ΑΡΤΟΥΡ ΝΙΚΙΣ, ο κομψός μαέστρος με τα "ποιητικά μάτια", που θαύμασε ο Τσαϊκόφσκυ

"Ο Arthur Nikisch διευθύνοντας", Robert Sterl

"...Μετά την εισαγωγή της όπερας ο Πιοτρ Ίλιτς έσκυψε και είπε στον Ράινεκε:

-Ο νεαρός μαέστρος σας είναι θαυμάσιος!Είμαι καταγοητευμένος μαζί του!
Φαίνεται να ασκεί μια μαγική επίδραση στην ορχήστρα!
Θεέ μου και δεν κάνει σχεδόν τίποτε!
Ενώ, ένας γέρος αρχάριος όπως εγώ χτυπιέται και σπαρταρά , πηδά και χορεύει...
Αυτός αποφεύγει κάθε περιττή χειρονομία, παραμένει εντελώς ήσυχος, εξοργιστικά ήσυχος και συγχρόνως εξαναγκάζει την ορχήστρα να βροντά για λίγο όπως χίλιες σάλπιγγες από την Ιεριχώ και μετά πάλι ελαφρά να γουργουρίζει όπως...ένα περιστεράκι και να σβήνει με μια γλυκύτητα. 

Αυτό είναι να σού κόβει την ανάσα!Γνωρίζετε λοιπόν τι έχετε με αυτόν εδώ;

-Και βέβαια γνωρίζουμε!Ο Άρτους Νίκις είναι η περηφάνεια μας και η ελπίδα μας .

[...]Ο Νίκις παραμένει ολύμπιος!

Στο διάλειμμα οδήγησαν τον Νίκις στον Τσαϊκόφσκυ. 

Ήταν περίπου τριάντα ετών, λεπτός και ευαίσθητος.

Στο χλωμό του πρόσωπο έλαμπαν τα δυο του μάτια.

-[...]Αισθάνομαι ντροπιασμένος αγαπητέ μου, είπε ο Πιοτρ Ίλιτς.

Ναι, κάποιος σαν και μένα να τολμά να παρουσιάζεται κάνοντας το μαέστρο. 

Ενώ εσείς "πράγματι" είστε!!!..."

("Παθητική Συμφωνία", ΚλάουςΜαν-Εκδ. Σ.Ι Ζαχαροπουλος, μετφ. Μ.Νικολάτου)

<<ARTHUR NIKISCH>>

Θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους μαέστρους όλων των εποχών!Γεννήθηκε σαν σήμερα 12 Οκτωβρίου 1855  και θαυμάστηκε από τους Στοκόφσκι, Τοσκανίνι, Ράινερ, αλλά και Μπερνστάιν, που εν μέρει υιοθέτησε το στυλ των ματιών του.
Eίναι ο ούγγρος μαέστρος στον οποίο -όπως διαβάσατε στο απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Κλάους Μαν "Παθητική Συμφωνία"- υποκλίθηκε και ο ίδιος ο ΤΣΑΪΚΟΦΣΚΥ!!

Ο Νίκις υπήρξε  πρωτοπόρος του πόντιουμ!Χαρισματικός στη διεύθυνση ορχήστρας, ανέλυε βαθιά την παρτιτούρα, μα κυρίως αναδείκνυε πλήρως τις ηχητικές της ικανότητες!
Ο Ράινερ αναφέρει ότι από κείνον διδάχτηκε "πώς να χρησιμοποιεί τα μάτια για να οδηγήσει την ορχήστρα!"
Είναι γνωστό ότι η   επαφή με το βλέμμα και η έκφραση του προσώπου ήταν τα μέσα με τα οποία ο Νίκις επεδίωκε την επικοινωνία του με την ορχήστρα.Τα δυο "ποιητικά" του μάτια!





Ακόμα και ο μέγας βιολονίστας Carl Flesch, που φημιζόταν για την αυστηρή κριτική του χαρακτήρισε "αποκάλυψη" τον Αρθουρ Νίκις!Τον γοήτευε ο τρόπος που "αιωρείτο" η μπαγκέτα του, σαν παλέτα ενός μουσικού που "ζωγραφίζει στον αέρα τον ιμπρεσιονιστικό του πίνακα!...Ρυθμός, διαμόρφωση μουσικών φράσεων, μα κυρίως η δυναμική ήταν στοιχεία που αναδείκνυαν όλα τα μυστήρια και τα κρυμμένα μυστικά ανάμεσα στις νότες!"

Ο Νίκις ήταν ένας μάλλον μετρίου αναστήματος άνδρας, όμως εξαιρετικά κομψός εμφανισιακά.
Είχε περιποιημένο, μικρό μούσι αλλά πλούσιο μουστάκι και μαύρα, κυματιστά μαλλιά.Συχνά, κατά τη διάρκεια της δ/νσης η μπούκλα των μαλλιων του έπεφτε και μισοκάλυπτε τα μάτια του, κάτι που πρόσθετε ρομαντική αύρα στην εμφάνισή του.
Μάλιστα μερικοί από τους ανταγωνιστές του ισχυρίζονταναν πως αυτό ήταν το κόλπο, που προβάριζε πριν από κάθε συναυλία του μπροστά στον καθρέφτη!

Όμως κάτω από την πλούσια φράντζα του εύκολα παρατηρούσες δυο μάτια ικανά να σε "υπνωτίζουν"!

Μέλη της ορχήτρας περιγράφουν πως είχε αξιοθαύμαστη τεχνική μπαγκέτας, την οποία κρατούσε σαν ιερό δοξάρι βιολιστή. Με το δεξί του χέρι κρατούσε πάντα το ρυθμό, ενώ το αριστερό του υποδείκνυε τη δυναμική. Συχνά, το στήριζε λίγο κάτω από τη μέση ή έβαζε μερικά δάχτυλα στην τσέπη του, παίρνοντας κατ'αυτόν τον τρόπο μια πολύ κομψή στάση.

Εκείνο όμως που όλοι θαύμαζαν ήταν το περίφημο "Nikisch κρεσέντο"!!!
Σηματοδοτείτο, με το να σηκώνει το αριστερό του χέρι πάνω από το κεφάλι.Ακολουθούσε ο αντίχειρας με μια αέρινη κυκλική κίνηση...Το αριστερό του κατέβαινε σταδιακά μέχρι το στήθος...Τότε, ανασήκωνε τον αντίχειρα,  άνοιγε το μέσο δάκτυλο και κατέβαζε το χέρι ως τη μέση. Πολλές φορές φορούσε ένα διαμαντένιο δαχτυλίδι, που με τα φώτα της αίθουσας λαμπύριζε ακόμη περισσότερο. Η λάμψη του ήταν το σινιάλο στην ορχήστρα για το ηχητικό αποκορύφωμα!
Λέγεται πως κάποτε διευθύνοντας την "Παθητική Συμφωνία" του Τσαϊκόφσκυ συγχρόνισε τη λάμψη απ'το διαμάντι με την κρούση των κυμβάλων.

Σίγουρα είναι ένας μαέστρος που ανέδυε από την ορχήστρα του τους μεταξωτούς και βίαιους τόνους της, όλη τη διαβάθμιση από ένα ψιθυριστό πιανίσιμο ως το θορυβώδες φορτίσιμo.


 Παρακάτω παρακολουθείστε ένα απόσπασμα ιστορικής αξίας από ένα φιλμ του 1913 όπου δείχνει τον Νίκις να διευθύνει Λιστ:

Αφού δεν υπάρχει δ/νση του Νίκις σε Τσαικόφσκυ, ας χαρούμε μια σπάνια ηχογράφηση της 5ης του Μπετόβεν, μια από τις πρώτες ολοκληρωμένες ηχογραφήσεις της συμφωνίας.

berliner-philharmoniker, rodoni.ch, allmusic, pinterest.