Βαν Γκογκ, οι πίνακές του ζωντανεύουν μουσικά...

"Εδώ και κάμποσες εβδομάδες αυτή η κολασμένη ζέστη μάς διαλύει, τα στάχυα έχουν μείνει τόσα δα, η γη είναι κατάξερη, τα πουλιά άφαντα, η ύπαιθρος έχει ερημώσει...
[...] 
Το μπλοκ ζωγραφικής είναι ανοιχτό και ακουμπισμένο στα γόνατά μου, όμως με αυτή τη χαυνωτική ατμόσφαιρα δεν έχω καθόλου έμπνευση.
Βλέπω ξάφνου μια λαμπερή κουκκίδα να κινείται...Εκείνος είναι. Βαδίζει χωρίς βιασύνη και δεν δείχνει να ενοχλείται από τον καυτό ήλιο. Φοράει το μπλε σακάκι του, άσπρο πουκάμισο και μαύρο παντελόνι, το καπέλο του, που τού σκιάζει το πρόσωπο και στον ώμο έχει περασμένη μια υφασμάτινη τσάντα. Ατενίζει τον κάμπο,  ξεδιπλώνει το καβαλέτο του και το στήνει στην άκρη του χωραφιού.
Βγάζει από την τσάντα του μερικά πινέλα, μια παλέτα, σωληνάρια με χρώματα.
[...]
Μου κάνει εντύπωση πόσο απότομες είναι οι κινήσεις του.Δεν χρωματίζει με λεπτές, προσεκτικές κινήσεις, αλλά με βίαιο τρόπο σαν να κρατάει καμτσίκι στο χέρι και να μαστιγώνει τον καμβά με θυμό, με κοφτές, ακανόνιστες κινήσεις...
[...]
Βγάζει το καπέλο του, σκουπίζει το κούτελό του απ'τον ιδρώτα...Δεν θυμίζει ζωγράφο, αλλά αρπακτικό πουλί που αντικρίζει τη λεία του.

(Ζαν-Μισέλ Γκενασιά: "Το βαλς των δέντρων και του ουρανού", εκδ. Πόλις, μτφ: Ειρ, Αποστολάκη, σελ. 82, 83, 84)

"Oι πατατοφάγοι"

Το παραπάνω λογοτεχνικό απόσπασμα αναφέρεται στον γεννημένο σαν σήμερα 30 Μαρτίου 1853, Βίνσεντ βαν Γκογκ, που μπορεί να μη γνώρισε επιτυχία κατά τη διάρκεια της ζωής του, όμως η φήμη του εκτοξεύτηκε αμέσως μετά το θάνατό του και σήμερα αναγνωρίζεται ως ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους όλων των εποχών, με καταλυτική την επίδρασή του σε μεταγενέστερα καλλιτεχνικά κινήματα.
Εκανε χρήση τεχνικών των ιμπρεσιονιστών, διαμορφώνοντας όμως ένα προσωπικό ύφος με ιδιαίτερους "στροβιλισμούς", καθώς με το πινέλο του προσδίδει κίνηση στα έργα του. Στις εικαστικές συνθέσεις του κυριαρχούν τα χρώματα του κίτρινου, πράσινου και μπλε.

"Η γέφυρα Λανγκλουά στην Αρλ"

Ο Κουβανός συνθέτης, Άλντο Ραφαέλ Φόρτε, βασικός εκπρόσωπος της σύγχρονης κλασικής μουσικής, όπως φαίνεται από το πλήθος του έργου του, αρέσκεται στο να βρίσκει ερεθίσματα στις ζωγραφικές πινελιές!

Ετσι, σήμερα ακούμε μια σύνθεσή του, εμπνευσμένη από ζωγραφικά έργα του τιμώμενου Βαν Γκογκ.

Ο Βαν Γκογκ μαζί με τον Νταλί είναι από τους ζωγράφους που ο συνθέτης θαυμάζει περισσότερο.

Στον Βαν Γκογκ έχει αφιερώσει δυο κύκλους συνθέσεών του:

"Nανούρισμα ή Augustine Roulin"

1. "Πορτραίτα του Βαν Γκογκ" και
2. Οι καμβάδες του Βίνσεντ"

Θα ακούσουμε το πρώτο που είναι και το δημοφιλέστερο.

Ο κουβανός δημιουργός έχει ως οπτικά ερεθίσματα 5 από τα εικαστικά του Ολλανδού μάστορα:

"Πατατοφάγοι",
"Νανούρισμα"(πορτρέτο της Augustine Roulin, λικνίζοντας βρεφική  κούνια),
"Καθισμένος Ζουάβος",
"Η γέφυρα Λανγκλουά στην Αρλ" και 
"Αυτοπροσωπογραφία".

"Αυτοπροσωπογραφία"

Πρόκειται για μουσική σύνθεση εντυπωσιακά πρωτότυπη, που ικανοποιεί την επιθυμία του συνθέτη να "αναπαραστήσει" την εικόνα, εμπνεόμενος απ' αυτή.
Eπίσης, θεωρώ την καλλιτεχνική ιδέα αξιοθαύμαστη σύλληψη όσον αφορά τη συνένωση-αλληλεπίδραση των τεχνών.

Η δύναμη της τέχνης ως ενιαία έκφραση αποδεικνύεται για μια ακόμη φορά, υπογραμμίζοντας πως η  "αισθητική της μιας είναι ίδια με αυτήν της άλλης -τελικά- με το υλικό μόνο να διαφέρει", όπως σωστά είχε πει κι ο Σούμαν.
Το μουσικό έργο γίνεται αντιληπτό σαν "ζωντανός" πίνακας...

Αποτελεί θαύμα, τουλάχιστον για μένα, η ανακάλυψη αναλογιών και αντιστοιχιών ανάμεσα στα σύμβολα, την εκφραστική γλώσσα και τους κώδικες επικοινωνίας μεταξύ Μουσικής και Εικαστικής τέχνης.

Aldo Rafael Forte: "Van Gogh Portraits":

"Στην Έκσταση τη χαυνωτική" τoυ Βερλαίν...

Ο αγαπημένος γάλλος ποιητής Πωλ Βερλαίν γεννήθηκε σαν σήμερα, 30 Μαρτίου του 1844.

"Verlaine au café Procope"

Ξεκίνησε ως ποιητής των σαλονιών, πέρασε από τη φάση των ερωτικών και άλλων υπερβολών για να καταλήξει χωρίς να το θέλει, ο ηγέτης της "παρακμιακής σχολής" κάνοντας γνωστούς τους "καταραμένους ποιητές".Συνδέθηκε με τη σχολή του παρνασσισμού, χαρακτηρίζεται ως λυρικός ποιητής που σημάδεψε τη μετάβαση από το ρομαντισμό στο συμβολισμο και διακρίνεται για τo μουσικό αποτέλεσμα της γραφής του.

Ενα ποίημά του θα μοιραστούμε σήμερα με τίτλο:

"C'est l'extase-Είναι η έκσταση"

"Είναι η έκσταση η χαυνωτική

είναι η νάρκωση η ερωτική,

τοθρόισσμα ειν'όλο των δασών,

σαν απαλά τα σφίγγει η αύρα,

μες στα κλωνάρια είναι τα μαύρα

η χορωδία ανάερων φωνών.

Ω, δροσερό,λεπτό μυρμούρισμα

και των πουλιών γλυκλο νανούρισμα,"

πώς μοιάζει με της χλόης το λυγμό

καθώς ο αέρας τη ρυτιδώνει...

Νερό, θαρρείς, που αναστατωνει

πετράδια μ'ένα σύρσιμο ελαφρό.

Τούτο τοκλάμα το θλιμμένο,

παράπονο βαθιά πνιγμένο,

δεν είναι το μαράζι μας αυτο;

Δεν είναιη ψυχή μου κι η ψυχή σου

στο ταπεινό τοκράτημα του ίσου

που βγαίνει από το βράδυ το ζεστό;"

("Του έρωτα και της Αγάπης-Ποιήματα από τη Σαπφώ μέχρι το Ρεμπώ", εκδ. Μεταίχμιο, μτφ: Στρατής Πασχάλης, σελ. 117)



To παραπάνω ποίημα του τιμώμενου σήμερα Βερλαίν μελοποίησε ο Κλωντ Ντεμπισί.
Ειναι πρώτο στη σειρά ενός κύκλου τραγουδιών με ποιήματα του γάλλου ποιητη κι έχει τίτλο: "Ariettes oubliées-Ξεχασμένα Τραγούδια".

Γράφτηκε γύρω στο 1887 και αφιερώθηκε στην Mary Garden, φίλη του συνθέτη και φημισμένη τραγουδίστρια στα παρισινά σαλόνια της εποχής.

Ως γνωστόν, η ποίηση του Βερλαίν επηρέασε βαθιά τη μουσική του Ντεμπισί.
Κι οι δυο τους εμπνεύστηκαν από την λεπτότητα και την απόχρωση των μορφών, στοιχεία τα οποία έθεσαν ως βάση   για μια νέα μορφή στην προϋπάρχουσα τέχνη.

Claude Debussy: C'est l'extase langoureuse / Μονσερά Καμπαγιέ:

Η τελευταία από τις "Πέντε Βενετσιάνικες Μελωδίες" του Γκαμπριέλ Φωρέ βασίζεται στο ίδιο ποιητικό κείμενο του Βερλαίν, γι' αυτό παίρνει και τον ίδιο τίτλο: "C'est l'extase".

Μ'αυτό κλείνει ο κύκλος τραγουδιών, που αφιερώθηκε στη Βιναρέτα Σίνγκερ, πάτρονα των τεχνών και επιστήθια φίλη του Φωρέ, ο οποίος όπως έγραψε στη φίλη του "με αυτόν τον κύκλο εγκαινίαζε μια νέα μουσική φόρμα στο είδος της σουίτας".

Λεπτεπίλεπτες οι συνθέσεις, αντανακλούν ρομαντισμό, γλαφυρότητα, λυρισμό κι ευαισθησία και θυμίζουν τις ζωγραφικές περίφημες "fetes galantes".Το ερέθισμα και η έμπνευση για τον  κύκλο τραγουδιών δόθηκε στη γεν\μάτη ερωτισμό Βενετία, όταν ο συνθέτης προσκεκλημένος της Βιναρέτας, πέρασε στην ιταλική πόλη ολιγοήμερες διακοπές.

Gabriel Faure: "Cinq mélodies de Venise", Op. 58:
(Philippe Jaroussky)

Είναι ο Σαιν Σανς που το 1912 δίνει τη δική του εκδοχή για το ποίημα.
Ως τίτλο παίρνει τη φράση: "Le vent dans la plaine - Ο άνεμος στον κάμπο", που ο Πωλ Βερλαίν τοποθετεί ως προμετωπίδα στην έκδοση του ποιήματος.

Πρόκειται για το δίστιχο: 

"Le vent dans la plaine

Suspend son haleine

δηλαδή

Ο άνεμος στον κάμπο

Κρατάει την ανάσα του". 

Στο τραγούδι του Σαιν Σανς ακούγονται μόνο οι δυο στροφές του ποιήματος. Ο γάλλος συνθέτης επιλέγει να μην αναφερθεί στην τρίτη στροφή που παραπέμπει στην αναταραχή του ποιητή στην αγκαλιά του αγαπημένου του, Ρεμπώ.

Η σύνθεση ξεχωρίζει για το ατμοσφαιρικό ύφος της, που σκιαγραφείται από τις αρμονικές πολυπλοκότητες, χωρίς όμως να ακούγεται ξένη και εξεζητημένη.

Camille Saint-Saëns: Le vent dans la plaine:
(Philippe Jaroussky)

Κρητών λόγος: "Ερωτόκριτος", Κορνάρου

"Ερωτόκριτος και Αρετούσα", Θεόφιλος

"ΒΙΤΣΕΝΤΖΟΣ είν' ο ποιητής και στη γενιά ΚΟΡΝΑΡΟΣ,

που να βρεθή ακριμάτιστος, σα θα τον πάρη ο Χάρος.

Στη Στείαν εγεννήθηκε, στη Στείαν ενεθράφη, 

εκεί 'καμε κ' εκόπιασεν ετούτα που σας γράφει

Στο Kάστρον επαντρεύθηκε, σαν αρμηνεύγει η Φύση,

        το τέλος του έχει να γενεί, όπου ο Θεός ορίσει.  "

Τα παραπάνω είναι οι τελευταίοι στίχοι του "Ερωτόκριτου", όπου με αυτούς μάς παρουσιάζεται ο δημιουργός του, Βιτσέντζος Κορνάρος, αναφέροντας το βαφτιστικότου όνομα, το όνομα της οικογένειά του, τον τόπο που γεννήθηκε και κει όπου παντρεύτηκε.

Ο Κορνάρος γεννήθηκε σαν σήμερα 29 Μαρτίου 1553 και είναι ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους της κρητικής λογοτεχνίας.
Η έμμετρη μυθιστορία "Ερωτόκριτος" του Κορνάρου σε ιαμβικό 15σύλλαβο, θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα της ελληνικής λογοτεχνίας, στο οποίο στο οποίο η ορμή της νιότης και του ερωτικού πάθους συγκρούονται με τη φρόνηση.Υ
μνείται ο έρωτας δυο νέων, ο οποίος χρησιμεύει ως άξονας για να πλεχτούν εγκώμια στη φιλία, την ανδρεία, την τιμή και την αγάπη προς την πατρίδα...



Tου Κύκλου τα γυρίσματα, που ανεβοκατεβαίνουν,
και του Τροχού, που ώρες ψηλά κι ώρες στα βάθη πηαίνουν
και του Καιρού τα πράματα, που αναπαημό δεν έχουν,
μα στο Kαλό κ' εις το Kακό περιπατούν και τρέχουν
και των Αρμάτω' οι ταραχές, όχθρητες, και τα βάρη,           
του Έρωτος οι μπόρεσες και τση Φιλιάς η χάρη·
αυτάνα μ' εκινήσασι τη σήμερον ημέραν,
ν' αναθιβάλω και να πω τά κάμαν και τά φέραν
σ' μιά Κόρη κ' έναν ’γουρο, που μπερδευτήκα' ομάδι
σε μιά Φιλιάν αμάλαγη, με δίχως ασκημάδι.   

[...]

"Αφουκραστείτε, το λοιπόν, κι ας πιάνει οπού'χει γνώση,
για να κατέχει κι αλλουνού απόκριση να δώσει.
Στους περαζόμενους καιρούς, που οι Έλληνες ορίζαν,
κι οπού δεν είχε η Πίστη τως θεμελιωμένη ρίζαν,
τότες μιά Aγάπη μπιστική στον Kόσμο εφανερώθη,
κ' εγράφτη μέσα στην καρδιά, κι ουδεποτέ τση ελιώθη.
Kαι με Kαιρό σε δυό κορμιά ο Πόθος είχε μείνει,
και κάμωμα πολλά ακριβόν έτοιους καιρούς εγίνη..."


Ένα ρομάντζο αγνό πλάθει ο Κορνάρος, με περίσσεια ποιητικης πνοής, με  επική ζέση και λυρικό παλμό ως ένας ιπποτικός Όμηρος!

...το πρόσωπο εφανέρωσε, κ' ήλαμψε η ομορφιά του.

Kαι τ' όνομά του ως το'γραψε, στήν αγαπά ξανοίγει,        

        κ' εκείνη εγρίκα την καρδιάν, το πως πετά να φύγει.

Ήτρεμε αυτή στη μιά μερά, κ' εκείνος εις την άλλη,

        μα εχώνασι το κάρβουνο κ' οι δυό τως στην αθάλη.

[...]

Όση ώρα τον Pωτόκριτον εθώρει η Aρετούσα,

        τα σωθικά τση κ' η καρδιά το δρόσος εγρικούσα

Oρέγετο τα κάλλη του, παρηγοριά τσ' εδίδα',

        εχαίρετο, ελαφρώνετο στην πελελήν ολπίδα.

Mα σαν εμίσεψε από 'κεί, και πλιά δεν τον εθώρει,

        κιαμιάς λογής ανάπαψη δεν ηύρισκεν η Kόρη.

ΜΟΥΣΙΚΗ:

Τσέμπαλο, κοντραμπάσο, τσέλο, λαούτο και κρητική λύρα...
Πέντε όργανα από διαφορετικά μονοπάτια συγκλίνουν μουσικά, για να αποδώσουν αυτό το αριστούργημα σε μια μπαλάντα με έντονη θεατρικότητα, που εύκολα μεταλλάχθηκε αργότερα και σε όπερα και σε μπαλέτο.

Συνθέτης ο Νίκος Μαμαγκάκης, που μελοποιεί το έξοχο αφηγηματικό ποίημα με πρωταγωνιστές τον Ερωτόκριτο και την Αρετούσα.

Ο ίδιος ο συνθέτης αναφέρει σχετικά:

"Η μουσική μου δεν βασίζεται στο επαναληπτικό μοτίβο των 5/8, που έχει γεννήσει η αέναη εκφορά του δεκαπεντασύλλαβου του Ερωτόκριτου και που παίζεται και τραγουδιέται από τους παραδοσιακούς μουσικούς της Κρήτης. 
Είναι αμιγώς παραδοσιακό και δεν ανήκει σε επώνυμο δημιουργό.
Εγώ δανείστηκα μόνο το άρωμά του, δεν το έχω μεταχειριστεί ούτε μια φορά αυτούσια, αντίθετα έχω επινοήσει ένα πλήθος από νέα μοντέλα (παραλλαγές) πάνω στους δεκαπεντασύλλαβους στίχους.
Σ’ αυτή την εκδοχή που την θεωρώ και την πιο επιτυχή το έργο έχει ανανεωθεί εκ βάθρων. 
Ο Γ. Σεφέρης στα "Ημερολόγια του ʽ64" ονομάζει "όαση" μια Τετάρτη που άκουσε τον Ερωτόκριτο, για τρεις φωνές και πέντε όργανα και σε ένα μπιλιέτο που μου ʽστειλε μου λέει:
"Μαμαγκάκη, το έργο σου είναι γραμμένο με γνώση και με τρόπο".

(Νίκος Μαμαγκάκης)

Νίκος Μαμαγκάκης : "ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ, σουίτα για 5 όργανα":

Χωρίς λόγια, ένα τραγούδι για την Άνοιξη...

"Spring ή Apple Blossoms", του άγγλου  προραφαηλίτη (εποχής Μέντελσον),Τζων Έβερετ Μίλαι.
Ο καλλιτέχνης στήνει ένα ειδυλλιακό τοπίο, αν και στοχαστικής διάθεσης, που παραπέμπει  στο "fête champêtre"
(γλέντι της γης ή υπαίθρια ψυχαγωγία) των Tιτσιάνο και Τζορτζόνε.

"Άνοιξη

Μια φλογέρα πότε παίζει, 

πότε λίγο σταματά. 

Τα πουλάκια στον αέρα 

πέτονται παιχνιδιστά. 

Και τ'αηδόνι στη λαγγάδα 

ξαφαντώνει μια χαρά. 

Τί γαλάζιος ο ουρανός! 

Δες, να κι ο κορυδαλλός! 

Άντε, φτάνει η νέα Χρονιά. 

Να τής πούμε: "πέρνα, μπρος"! 

με τραγούδια και βιολιά.

Αγοράκι όλο γέλια 

και παιχνίδια ζωηρά. 

Κοριτσάκι μια σταλίτσα, 

όλο νάζια θηλυκά. 

Τί μαγεία των παιδιών  

κομπανία από κοντά: 

κικιρίκου ο πετεινός, 

σοβαρός, καμαρωτός.

Άντε, φτάνει η νέα Χρονιά. 

Να τής πούμε: "πέρνα, μπρος"! 

με τραγούδια και βιολιά..."

[Γουίλιαμ Μπλέηκ - "Τα τραγούδια της αθωότητας", μτφρ.Γ.Μπλάνας]

***

Τα "Tραγούδια χωρίς λόγια" του ΦΕΛΙΞ ΜΕΝΤΕΛΣΟΝ είναι πιανιστικές μινιατούρες ελεύθερης μορφής και αυτοσχεδιαστικού χαρακτήρα συγκεντρωμένες σε οκτώ βιβλία, το καθένα από τα οποία περιλαμβάνει  έξι συνθέσεις.
Το τελευταίο τραγούδι από τον πέμπτο τόμο, που ο Φέλιξ αφιέρωσε στην Κλάρα Σούμαν έχει τον τίτλο: "Camberwell green".
Eίναι εμπνευσμένο από την ομώνυμη, εξοχική περιοχή στα νότια του Λονδίνου, όπου διέμενε ο Μέντελσον κατά την περίοδο σύνθεσής του(1842).
Ήταν άνοιξη και η μελωδία του αναδύει την ηρεμία και τη γαλήνη της φύσης, που ανθοφορεμένη καλεί τους ανθρώπους να βγουν απ'τα σπίτια και να ξεχυθούν στις εξοχές.
Γι΄ αυτό και στη σύνθεση έχει δοθεί ο πρόσθετος τίτλος: "Spring song".



Προτείνω να ακούσουμε το "Spring Song" από τη Ginette Doyen, παιδί-θαύμα της εποχής της, της οποίας η ηχογράφηση στα "Τραγούδια χωρίς λόγια" του Μέντελσον πήρε διθυραμβικές κριτικές για την εκφραστικότητα και την απόδοση της παλέτας του συνθέτη.

Mendelssohn: "Song Without Words Op. 62-No. 6, Spring Song or Camberwell green" / Ginette Doyen:

Ο ΚΑΛΟΜΟΙΡΗΣ για το θάνατο του ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ-18 Μαρτίου 1936

"Προσωπογραφία Βενιζέλου", Γ. Γουναρόπουλου

"Ο προκείμενος νεκρός ήτο ένας αληθινός άνδρας, με θάρρος μεγάλο, με αυτοπεποίθησιν και δι' εαυτόν και δια τον λαόν, τον οποίον εκλήθη να κυβερνήση. Ίσως έκαμε πολλά σφάλματα, αλλά ποτέ δεν του επέλειψε το θάρρος, ποτέ δεν υπήρξε μοιρολάτρης, διότι ποτέ δεν περίμενε από την μοίραν να ιδή την χώραν του προηγμένην. Άλλά έθεσε εις την υπηρεσίαν της όλον το πυρ που είχε μέσα του, κάθε δύναμιν ψυχικήν και σωματικήν".

(Το επίγραμμα στον τάφο του  Βενιζέλου-λόγια τα οποία είχε απαγγείλει ο ίδιος ως επιτάφιό του στην Βουλή το 1932)

Ο Μανώλης Καλομοίρης, όπως όλοι γνωρίζουμε,  θαύμαζε τον Ελευθέριο Βενιζέλο, θεωρώντας τον ακρογωνιαίο λίθο της ευημερίας της Ελλάδας.

Ενα από τα έργα του που τού αφιέρωσε ήταν και η όπερά του "Ο Πρωτομάστορας", καθώς  ο συνθέτης  ονόμαζε τον έλληνα πολιτικό: "Πρωτοµάστορα της Μεγάλης Ελλάδας" , ο οποίος µαζί µε τον Κωστή Παλαµά στάθηκε "φάρος της πνευµατικής ζωής", όπως έλεγε ο Καλομοίρης.

Για την ημέρα θανάτου του Βενιζέλου υπάρχει η μαρτυρία:

"Το απόγευμα της 18ης Μαρτίου 1936, η γυναίκα του Καλομοίρη, Χαρίκλεια, βρήκε τον άνδρα της να γράφει μουσική στο πιάνο και τα μάτια του να τρέχουν δάκρυα. 
Τον ρώτησε γιατί έκλαιγε και εκείνος, συντετριμμένος, της απάντησε: "Μόλις πέθανε ο Βενιζέλος και προσπαθώ να γράψω ένα πένθιμο εμβατήριο για να θρηνήσω τον Πρωτομάστορα της Μεγάλης Ελλάδας".

Η παρτιτούρα που είχε μπροστά του ο Καλομοίρης ήταν από το "Συμφωνικό τρίπτυχο".

Το έργο κυριαρχείται από ηρωικά και λυρικά στοιχεία.

1. Ξεκινά με το "Πρελούδιο" με ελεγειακή διάθεση και επιρροές από την δημοτική παράδοση και τα  μοιρολόγια. Με πλούσια ενορχήστρωση και τα βασικά θέματα εκτελεσμένα από κόρνο και  φλάουτο, δημιουργείται βουκολική, αλλά μελαγχολική  ατμόσφαιρα.

2. Το "Ιντερλούδιο", που ακολουθεί  είναι ένα πένθιμο εμβατήριο με διάχυτο το ελληνικό στοιχείο, αργό και επιβλητικό και με επική διάθεση.

3. Το φινάλε, ένα "Ποστλούδιο" συνιστά ανασκόπηση των προηγουμένων θεμάτων με εναλλαγή του μεγαλειώδους και του πένθιμου,  επιστεγάζοντας με μνημειώδη διάθεση την ανάμνηση της Μεγάλης Ιδέας του Ελληνισμού(e-grammes.gr)

Μ. ΚΑΛΟΜΟΙΡΗΣ : "Συμφωνικό Τρίπτυχο-Finale", ΚOA-Βύρων Φιδετζής

Μουσικές εμπνεύσεις για τον "Άνθρωπο του Θεού"

"Aγιος Aλέξιος, ο Άνθρωπος του Θεού",
του Στέφανου Tζανκαρόλα (17ος αι.)

Σήμερα η Ορθόδοξη εκκλησία τιμά τη μνήμη του Αγίου Αλεξίου, που είναι γνωστός και ως ο "άνθρωπος του Θεού", καθώς εγκατέλειψε τα πλούτη και την αριστοκρατική καταγωγή του, ασκήτευσε , και εκτιμήθηκε για την αρετή του.
Γυρνώντας από τους Αγίους Τόπους στη Ρώμη, δεν αποκαλύφτηκε αλλά έζησε ως ζητιάνος αντιμετωπίζοντας περιφρόνηση, αδιαφορία και χλευασμό, μαζί με τους πειρασμούς του Σατανά.
Όταν κατάλαβε πως θα πεθάνει έγραψε τα πάντα σε ένα χαρτί που βρέθηκε με θεϊκή εντολή.
Επειδή, όταν πέθανε ο Αλέξιος  ακούστηκε ουράνια φωνή λέγοντας: "Ζητήσατε τον άνθρωπο του Θεού", ονομάστηκε "Άνθρωπος του Θεού" φανερώνοντας έτσι την Αγιότητά του.

Την  EΙΚΟΝΑ: "Aγιος Aλέξιος, ο Άνθρωπος του Θεού", έργο του Στέφανου Tζανκαρόλα, του 17ου αι. περιγράφει σε κείμενό του ο  ακαδημαϊκός Παν. Bοκοτόπουλος:

"Kύριο θέμα της εικόνας είναι η παράσταση του Aγίου Aλεξίου σε αμφίστροφη κινημένη στάση, ντυμένου με καφέ ανοιχτό ποδήρη χιτώνα και καστανέρυθρο ιμάτιο. O άγιος κρατά στο ένα χέρι μεγάλο σταυρό και στο άλλο ειλητάριο, με τα λόγια που απευθύνει στον Xριστό, ο οποίος επιφαίνεται σε σύννεφο: "γιατί να εγκαταλείψει κανείς, Σώτερ, γονέα, σύζυγον, οικίαν, όλη την περιουσία του; Γιατί να προσφέρει τον ίδιο του τον εαυτόν; Σταυρόν κρατώ"-(Καθημερινή)


Η πρώτη όπερα με θέμα τα διάφορα επεισόδια της ζωής του Αγίου γράφτηκε από τον ιταλό Stefano Landi το 1631, σε λιμπρέτο του μετέπειτα Πάπα Κλήμη Θ΄, που είχε διακριθεί και  ως λογοτέχνης.
O Landi αναθέτει το ρόλο του Αλέξιου σε φωνή καστράτο.

Aκούμε από τη 2η Πράξη την άρια "O morte gradita" με τον  Philippe Jaroussky:

"Aλέξιος, ο Άνθρωπος του Θεού", José Juárez
Museo Nacional de Arte-Μεξικό 

Σε διπλανό εικαστικό του 1653, ο José Juárez απεικονίζει τον άγιο Αλέξιο ανεβασμένο σε βάθρο κρατώντας μεγάλο Σταυρό στο ένα χέρι κι έναν ανθισμένο λευκό κρίνο, στο άλλο.

Γύρω του στο έδαφος υπάρχουν διάφορα αντικείμενα -μαλαματένια κοσμήματα, ένα σπαθί, χρυσά νομίσματα και πολύτιμα σκεύη- που υπαινίσσονται την κοσμική ζωή γεμάτη από πλούτη.
Όλα, αντικείμενα υλικής αξίας που ο Άγιος απέρριψε.

Στο πίσω πλάνο έχει απεικονίσει ένα αρχιτεκτονικό κτίσμα χωρισμένο σε άνω και κάτω επίπεδο, μια διαίρεση που χρησιμεύει ώστε να παρουσιάσει σκηνές από τη ζωη του Αγίου:
Επάνω την πλούσια ζωή στην πατρική του οικογένεια την οποία απαρνήθηκε και κάτω το νεκρό του σώμα.




Ένα ομότιτλο έργο "The Song of Alexis, Man of God, op 20" για χορωδία και ορχήστρα στον τύπο κοσμικής  καντάτας μάς παρουσιάζει ο Ρίμσκυ Κόρσακωφ το 1878. Ένα λεπτεπίλεπτο ηχητικά και κατανυκτικότατο χορωδιακό έργο, με το συνθέτη να μεταφράζει σε σύγχρονο ήχο τους ήχους μιας υμνωδίας, την οποία εμπλουτίζει χρωματικά, δημιουργώντας ένα νέο σύστημα αρμονικών μέσων, βασισμένο σε συνδυασμό της μιμητικής ανάπτυξης και του μελωδικού καλλωπισμού. Ένα φωνητικό αποτέλεσμα στα πρότυπα μιας φούγκας με πολυχρωμία, σαφήνεια, διαφάνεια.

Nωρίτερα, τo 1710, η φημισμένη στην εποχή της συνθέτιδα, Camilla de Rossi, γνωστή και ως συνθέτις "Romana-η Ρωμαία" δίνει ένα κατανυκτικότατο ορατόριο, στο οποίο σκιαγραφείται μουσικά η ενάρετη και φιλεύσπαχνη φύση του Αλέξιου, του "ανθρώπου του Θεού".

Camilla de Rossi: "Oratorio Sant'Alessio"

"BOLERO" : Ravel Vs Τoscanini

Μωρίς Ραβέλ, ο μεγαλοφυής!Ενας από τους πιο χαρισματικούς πρωτομάστορες της σύνθεσης και της ενορχήστρωσης.Ανήσυχος, ευαίσθητος, λάτρης των εθνικών στυλ και του εξωτισμού.Επαναστάτης κι αισθηματίας.

(Με αφορμή τα γενέθλια του ΡΑΒΕΛ σαν σήμερα 7 Μαρτίου 1875)

Πιο δημοφιλής του σύνθεση είναι το "Boléro" και ίσως  ένα από τα πιο γνωστά κομμάτια στην Ιστορία της μουσικής. Όπως για κάθε διασημότητα, έτσι και για το "Μπολέρο" έχουν γραφτεί και ακουστεί διάφορες ιστορίες.

Π.χ:

Θεωρείται ένα από τα πιο συχνά παιζόμενα  κομμάτια  κλασικής μουσικής και υπολογίζεται ότι εκτελείται κάθε 15 λεπτά, κάπου στον κόσμο!

Eπίσης κατέχει την 3η θέση προτίμησης των ακροατών μετά την "9th Symphony" του Μπετόβεν και το "In the Hall of the Mountain King" του Γκρηγκ.


Η ΔΙΑΜΑΧΗ για το tempo:

Ο Ραβέλ ήθελε ένα συγκεκριμένο τέμπο για το έργο του, το οποίο δεν ακολούθησε ο Αρτούρο Τοσκανίνι όταν κλήθηκε να το διευθύνει με την NBC.
Ο μέγας ιταλός μαέστρος σχεδόν το διπλασίασε σε ταχύτητα, κάτι που εκνεύρισε τον Ραβέλ τόσο, που  αρνήθηκε να σφίξει το χέρι του Τοσκανίνι. Ο δεύτερος του απάντησε πως η μουσική θα ήταν ανούσια αν δεν την εκτελούσε με τον τρόπο του..με τον Ραβελ να απαντά: "Τότε μην την ξαναπαίξετε!"

Εσείς αποφασίζετε φίλοι μου! Ακούστε και αποφανθείτε ποιον δικαίωσε η Ιστορία...


Λίγο έως πολύ οι περισσότεροι γνωρίζουμε τα σχετικά περί "Μπολερό".
Αξίζει όμως να διαβάσουμε πως τα αφηγείται στις σελίδες του βιβλίου του ο Ζαν Εσενόζ:

<<...Το επόμενο διάστημα ο Ραβέλ δεν έχει να κάνει κάτι που να τον συγκινεί. Έχει αρχίσει ν' ανησυχεί σφόδρα, όταν η Ίντα Ρουμπινστάιν τού προτείνει να ενορχηστρώσει κάποια κομμάτια από την "Ιβηρία" του Αλμπένιθ για ενα μπαλέτο που θα το χορέψει η ίδια. Η Ίντα είναι υπέροχη. Είναι αυτό το είδος γυναίκας που όταν βαριέται πάει στην Αφρική να κυνηγήσει λιοντάρια.. Που σου τηλεφωνεί μες στα μαύρα μεσάνυχτα από το Άμστερνταμ για να σου πει πως εκείνο το πρωί μες στο αεροπλάνο που την έφερνε απ' το Μπαλί είδε τον ήλιο ν' ανατέλλει κομψά πάνω στην Ακρόπολη... 
Η Ίντα είναι κάτισχνη, πανύψηλη, πανέμορφη, πάμπλουτη -δεν μπορείς να της αρνηθείς τίποτα. Ο Ραβέλ στρώνεται στη δουλειά. [...] Ο Νιν του επισημαίνει ότι το σχέδιο Αλμπένιθ παρουσιάζει ενδεχομένως κάποιο ζήτημα δικαιωμάτων, δεδομένου ότι κάποιος Αρμπός έχει ήδη ενορχηστρώσει κάποια κομμάτια. [...]
Έξω φρενών ο Ραβέλ, νεύρα και στεναχώρια, "όλοι αυτοί οι νόμοι είναι ηλίθιοι"... "Και τώρα τι να πω στην Ίντα; Θα γίνει  έξαλλη". [...] 

Στο μεταξύ ο χρόνος βιάζει. Χρειάζεται μια παρτιτούρα. "Έτσι θέλετε;" λέει ο Ραβέλ, θα τα βγάλω πέρα μόνος μου. Για μπαλέτο πρόκειται εξάλλου. Δεν χρειάζεται φόρμα, ούτε θεματική ανάπτυξη, ούτε καν μετατροπίες -μόνο ρυθμό και ενορχήστρωση" [...]
Στο Σεν-Ζαν ντε λιζ πρωί πρωί είναι έτοιμος να φύγει για την ακρογιαλιά φορώντας ένα μπουρνούζι χρυσαφί. Καθυστερεί λίγη ώρα στο πιάνο και με το ένα δάκτυλο παίζει ξανά και ξανά στα πλήκτρα μια φράση. 
"Δεν βρίσκεις οτι αυτό το θέμα έχει κάτι επίμονο;", ρωτά τον Σαμαζέιγ και μετά πάει για μπάνιο. Συνεχώς σκέφτεται τη φράση... λέει να την αξιοποιήσει επαναλαμβάνοντάς τη πολλές φορές, αφήνοντας την ορχήστρα να ανεβαίνει, κλιμαμώνοντάς τη. [...] 
Την πρώτη φορά που το κομμάτι χορεύεται, προβληματίζει λίγο, αλλά γνωρίζει επιτυχία. Μετά όμως όταν παρουσιάζεται σε συναυλία γνωρίζει θριαμβευτική επιτυχία. Αυτό το έργο που δεν είχε ελπίδα, αφήνει άναυδο όλο τον κόσμο.
Στο τέλος αυτή η επιτυχία αρχίζει να τον ανησυχεί. Το ότι ένα απαισιόδοξο σχέδιο γνωρίζει τόση δημοφιλία, σε σημείο ώστε να γίνει από τα πιο γνωστά ρεφρέν του κόσμου, είναι κάτι που γεννά ερωτήματα. 
Σε όσους αποτολμούν να τον ρωτήσουν ποιο από τα έργα του θεωρεί αριστούργημα του απαντά: "Το Μπολερό αλλά δυστυχώς είναι κενό μουσικής. Βέβαια, το ότι το περιφρονώ δεν σημαίνει ότι κι ο κόσμος πρέπει να το παίρνει ελαφρά κι ούτε να το παίζει με το τέμπο του."
[...]
Όταν ο Τοσκανίνι το διηύθυνε πιο γρήγορα, με δικούς του χρωματισμούς και accellerando, ο Ραβέλ πηγαίνει να τον δει όλο ψυχρότητα. 
Ο Τοσκανίνι σκύβει πάνω του επιμηκύνοντας κι άλλο το μακρύ του μούτρο ζαρώνοντας το αέτωμα που' χει για μέτωπο: 
"Μα εσείς δεν ξέρετε καλά καλά τη μουσική σας -τρέμουν τα μουστάκια του Τοσκανίνι- αυτός ήταν ο μόνος τρόπος να περάσει στο κοινό!"
Επιστρέφοντας σπίτι του, χωρίς να πει κουβέντα σε κανένα, ο Ραβέλ γράφει στον Τοσκανίνι. 
Κανείς δεν ξέρει τί του λέει σ αυτό το γράμμα..."

( Ραβέλ ", Ζαν Εσενόζ, μτφ.Αχ. Κυριακίδης εκδ Πόλις, σελ.59-66)


Εσείς αποφασίζετε φίλοι μου! Ακούστε και αποφανθείτε ποιον δικαίωσε η Ιστορία....!Αν και ίσως είναι καλύτερο να μην μετεχουμε της διαμάχης τους...!
Καθε ερμηνεία έχει την προσωπική σφραγίδα του μαέστρου και αντίληψη του καθενός.Διαφορετικά μιλούν στην κάθε ψυχή κι ας πρόκειται για ίδια σημάδια πάνω στο πεντάγραμμο...
Χωρίς διλήμματα λοιπόν και μόνο με προσδοκίες μεγάλων απολαύσεων, που μάς προσφέρει η Τέχνη, εύχομαι σε όλους καλό απόγευμα προσαρμοσμένο στο ιδανικό, για σας, τέμπο χαράς...

"Bolero": Toscanini - NBC Symphony Orchestra:

Ο Ravel διευθύνει το "BOLERO"(1930):