναι διακριτές σε μια πιο λεπτομερή παρατήρηση της παρτιτούρας. Όμως -θα λέγαμε- ηπιότερος, καθώς παραμένει συνειδητά προσκολλημένος στην παραδοσιακή αρμονία και  τις συμβατικές φόρμες. 

Othmar Schoeck: Penthesilea Suite:

3. Tέλος, ο Felix Draeseke, ένας συνθέτης της Νέας Γερμανικής Σχολής, που ξεκίνησε ως παιδί-θαύμα και στην πορεία με τη συνθετική του δεινότητα θαυμάστηκε από του Φραντς Λιστ και Ρίχαρντ Βάγκνερ, το 1888 συνέθεσε μετά την ανάγνωση της "Πενθεσίλειας" του Φον Κλάιστ το "Συμφωνικό Πρελούδιο στην Πενθεσίλεια, Op. 50".

Οι φυλλάδες της εποχής έγραψαν διθυραμβικές κριτικές για τη σύνθεση, εγκωμιάζοντας την δραματουργική υφή της συμφωνίας, που αναπτύσσεται σε ένα υστερορομαντικό στυλ βασισμένο όμως σε κλασικά πρότυπα. Το Συμφωνικό Πρελούδιο, που ξεχωρίει για το πάθος και τη δυναμική του παραπέμπει σε Μπραμς και Μπρούκνερ, ενώ αισθητικά, βρίσκεται μεταξύ Μπετοβενικής έκφρασης ηρωισμού και Μαλερικού εκκεντρισμού. 

Felix Draeseke: "Symphonic prelude to Penthesilea, Op.50 (after Kleist)":

5. Ο Βιεννέζος γεννημένος στην Ουγγαρία, Karl Goldmark γράφει το 1884 μια Ουβερτούρα βασισμένη στην "Πενθεσίλεια" του Φον Κλάιστ.
Πρόκειται για σύνθεση πολύχρωμη, ενεργητική, με έντονα τα ρομαντικά στοιχεία, που μαρτυρούν επιρροές από Σούμαν, αλλά και Μπραμς. Με τον δεύτερο ο συνθέτης είχε συνδεθεί και φιλικά, όμως τελικά αποστασιοποιήθηκε λόγω της τραχιάς προσωπικότητας του Μπραμς.
Ωστόσο, η δραματικότητα του χαρακτήρα του έργου του Κλάιστ αποτυπώνεται μουσικά από τον Goldmark σύμφωνα με τα πρότυπα που καθιέρωσε για τα μουσικοδράματα ο Βάγκνερ.
 

Karl Goldmark: Penthesilea Overture Op. 31:

F. Chopin: υπόκλιση στην ποίηση της μουσικής του...

 

Πορτρέτο του Σοπέν, Maria Wodzinska 

Ο Φρειδερίκος Σοπέν δεν είχε προδρόμους, ούτε όμως και μαθητές, θα λέγαμε, καθώς δεν αποτελεί συνδετικό κρίκο σε μια μακρά εξέλιξη. Όσο μεγάλος κι αν είναι ο Μπετόβεν, πάντα θα τον βλέπουμε σαν συνεχιστή του Χάυντν και πρόδρομο του Βάγκνερ...Δηλαδή η πρόοδος μεταξύ τους είναι συνεχής. Μιλούν την ίδια γλώσσα...

Ο Σοπέν όμως είναι ο Σοπέν...Κατέχει το μυστικό μιας ιδιάζουσας εσωτερικής φωνής που μονάχα αυτός μιλά τη γλώσσα της. Φυσικά, αυτό δε σημαίνει πως δεν άσκησε επίδραση σε μεταγενέστερους καλλιτέχνες...Άσκησε, σημαντική αλλά έμμεση, που κανείς αναζητά τα ίχνη της κάτω από την επιφάνεια, όπως λόγου χάριν η μακρινή συγγένεια ανάμεσα στα «Πρελούδια» του Σοπέν και τα «Πρελούδια» του Ντεμπισί.

[Στη διπλανή εικόνα βλέπετε ένα πορτρέτο του συνθέτη σε ακουαρέλα της 16χρονης Maria Wodzinska, με την αδερφή της οποίας ο Σοπέν αρραβωνιάστηκε, όμως δεν έφτασε ποτέ σε γάμο. Πολλοί χαρακτηρίζουν το εικαστικό ως ένα από τα καλύτερα πορτρέτα του Chopin -μετά από αυτό από τον Ντελακρουά- με τον συνθέτη να απεικονίζεται σκεπτικός και γαλήνιος]

Δεν είναι τυχαίο που χαρακτήρισαν τον Σοπέν ως «ποιητή του πιάνου»...

Ο πολωνός συνθέτης έγραψε μόνο γι’ αυτό το όργανο(εκτός μεμονωμένων περιπτώσεων) και  εντυπώσεις του πιάνου επιζητεί...

Ο Σοπέν δεν γράφει σονάτες  με τον τρόπο του Χάυντν, του Μότσαρτ ή του Μπετόβεν, δεν εχει τίποτε το κλασικό η φόρμα του. Ούτε και συνθέτει σε «πνευματώδες» ύφος...
Γράφει χορούς(βαλς, μαζούρκες, πολωνέζες) ή και έργα καθαρά φανταστικά(μπαλάντες, νυχτερινά, etudes...)

Σε όλα κυριαρχεί το συναίσθημα, το πάθος, η χάρη, η ευγένεια, η φινέτσα και η αρμονία!
Όλες οι ανθρώπινες συγκινήσεις προσωποποιούνται στις ακροάσεις των έργων του...χαρά, πόνος, οδύνη, αγάπη, περηφάνεια, ακόμα και οργή...Τόνοι ευαισθησίας και λυρισμού, αλλά και τόνοι ορμητικοί, ηρωικοί, πατριωτικοί..

Ίσως δεν θα είμαστε υπερβολικοί λέγοντας πως οι τόνοι του Σοπέν βασίζονται στις αναμνήσεις του, που συχνά κανείς μπορεί να διακρίνει επιρροές από την ιταλική όπερα που λάτρευε.
Κυρίως τον  Μπελίνι, με τον οποίο συνδέθηκε φιλικά μετα τη συνάντησή τους το 1835. Ο Σοπέν δεν δίσταξε να ομολογεί πως  έκλαιγε γοερά από συγκίνηση όταν άκουγε τις άριες της «Νόρμα» και των «Πουριτανών»...

Πορτρέτο του Σοπέν, Nτελακρουά

Η μουσική του είναι αγνή, δεν πατά στην κλασική αρμονία, αλλά αφήνεται σε μια χρωματική πορεία όπου η μελωδία καθοδηγεί. Ιδιαίτερα η υφή της συγχορδίας διακρίνεται για την άφθαστη εκφραστικότητα! Συγχορδίες πλατιές, με τα δάκτυλα να ανοίγουν εντυπωσιακά και να φθάνουν τη «δεκάτη»!

Ο Σοπέν προτιμά τους αρπισμούς, με άπταιστη σε ευλυγισία την εντύπωση που προκύπτει...

Ο καρδιακός του φίλος, ζωγράφος Ευγένιος Ντελακρουά υποστήριξε πως «σ' αυτόν οφείλουμε την έκταση των συγχορδιών, αυτές τις χρωματικές και εναρμονικές διεισδύσεις με μικρά σμήνη από πρόσθετες νότες που πέφτουν σαν δροσοσταλιές της αυγής πάνω στη μελωδική φόρμα και αναδεικνύουν τη φωτεινή τους λάμψη!»

[Το διπλανό πορτρέτο του συνθέτη φιλοτεχνημένο από τον φίλο του Ντελακρουά, αποτελεί μέρος ενος ενιαίου εικαστικού έργου με απεικόνιση και της Σάνδη, όμως το διπλό πορτρέτο κόπηκε στα δύο προκειμένου να πωληθεί ως ξεχωριστά κομμάτια, με την πιθανή πεποίθηση του τότε ιδιοκτήτη του ότι οι δύο πίνακες θα πωλούνταν σε υψηλότερη τιμή]

Δεν εκπλήσσεται κανείς όταν συνειδητοποιεί το μεγαλείο στα συντομότατα έργα του Σοπέν, όπως τα «Πρελούδια», που έγραψε εικοσάχρονος, όταν συνέθετε το πρώτο βιβλίο Πρελουδίων. 

Ποτέ μουσικός σε λίγες γραμμές δεν κατάφερε να αποδώσει τις εντυπώσεις και την ένταση του συναισθήματος, μια μορφή συγκινητικής ποίησης...

Ο Γκλεν Γκουλντ, ο οποίος -κατά δήλωσή του- δεν ικανοποιείτο από τον Σοπέν, ωστόσο αναγνώριζε πως ο πολωνός υπήρξε εξαιρετικά χαρισματικός. Συναρπαστικός συνθέτης ως μινιατουρίστας και ασύγκριτος δημιουργός ατμόσφαιρας. 

Ο Γκουλντ δήλωνε επίσης πως κανείς πριν αλλά και μετά το Σοπέν, δεν κατανόησε τόσο καλά το πιάνο!

Παρότι δεν ένοιωθε συχνά την επιθυμία να ερμηνεύσει Σοπέν, ωστόσο τον επέλεγε στις «ιδιαίτερες στιγμές του, στιγμές αδυναμίας κι αποκλειστικά για κείνον...»

Chopin Piano Sonata No. 3 in B Minor, Op. 58 / Glenn Gould:

Ο Φρειδερίκος Σοπέν έφυγε σαν σήμερα, 17 Οκτωβρίου 1849 από φυματίωση, πολύ πρόωρα…Μόλις στα 39 του…
Δεν υπάρχει φιλόμουσος που να μην τον συνεπαίρνουν το πιανιστικό στυλ κι οι συνθετικές ιδέες του! Αυτός ο συνδυασμός συναισθηματικής εκφραστικότητας, ρομαντικής ευαισθησίας, με πλούσια μουσική ευρηματικότητα και πνευματικότητα, είναι χαρακτηριστικά που νομίζω δεν βρίσκεται σε κανέναν άλλο από τους ρομαντικούς...

Το κείμενο δημοσιεύτηκε και στο ηλεκτρονικό περιοδικό iporta.gr

«Έρωτας, η ελκτική του δύναμη στο μύθο – 5: Περσέας και Ανδρομέδα»

 

«Ο Περσέας απελευθερώνει την Ανδρομέδα», Giorgio Vasari, Palazzo Vecchio 

Οι προγονοί μας -ως γνωστόν- προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να ερμηνεύσουν όσα ανεξήγητα και ακατανόητα συνέβαιναν γύρω τους...Από φυσικά φαινόμενα ως τις ανθρώπινες ιδιότητες και αδυναμίες. Ανάμεσά τους και η αόρατη, κινητήρια δύναμη του έρωτα. Δύναμη που ασκεί τεράστια επιρροή πάνω σε όσους τον βιώνουν κι αποτελεί για κείνους, τουλαχιστον για όσο διάστημα υφίσταται, το βαθύτερο νόημα της ζωής. 

Σε αυτή τη σειρά αναρτήσεων κάθε Παρασκευή βράδυ θα αναφερόμαστε συνοπτικά σε δημοφιλή ζευγάρια της μυθολογίας, που ερωτεύτηκαν σφοδρά και σε κάποιες περιπτώσεις καταστροφικά, καθώς η δύναμη του έρωτά τους τέθηκε εκτός ελέγχου. 

Απόψε ο μύθος του «Περσέα και  της Ανδρομέδας».

«Περσέας και Ανδρομέδα», Τιτσιάνο, Συλλογή Wallace, Λονδίνο

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία η Ανδρομέδα ήταν κόρη του Κηφέα, βασιλιά των Κηφήνων  και της Κασσιόπης και πεντάμορφη!Οι γονείς της καμάρωναν για το κάλλος της κόρης τους και καυχήθηκαν πως η Ανδρομέδα ήταν ομορφότερη από τις Νηρηίδες, τις κόρες του Ποσειδώνα.

Ο θεός της θάλασσας εξοργισμένος για να τούς εκδικηθεί,  προκάλεσε καταιγίδα και πλημμύρισε στην Αιθιοπία, κι έστειλε ένα θαλάσσιο τέρας, που κατασπάραζε τους πάντες, ανθρώπους και ζώα. 

Μόνο ένα τρόπος υπήρχε για να σωθεί η χώρα, όπως απεφάνθη το Μαντείο: να θυσιαστεί η όμορφη Ανδρομέδα στο τέρας. 

Έτσι την έδεσαν σε ένα βράχο της θαλάσσιας ακτής, αφημένη στο έλεος του κτήνους. Εκείνη τη στιγμή ο ήρωας Περσέας, γιος του Δία και της Δανάης, μεγαλωμένος στη Σέριφο και πολύ δυνατό παλικάρι επέστρεφε από τη σφαγή της Μέδουσας…Είδε τους γονείς της κοπέλας που παρακολουθούσαν από την ακτή βουτηγμένοι στην απόγνωση.
Κοιτάζοντας την Ανδρομέδα, ο Περσέας θαμπώθηκε από την απαράμιλλη ομορφιά της! Οι γονείς του υποσχέθηκαν πως αν κατάφερνε να τη σώσει, θα του τήν εδιναν γυναίκα του.
Ο Περσέας δέχτηκε κι όταν μετά απο λίγο το τέρας αναδύθηκε από τη θάλασσα με το στόμα ορθάνοιχτο, έτοιμο να κατασπαράξει τη νεαρή Ανδρομέδα, ο Περσέας που εν τω μεταξύ είχε βγάλει από το σακί του το κεφάλι της Μέδουσας, το έστρεψε προς το μέρος του Κήτους, που πέτρωσε ευθύς!
Ο Περσέας απελευθέρωσε  την κοπέλα από τις αλυσίδες της και την έκλεισε στην αγκαλιά του! Εκείνη, σαγηνεύτηκε από τη δύναμη και την παλικαριά του κι ένιωσε την καρδιά της να σκιρτά από κεραυνοβόλο έρωτα, αψηφώντας το γεγονός πως ήταν αρραβωνιασμένη με τον Φινέα.
Στη διάρκεια της γαμήλιας τελετής ξέσπασε καβγάς ανάμεσα στους δυο άνδρες, και ο Φινέας τελικά πέτρωσε, αφού κοίταξε το κεφάλι της Γοργούς. 

Απεικόνιση της Ανδρομέδας
σε κάρτα αστρονομίας

Η Ανδρομέδα ακολούθησε τον άνδρα της στην  Τίρυνθα, όπου μαζί απέκτησαν έξι γιους και μια κόρη.
Η θεά Αθηνά μετά το θάνατό της  την έκανε άστρο και την έβαλε στους αστερισμούς. Οι αρχαίοι Έλληνες αστρονόμοι  και εμπνεόμενοι από τον μύθο, παραλλήλισαν  τη νεφώδη ζώνη που  παρατηρούμε τις σκοτεινές νύχτες στον ουρανό, με το δρόμο του Περσέα για να σώσει την όμορφη Ανδρομέδα…Είναι γνωστό ως το νεφέλωμα της Ανδρομέδας, κι είναι ο πιο κοντινός γαλαξίας στον δικό μας…

Αν επιχειρήσουμε έναν αποσυμβολισμό του μύθου μπορούμε να πούμε πως η  Ανδρομέδα αποτελεί την ενσαρκωμένη ψυχή, που είναι δεμένη στο βράχο (κάθοδος στην ύλη), ενώ το Κήτος, (οι φοβίες, τα πάθη, οι ηδονές) ετοιμάζεται να την κατασπαράξει.

Η σκηνή της δεμένης στο βράχο, Ανδρομέδας   θυμίζει το μύθο του Προμηθέα που όμοια και κείνος κατατρώγεται από το όρνιο, σύμβολο ανάλογο του κήτους. O Περσέας, χρειάζεται την αρωγή των Θεών,  την ανάδειξη της θεϊκής του φύσης, ώστε να μπορέσει να φέρει εις πέρας τις αποστολές του.

Από τοιχογραφία στην Πομπηία

Με έμπνευση το μύθο, γράφει τα τρία "Σονέτα της Ανδρομέδας" ο Jose Maria de Heredia, ένα είδος τριπτύχου που εικονογραφεί τα τρία επεισόδια:

Την απελευθέρωση από τον Περσέα της δεμένη στον βράχο Ανδρομέδας,
την ιπτάμενη αναχώρηση του ζεύγους μετά τη νικηφόρα σύγκρουση του Περσέα με το τέρας,
και
την τελική αστεροποίηση των δύο νέων:

Ι

Του Κηφέως η κόρη ζωντανή, αλίμονον, ακόμα

σε βράχο, στα μαυρόνησα, ανάμαλλη σπαράζει·[...]

Μα ξαφνικά, σαν τη βροντή στον άφωτο αιθέρα,

ακούει χλιμίντρισμα στεγνό να αντιλαλάει ώς πέρα[...]

Βλέπει… με πέταμα τρελό, να ο Πήγασος σιμώνει,

φέρνει, ορθός στα πισινά, του Δία το γιο στην πλάτη

κι ίσκιο γαλάζιο ολόμακρο στη θάλασσα ξαπλώνει.

ΙΙ

Ανάμεσα στα κύματα, που κόφτουν αφρισμένα

το πέταμά του, ο νικητής της Μέδουσας προβαίνει

κι ενώ το αίμα, ιδρώς ζεστός, απ’ το κορμί του βγαίνει

παίρνει την ξανθομάλλινη στην αγκαλιά παρθένα.

ΙΙΙ

Πετούν· κι αφήνουν πίσω τους της Αφρικής την ξέρα[...]

Κι εκεί ψηλά που ο ίσκιος των σειστός περνά κι απλώνει

στον Υδροχόο ανάμεσα και στον Κριό θωρούνε

τα δυο τους Άστρα κρεμαστά ν’ ασπροφεγγοβολούνε.

(Μτφ. Ιωάννης Γρυπάρης - από: www.greek-language.gr)

1. Από το μύθο ο Βενετσιάνος κοκκινοχαίτης παπάς, Αντόνιο Βιβάλντι εμπνεύστηκε μια σερενάτα. Δηλαδή, μια γαλήνια και ήρεμη σύνθεση, που συνηθιζόταν να παίζεται σε υπαίθριους χώρους τα απογεύματα, προς τιμήν κάποιου προσώπου.

Έχει τίτλο: «Andromeda Liberata- H απελευθερωμένη Ανδρομέδα» και πέρα από την απελευθέρωση της κοπέλας από τον Περσέα  πραγματεύεται και τις προσπάθειες που καταβάλλει ο νέος, προκειμένου να κερδίσει την καρδιά της που είναι αλλού δοσμένη.
Πέρα από τον Περσέα και την Ανδρομέδα, στους ρόλους της σερενάτας περιλαμβάνονται επίσης ο Πήγασος, η Μέδουσα, ο θεός Ποσειδώνας και οι κόρες του Νηρηίδες.

Οι αναλυτές υποστηρίζουν πως πρόκειται για ένα παστίτσιο, δηλαδή  -κατά τη μουσική ορολογία- έργο διαμορφωμένο με υλικό διαφόρων συνθετών. Την εποχή του Βιβάλντι ήταν κοινή πρακτική αυτός ο τύπος κατάρτισης ενός έργου.
Η «Andromeda Liberata», που αποτελεί ένα από τα δημοφιλέστερα φωνητικά έργα του Βιβάλντι, ακούστηκε για πρώτη φορά στη Βενετία το 1726 και γράφτηκε προς τιμήν του Καρδιναλίου και προστάτη των τεχνών, Pietro Ottoboni με αφορμή επίσκεψής του στην πόλη.

Απόψε, προτείνω να απολαύσουμε τη στοχαστική άρια του Περσέα από τη 2η πράξη, «Sovvente il sole». 

Οι μουσικολόγοι έχουν πιστοποιήσει πέρα από κάθε αμφιβολία, ότι προήλθε αποκλειστικά από την πένα και την έμπνευση του Βιβάλντι καθώς διακρίνεται για τον ιδιαίτερο τρόπο που ο συνθέτης αναδείκνυε την σολιστική φωνή, αλλά και την χαρακτηριστική εκφραστική της δύναμη, με πλήθος συναισθημάτων να ξεχειλίζουν, μελαγχολία και βαθιά συγκίνηση, όπως μοναδικά γνώριζε ο βενετσιάνος μουσουργός, από τους σημαντικότερους αν όχι κορυφαίους εκφραστές του ιταλικού μπαρόκ. 

Sovvente il sole

Συχνά ολόφωτος στα ουράνια 

λάμπει ο ήλιος, 

Πιο όμορφα θα’τανε όμως κι ευχάριστα

αν σύννεφα μαύρα τον έκρυβαν

Και τη θάλασσα ακύμαντη   

μπορεί κάποιος να δει

αν πρώτα άγριες φουρτούνες
ταραχή του’χουνε φέρει!

Θα την απολαύσουμε από μια μεγάλη κοντράλτο που εκτελεί και χρέη δ/νσης του συνόλου του οποίου είναι ιδρύτρια, Orfeo 55, Νάταλι Στούτζμαν.Μια ερμηνεία καθηλωτική, μια φωνή θεϊκή,  που χαϊδεύει την ψυχή!

 Vivaldi: «Andromeda Liberata- Sovvente il sole» / Nathalie Stutzmann:

2. Δυο από τις συμφωνίες του αυστριακού Carl Ditters von Dittersdorf είναι  επίσης εμπνευσμένες από τον μύθο της Ανδρομέδας, όπως διασώζεται από τις "Μεταμορφώσεις" του Οβίδιου. 

Ο Ντίτερσντορφ άρχισε να συνθετει τις συμφωνίες στις αρχές της δεκαετίας του 1780 με σκοπό να δώσει ένα κύκλο 15 συμφωνιών.  Ωστόσο, έγραψε μόνο 12 και, από αυτές σώζονται μόνο 6.

Η 4η σε Φα, αναφέρεται στην απελευθέρωση της όμορφης Ανδρομέδας από τον Περσέα, με  χαρακτηριστικό το φινάλε της Vivace σε εύθυμο, εορταστικό ύφος, που απεικονίζει τον γάμο των δυο νέων:

και 

η 5η σε Ρε μείζονα, αναφέρεται στο Φινέα που πέτρωσε, δείχνοντάς του ο Περσέας το κεφάλι της Μέδουσας. Ο συνθετης χρησιμοποιεί τολμηρές για την εποχή του, αρμονίες προκειμένου να αποτυπώσει το αποκρουστικό θέαμα.Ακούμε το πρώτο από τα τέσσερα μέρη της συμφωνίας, Andante piu tosto Allegretto .

Το κείμενο δημοσιεύτηκε και στην Κοινότητα των The Mythologists