Εντουάρντ Σαΐντ: ο σταχαστής με τη βαθιά μουσική κουλτούρα...

Έντουαρντ Σαΐντ - Ντάνιελ Μπάρεμποϊμ

Τον γεννημένο σαν σήμερα, 1η Νοέμβρη 1935, Έντουαρντ Σαΐντ, τον γνωρίζουμε ως  ένα από τους σημαντικότερους διανοούμενους της εποχής μας, κριτικό λογοτεχνίας, και πολιτικό αναλυτή, ειδικό στο Μεσανατολικό πρόβλημα. Αμερικανός υπήκοος, γεννημένος στην Παλαιστίνη, χριστιανός ανάμεσα σε μουσουλμάνους, μπορούμε να καταλάβουμε όσα βίωνε και ήταν καθοριστικά στη διαμόρφωση της σκέψης και της προσωπικότητάς του.

Οι φιλόμουσοι  έχουμε κι έναν παραπάνω λόγο για τη μαζί του γνωριμία, καθώς υπήρξε φίλος και συνεργάτης του Ντάνιελ Μπάρεμποϊμ.
Tούς άρεσε να παίζουν στο πιάνο Σούμπερτ a 4 mains...

Παλαιστίνιος ο ένας, Εβραίος ο άλλος  μοιράστηκαν το πάθος  τους για τη µουσική, την οδύνη τους για τις πληγές-διαφορές των λαών...

Οι δυο τους το 1999 ίδρυσαν την Ορχήστρα του Δυτικού-Ανατολικού Διβανίου, (αποκαλούμενη έτσι από την ποιητική συλλογή του Γκαίτε "West-oestlicher Diwan"), αποτελούμενη από νέους Ισραηλινούς και Άραβες, ένα όραμα του Σαΐντ, που πίστεψε στην αξία της Μουσικής ως  πανανθρώπινο φαινόµενο για τη συναδέλφωση των λαών...
Eπίσης, από κοινού ίδρυσαν την  "Ακαδημία Barenboim - Said"  στο Βερολίνο, όπου υποδέχεται νέους φοιτητές από τον αραβικό κόσμο και το Ισραήλ για να σπουδάσουν μουσική και ανθρωπιστικές σπουδές.

Ο Σαΐντ αγαπούσε πολύ τη λογοτεχνία αλλά και την κλασική μουσική, που άκουγε μετά μανίας από μικρός. Άνθρωπος λοιπόν, με βαθιά μουσική κουλτούρα, γνώστης ιδιαίτερων λεπτομερειών για συνθέτες και έργα, πιανίστας ο ίδιος...

Ένα μικρό απόσπασμα από  το βιβλίο του "Ζωή  εκτός τόπου" θα μοιραστούμε σήμερα, μέρα της γενέθλιας επετείου του, στην ουσία την αυτοβιογραφία του, όπου η μουσική παίζει σε πολλά κεφάλαιά του, πρωταγωνιστικό ρόλο:

"Η μουσική (όταν ήμουν μικρός) ήταν μια δυσάρεστη και βαρετή σειρά από ασκήσεις πιάνου, οι οποίες μέσα από τα βιβλία των Μπουργκμύλερ, Τσέρνι και Ανόν με κρατούσαν δέσμιο ατέλειωτων επαναλήψεων που δεν φαίνονταν να βελτιώνουν ικανοποιητικά τη δεξιοτεχνία μου στο κλαβιέ και αφετέρου εκπληκτικά πλούσιος κόσμος μεγαλόπρεπων ήχων και θεαμάτων.[...] συνδύαζα τις εικόνες τους με φανταστικές σκηνές που δημιουργούσα με τους ήχους από τα χορδίσματα της ορχήστρας πριν από την παράσταση και ήχους που αγάπησα μέσα από ραδιοφωνικές εκπομπές.
[...]
Μού επέτρεπαν να ακούω δύο κι έπειτα τρία ραδιοφωνικά προγράμματα την εβδομάδα...το ένα ήταν οι "Βραδιές στην όπερα" στο BBC κάθε απόγευμα Κυριακής στη 1:15, όπου άκουσα όπερα για πρώτη φορά. Εκστασιάστηκα όταν μετέδωσαν την "Πουλημένη Μνηστή", ενώ προσπαθούσα απεγνωσμένα να φανταστώ τις χαρές ενός τσέχικου γάμου και τί θα μπορούσαν να σημαίνουν τα ακατανόητα λόγια που τόση ευχαρίστηση μού πρόσφεραν μέσα από τα ραδιοκύματα...
[...]
Ο πλέον δελεαστικός, αυτός που παρέμεινε μέγα μυστήριο ήταν ο Βάγκνερ. Ένας εξαιρετικά αινιγματικός δίσκος 78 στροφών που στη μια πλευρά είχε το "Κάλεσμα του Χάγκεν", με έφερε σε επαφή στα δέκα περίπου χρόνια μου με το Der Ring, αλλά δεν μπόρεσα να δω την όπερα μέχρι το 1958 όταν επισκέφτηκα για πρώτη φορά το Μπαϋρόιτ. Το ρόλο του Χάγκεν τραγούδησε ένας ερμηνευτής, που μούγκριζε, βρυχάτο και γρύλιζε με τον αρμόζοντα επιβλητικό τρόπο ήχους που εκπροσωπούσαν έναν ομιχλώδη κόσμο λογχοφόρων αχρείων, τρομερών όρκων και αιμοσταγούς δράσης....

(Εντουάρντ Σαΐντ: " Ζωή εκτός τόπου, εκδ. Μεταίχμιο, μτφ: Ελένη Λούση, σελ. 170-173)

1. Θα ακούσουμε την εισαγωγή από την  όπερα  του Σμέτανα: "Πουλημένη Μνηστή", που θεωρείται το  αριστούργημα του τσέχου συνθέτη. Από πολλούς χαρακτηρίζεται ως ο τσεχικός εθνικός ύμνος. 

Ο Σμέτανα με αφάνταστη μουσική εφευρετικότητα διηγείται τη σπαρταριστή ιστορία, όπου εκτυλίσσεται σε ένα Βοημικό χωριό. Αναφέρεται στη φτωχή Μαρένκα, που πιέζεται από τον πατέρα της να παντρευτεί τον τραυλό αλλά πλούσιο Βάτσεκ, γιο του γαιοκτήμονα της περιοχής. Όμως η κοπέλα είναι ερωτευμένη με έναν νέο άγνωστης καταγωγής, τον Γιένικ, ο οποίος  φαινομενικά ξεπουλάει την αγάπη της έναντι αμοιβής, με μόνο όρο αυτή να παντρευτεί έναν από τους γιους του πλούσιου γαιοκτήμονα. Στο τέλος ο νέος κερδίζει τα χρήματα αλλά και τη νύφη, αφού αποκαλύπτεται ότι ο Γιένικ είναι ο χαμένος γιος .
  
Πρόκειται για όπερα ατμοσφαιρική με αυθεντικά τσεχικά στοιχεία και στην Εισαγωγή ο Σμέτανα μεταφέρει  τη φρεσκάδα, την ορμητικότητα  και το χιουμοριστικό πνεύμα του έργου.

Smetana: "The Bartered Bride", Overture:

2. Ο Σαΐντ αναφέρεται στο "Λυκόφως των Θεών", το τελευταίο μέρος, της τετραλογίας του Ρίχαρντ Βάγκνερ: "Το Δαχτυλίδι των Νιμπελούνγκεν", και το ρόλο του κακού, σκοτεινού και εκδικητικού Χάγκεν, που ανατίθεται σε φωνή μπάσου.
Είναι ο γιος του άπληστου νάνου Άρμπεριχ και σχεδιάζουν να πάρουν πίσω το δακτυλίδι, που χαρίζει, σε όποιον το φοράει, τη δύναμη να κυριαρχήσει πάνω στον κόσμο.
Αποφασισμένος να θανατώσει τον Ζίγκφριντ ανεβαίνει στο βράχο και φυσώντας το κέρατο καλεί στα όπλα...

Wagner: "Götterdämmerung, Act 2 , scene II- Hagen's call"