(στη μνήμη του Σαρλ Μπωντλαίρ που έφυγε σαν σήμερα, 31 Αυγούστου 1867)
Όταν το 1889 ρώτησαν τον Κλωντ Ντεμπισί:
-Ποιο είναι το αγαπημένο σας χρώμα; -Το βιολετί... -Αγαπημένο σας φαγητό και ποτό; -Η ρώσικη κουζίνα και ο καφές.. -Συγγραφείς που αγαπάτε και διαβάζετε; -Ο Φλωμπέρ και ο Πόε -...και ποιητες; -Ο Μπωντλαίρ...
"Βραδινή αρμονία"
Νάτοι, ξανάρθαν οι καιροί που στο κλαδί ανοιγμένο,
τ᾿ άνθος τρεμίζει, αχνοβολά σα θυμιατήρι
τα μύρα κι οι ήχοι, που η πνοή του απόβραδου έχει σπείρει,
κυλάν σε βαλς μελάγχολο, τρελό και λαγγεμμένο!
Τ᾿ άνθος τρεμίζει, αχνοβολά σα θυμιατήρι
και το βιολί, σα μια καρδιὰ που θλίβουν, δονισμένο,
ξεσπά σε βαλς μελάγχολο, τρελό και λαγγεμμένο!
κι ώρια έχει θλίψη ο ουρανὸς σα μέγα θυσιαστήρι.
Ξεσπάει το βιολὶ ως καρδιὰ που θλίβουν, δονισμένα
καρδιὰ όλο αγάπη που μισεί το μαύρο κοιμητήρι!
ώρια έχει θλίψη ο ουρανός σα μέγα θυσιαστήρι
κι ο ήλιος μες το αίμα του, πνίγηκε, το πηγμένο…
Καρδιά όλο αγάπη που μισεί το μαύρο κοιμητήρι,
ζει μόνο απ᾿ το παρελθόν, ρημάδι φωτισμένο
ο ήλιος μες το αίμα του, πνίγηκε, το πηγμένο …
Μέσα μου ως άγιο, η μνήμη σου, λάμπει δισκοποτήρι! (από: peri-grafis)
Ο αγαπημένος Μπωντλαίρ ακολουθεί μια ασυνήθιστη δομή σε αυτό το ποίημα. Παρατηρείστε πως ο ποιητής επαναλαμβάνει τον τελευταίο στίχο κάθε τετράστιχου ως τρίτο του επόμενου.
1. Το ποίημα του Μπωντλαίρ: "Βραδινή Αρμονία" το βρίσκουμε μελοποιημένο στη συλλογή του Ντεμπισί: "Cinq poèmes de Baudelaire", ένα κύκλο τραγουδιών, όπου χαρακτηρίζεται από καινοτόμες και πρωτοποριακές αρμονίες, που αποκαλύπτουν Βαγκνερικές επιρροές.
Debussy - Baudelaire" "Harmonie du soir":
2. Ο Ντεμπισί θαύμαζε τον ποιητικό λόγο του Μπωντλαίρ και τού άρεσε να αποσυμβολίζει φράσεις του ποιητή. Έτσι από τη φράση του ίδιου ποιήματος: "Les sons et les parfums tournent dans l'air du soir - Τα μύρα κι οι ήχοι, που η πνοὴ του απόβραδου εχει σπείρει", τιτλοφορεί το 4o Πρελούδιό του από το Πρώτο Βιβλίο Πρελουδίων.
Θυμίζουμε πως τα "Πρελούδια" του Ντεμπισί είναι μια συλλογή σε 2 βιβλία από 24 κομμάτια για σόλο πιάνο, σε ελεύθερη μορφή, αντίθετα δηλαδή από τα αυστηρά πρότυπα των Πρελουδίων του Μπαχ.
Κάθε πρελούδιο έχει και έναν ευφάνταστα απρόσμενο τίτλο, έναν λεκτικό οδηγό για τον ερμηνευτή, που όμως δεν έχει σκοπό να φυλακίσει την εκφραστικότητά του, γι'αυτό και αναγράφεται από το συνθέτη στο τέλος της παρτιτούρας, κάτι σαν προσωπική ανάμνηση, σαν ομιχλώδες αναθύμημα, χωρίς να επηρεάζει τον ερμηνευτή εκ των προτέρων, επιτρέποντάς του να εμβαθύνει εκείνος στα σημεία που αγγίζουν την ψυχή του περισσότερο και να δώσει προσωπικές αποχρώσεις στην ερμηνεία του.
Debussy: Preludes, Book 1, IV: "Les sons et les parfums tournent" / Michelangeli:
3. Ο Λεο Φερέ, μάς δίνει ένα "βαλς μελάγχολο" με τα ηχοχρώματα του ακορντεόν να κυριαρχούν...
Leo Ferre - Charles Baudelaire" "Harmonie du soir":
Αξίζει να αναφερθεί πως ο ζωγράφος μας, Γιάννης Σταύρου με έμπνευση τη φράση του δεύτερου 4στιχου του παραπάνω ποιήματος: "..κι ώρια έχει θλίψη ο ουρανός σα μέγα θυσιαστήρι" εμπνέεται την ελαιογραφία του: "Λιμάνι Θεσσαλονίκης":
"Mozart and Linley in Florence 1770", ανωνύμου(λεπτομέρεια) (Ο Λίνλεϋ παίζει βιολί και ο Μότσαρτ τον συνοδεύει στο τσέμπαλο)
"Ήταν μια πραγματική ιδιοφυΐα!Αν είχε ζήσει, είμαι σίγουρος πως θα εξελισσόταν σ'ένα απ' τα πιο αστραφτερά διαμάντια του μουσικού στέμματος".
Η παραπάνω φράση ανήκει στον Αμαντέους Μότσαρτ και λέχθηκε για τον Τόμας Λίνλεϋ.
Τον συνομίληκό του βρετανό μουσικό, που πνίγηκε πέφτοντας από τη βάρκα του σε ηλικία μόλις 22 χρόνων...
Το καλοκαίρι του 1778 ο Λίνλεϋ με τις αδελφές του επισκέφτηκαν το κάστρο του Δούκα στο Λίνκολνσάιρ. Στις 5 Αυγούστου πήγαν βαρκάδα στη λίμνη, όταν απρόσμενα ο καιρός χάλασε και ο δυνατός άνεμος αναποδογύρισε τη βάρκα του. Ο Λίνλευ έπεσε στο νερό, απ'όπου ανασύρθηκε νεκρός...
Θάφτηκε στις 11 Αυγούστου, οπότε η τοπική εφημερίδα κατέγραψε το τραγικό γεγονός:
"Την περασμένη Τετάρτη ο Tόμας Λίνλεϋ...[...]έπεσε και πνίγηκε στη λίμνη που ανήκει στον Θεοφιλέστατο Δούκα του Aνκαστερ ...[...] ..κάθε προσπάθεια που καταβλήθηκε για να τον επαναφέρει στη ζωή αποδείχτηκε αναποτελεσματική. Τραγική η κατάληξη για έναν νεαρό, τόσο ταλαντούχο! Η απώλειά του στερεί από την τέχνη της μουσικής ένα από τα πολυτιμότερα μέλη της".
Ο Λίνλευ με την μεγαλύτερη αδερφή του, Ελίζαμπεθ-Ανν
Ο Λίνλευ ήταν παιδί-θαύμα της εποχής του, βιρτουόζος εκτελεστής στο τσέμπαλο και το βιολί και πολλά υποσχόμενος συνθέτης.
Είχε γεννηθεί στο Μπαθ το 1756, την ίδια χρονιά με τον Μότσαρτ. Οι επιδόσεις του εντυπωσιακότατες, εφάμιλλες του Αμαντέους γι' αυτό πολλοί τον αποκάλεσαν : "Βρετανό Μότσαρτ".
Οι ζωές τους παραλληλίζονται...
Η οικογενειακή τους κατάσταση, κοινή...Γεννημένοι και οι δυο σε μια μουσική οικογένεια. Ο πατέρας του Λίνλεϋ ήταν -όπως και ο Λεοπόλδος Μότσαρτ- μουσικός και ο πρώτος δάσκαλος του γιου του. Και τα δυο αγόρια υπήρξαν παιδιά-θαύματα. Οι αδερφές του Λίνλεϋ επίσης, ήταν εξίσου ταλαντούχες στο τραγούδι και την εκτέλεση οργάνων, όπως και η αδερφή του Μότσαρτ, Νάνερλ. Ο Λίνλεϋ με τις αδερφές του έδιναν θεατρικές παραστάσεις και από κοινού συναυλίες... Ρεσιτάλ, που παραπέμπουν στις εμφανίσεις Αμαντέους - Νάνερλ...
Τα δυο παιδιά (Μότσαρτ και Λίνλεϋ) είχαν συναντηθεί δεκατετράχρονα στη Φλωρεντία, στο σπίτι του Πιέτρο Ναρντίνι, όπου ο Λίνλεϋ είχε μεταβεί για να μαθητεύσει δίπλα στον διάσημο ιταλό βιολιστή. Ο Ναρντίνι ήταν φίλος του Λεοπόλδου Μότσαρτ. Έτσι οι συνομήλικοι νέοι με τα κοινά ενδιαφέροντα βρήκαν ευκαιρία να ανταλλάξουν ιδέες και απόψεις περί μουσικής. Χαρακτηρίστηκαν δε, από όσους άκουσαν τις εκτελέσεις τους ως "στυλοβάτες του μέλλοντος της μουσικής στην Ευρώπη".
Ο Λεοπόλδος αναφέρει σε επιστολή στη σύζυγό του:
"Wolfgang Amadeus Mozart and Thomas Linley in Florence", ανωνύμου
"Στη Φλωρεντία συναντήσαμε έναν νεαρό Άγγλο μαθητή του Ναρντίνι. Αυτό το αγόρι παίζει τόσο όμορφα!Έχει το ύψος και την ηλικία του Βόλφγκανγκ...Τα δύο αγόρια συμπάθησαν αμέσως το ένα το άλλο και όλο το βράδυ αγκαλιάζονταν.. Την επόμενη μέρα, ο μικρός γοητευτικός άγγλος έφερε το βιολί του και έπαιζε όλο το απόγευμα με τον Βόλφγκανγκ να τον συνοδεύει στο τσέμπαλο …… Ο μικρός Τομασίνο δεν σταμάτησε να κλαίει όταν έμαθε πως θα φεύγαμε την επομένη..."
Ο Τόμας αποχαιρέτησε τον Βόλφγκανγκ με ένα σονέτο, στο οποίο εξέφραζε όλο το θαυμασμό του για το φίλο του και ομολογούσε πως ο Σαλτσβουργιανός ήταν ο ίδιος ο Θεός. Του υποσχέθηκε δε, να τον αγαπά πάντα... Το σονέτο είχε γράψει για λογαριασμό του η Μαρία Μανταλένα Μόρελι, μετέπειτα γνωστή ιταλίδα ποιήτρια με το όνομα Corilla Olimpica, και είχε τίτλο: "Per la partenza del Sgr. Amadeo Wolfgango Mozart da Firenze- Κατά την αναχώρηση του Mότσαρτ από τη Φλωρεντία"
[Firenze, 6 aprile 1770]
Da poi che il Fato t`ha da me diviso,
Io non fò che seguirti col pensiero
Ed in pianto cangiai la gioia e il riso;
Ma in mezzo al pianto rivederti io spero...
Η μετάφραση στα αγγλικά:
"E’er since I by Fate was divided from thee,
In thought I have followed thy journey in vain;
To tears then were laughter and joy turned for me,
Scarce allayed by the hope I may see thee again.
What ecstasies open to music my heart,
By harmony wafed to Eden, forsooth!
To Heaven transported by love of thy art,
I seem for the frst time to contemplate truth.
O fortunate instant! O thrice blessed day,
When frst I beheld thee, and wondering heard,
By thy music enchanted more than I can say,
Was happy to fnd myself loved and preferred.
May the gods grant that I shall remember alway
To resemble thy virtues in deed and in word
In token of sincere esteem and afection
Tomas Linley
[Από "Mozart, a documentary biography" σελ. 115]
Οι δυο τους, Λίνλεϋ και Μότσαρτ, αλληλογραφούσαν ως το θάνατο του Τόμας, γεγονός που συγκλόνισε τον Μότσαρτ, που φρόντισε με όσα μέσα διέθετε για την υστεροφημία του φίλου του ως μουσικού άστρου που έλαμψε εκθαμβωτικά κατά τη διάρκεια της ζωής του. Αργότερα έδωσε στον πρώτο γιο του το όνομα του Τόμας: Καρλ Τόμας Μότσαρτ.
Portrait of Linley, Th. Gainsborough (1777)
Οι συνθέσεις του Λίνλεϋ ξεχώριζαν για την καλαισθησία των μελωδιών τους και την ανεπιτήδευτη γραφή τους.
Από τα έργα του σώζονται κάποιες σονάτες για βιολί, χορωδιακά και ένα ορατόριό του: "Το τραγούδι του Μωυσή".
Υποστηρίζεται πως συνέθεσε τουλάχιστον 20 κονσέρτα για βιολί, που όμως ολοκληρωμένο σώζεται μόνο ένα, εκείνο σε Φα μείζονα. Ευφάνταστης γραφής έμπνευση του ευρηματικού 14χρονου, που γράφτηκε αμέσως μετά την επιστροφή του στην Αγγλία από την Ιταλία. Στην γραφή του διαφαίνονται στοιχεία του ιταλικού ύφους που είχε διδαχτεί από τον Ναρντίνι.
Το πρώτο μέρος με ρυθμική ένδειξη Moderato είναι γραμμένο σε μορφή σονάτας με μια σειρά αγλαών μουσικών ιδεών.Το υλικό εμπλουτίζεται στην σολιστική έκθεση, με δεξιοτεχνικά περάσματα του βιολιού αλλά και νέες θεματικές ιδέες.
Το σύντομης διάρκειας μεσαίο μέρος, ένα μαγευτικό Adagio, ανοίγει με ένα λυρικότατο θέμα, πλουσιότατα χρώματα και αρμονίες από την ορχήστρα, που περιορίζεται σε συνοδευτικό ρόλο αφήνοντας χώρο στο σολίστα να αναδείξει τη δεξιοτεχνία του.
Ένα απολαυστικότατο Rondeau για το φινάλε, σε διμερή ρυθμό γκαβότας χρωματίζει με πινελιές παλαιάς γαλλικής χορευτικής μουσικής.
Thomas Linley: "Violin Concerto in F major":
Όμως εκτός από το Κονσέρτο σε Φα, οι μελετητές ξεχωρίζουν και τη σύνθεσή του: "Λυρική Ωδή για τα Πνεύματα του Σαίξπηρ", βασισμένη σε κείμενα του French Lawrence.
Το έργο γράφτηκε σε ηλικία 16 χρονών, ως μέρος μουσικής άσκησης του Λίνλευ, που αργότερα επανήλθε και αναθεώρησε. Ο νεαρός μουσικός είχε γνωρίσει τον Lawrence στο Μπαθ σε μια περίοδο γενικής Σαιξπηρολατρείας, που είχε κυριαρχήσει και στον Λίνλεϋ, λάτρη της λογοτεχνίας με εμμονή στον Σαίξπηρ.
Ο Λίνλευ κινείται σε "εκλεκτικό" στυλ, στα μονοπάτια της αγγλική μουσικής εποχής.
Η εισαγωγή βασίζεται σε μοτίβο γειτνιάζον ηχητικά στο γαλλικό μπαρόκ, η επεξεργασία του οποίου γινεται αντιστικτικά, στη μορφή μιας αριστοτεχνικής φούγκας.
Νύξεις συμφωνικού ύφους ακολουθούν σε ένα χορευτικό μινουέτο με το κεντρικό θέμα να ανατίθεται στα όμποε και τα κόρνα.
Τα χορωδιακά και οι άριες έχουν τον αντίλαλο των Περσελ-ικών μελωδιών, ωστόσο η μουσική του Λίνλευ έχει την προσωπική του αύρα με ρομαντικές πινελιές, έντονης εκφραστικότητας και αισθησιασμού.
Τhomas Linley: "Ode on the Witches and Fairies of Shakespeare":
Είναι ένας καλλιτέχνης-μύθος, τοποθετημένος στο υψηλότερο βάθρο, στην κορυφή της πιανιστικής τέχνης!Θαυμάστηκε για την εκπληκτική δεξιοτεχνία του και τη δύναμη της έκφρασής του, παρότι στα πρώτα χρόνια εμφανίσεών του χαρακτηρίστηκε από πολλούς κριτικούς ως "άμουση μηχανή".
Όμως στη συνέχεια τα πλήθη των φιλόμουσων στάθηκαν εκστατικοί απέναντί του!
Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά τί ήταν τελικά αυτό που τους μάγεψε στην πορεία;
Η μεγαλοφυΐα του ρώσου καλλιτέχνη;...Ήταν η αποθέωση του απόλυτου;...Η ενστικτώδης αυτοπειθαρχία του; Ήταν ταλέντο που παρασυρόταν και παρέσυρε συγχρόνως;
Κανείς δεν γνωρίζει...Ίσως όλα και άλλα τόσα μαζί...
Πρόκειται για τον κορυφαίο, Σβιάτοσλαβ Ρίχτερ:
Falk Robert: "Portrait of Sviatoslav Richter"
Pushkin Μuseum
"Ο ερμηνευτής στην πραγματικότητα μεταφέρει κατά γράμμα τις προθέσεις του συνθέτη. Δεν προσθέτει κάτι που δεν υπάρχει ήδη στο έργο. Αν είναι ταλαντούχος, μας επιτρέπει να ρίξουμε μια φευγαλέα ματιά στην αλήθεια του έργου, το οποίο είναι από μόνο του κάτι ιδιοφυές που αντανακλάται πάνω του. Δεν θα έπρεπε λοιπόν ο μουσικός να κυριαρχεί στη μουσική αλλά να χάνεται μέσα σε αυτή...[...] Δεν είμαι εντελώς ηλίθιος, αλλά είτε από αδυναμία είτε από τεμπελιά δεν έχω ταλέντο στη σκέψη. Ξέρω μόνο πως να αντικατοπτρίζω, είμαι καθρέφτης [...] η λογική δεν υπάρχει για μένα[...] Αιωρούμαι στα κύματα της τέχνης και της ζωής και ποτέ δεν ξέρω πως ακριβώς να διαχωρίσω τι ανήκει στο καθένα και τι είναι κοινό και στα δύο. Η ζωή ξετυλίγεται μπροστά μου σαν ένα θέατρο που παρουσιάζει μια σειρά κάπως εξωπραγματικών συναισθημάτων, ενώ τα αντικείμενα της τέχνης είναι πραγματικά για μένα και πάνε κατευθείαν στην καρδιά μου".
Σήμερα συμπληρώνονται είκοσι χρόνια από το θάνατο του. Πέρασε στην αιωνιότητα την 1η Αυγούστου 1997.
Καταγόταν από οικογένεια με γερμανικές ρίζες. Ο πατέρας του ήταν πιανίστας - αυτός άλλωστε υπήρξε και ο πρώτος του δάσκαλος - και η μητέρα του ερασιτέχνις μουσικός, από τις πρώτες θαυμάστριες του Ντεμπυσί και του Σκριάμπιν. Εκτιμώντας το εξαιρετικό ταλέντο του οι δάσκαλοί του τον ώθησαν να συνεχίσει τις σπουδές του στη Μόσχα, πράγμα το οποίο έκανε μελετώντας δίπλα στον περίφημο δάσκαλο της εποχής, Χάινριχ Νόιχαους. Λίγα χρόνια αργότερα ο τελευταίος παραδεχόταν ότι στην πραγματικότητα δεν είχε τίποτε παραπάνω να διδάξει στον Ρίχτερ. Σύντομα ολόκληρος ο κόσμος γινόταν κοινωνός της συγκίνησης, που μετέδιδε η τέχνη του.
Συγκεκριμένα η τοποθέτηση του Νόιχαους: "Ηταν μοναδική η ικανότητα του Ρίχτερ να συλλαμβάνει το όλον, μα συγχρόνως να μην χάνει τίποτε από τις λεπτομέρειες της σύνθεσης.Κάλλιστα θα τον συνέκρινα με αετό που πετώντας από μεγάλο ύψος μπορεί να αγναντέψει μέχρι το βάθος του ορίζοντα εστιάζοντας μεχρι τη μικρότερη λεπτομέρεια του τοπίου".
To παραπάνω σκίτσο-πορτραίτο του Ρίχτερ είναι του ρώσου ζωγράφου και φίλου του, Robert Falk. "Θυμάμαι εκείνη την εποχή" -θα πει αργότερα ο Ρίχτερ- "τον Ρόμπερ ευγενικό και υποστηρικτικό να με ενθαρρύνει και να με καθοδηγεί στην επιθυμία μου να ζωγραφίσω. Με "σκηνοθέτησε" στη σοφίτα του με την υπέροχη θέα στο Κρεμλίνο και τον ποταμό Μόσχοβα...Πόζαρα...έγινα για μια φορά το μοντέλο του... Όταν κουραζόμασταν, μοντέλο και καλλιτέχνης, παίζαμε μουσική.Εκείνος, ήταν κρυφό ταλεντάκι...Έπαιζε πιάνο από μικρός και φιλοδοξούσε σπουδές στο Ωδείο...Τον κέρδισε όμως η ζωγραφική"
Ο Σβιατοσλάβ Ρίχτερ τιμήθηκε με τις υψηλότερες διακρίσεις!
Οταν έπαιζε, το κοινό κυριολεκτικά κρατούσε την αναπνοή του προσηλωμένο στον άνθρωπο που έκανε το θαύμα της μουσικής, πραγματικότητα!
Σχετικά με τις εκτελέσεις του έλεγε: "... Δεν παίζω για το κοινό, παίζω για τον εαυτό μου.Αν εγώ ικανοποιούμαι από την ερμηνεία, τότε και το κοινό είναι ικανοποιημένο".
Ο Ρίχτερ εμφανίστηκε και ως "ηθοποιός" στο ρόλο του βιρτουόζου Φραντς Λιστ σε σοβιετική ταινία για τον Γκλίνκα, με καλές κριτικές:
Eκτός από τη μουσική, ο Ρίχτερ είχε και άλλα καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα από νωρίς. Αγαπούσε τη λογοτεχνία και την ποίηση. Μάλιστα έγραφε ποιήματα,όπως επίσης ήταν ταλαντούχος και στην εικαστική τέχνη.
Στο παρακάτω βίντεο μπορείτε να θαυμάσετε το ταλέντο του στη ζωγραφική.Τα εικαστικά έργα του συνοδεύονται από την εκτέλεση του Ρίχτερ στη Σπουδή σε Μι μείζονα του Σκριάμπιν, για τον οποίο ο πιανίστας συνήθιζε να λέει πως: "δεν είναι το είδος του συνθέτη που μπορείς να ακούς καθημερινά, αλλά σίγουρα ειναι το θεσπέσιο λικέρ, που κανείς μπορεί να πίνει και να απολαμβάνει περιοδικά, ένα ποιητικό ναρκωτικό, ένα εύθραυστο, αλλά ανεκτίμητης αξίας, κρύσταλλο":
"Richter's paintings - Scriabin Etude Op 8. No 5"
"Ρίχτερ-Ροστροπόβιτς στο Φεστιβάλ Εδιμβούργου, 1964
ερμηνεύοντας τις "Cello Sonatas" του Μπετόβεν", Abdalla skandar(από saatchi art)
Μια και μοναδική φορά, ο Ρίχτερ δοκίμασε τις δυνάμεις του και στη διεύθυνση ορχήστρας.
Ήταν με τη "Sinfonia Concertante", του Προκόφιεφ,ένα κονσέρτο για τσέλο και ορχήστρα μεγάλη έκτασης, που ενέπνευσε στον συνθετη η δεξιοτεχνία του Ροστροπόβιτς και παρουσιάστηκε στη Μόσχα το '52 με σολίστα τον Σλάβα και στο πόντιουμ τον Σβιάτοσλαβ Ρίχτερ.
Αξιοσημείωτη είναι η εμφάνισή του στο Φεστιβάλ του Εδιμβούργου, τον Αύγουστο του 1964 μαζί με τον Ροστροπόβιτς. Μια εμφάνιση-ορόσημο, η πρώτη και μοναδική φορά που βρέθηκαν επί σκηνής ως εκτελεστές ερμηνεύοντας όλες τις "Cello Sonatas" του Μπετόβεν, συναυλία που βιντεοσκοπήθηκε από το BBC και απεικονίστηκε για τη σπουδαιότητά της από τον διάσημο Καναδολιβανέζο σύγχρονο ζωγράφο, Abdalla skandar.
(στη μνήμη του Σαρλ Μπωντλαίρ που έφυγε σαν σήμερα, 31 Αυγούστου 1867)
