Thursday 5 December 2019

Mozart - Monet ή πώς η καλησπέρα βάφεται χρώματα απροσμέτρητου κάλλους...


Αποτέλεσμα εικόνας για self portrait claude monetWolfgang-amadeus-mozart 1.jpg
"Τίποτα, εκτός απ'την επιθυμία να ζωγραφίσει το θάνατό του.Τους τελευταίους μήνες της ζωής του, ο Μονέ ζωγράφισε "Νούφαρα", κάποια έμειναν ανολοκλήρωτα, όπως το "Ρέκβιεμ", η τελευταία σύνθεση του Μότσαρτ...Γρήγορες πινελιές με τη βούρτσα να κινείται άτσαλα, μια κούρσα ενάντια στο θανατο, την εξάντληση, τη χαμένη όραση..."

("Tρία μαύρα Νούφαρα", Μισέλ Μπισί, μτφ. Γούλα Κατερίνα, εκδ. Κέδρος)

***

Σαν σήμερα 5 Δεκέμβρη έφυγαν δυο μεγάλοι καλλιτέχνες.
Ένας μουσικός κι ένας ζωγράφος.
Το 1791 στη Βιέννη ο Βόλφγκαγκ.Α.Μότσαρτ και το 1926 ο ιμπρεσιονιστής, Κλωντ Μονέ.

 Ο Μότσαρτ υπήρξε το "παιδί θαύμα", ένα φαινόμενο της μουσικής, βιρτουόζος εκτελεστής, συνθέτης από πολύ μικρή ηλικία, με άψογο μουσικό αυτί και μνήμη!Ένας γνήσιος εκφραστής του ευρωπαϊκού διαφωτισμού!
Ο άλλος, ο γάλλος Κλωντ Μονέ, ήταν από τους βασικούς εκπροσώπους του ιμπρεσιονισμού, κινήματος που ο τίτλος του πίνακα του: "Impression, soleil levant" ενέπνευσε την χρήση του όρου...




Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Μονέ είχε αποτραβηχτεί στο ήρεμο Ζιβερνί, όπου ασχολείτο με την κηπουρική και την ζωγραφική. Φιλοτέχνησε μια σειρά με Νούφαρα, που ο ίδιος είχε προμηθευτεί τους σπόρους τους από την Αφρική και την Άπω Ανατολή. Η σειρά περιλαμβάνει 250 εικαστικά έργα.

Ο Μότσαρτ ως παιδί ήταν φιλάσθενος.Τον τελευταίο χρόνο της ζωής του ήταν φανερά καταπονημένος, είχε χάσει βάρος, υπέφερε από πυρετούς, εμετούς, ωχρότητα και πρήξιμο των άκρων...
Τελευταίο έργο του το μεγαλειώδες Ρέκβιεμ, που έμεινε ανολοκλήρωτο , καθώς τον πρόλαβε ο θάνατος...



Θυμίζουμε πως την παραγγελία για το Ρέκβιεμ δεν ήθελε να την δεχτεί ο Μότσαρτ γιατί αυτό του γεννούσε άσχημα προαισθήματα για το δικό του θάνατο.Τελικά, όμως λόγω της οικτρής οικονομικής του κατάστασης πείστηκε και πολλοί έγραψαν πως ο συνθέτης καταπιάστηκε με το Ρέκβιεμ όπως ο Ραφαήλ με τη Μεταμόρφωση, δίνοντας τον καλύτερο εαυτό του, αφού έγραφε ένα έργο, συμβολικά μιλώντας, για το δικό του θάνατο, τη δική του μεταμόρφωση!

Ο Μότσαρτ έβαλε όλη τη μαεστρία του στο φερόμενο στο νου του ως κύκνειο άσμα του, κάτι το οποίο επαληθεύτηκε!
Το Ρέκβιεμ έμεινε ημιτελές, αφού πρόλαβε ο θάνατος. Με εντολή της Κωνστάτζας, γυναίκας του Μότσαρτ το ολοκλήρωσε ο Συσμάγερ, του οποίου η μορφή εκτελείται, συνήθως σήμερα.

Δένοντας αυτά τα στοιχεία η συγγραφική φαντασία του Μισέλ Μπισί δίνει το αστυνομικό μυθιστόρημά του : "Τρία μαύρα νούφαρα", όπου και η μικρή αναφορά μου παραπάνω.
Ο γάλλος συγγραφέας παντρεύει τις τελευταίες καλλιτεχνικές εκφράσεις των δυο δημιουργών, τα "Νούφαρα ή Νυμφαίες" και το "Ρέκβιεμ".

Το ίδιο και μεις, στη μνήμη τους...

Στις φωτο βλέπετε τέσσερα από τα ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ του Μονέ της σειράς με τα "Νούφαρα" και ως μουσικό σχόλιο το "Lacrimosa" από το Μοτσάρτιο "Ρέκβιεμ"...


Mozart: "Requiem-Lacrimosa", Karl Bohm: 



Friday 29 November 2019

"Το δακτυλίδι του Πολυκράτη", η όπερα ενός δεκαεπτάχρονου...


Αποτέλεσμα εικόνας για korngold youngΟ Έριχ Kόρνγκολντ υπήρξε παιδί-θαύμα στο πιάνο, χαρακτηρισμός που τού αποδόθηκε από τον Γκ.Μάλερ, ενώ Ρ. Στράους και Τσεμλίνσκυ(δάσκαλός του στο πιάνο) εγκωμίασαν το πρώιμο ταλέντο του.
Έντεκα χρονών συνέθεσε την 1η Σονάτα του για πιάνο επεξεργαζόμενος ένα θέμα του δασκάλου του, με Μάλερ και Στράους να διατυπώνουν ένθερμα σχόλια για την πρωτότυπη αρμονική δομή, τις εναλλαγές δυναμικότητας και το κυρίαρχο, προσωπικό ύφος του νεαρού συνθέτη.
Δυο χρόνια αργότερα, γράφει τη 2η Σονάτα για πιάνο σε Μι μείζονα, αρκετά μεγάλης κλίμακας, δομημένη σε 4 μέρη και με τεράστιες δεξιοτεχνικές απαιτήσεις. Η σύνθεση προκάλεσε το ενδιαφέρον του Αρτουρ Σνάμπελ που εκθειάζοντας τη μoυσική ιδιοφυία του Κόρνγκoλντ εντάσσει το έργο του 13χρονoυ στο μόνιμο ρεπερτόριό του.

Ο Κόρνγκολντ ήταν μόλις δέκα χρονών όταν διάβασε το "Δακτυλίδι του Πολυκράτη", τη μπαλάντα του Φρήντριχ Σίλλερ, βασισμένη στο γνωστό μύθο που διέσωσε ο Ηρόδοτος και διασκευασμένη σε θεατρικό από τον Heinrich Teweles…
Μπορεί να ήταν μικρό παιδί, όμως είχε κατά νου να ασχοληθεί με το είδος της όπερας και η ιστορία αυτή τού έδινε μια πρώτης τάξεως ευκαιρία. Η μονόπρακτη όπερά του ολοκληρώθηκε τo 1914.

Αρχείο: Schiller Spiel zu Gedichten und Dramen Ring des Polykrates.jpg

"Σήμερα η τύχη σου είναι στα καλά της,
μα η τύχη παίζει, έχε το νου σου εσύ...[...]


Σε κρίνω - πώς αλλιώς; - ευτυχισμένον,
μα τρέμω αν θα μπορέσεις να σωθείς.
Οι θεοί φθονούν, κι αυτό ’ναι που φοβούμαι
ανόθευτη χαρά απ’ αυτούς στον κόσμο
ποτέ θνητός δεν έλαβε κανείς...[...]
Δεν ξέρω εγώ θνητό που να του δώσαν
τα δώρα τους οι ουράνιοι απλόχερα όλα
και να ’χει φτάσει σε καλά στερνά.
Οι θεοί αν αυτή τη χάρη δε σου κάνουν,
τη συμφορά προκάλεσέ την ο ίδιος.
Άκου με που σα φίλος σου μιλώ
κι απ’ τ’ αγαθά σου αυτό που το ’χεις πρώτο
και την καρδιά σου πιότερο σου ευφραίνει
πάρ’ το και ρίχ’ το ο ίδιος στο γιαλό...[...]

(αποσπάσματα από: "Το δαχτυλίδι του Πολυκράτη", Φρήντριχ Σίλλερ, βιβλίο Λογοτεχνίας Β΄ Λυκείου)



Με υλικό από την μπαλάντα του Σίλλερ, ο λιμπρετίστας διαμορφώνει και μεταφέρει την ιστορία στην σύγχρονη εποχή, με στοιχεία παρωδίας.
Ένας μουσικός, ο Βίλχελμ, καυχιέται για την τέλεια ζωή του, που ξεχειλίζει από ευτυχία. Είναι παντρεμένος με τη Λάουρα, μια νεαρή πανέμορφη γυναίκα που τον λατρεύει...έχει μόλις διοριστεί ως αρχιμουσικός στην ορχήστρα της πόλης και πρόσφατα κληρονόμησε την πλούσια θεία του!
Το μόνο μελανό σημείο πως ο παιδικός του φίλος, έχει εξαφανιστεί. Αν επέστρεφε, θα συμπλήρωνε ολοκληρωτικά την ευτυχία του!
Κάποια μέρα ο φίλος Βόγκελ εμφανίζεται, αλλά βλέποντας την τόσο καλά στημένη ζωή του Βίλχελμ, ζηλεύει…Ιδιαίτερα, φθονεί την αγάπη μεταξύ του ζευγαριού.
Συμβουλεύει τον Βίλχελμ πως -όπως αναφέρεται και στην μπαλάντα του Σίλλερ- πρέπει να θυσιάσει κάτι  για να μην προκαλέσει τη Μοίρα η τόση ευτυχία του…, καθώς οι αρχαίοι πίστευαν πως το "θείον" είναι φθονερό και οι θεοί δεν ανέχονται να έχουν οι άνθρωποι μια άδολη ευτυχία....
 Του προτείνει -λοιπόν- να προκαλέσει ο ίδιος μια "συμφορά" στον εαυτό του, στερώντας τον από κάτι που τού είναι αγαπητό, όπως να σκαλίσει το ερωτικό παρελθόν της συζύγου του, να φιλονικήσει μαζί της και να την χωρίσει...
Ο Βίλχελμ μπορεί να είναι αφελής, όμως η Λάουρα δεν πέφτει στην παγίδα του φθονερού Βόγκελ και πείθει το σύζυγό της πως αυτός που απαιτείται να "θυσιαστεί" είναι ο "φίλος", που προσπαθεί να καταστρέψει την ευτυχία τους και τελικά τον βγάζουν από τη ζωή τους.

Πρόκειται για ένα υπέροχο δείγμα όπερας μπούφα του νεαρού Κόρνγκολντ, που θαυμάστηκε από τον Ρίχαρντ Στράους για τα υψηλά καλλιτεχνικά της στοιχεία!

Προτείνω να ακούσουμε ένα ποτ-πουρί από τις δημοφιλέστερες άριες της όπερας μεταγραμμένες για πιάνο:

Der Ring des Polykrates, Op. 7. / piano:


Στο παρακάτω βίντεο η όπερα ολοκληρωμένη:
Erich Wolfgang Korngold: "Der Ring des Polykrates" 


Με την άνοδο του ναζιστικού καθεστώτος, ο Kόρνγκολντ εγκατέλειψε την Ευρώπη και μετανάστευσε στην Αμερική, όπου ασχολήθηκε με τη σύνθεση κινηματογραφικής μουσικής με τεράστια επιτυχία.
Θεωρείται ο πρώτος -επιτυχημένος διεθνώς- συνθέτης ταινιών στο Χόλυγουντ, θαυμάστηκε για τη μελωδική του ευρηματικότητα και είναι από τους πρώτους που ανύψωσε τη μουσική στον κινηματογράφο σε ουσιαστικό δευτεραγωνιστή.Τιμήθηκε δύο φορές με Όσκαρ για τις συνθέσεις του στις ταινίες: "The Adventures of Robin Hood" και "Anthony Adverse".
Αποτέλεσε πρότυπο του Ένιο Μορικόνε.

Ο Έριχ Βόλφγκανγκ Κόρνγκολντ πέθανε στα εξήντα του μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο σαν σήμερα 29 Νοεμβρίου του 1957 και είναι θαμμένος στο κοιμητήριο του Λος Άντζελες.
Το κείμενο αφιερώνεται στη μνήμη του...


Παλαιότερη δημοσίευση για τον Κόρνγκολντ μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Sunday 24 November 2019

Alfred Schnittke: "A Paganini for solo violin"


"Πορτρέτο Σνίτκε", Reginald Gray(1972)


Ένας από τους σημαντικότερους συνθέτες του 20ου αιώνα, γεννήθηκε σαν σήμερα, 24 Νοεμβρίου 1934. Ο Άλφρεντ Σνίτκε, με βαθιά επιρροή στην αβάντ γκαρντ αλλά και στη μουσική δωματίου, αφιέρωσε τη ζωή του στην προσπάθεια "να ενοποιήσει τη σοβαρή με την ελαφριά μουσική, ακόμη και αν χρειαστεί να σπάσει τον λαιμό του σε αυτή την απόπειρα".

Ανέπτυξε ένα προσωπικό ύφος που χαρακτηρίστηκε "πολυστιλιστικό", επέδρασε στο έργο του Σοστακόβιτς, συνέθεσε συμφωνίες, μουσική δωματίου, αλλά και κινηματογραφικά soundtracks. 

Σοβιετικός πολίτης γερμανικής καταγωγής, ο Alfred Schnittke, στην πατρίδα του κατηγορήθηκε για "μοντερνισμό" στον τρόπο γραφής του και υπέστη περιορισμούς και απαγορεύσεις, ενώ στην Ευρώπη και την Αμερική τα έργα του παίζονταν αποσπώντας ενθουσιώδη υποδοχή από το κοινό και διθυραμβικές κριτικές.

Η πολυστιλιστική και πολυρυθμική μουσική του είναι βαθιά ειλικρινής και δεν διστάζει να αγγίξει και να εμπλακεί με τα σκοτεινά και αγκάθινα συναισθήματα του πόνου και της απόγνωσης, αλλά και την ήρεμη θλίψη που κάποιες φορές οδηγεί στο κενό. Μέσα από τους ήχους του εκφράζονται οι υπαρξιακές αγωνίες του ανθρώπου, κατά στιγμές ωστόσο ανατρέπει αυτές τις αγωνίες με ήχους παιδικής αθωότητας, τρυφερότητας, φωτεινότητας, χιούμορ αλλά και ακινησίας.


Σήμερα, ημέρα των γενεθλίων του προτείνω να ακούσουμε τη σύνθεση του για σόλο βιολί : "Α Paganini". 

Eίναι σύνθεση του 1982 και η συμβολική αφιέρωση δηλώνει  την υφολογική αφετηρία, από την οποία αντλούνται τόσο εκτελεστικές τεχνικές όσο και μουσικά παραθέματα.  Βασίζεται χαλαρά στο γνωστό θέμα από το "Caprice Op. 1, No. 24 του Παγκανίνι".

Ι. Στην πρώτη ενότητα "Andante" γίνονται πειραματισμοί με μικροδιαστήματα πάνω από κρατημένους φθόγγους και τρίλλιες, ενώ προοδευτικά η ρυθμική κίνηση πυκνώνει καταλήγοντας σε μιαν υψηλή επίδειξη δεξιοτεχνίας. Στο σημείο αυτό κάνει την εμφάνισή της η "Cadenza I", στην οποία “σπαράγματα” από καπρίτσια του Paganini διακόπτονται από βίαιες συγχορδίες. 

ΙΙ. Η ακόλουθη δεύτερη βασική ενότητα "Andante" του κομματιού παρουσιάζει παρόμοια επιταχυνόμενη ρυθμική εξέλιξη με την πρώτη αλλά και επιπρόσθετες – χαρακτηριστικές της τεχνοτροπίας του Paganini – βιολιστικές τεχνικές· ως συνέχεια και κορύφωσή της, εξ άλλου, ακολουθεί η σύντομη "Cadenza II", όπου ο ήχος του βιολιού μετατοπίζεται πλέον προς την ύψιστη ηχητική περιοχή του και τελικά εξαφανίζεται στο άπειρο! 

ΙΙΙ. Το κομμάτι του Schnittke ολοκληρώνεται κυκλικά, με μιαν υπόμνηση της "στοχαστικής"  έναρξής του (που εμφανίζεται ωστόσο αποδεσμευμένη από το "ενεργητικό" στοιχείο της τρίλλιας), ενώ σε μιαν ύστατη καταληκτική χειρονομία η βαθύτερη χορδή του βιολιού ξεκουρδίζεται και ο ήχος σβήνει.


Alfred Schnittke - A Paganini for violin solo:






Πηγές: dimitria.thessaloniki.gr, stellasview.gr, users.uoa.gr- Ι.Φούλιας


Monday 18 November 2019

Καρλ Μαρία φον Βέμπερ: "Ευρυάνθη"

Γεννήθηκε σαν σήμερα, 18 Νοεμβρίου 1786 και θεωρείται ο δημιουργός της ρομαντικής γερμανικής όπερας και προάγγελος του Ρίχαρντ Βάγκνερ.

Ο Καρλ Μαρία Φον Βέμπερ, που τιμάμε σήμερα υπήρξε ένας θεατράνθρωπος, καθώς μεγάλωσε σε περιβάλλον  "θεατρικού μπουλουκιού". Η μητέρα του ήταν τραγουδίστρια και ο πατέρας του έπαιζε βιολί και ηγείτο ενός μικρού, επαρχιακού θεατρικού θιάσου, με αποτέλεσμα ο Βέμπερ να αποκτήσει εξαιρετική γνώση της σκηνής που αργότερα θα του φαινόταν εξαιρετικά χρήσιμη...Στοιχείο της ζωής του, που ταυτίζεται με αντίστοιχο του Βάγκνερ.

Λόγω της φύσης του επαγγέλματος της οικογένειας, τα ταξίδια ήταν συνεχή, όμως αυτό δεν εμπόδισε τον Καρλ Μαρία να μελετά μουσική και μάλιστα στην ηλικία των 11 ετών να θεωρείται  εξαιρετικός  βιρτουόζος του πιάνου.

Σπούδασε επίσης μονωδία και σύνθεση με τον αδερφό του Χάυντν, Μίχαελ, ο οποίος τον έφερε κοντά στο ρεύμα "Θύελλα και ορμή".

Το πρώτο έργο του ήταν μια σονάτα για πιάνο που παρουσίασε στα δώδεκα, ενώ  το πρώτο του μελόδραμα ανέβηκε όταν ο Βέμπερ ήταν δεκατεσσάρων ετών. 

Αναζητώντας τρόπους ώστε να δημιουργήσει μια λαϊκή-εθνική όπερα, ο Βέμπερ στράφηκε στην γερμανική λογοτεχνία και τους θρύλους της χώρας του.  

Αξιοποιεί κάθε στοιχείο που συλλέγει...Δραματικές - ερωτικές  ιστορίες,  φανταστικό στοιχείο, σύνδεση των στοιχείων της φύσης και τον κόσμο των υπεργήινων πνευμάτων με τα ανθρώπινα συναισθήματα. Προβάλλει την ιδέα της λύτρωσης, τις αντιθέσεις φωτός και σκότους, καθώς και σκηνές λαϊκών ομάδων που εκπροσωπούσαν και το επιζητούμενο λαϊκό πολιτισμικό αγαθό της γερμανικής παράδοσης.

Ο τρόπος έκφρασής του είναι άφθαστης ομορφιάς, διακρίνεται για τη μελωδικότητά του και εμφανίζει έναν πρωτόγνωρο πατριωτισμό, που με την πρωτοφανή δεινότητά του στην ενορχήστρωση  τον καθιστούν εθνική μορφή της Γερμανίας κι αποκτά ασύλληπτη φήμη και δόξα. 

Σήμερα θα ασχοληθούμε με τη δεύτερη κατά σειρά όπερά του, την "Ευρυάνθη".

Πρόκειται για ρομαντική όπερα, το  λιμπρέτο  της οποίας γραμμένο από την  γερμανίδα ποιήτρια και θεατρική συγγραφέα, Χελμίνα φον Τσέζι, βασίστηκε σε θρύλο  του 13ου αι. σχετικά με τον  ιππότη  Gerard και την ενάρετη πριγκίπισσα Eυρυάνθη, ανάμικτη με στοιχεία από έργα του Βοκκάκιου και του Σαίξπηρ.

Ο συνθέτης μουσικά κινείται στην παράδοση του ζίνγκσπιλ*, στο οποίο κατ΄ουσίαν αναμόρφωσε  τα μουσικοδραματουργικά στοιχεία του.

[*Ζίνγκσπιλ είναι είδος που  χαρακτηρίζεται από προφορικό διάλογο που εναλλάσσεται με μουσικά σύνολα, (τραγούδια, μπαλάντες, άριες), κωμικού ή ρομαντικού χαρακτήρα και συχνά περιλάμβανε φανταστικά πλάσματα ή στοιχεία μαγείας]


Καθώς παραπάνω αναφέραμε πως ο Βέμπερ θεωρείται προάγγελος του Βάγκνερ, θα πρέπει να επισημάνουμε πως στην  "Ευρυάνθη" του  βασίστηκε ο δεύτερος για τη σύνθεσή του: "Λόενγκριν". Συχνή είναι η χρήση του λάιτ-μοτίβ και από τον Βέμπερ , ενώ πολλοί μουσικολόγοι θεωρούν την Ευρυάνθη "ανώτερη" υφολογικά και μουσικά από τον αντίστοιχο Βαγκνερικό "Λόενγκριν".


Μουσικά η όπερα του Βέμπερ θεωρείται εξαιρετική, παρότι  το λιμπρέτο χαρακτηρίζεται αβαθές.


Η ΥΠΟΘΕΣΗ:

Οι δυο πρίγκιπες,  Aντολάρ και Λυσιάρτ, στοιχηματίζουν γα την αρετή της Ευρυάνθης, αρραβωνιαστικιάς του πρώτου.  Η Eγκλαντίνη, που είναι ερωτευμένη με τον Aντολάρ σχεδιάζει με τη βοήθεια του Λυσιάρτ να συκοφαντήσει την Ευρυάνθη. Γνωρίζει το μυστικό σχετικά με την αυτοκτονία της αδελφής του Aντολάρ, Έμμας η οποία  όταν έχασε στον πόλεμο τον αγαπημένο της, αυτοκτόνησε πίνοντας δηλητήριο που περιείχε το δαχτυλίδι της, με το οποίο έχει ταφεί.
Η ψυχή της δεν μπορεί να αναπαυτεί, εκτός αν  το δαχτυλίδι πλυθεί με τα δάκρυα ενός  αγνού κοριτσιού.  Οι δυο δολοπλόκοι εκμεταλλεύονται το μυστικό. Πηγαίνουν στον τάφο, παίρνουν το δακτυλίδι, που αποτελεί για τον  Aντολάρ πειστήριο πως η αγαπημένη του τον απάτησε...
Αποφασίζει να σκοτώσει την άπιστη Ευρυάνθη, όμως δεν έχει το κουράγιο...
Όταν αποκαλύπτεται η αλήθεια, οι δυο ερωτευμένοι νέοι πέφτουν ο ένας στην αγκαλιά του άλλου και συγχρόνως η ψυχή της Έμμας γαληνεύει, καθώς τα δάκρυα χαράς της Ευρυάνθης βρέχουν το δαχτυλίδι...


1. Η Ουβερτούρα, που δομείται πάνω σε θέματα της όπερας θεωρείται αριστούργημα και είναι το πλέον εκτελούμενο μέρος της σύνθεσης...

Weber: "Euryanthe - Overture" / Erich Kleiber:



2. Τη μουσική του Βέμπερ και συγκεκριμένα την "Ευρυάνθη" του θαύμαζε κι ο Βίκτωρ Ουγκώ...Μάλιστα, στους "Αθλίους" του αναφέρεται επαινετικά στην όπερα:

"...Ο Αγιάννης έφυγε, δίνοντας υπόσχεση πως θα επέστρεφε σε μερικές μέρες. Η Κοζέτ πέρασε τη νύχτα μόνη στο σαλόνι. Για να σπάσει τη μονοτονία, έκατσε στο πιάνο.Έπαιξε και τραγούδησε το χορωδιακό "Κυνηγοί περιπλανώνται στο δάσος" από την όπερα "Ευρυάνθη" του Βέμπερ, ίσως το ομορφότερο μουσικό μέρος που έχει συνθέσει!..."

(Βίκτωρ Ουγκό: "Οι Άθλιοι", σελ 799)

Weber: Euryanthe,  Hunters’ Chorus:



3. Ο Sigismond Thalberg υπήρξε συνθέτης και ένας από τους πιο διακεκριμένους βιρτουόζους πιανίστες του 19ου αι. ισαξιος των Σοπέν και Λιστ.
Συχνά έγραφε παραλλαγές πάνω σε θέματα αγαπημένων μελοδραμάτων. Έτσι, το 1828 και πάνω σε μοτίβα απο την "Ευρυάνθη" του Βέμπερ δημοσίευσε το έργο του "Op. 1", με τίτλο: "Fantaisie et Variations sur des différens Motifs de l'opéra Euryanthe", που θα ακούσουμε στην εκδοχή για πιάνο με 4 χερια:

Thalberg: "Fantasie et Variations sur Euryanthe de Weber" :

Για τον Βέμπερ μπορείτε να διαβάσετε και παλιότερο κείμενο εδώ.


Friday 15 November 2019

"Daniel Barenboim: η γνωριμία μου με τον Pierre Boulez"


[Για τα γενέθλια του Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ]

Η εικόνα ίσως περιέχει: 2 άτομα
Φωτο από: www.medici.tv/


Ήταν Απρίλης ή Μάης του '63 και είχα αποφασίσει πια πως θα πάω στη Γερμανία να παίξω με την Φιλαρμονική του Βερολίνου, όπως μού είχε προτείνει ο Φουρτβένγκλερ πριν χρόνια και οι γονείς μου είχαν αρνηθεί.Όμως όλα τα προγράμματα για την επόμενη σεζόν ήταν συμπληρωμένα. Υπήρχε μόνο ένα, στο οποίο δεν είχε εξαγγελθεί ακόμη ο σολίστας, ενταγμένο σε μια σειρά μουσικής του 20ου αι.
Ενας νεαρός γάλλος συνθέτης που τελευταία διηύθυνε κιόλας, ονόματι Πιερ Μπουλέζ, θα διηύθυνε το 1ο Κονσέρτο για πιάνο του Μπάρτοκ.

Bartók Béla 1927.jpg
-Μα, δεν εχω ακούσει ποτέ αυτό το κονσέρτο, τούς είπα...
-Αν θέλετε να παίξετε με τη Φιλαρμονική, μόνο αυτό υπάρχει, απάντησαν.

Βρήκα το έργο, το μελέτησα και πρέπει να πω πως το ΕΡΩΤΕΥΤΗΚΑ!!, παρόλο που μου φάνηκε -όπως και συνεχίζει να μού φαίνεται- διαβολεμένα δύσκολο!

Πρέπει να παραδεχτώ πως δεν είχα ακούσει το όνομα του Μπουλέζ νωρίτερα, κάτι που δεν αποτελεί ψόγο γι'αυτόν, αλλά για τη δική μου άγνοια.
Η συναυλία ήταν μια αξέχαστη εμπειρία!...

Αυτή ήταν η αρχή μιας πολύ στενής συνεργασίας , αλλά και μιας πολύ στενής  και σημαντικής για μένα προσωπικής και καλλιτεχνικής  φιλίας με τον Μπουλέζ που διαρκεί πάνω από σαράντα χρόνια...
Μια φιλία που ξεκίνησε με το δύσκολο κονσέρτο για πιάνο του Μπέλα Μπάρτοκ..."

(Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ, από μαρτυρίες του καταγεγραμμένες στο βιβλίο του: "Η μουσική κινεί το χρόνο", σελ. 145-146-147, δοσμένες με δικό μου, ελεύθερο τρόπο)


Nα θυμίσουμε πως κατά δήλωση του ίδιου του Μπάρτοκ  το 1ο κονσέρτο το συνέθεσε σε μια εποχή όπου μουσικά είχε μεταστραφεί από τον στον Μπαχ, συνδυαστικά με επιρροές από το κοντσέρτο για πιάνο του Στραβίνσκι. Λιτή μελωδική γραμμή, συνεκτική φόρμα με εμφανή τα στοιχεία εξπρεσιονισμού.


Bartok: "Piano concerto N.1, Mov.I" / Barenboim-Boulez:



Ακούμε το Κονσέρτο ολοκληρωμένο από τον εκπληκτικό Γκέζα Άντα, στον οποίον αναφέρεται και ο Μπαρενμπόιμ. Έναν πιανίστα εκπληκτικής τεχνικής και ανυπέρβλητης εκφραστικότητας που ερμηνευτικά διέπρεψε σε Μότσαρτ, Μπετόβεν, Σοπέν, αλλά και Μπραμς ή Μπάρτοκ, που όμως χάθηκε πρόωρα...


Géza Anda: Bartók - Piano Concerto No. 1:


Sunday 10 November 2019

Schiller - Verdi: "Οι Ληστές"



(με αφορμή τη γενέθλια επέτειο του γερμανού θεατρικού συγγραφέα, ποιητή-10 Νοέμβρη 1759)

Ο Φρίντριχ φον Σίλλερ συγκαταλέγεται ανάμεσα στους μεγαλύτερους ποιητές και δραματικούς συγγραφείς της Γερμανίας.

«Ο Σίλερ απαγγέλλοντας στους φίλους του τους «ΛΗΣΤΕΣ»(wiki)
Ήταν μόλις 22 ετών όταν έγραψε το έργο «Die Rauber-Οι Ληστές», το 1781, το οποίο προκάλεσε μια εθνική αίσθηση και έκανε τον Σίλερ ξαφνικά διάσημο! O Σίλλερ εκφράζει με πάθος τη διαμαρτυρία του κατά της εξουσίας και παρά το συμβιβαστικό τέλος, το έργο στην πορεία θεωρήθηκε μαχητικό και επαναστατικό.
Ευτύχησε να το δει να ανεβαίνει στη σκηνή του θεάτρου Μάνχαϊμ, το 1782, με μεγάλη επιτυχία. Το έργο θεωρήθηκε «καθρέφτης» του λογοτεχνικού κινήματος «Θύελλα και Ορμή» που αναπτύχθηκε στη Γερμανία στα μέσα του 18ου αιώνα.

Ο Σίλλερ δεν έγραψε μία κι έξω τους «Ληστές» του. Πριν το ολοκληρώσει σ' ένα ενιαίο σύνολο, δούλευε διάφορες σκηνές και μονολόγους, τους οποίους απήγγελε στους φίλους του κατά τους περιπάτους τους στα γύρω δάση.
Το 1780 έχει ολοκληρώσει το έργο έτοιμο για έκδοση.
"Θα δημιουργήσουμε ένα βιβλίο που θα κάνει τον δήμιο να το κάψει ολόκληρο", λέει στους φίλους του, όταν τους διαβάζει αποσπάσματα.
Όμως δεν είναι κανένας εκδότης πρόθυμος να το εκδώσει. Ετσι, δανείζεται 150 χρυσά νομίσματα και το εκδίδει ο ίδιος ανώνυμα τον Ιούνιο του 1781, σε 800 αντίτυπα.

«Ο Σίλερ απαγγέλλοντας στους φίλους του τους «ΛΗΣΤΕΣ»(wiki)
«…όποιος έθεσε σκοπό του να διώξει τη διαφθορά και να εκδικηθεί για τη θρησκεία, την ηθική και τους αστικούς νόμους τους εχθρούς τους, πρέπει να αποκαλύψει τη διαφθορά, γυμνή και αποκρουστική και να παρουσιάσει το κολοσσιαίο μέγεθός της μπροστά στα βλέμματα της ανθρωπότητας. Η διαφθορά ξετυλίγει εδώ όλο τον εσωτερικό της μηχανισμό. Για όποιον κατόρθωσε να αναπτύξει τη λογική του σε βάρος της καρδιάς του, γι΄αυτόν το ιερό δεν είναι πια ιερό- γι΄αυτόν δεν αξίζει τίποτα η ανθρωπότητα και η θεότητα- και οι δυο κόσμοι δεν αντιπροσωπεύουν τίποτα στα μάτια του. Προσπάθησα να κατασκευάσω ένα χαρακτηριστικό ζωντανό ομοίωμα ενός τέτοιου είδους παλιανθρώπου, να δείξω ολόκληρο το μηχανισμό της διαφθοράς του και να εξετάσω τη δύναμή του, με γνώμονα την αλήθεια» 

(Φ. Σίλερ, Απόσπασμα από τον τυπωμένο πρόλογο της πρώτης έκδοσης 1781).


Οι Ληστές  στηρίζονται σε αληθινά γεγονότα. Όταν ο Σίλλερ ήταν μικρός, μια περίφημη συμμορία ληστών δρούσε στην Βυρτεμβέργη. Ο αρχηγός τους, Karl Moor, ήταν ένας ευγενικής καταγωγής κακοποιός, που αποκληρώθηκε από ένα κακόβουλο αδελφό. Στόχος του ήταν να βοηθήσει τους τίμιους φτωχούς και να καταδιώξει τους άδικους πλούσιους. Όμως δεν μπορούσε να εμποδίσει τους συντρόφους του να πράττουν βιαιότητες. Καταδικάστηκε από τον νόμο, αντιστάθηκε με επιτυχία, όμως στο τέλος τον καταδίκασε η ίδια του η συνείδηση. Η τελευταία του πράξη ήταν μια πράξη αρετής, βοηθώντας έναν φτωχό κατάδικο.

Στο θεατρικό του Φ.Σίλλερ στηρίχτηκε ο Βέρντι για να συνθέσει την όπερα του «I Masnadieri-Οι Ληστές» για την περιοδεία του στη Βρετανία. Το λιμπρέτο έγραψε ο Αντρέα Μαφφέι και η τετράπρακτη όπερα είχε ενθουσιώδη υποδοχή στο Her Majesty's Theater  το 1847.
Τον πρωταγωνιστικό ρόλο της Αμαλίας είχε υποδυθεί η κορυφαία κολορατούρα της εποχής, Jenny Lind, το «αηδόνι της Σουηδίας», ενώ την παράσταση παρακολούθησαν οι φιλότεχνοι: βασίλισσα Βικτόρια και πρίγκιπας Αλβέρτος.

Ακούμε την επιβλητική όσο και έντονης δραματικότητας εισαγωγή:

Verdi: «I Masnadieri – Overture»


Ο Βέρντι εχοντας ισχυρό λογοτεχνικό θεμέλιο αποτυπώνει μοναδικά τις ιδέες και τα μηνύματα του επιφανούς εκπροσώπου του Διαφωτισμού, Σίλλερ, που τιμάμε σημερα!
Aγαπημένη μου είναι και η καβατίνα "O mio castel paterno", της Α΄πράξης οπου ο μάστορας συνθέτης στήνοντας την μελωδία πάνω στον κυλαριστό ρυθμό των 6/8 προσδίδει έντονη μουσικότητα στον ποιητικό λόγο:




O Σίλλερ στα έργα του ύμνησε πάντα ιδεώδη, όπως η Ελευθερία. Στους "Ληστές" κάνει συχνά αναφoρές στο πνεύμα των αρχαίων Αθηναίων, τη ρώμη και τη γενναιότητα των Σπαρτιατών, χρησιμοποιεί φράσεις από τον Πλούταρχο κλπ...
Ο Βέρντι καταφέρνει να σταθεί στο ύψος του συμβολιστικού λόγου, όπως στο ντουέτο(Aμαλίας-Κάρλο) της τελικής  πράξης:
"Οι αιώνες περνούν, μαραίνονται οι κόσμοι, μόνο η αγάπη παραμένει άφθαρτη στην ψυχή μας"!

Στο 1:56:26:


Οι «Ληστές» του Σίλερ είχαν εμπνεύσει λίγο νωρίτερα και την όπερα του S. Mercadante: «I briganti», που όμως δεν είχε και τόση επιτυχία στην παρουσίασή της.





Πηγές: Αρχείο ΕΡΤ, press.ert.gr/, politeianet.gr, repository.kallipos.gr

Sunday 3 November 2019

"TEATRO BELLINI", ταξίδι στην Κατάνια...

 





Χαρακτηρίστηκε ως "Βασιλιάς του μπελκάντο"!

Ο Βιντσέντζο Μπελλίνι γεννήθηκε σαν σήμερα 3 Νοέμβρη 1801 στην Κατάνια της Σικελίας και το έργο του διακρίνεται για την μελωδικότητα, το βαθύ συναίσθημα, το πάθος και το ρομαντισμό του!Ένας συνθέτης ελεγειακός, τρυφερός, με βαθειά αισθαντικότητα και μελαγχολική χάρη.

Είναι πολλά τα κτίσματα, τα γλυπτά, οι κηποι και οι προτομές στην πόλη που φέρουν το όνομα του "κύκνου της Κατάνια", όπως αποκαλούν οι ντόπιοι τον Βιντσέντζο Μπελίνι.

Όπως ήταν αναμενόμενο και η Όπερα της πόλης φέρει το όνομα "Μάσιμο Μπελίνι".

Βρίσκεται στο κέντρο μπροστά στην ομώνυμη πλατεία με το συντριβάνι κι εγκαινιάστηκε το 1890 με την όπερα "ΝΟΡΜΑ" του συνθέτη.

Πρόκειται για ένα αρχιτεκτονικό κομψοτέχνημα, όπως θα διαπιστωσετε απο τις φωτογραφίες μου.Ενα μουσικό ναό, που συγκαταλέγεται στα πέντε θέατρα με την καλύτερη ακουστική στον κόσμο!

Η πρόσοψη του σε νεο-μπαρόκ στυλ είναι εμπνευσμένη από την πρόσοψη της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης στη Βενετία, που άνωθεν της κεντρικής πύλης κοσμούν προτομές τριών διάσημων συνθετών από την Κατάνια : στο κέντρο φυσικά απεικονίζεται ο Βίντσενζο Μπελίνι , και δίπλα του οι Τζιοβάνι Πατσίνι και Πιέτρο Αντόνιο Κόπολα.

Χρυσοποίκιλτα μπαλκόνια και θεωρεία, εμφανής ο διακοσμητικός πλούτος και στο θόλο του θεάτρου ξεχωρίζουν περίτεχνες οροφογραφίες που φιλοτεχνήθηκαν από τον ζωγράφο Ερνέστο Μπελάντι:
Στο κέντρο:η "Αποθέωση του Μπελίνι" και περιμετρικά αλληγορικές αναπαραστάσεις των μεγάλων έργων του: La Norma, La sonnambula, I puritani και Il pirata.

Το 1951, για τον εορτασμό των 150 χρονων από τη γέννηση του Μπελίνι, η Μαρία Κάλλας τραγούδησε στο θέατρο αυτό τη "Νόρμα", επαναλαμβάνοντας την επιτυχία της και τις δυο επόμενες χρονιές..

Μάστορας ο Μπελλίνι, ιδιαίτερα στις άριές του, καταφέρνει μια απλή δομικά μελωδία να τη μεταμορφώνει σε παραληρηματικό σχήμα έκφρασης, γεμάτο πάθος!Κι αυτό είναι το ιδεώδες της τέχνης του ...Το να δίνει διάσταση ποιητική στη μουσική του δημιουργώντας μια συνταρακτική ατμόσφαιρα!


Σήμερα, ημέρα γενέθλιας επετείου του Μπελίνι, επιλέγω λοιπόν, Νόρμα, αλλά όχι την χιλιοακουσμένη "Casta Diva" αλλά το μικρό, συγκινητικό αριόζο "Teneri figli-Τρυφερά παιδάκια" από την 2η Πράξη:

"Τα τρυφερά παιδιά μου,
αυτά που μέχρι σήμερα ήταν η χαρά μου,
που το γέλιο τους έμοιαζε να καθρεφτίζει
τη συγγνώμη του ουρανού…
Και εγώ θα τα σκοτώσω;
Ποιο λοιπόν το εγκλημα;
Είναι του Παλλιόνε τα παιδιά, αυτό είναι το έγκλημα.
Ειναι νεκρά για μένα
ας πεθάνουν και για κείνον,
πόνος σαν το δικό του δεν θα υπάρξει ξανά.
Αχ! Όχι ! Είναι παιδιά μου!"


"Τeneri figli": /Μαρία Κάλλας:

Εχουμε ξαναγράψει πως μεγάλος θαυμαστής του μπελκάντο και κυρίως του Μπελίνι ήταν ο Φρ. Σοπέν. Ετσι, το παραπάνω αριόζο ενσωματώνει στην Étude Op. 25, No. 7 σε ντο δίεση ελ. , στην οποία μεγαλύτερη έμφαση δίνεται στην έκφραση και στον ήχο, παρά στην δεξιοτεχνία.

Chopin: Etude op. 25 no. 7 / Horowitz








Thursday 31 October 2019

"Μάθημα Μουσικής" με τα πινέλα και τις μπογιές του Βερμέερ...

Cropped version of Jan Vermeer van Delft 002.jpg

"Ο ήλιος έλαμπε εκείνο το κυριακάτικο πρωινό και δεν είχα να πάω πουθενά, κι έτσι βγήκα να κάνω μια βόλτα και να ρίξω μια ματιά. Μια γλυκύτατη πόλη, το Ντελφτ, με γέφυρες και ποταμάκια σε κάθε δρόμο.[...]
Το Ντελφτ παραμένει λίγο πολύ όπως ήταν τον 17ο αιώνα. Εκείνο το πρωί, οι πλακόστρωτοι δρόμοι και οι στενές του γέφυρες σκιάζονταν κάθε τόσο από περαστικά σύννεφα που το σχήμα τους θύμιζε γαλέρες έτσι όπως τα έσπρωχνε ο άνεμος της Βόρειας Θάλασσας, και το φως του ήλιου που αντανακλούσε στα κανάλια φώτιζε τις τούβλινες προσ
όψεις των σπιτιών. 
Οι μνήμες του 17ου αιώνα είναι παρούσες με έναν παράξενο τρόπο στις δύο μεγάλες εκκλησίες του Ντελφτ. Στη Μεγάλη Πλατεία της Αγοράς είναι η Νίουε Κερκ, και η Άουντε Κερκ, η Παλαιά Εκκλησία, στο κανάλι Άουντε Ντελφτ. Στην Παλαιά Εκκλησία έπεσα πάνω σε μια παλιά ταφόπλακα που έγραφε ωραία και λακωνικά: "ΓΙΟΧΑΝΕΣ ΒΕΡΜΕΕΡ-1632-1675".
Είχα βρεθεί μπροστά στα τελευταία ίχνη ενός καλλιτέχνη.Νάτος ξαφνικά μπροστά μου, περιμένοντας να τον προσέξω. Πώς ήταν δυνατόν να αρνηθώ να του υποβάλω σιωπηρά τα σέβη μου;"


(Απόσπασμα από το βιβλίο: "Το καπέλο του Βερμέερ" του Τίμοθυ Μπρουκ, μτφ:Ρηγ. Γεωργιάδου, σελ.12-13)

***

Πώς είναι δυνατόν να αρνηθούμε να  υποβάλουμε τα σέβη μας, φίλοι μου, μια και σήμερα γιορτάζουμε την  γενέθλια επέτειο του ολλανδού ζωγράφου, Γιοχάνες Βερμέερ;

Είναι ο αγαπημένος μου ζωγράφος και πολλάκις έχω θαυμάσει σε μουσεία του κόσμου, έργα του!
Με εντυπωσιάζει η εκπληκτική του δεξιοτεχνία! Τα θέματά του, απλά και καθημερινά δίνουν την αίσθηση αδιόρατης ηρεμίας...Οι μορφές και τα αντικείμενα του καμβά με τον πρωτοφανή τρόπο, που χειρίζεται το φως, σε βυθίζουν στον απύθμενο εσωτερικό σου κόσμο ν'ανακαλύψεις νέα συναισθήματα...
Aξιοσημείωτο είναι πως στους 13 από τους 36 γνωστούς πίνακες του Βερμέερ η μουσική είναι το κεντρικό θέμα και σ'αυτούς απεικονίζονται διάφορα μουσικά όργανα, μάλιστα σε μερικές περιπτώσεις με συμβολικό υπόβαθρο. Η συχνότητά τους δε, υποδηλώνει ότι κατείχαν σημαντική θέση στα ενδιαφέροντα του ζωγράφου, για τον οποίο δεν ξέρουμε αν έπαιζε κάποιο όργανο, σίγουρα όμως είχε τη δυνατότητα να επεξεργαστεί το λαούτο (έπαιζε η πεθερά του) αλλά και βιόλα ντα γκάμπα, φλάουτο με ράμφος, ή τσέλο, στο σπίτι του πάτρονα των τεχνών και φίλου του,  Pieter van Ruijven.
Φιλία, όμως λέγεται πως είχε και με τον ποιητή και συνθέτη Constantijn Huygens.Έτσι, σίγουρα θα επισκεπτόταν τη γειτονική Χάγη για να θαυμάσει τη σημαντική συλλογή του από μουσικά όργανα...

Από τους πίνακές του επιλέγω σήμερα εκείνον που προτιμώ περισσότερο:
"Μάθημα μουσικής".

Βερμέερ: Μάθημα Μουσικής
Ο ζωγράφος στήνει με τα πινέλα του μια μαγικής διάστασης και φορτισμένης ερωτικά, ατμόσφαιρα.
Σε πρώτο πλάνο, ένα τραπέζι στρωμένο με βαρύ ανατολίτικο χαλί και πάνω δίσκος με κανάτα.
Στο βάθος, ο δάσκαλος μουσικής και μια κοπέλα δίπλα στο βίρτζιναλ.
Στο καπάκι του πληκτροφόρου διακρίνεται η επιγραφή: "Μusica Letitia e cosmes-Medicina dollop", δηλαδή: "Η μουσική συνοδεύει  τη χαρά, γιατρικό για τον πόνο".

Αυτά τα λόγια ίσως είναι υπονοούμενο για τη σχέση των δυο ατόμων μιας και κείνος την κοιτά με βλέμμα θλιμμένο...
Πιθανόν μια απόρριψη από μέρους της, να προκαλεί τη μελαγχολία. Ένα τσέλο παρακολουθεί ξαπλωμένο στο πάτωμα...           
Στον καθρέφτη πάνω απ΄το όργανο αντικατοπτρίζεται το πρόσωπο της νέας και η άκρη του καβαλέτου του ζωγράφου,κάνοντας ,έτσι,αισθητή την παρουσία του,τονίζοντας την τρισδιάστατη απεικόνιση.
Απεικόνιση μιας σκηνής, φαινομενικά απλής, ήρεμης ίσως, όμως καλύπτει δεξιοτεχνικά κάποιο "ερωτικό" δράμα...

(To έργο ανήκει στην Ιδιωτική Συλλογή της Βασίλισσας της Βρετανίας, όμως είχα την τύχη να το θαυμάσω από κοντά το 2013, όταν εκτέθηκε στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου σε έκθεση με θέμα τον "Βερμέερ και τη Μουσική".
Τις εντυπώσεις μου από την έκθεση μπορείτε να διαβάσετε εδώ.)

Απολαμβάνουμε την "Αir de cour", σύνθεση του φίλου του Γ.Βερμέερ, Constantijn Huygens:



Friday 25 October 2019

"Στον Πάμπλο Πικάσο..."


Pablo picasso 1.jpg

Είναι ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους της τέχνης του 20ού αιώνα, ιδρυτής του κυβισμού και με σημαντική συνεισφορά στην εξέλιξη της μοντέρνας τέχνης.
Ο Ισπανός Πάμπλο Πικάσο γεννήθηκε σαν σήμερα 25 Οκτώβρη 1881 και δίνει την αφορμή της καλησπέρας.

Picasso: «Κιθάρα» από χαρτόνι, σπάγκο και σύρμα,
MOMA-Ν.Υόρκη


Η τέχνη του Πικάσο ήταν ποικιλόμορφη, άκρως εντυπωσιακή και συχνά με συμβολισμούς.

Ως καλλιτέχνης, επηρεάστηκε κι από τη μουσική, μια τέχνη που διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στην κουλτούρα της πατρίδας του, Ισπανίας.

Το βιολί, το κλαρίνο αλλά περισσότερο η κιθάρα είναι που συγκίνησε με τον ήχο και τη φόρμα της τον Πικάσο ώστε να ασχοληθεί μαζί της ιδιαίτερα.
Την απεικόνισε με διάφορες τεχνικές, γλυπτικής, εικαστικής ή σε κολάζ.

Επίσης προτιμήσεις έδειχνε στο κάντε χόντο και το φλαμένγκο, αλλά και σε νεωτεριστικές-πειραματικές συνθέσεις της avant-garde σκηνής.
Πολλά από τα εικαστικά του έργα απεικονίζουν όργανα, μουσικούς του δρόμου ή συνθέτες της εποχής του.




«Ένα πλήθος πορτρέτα
Το ένα είναι περιφρόνηση το άλλο κατάκτηση
Ένα άλλο νερό κάθαρο και παφλάζον
Ένα άλλο καμπάνα δροσιάς
Το πιο υπέροχο είναι ένα φάντασμα
Πάει στη γη και γοητεύει τους ομοίους του

Να τα πορτρέτα μιας φίλης
Που κρύβουν το γάλα του στήθους της
Κάτω από ένα ύφασμα εκθαμβωτικό
Απέναντι στο διάγραμμα του προσώπου της
Ένας φτωχούλης μικρός ήλιος τρέμει
Καθρέφτης τρυφερός

Καθρέφτης κάθε αλήθειας
Κάθε πρωινού παράθυρου
Για έναν αρχαίο και γαλάζιο χορό
Στην άκρη δυο αθώων ματιών
Πορτρέτα ευαίσθητα και γεμάτα εμπιστοσύνη
Ιδεατά ερωτευμένα»

(«Στον Πάμπλο Πικάσο», Paul Eluard, μτφ:Αν. Μελιδώνης/vakxikon.gr)

Το παραπάνω ποίημα είναι ένα από τα αρκετά που έγραψε ο Πωλ Ελυάρ για τον επιστήθιο φίλο του, Πάμπλο Πικάσο. Κι οι δυο τους υπήρξαν μέλη μια παρέας καλλιτεχνών-εκπροσώπων του σουρεαλισμού. 


Πικάσο και Πουλένκ (Pinterest)


Ο Φρανσίς Πουλένκ υπήρξε και αυτός φίλος της Παρισινής  avant-garde συντροφιάς.
Απ’όλους, έτρεφε ιδιαίτερη εκτίμηση και απεριόριστο θαυμασμό στο πρόσωπό του μεγάλου κυβιστή, Πικάσο!

Το 1948 ο Πουλένκ συνθέτει ένα κύκλο τραγουδιών για φωνή και πιάνο πάνω σε ποιήματα του Πωλ Ελυάρ για ζωγράφους.
Στήνει μια σύνθεση επτά μερών, όπου ο λυρισμός εναλλάσσεται  την ενέργεια και οι σκληρές μοντέρνες αρμονίες την γλυκύτητα.
Πωλ Ελυάρ και Πουλένκ «σκιαγραφούν» τις μορφές των:
Μαρκ Σαγκάλ, Χουάν Γκρι, Ζωρζ Μπαρκ, Πάουλ Κλέε, Ζουάν Μιρό, Ζακ Βιγιόν.

Όμως πρώτος στο επτάστιχο συνθετικό δημιούργημά του  παρουσιάζεται ο Πάμπλο Πικάσο.




"Pablo Picasso", Paul Eluard

Entoure ce citron de blanc d'œuf informe
Enrobe ce blanc d'œuf d'un azur souple et fin
La ligne droite et noire a beau venir de toi
L'aube est derrière ton tableau

Et les murs innombrables croulent
Derrière ton tableau et toi l'œil fixe
Comme un aveugle comme un fou
Tu dresses une haute épée dans le vide

Une main pourquoi pas une seconde main
Et pourquoi pas la bouche nue comme une plume
Pourquoi pas un sourire et pourquoi pas des larmes
Tout au bord de la toile où jouent les petits clous

Voici le jour d'autrui laisse aux ombres leur chance
Et d'un seul mouvement des paupières renonce
(στίχοι από: melodietreasury)


Με έντονες διαφωνίες και σκούρα απόχρωση, η πιανιστική σύνθεση του Πουλένκ ξετυλίγεται στη Ντο μείζονα.
Ο Πουλένκ ακολουθεί το ποιητικό κείμενο του Ελυάρ, συλλαμβάνει την ενέργεια του εξαιρετικά παραγωγικού Ισπανού εικαστικού καλλιτέχνη, τον οποίο θέτει σε βηματική και διαρκή ρυθμική κίνηση. Αργή αρχικά, ζωντανεύει στη συνέχεια και τέλος  καταλαγιάζει, προσδίδοντας στην μουσική έναν νοσταλγικό τόνο.

Francis Poulenc: «Le travail du peintre, Ν.1: Το Pablo Picasso»:





Wednesday 16 October 2019

"Τζεζουάλντο, o σκοτεινός ιππότης, ο δολοφόνος μαδριγαλιστής"

"Ο Ιππότης του σκότους, Gesualdo", Illustration by Pierre Mornet (newyorker.com)


Από τους σημαντικότερους συνθέτες μαδριγαλίων την εποχή της Αναγέννησης υπήρξε ο Κάρλο Τζεζουάλντο, πρίγκιπας από τη Νάπολη. Αρχικά, οι συνθέσεις του δεν είχαν την υπογραφή του, καθώς θεωρούνταν υποτιμητικό κάποιος αριστοκράτης να εκδίδει τα έργα του. Ξεχώρισε για την ιδιαίτερα εκφραστική και αρμονικά πειραματική μουσική του γλώσσα.
Έμεινε όμως στην Ιστορία σαν "ιππότης του σκότους", καθώς -όπως λένε- δολοφόνησε τη σύζυγο και τον εραστή της όταν τούς έπιασε επ' αυτοφόρω.
Ο απατημένος σύζυγος προβαίνει στο απονενοημένο  μια μέρα σαν τη σημερινή, στις 16 Οκτωβρίου 1590...
Πληροφοριακά, να πούμε πως για να αποφύγει σύρραξη με τους συγγενείς των θυμάτων, κατέφυγε στη Βενόζα, όπου αργότερα ξαναπαντρεύτηκε και έζησε εκεί ως τον θάνατό του.

Θυελλώδης η ζωή του, ίδια θύελλα επικρατούσε και στις μουσικές του ιδέες.
Τα μαδριγάλια του ήταν ασυνήθιστα, με πολλές -για την εποχή- διαφωνίες, φαίνεται να αγνοούσε εκουσίως τους κανόνες της αρμονίας χρησιμοποιώντας αλλοιωμένες συγχορδίες, απότομες χρωματικές μετατροπίες και γενικά  ακραίους πειραματισμούς που θυμίζουν δημιουργούς τους 20ου αιώνα.
Πολλοί υποστηρίζουν πως για να αντέξει ερινύες και τύψεις, θλίψη και πόνο από το τραγικό συμβάν κατέφυγε στην ποίηση και την μουσική, που χαρακτηρίζονται από άγρια, τολμηρά έως σκληρά για την εποχή, εκφραστικά μέσα.
Αποτέλεσμα εικόνας για carlo gesualdo
Ένα ποίημά του:

"Αν δεν κοιτώ, δεν πεθαίνω,
μην κοιτώντας, δεν ζω.
Κι αν είμαι νεκρός
ζωής δεν στερούμαι.
Ω θαύμα του έρωτα,
αλίμονο, παράξενη μοίρα,
που το να ζεις ζωή δεν θα ’ναι
και να πεθαίνεις θάνατος"

(μτφρ. Άννα Γρίβα, πηγή: apoikia.gr)

Αρκετοί είναι οι καλλιτέχνες οι οποίοι επηρεάστηκαν από τη μουσική του, μα κυρίως εμπνεύστηκαν από τη ζωή και τη διπλή δολοφονία που διέπραξε ο "σκοτεινός ιππότης".

Ανάμεσά τους και ο Ιγκόρ Στραβίνσκυ, που τον χαρακτήρισε "πρόδρομο της μουσικής πρωτοπορίας του 20ου αι." και τον θαύμασε για τον πλούτο της αρμονίας και την τεχνική της πολυφωνίας του.
Ο Στραβίνσκυ έλεγε πως "η αρμονία του Τζεζουάλντο ξεφυτρώνει από την πολυφωνική του γραφή, όπως ακριβώς μια περικοκλάδα από ένα καφασωτό".
("Conversations with Igor Stravinsky"-archive.org)


Προς τιμήν του, το 1960 ο ρώσος συνθέτης έγραψε το έργο: "Monumentum pro Gesualdo", όπου διασκεύασε 3 μαδριγάλια του σαν προσφορά σε "έναν από τους πιο  πρωτότυπους μουσικούς που γεννήθηκαν ποτέ στην τέχνη της Μουσικής"!

Πρόκειται για σύντομες κινήσεις για πιάνο και ορχήστρα που κάποια χρόνια αργότερα χορογραφήθηκαν από τον μόνιμο συνεργάτη του Στραβίνσκυ, Ζωρζ Μπαλανσίν, ο οποίος ανέθεσε το βασικό χορό σε ένα κύριο ζευγάρι που πλαισιώνεται υποστηρικτικά από άλλα έξι  ζευγάρια.

Igor Stravinsky: "Monumentum pro Gesualdo", Mov I, II, III:


"Monumentum Pro Gesualdo" / Ballet- Balanchine:




Saturday 12 October 2019

"Luciano Pavarotti, ο ερασιτέχνης ζωγράφος"

O Παβαρότι ποζάρει δίπλα στο εικαστικό του: "Πορτοφίνο"(φωτο από: radioclassique.fr)

Αν ζούσε, σημέρα θα συμπλήρωνε τα 84 χρόνια του.

Ο λόγος για τον "τενόρο των υψηλών ΝΤΟ", Λουτσιάνο Παβαρότι, αναμφίβολα από τις σπουδαιότερες φωνές αλλά και προσωπικότητες της παγκόσμιας μουσικής σκηνής!
Ήταν ο άνθρωπος που έφερε την όπερα κοντά στο ευρύτερο κοινό, εξοικειώνοντας τον κόσμο με τις οπερατικές μελωδίες.
Μια φωνή εξαιρετικών δυνατοτήτων, που έκανε αίσθηση από τη στιγμή που ήρθε στον κόσμο, με το πρώτο κλάμα του ως μωρό να εκπλήσσει τη μαία, που προφήτεψε:

"Τι ψηλή φωνή! Κάποια μέρα αυτός ο μικρούλης θα γίνει σίγουρα τενόρος!"

Ένα από τα ταλέντα του, που ασκούσε ερασιτεχνικά, και  που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι η Ζωγραφική.


"Κανάλι στη Βενετία"
(mutualart)

Αρεσκόταν στην απεικόνιση τοπίων κυρίως από την πατρίδα του, Ιταλία, με ζωηρά, φωτεινά χρώματα και τις εμπνεύσεις του να προέρχονται από τις έντονα πολύχρωμες συνθέσεις των Ανρί Ματίς και Μαρκ Σαγκάλ.

Αγαπούσε επίσης την φαινομενική απλότητα της νεκρής φύσης στα έργα του Τζόρτζιο Μοράντι...
Ετσι φιλοτέχνησε αρκετές νεκρές φύσεις με επίπεδα περιγράμματα, μοντέρνο μέσο για γεωμετρική οργάνωση του χώρου.
"Νεκρή φύση"
(findartinfo)

Ο αγαπημένος τενόρος είχε κάνει εκθέσεις στην Ιταλία και τη Νέα Υόρκη.





Σκέφτηκα να τον ακούσουμε στο ρόλο ενός ζωγράφου. 

Στην εμβληματικότατη όπερα "ΤΟΣΚΑ" του Πουτσίνι, ο ζωγράφος Μάριο Καβαραντόσσι είναι ο εραστής της διάσημης πριμαντόνας πρωταγωνίστριας, Τόσκα.

Στην 1η πράξη που διαδραματίζεται μέσα σε παρεκκλήσι, ο ζωγράφος φιλοτεχνεί το πορτραίτο της "ξανθής" Μαρίας Μαγδαληνής  παραλληλίζοντάς τη σε κάλλος με την μελαχροινή αγαπημένη του, Φλόρια Τόσκα...

Ο Καραβαντόσι υμνεί την αρμονία του -γεμάτου ομορφιές- κόσμου και της αγάπης, στην αριστουργηματική ρομάντζα: "Recondita armonia-Kρυφή Αρμονία":

"Κρυφή αρμονία 
ανόμοιων καλλονών!
Μελαχροινή η Φλόρια, 
η φλογερή μου αγαπημένη!
και συ ομορφιά άγνωστη, 
που στεφανώνουν ξανθά μαλλιά το πρόσωπό σου
το γαλανό έχει η θωριά σου εσένα,
όμως η Τόσκα έχει ολόμαυρα τα μάτια!
Η Τέχνη στο μυστήριό της
διάφορες μπλέκει ομορφιές.
Ομως εγω, καθώς εκείνη ζωγραφίζω
η σκέψη μου, αχ!η μοναδική μου σκέψη είσ'εσύ!
Τόσκα, είσ'εσύ!!"


Puccini: "Tosca-Recondita Armonia", Luciano Pavarotti :


Friday 11 October 2019

Μπρούκνερ: Το "Te Deum" είναι το καμάρι της ζωής μου...

 

[Στη μνήμη του Άντον Μπρούκνερ που πέρασε στην αιωνιότητα σαν σήμερα, 11 Οκτωβρίου 1896]


Ο Μπρούκνερ υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες της ρομαντικής περιόδου, που αναλυτές, μαέστροι και ερμηνευτές περιγράφουν τη μουσική του  ως "μεγαλειώδη, ανεπιτήδευτη, αμετακίνητη και μεγαλοπρεπή"!

Εκτός από εξαιρετικός συμφωνιστής, υπήρξε επίσης μέγας συνθέτης εκκλησιαστικής μουσικής (μην ξεχνάμε την μεγαλειώδη  φήμη του και ως οργανίστας).

"Όταν ο καλός Θεός με καλέσει κοντά του και με ρωτήσει τί έκανα με τα ταλέντα που με προίκισε, θα του δείξω την παρτιτούρα από το "Te Deum" και θα φανεί ελεήμων στην κρίση του".

Αυτά τα λόγια ανήκουν στον  Μπρούκνερ για την μεγαλειώδη  θρησκευτική σύνθεση του "Τe Deum"* την οποία χαρακτήριζε το "καμάρι της ζωής του"!
Ο χαρακτηρισμός ενισχύεται αν συνδυαστικά αναλογιστούμε το σπουδαίο ρόλο που έπαιζε η θρησκεία στη ζωή του  αυστριακού συνθέτη και οργανίστα! 

H σύνθεση του θρησκευτικού έργου, που θεωρείται η κορωνίδα του Μπρούκνερ,  η  κορύφωση της  καλλιτεχνικής του εξέλιξης, άρχισε το 1881 κι ολοκληρώθηκε μετά από τρία χρόνια. 


Ο συνθέτης χωρίζει το κείμενο σε πέντε ενότητες σε αναλογία με τη συμφωνία της εποχής, δίνοντας του κυκλική μορφή.
Ακολουθώντας στυλ  δυναμικό και διαυγές θέτει την κλίμακα Ντο μείζων ως σύμβολο Πίστης και την παρουσιάζει κυρίαρχη σε όλο το έργο παρόλες τις αρμονικές αποκλίσεις και μετατροπίες.

Τα μέρη(που εκτελούνται χωρίς ενδιάμεσες παύσεις:

  • Te Deum laudamus
  • Te ergo quaesumus
  • Aeterna fac cum sanctis tuis 
  • Salvum fac populum tuum
  • In te, Domine, speravi

Στο 1ο μέρος παρουσιάζεται με μεταμορφώσεις το βασικό θέμα στη Ντο μείζονα, που επικρατεί καθόλη τη διάρκειά του.

Στο 2ο η αγαλλιαστική, ήρεμη μελωδία των φωνών πλαισιώνεται συνοδευτικά από το γεμάτο λυρισμό σόλο βιολί. 

Το 3ο χορωδιακό μέρος έχει πιο δυναμικό ύφος.

Στο 4ο, σολίστες και χορωδία επαναλαμβάνουν ανεπτυγμένο το β' μέρος σε πιο γρήγορο ρυθμό κι ολοκληρώνεται με επαναφορά του βασικού μοτίβου στη Ντο 

και 

Το 5ο και τελευταίο μέρος ξεκινά με μια  λυρική εισαγωγή των σολίστ που οδηγεί στη δυναμική φούγκα της χορωδίας. Ο Μπρούκνερ πετυχαίνει την κορύφωση σε μια μυστικιστικής απόχρωσης συγχορδία δεσπόζουσας και ολοκληρώνει το έργο με μια λαμπρή coda:

"Κύριε, ελπίζουμε σε Σένα!Μη μας καταδικάσεις στην αιωνιότητα..."

Το "Te Deum" είναι αποτέλεσμα της βαθύτατης πίστης του Μπρούκνερ και φέρει την τυπική αφιέρωση: "στον αγαπητό μου Κύριο".
Ο Γκούσταβ Μάλερ εντυπωσιασμένος από τη σύνθεση, σημείωσε ως σχόλιο στην παρτιτούρα:
"για Αγγελικές γλώσσες, Αναζητητές του Θεού, τυραννισμένες καρδιές και ψυχές εξαγνισμένες απ'τη φλόγα".


*Θυμίζουμε πως το  "Te Deum-Eσένα, το Θεό"  είναι δοξαστικός ύμνος της Δυτικής εκκλησίας, αφιερωμένος στο Θεό και προορισμένος να ψάλλεται μετά από στρατιωτικές νίκες, κατά τη στέψη μοναρχών και άλλες παρόμοιες περιστάσεις. Το κείμενο ανάγεται στον 5ο αι. και αποδίδεται κατά παράδοση στον Άγιο Αμβρόσιο.
Πολλοί είναι οι συνθέτες που τον μελοποίησαν , όπως Παλεστρίνα, Πέρσελ, Μότσαρτ, Βέρντι,Μπερλιόζ, Σαρπαντιέ(Ύμνος Γιουροβίζιον) κ.α..


A. Bruckner: "Te Deum" / Karajan":


Για τον Μπρούκνερ μπορείτε να διαβάσετε και εδώ.