ΟΡΑΤΟΡΙΟ: "Άγιος Δημήτριος" - Ν. Αστρινίδη

Ο Άγιος Δημήτριος με τον επίσκοπο και τον έπαρχο της πόλης, ως ανακαινιστές του Ναού στη Θεσσαλονίκη
Ψηφιδωτό 7ου. αι.

"Μέγαν εύρατο εν τοις κινδύνοις, σε υπέρμαχον η οικουμένη,

αθλοφόρε τα έθνη τροπούμενον. Ως ουν Λυαίου καθείλες την δύναμιν,

εν τω σταδίω θαρρύνας τον Νέστορα, ούτως Άγιε, μεγαλομάρτυς Δημήτριε,

Χριστόν τον Θεόν ικέτευε, δωρήσασθαι ημίν το μέγα έλεος»

(Απολυτίκιο Αγίου Δημητρίου)

Ο Άγιος Δημήτριος ο Μυροβλήτης είναι ένας από τους πιο λαοφιλείς αγίους της Εκκλησίας μας και η μνήμη του γιορτάζεται σήμερα, 26 Οκτωβρίου.

Χρόνια Πολλά στους εορτάζοντες και τη Θεσσαλονίκη μας, την πόλη που μαρτύρησε.

*****

Η Θεσσαλονίκη με την ιστορία της άσκησε μοναδική γοητεία στον Νικόλα Αστρινίδη.Ιδιαίτερα τον έλκυσε η ιστορία του πολιούχου της, Αγίου Δημητρίου.

Η πρώτη σκέψη του ήταν να γραψει μία όπερα με θέμα τον Άγιο.Όμως, όταν πληροφορήθηκε αντιδράσεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας στη χρησιμοποίηση ενός ιερού θέματος στην κοσμική θεατρική μουσική, εγκατέλειψε την ιδέα κι αποφάσισε να στραφεί στο ορατόριο.
Το λιμπρέτο ανατέθηκε στον ποιητή και φιλόλογο, Γιώργο Θέμελη, το όνομα του οποίου είναι συνδεδεμένο με την πόλη της Θεσσαλονίκης, που θεωρείται η πνευματική του πατρίδα. Ο ποιητής υπηρέτησε ως καθηγητής σε σχολεία της πόλης κι έζησε εκεί ως το τέλος της ζωής του. 

Το ορατόριο παρουσιάστηκε τον Οκτώβριο του 1962 για την Πεντηκονταετηρίδα της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης υπό τη δ/νση του Σολ. Μιχαηλίδη.Το ρόλο του Δημήτριου υποδύθηκε ο σπουδαίος κύπριος βαρύτονος, Πιερής Ζαρμάς.

To κείμενο του Θέμελη ακολουθεί πιστά την ιστορία του Αγίου, με μόνη εξαίρεση την απουσία αναφοράς στην καταγωγή του, αφήνοντας τον οίστρο του να συμπληρωσει λεπτομέρειες, να αναπτύξει θέματα και να εμβαθύνει σε ιδέες εμπλουτίζοντας την ιστορία με προσωπική ευαισθησία. Το κείμενο χαρακτηρίζεται από καλοζυγισμένη ισορροπία ανάμεσα στα αφηγηματικά και αμιγως μουσικά μέρη. Έτσι, από τα 14 μέρη του ορατορίου, τα 7 είναι αφηγηματικά και τα υπόλοιπα 7 λυρικά: άριες και ντουέτα. 

Το ορατόριο χωρίζεται σε δυο τμήματα:
Το πρώτο παρουσιάζει τον Άγιο Δημητριο έως τη φυλάκισή του από τον Μαξιμιανό. Στη φυλακή συναντά το χριστιανό Νέστορα, ο οποίος παίρνει την ευχή του Αγίου κι έτσι αντιμετωπίζει με επιτυχία το  φοβερό μονομάχο Λυαίο.
Το δεύτερο μέρος, που είναι μεγαλύτερης έντασης, παρουσιάζει το μαρτύριο και την αποθέωση του Αγίου.

Χαρακτηριστικό της ισορροπίας του ορατορίου είναι πως όλοι οι χαρακτήρες έχουν από μία μόνο άρια κι ένα ντουέτο, εκτός από τον Δημήτριο που έχει δύο.

Σημαντική είναι η παρουσία της αφηγήτριας και του χορού, όπου σχολιάζουν τη σύγκρουση των δυο πίστεων, Χριστιανισμού και ειδωλολατρών.

Η αρμονική γλώσσα με τον έντονο χρωματικό ρυθμό του Αστρινίδη δίνει βυζαντινό χαρακτήρα στο ορατόριο, ενώ στην ενορχήστρωση σημαντικό ρόλο παίζουν τα χάλκινα πνευστά.
Εντυπωσιακό είναι πως ο ρόλος του ειδωλολάτρη Μαξιμιανού ανατίθεται σε μπάσο, υπονοώντας τον χαμηλό, υλιστικό κόσμο της ειδωλολατρείας. 

Για τη σύνθεση του ορατορίου, ο Αστρινίδης μελέτησε στη Βιβλιοθήκη του Παρισιού προκειμένου να βρει αυθεντικό υλικό.
Ετσι, το μοτίβο του Πρελούδιου, που εμφανίζεται ως εξαγγελτικό μοτίβο,είναι από αυθεντικό

"Ο Άγιος Δημήτριος με δυο παιδιά"
μωσαΐκό 7ου αι.

Βυζαντινό μέλος, ενώ αποκορύφωμα αποτελεί  το τελευταίο μέρος όπου ο συνθέτης εναρμονίζει με απλότητα το Απολυτίκιο του Αγίου Δημητρίου, διατηρώντας την διαύγεια και την αυθεντικότητα του χαρακτήρα του.



Η διπλανή ΕΙΚΟΝΑ είναι από μωσαϊκό του 7ου αι. από τον Ναό του Αγίου Δημητρίου της  Θεσσαλονίκης. 

Πρόκειται για μια από τις αρχαιότερες παραστάσεις του Ναού, όπου ο Άγιος παριστάνεται εν μέσω δυο παιδιών όρθιος.
Τα παιδιά  έχουν απλωμένα και σκεπασμένα με τα ρούχα τους, τα χέρια τους σε ικεσία, ενώ ο Άγιος ντυμένος την στολή του Υπάτου, με λευκή χλαμύδα, έχει τα χέρια υψωμένα σε σχήμα δέησης.

(γι' άλλους ερευνητές, η εικόνα παριστά τον Άγιο Γεώργιο).

"Ένθρονος Άγιος Δημήτριος"
Δ. Θεοτοκόπουλος

Η δεύτερη ΕΙΚΟΝΑ δεξιά:  "Ένθρονος Άγιος Δημήτριος",
τέμπερα και φύλλο χρυσού σε ξύλο κυπαρισσιού δια χειρός Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. 

Πρόκειται για πολύ σπάνια εικόνα της Κρητικής περιόδου, που πρόσφατα επιβεβαιώθηκε πως φιλοτεχνήθηκε από τον Ελ Γκρέκο, όταν μελετητές αναγνώρισαν την υπογραφή του στο πίσω μέρος: "χειρ Δομήνικου" (η εικόνα από dominikostheotokopoulos.webnode)

Το ορατόριο του Νίκου Αστρινίδη: "Άγιος Δημήτριος" θεωρείται μοναδικής ομορφιάς κι εκπληκτικής τεχνικής, όπου εκτός από το γεγονός πως στην αρμονία της Δύσης ενσωματώνει το βυζαντινό μέλος, ο συνθέτης αποδίδει με θαυμαστή ακρίβεια την ατμόσφαιρα.
Θρησκευτικότητα, μυσταγωγία, κατάνυξη, πνευματική ανάταση και έκσταση, ένα έργο με χαρακτήρα προσευχής, υποδειγματικής ενορχήστρωσης και μεγάλης εκφραστικότητας.

Ν.Αστρινίδης: "Ορατόριο Άγιος Δημήτριος":

https://www.youtube.com/watch?v=SJkZ6uvhkR4

(Για τη σύνταξη του κειμένου χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από academia.edu- μελέτη του ερευνητή και συνθέτη Ηλ. Χρυσοχοΐδη)