Το μαδριγάλι του "Λαουτιέρη"...

Caravaggio: "The Lute player"

Ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της πρώτης γενιάς συνθετών του ιταλικού μαδριγαλίου της Αναγέννησης είναι ο γαλλοφλαμανδός συνθέτης του 16ου αιώνα, Ζακ Αρκαντέλτ.

Έγραψε πλήθος έργων κοσμικής και θρησκευτικής μουσικής, σανσόν, λειτουργίες, μοτέτα, μεγαλυνάρια, όμως ξεχώρισε για τα μαδριγάλια του και μάλιστα το πρώτο βιβλίο του (Il primo libro di madrigali), ήταν η ευρύτερα τυπωμένη συλλογή μαδριγαλίων της εποχής του και χρησιμοποιήθηκε ως πρότυπο για πολλούς μεταγενέστερους μουσικοδιδασκάλους της γενιάς του Παλεστρίνα και του Μοντεβέρντι, συμβάλλοντας στον μουσικό τους προσανατολισμό.
Με τον Αρκαντέλτ τελειοποιήθηκε η φόρμα του μαδριγαλίου, με ξεχωριστή την καθαρότητα  της πολυφωνικής γραφής και τη διαφάνεια του ύφους του.

Ο Αρκαντέλτ υπήρξε πιθανότατα μαθητής του Ζοσκέν ντι Πρε και διετέλεσε χορωδός και αρχιμουσικός στην Καπέλα Σιστίνα.

Τα μαδριγάλια του είναι απλά δομικά, ακολουθούν σταθερή αρμονική βάση και ομαλό, μελωδικό ύφος. Ο Αρκαντέλτ επινοεί όμορφες, ευκολομνημόνευτες μελωδίες στις οποίες εναλλάσσονται ομοφωνικές και πολυφωνικές υφές.
Πολλοί πιστώνουν το ταλέντο του  στο συνδυασμό του ιταλικού μελωδικού πνεύματος με την τεχνική τελειότητα του γαλλο-φλαμανδικού αρμονικού και πολυφωνικού στυλ και τον ονομάζουν "κύριο της nobile sprezzatura", δηλαδή της ευγενούς καλαισθησίας και της μουσικής κομψότητας και ηρεμίας.

Πιο γνωστό από τα μαδριγάλια του είναι  το τετράφωνο: "Il bianco e dolce cigno - Ο Λευκός και γλυκύς κύκνος" στο οποίο σύμφωνα με τον Άλφρεντ Αϊνστάιν αποδίδεται "το μειλίχιο της μουσικής με άφθαστη ποιότητα", με τον επιφανή γερμανό μουσικολόγο να υπονοεί την απαράμιλλη ποιητικότητα της μελωδίας..

Jacques Arcadelt: "Il bianco e dolce cigno":

Προτείνω επίσης να ακούσουμε το μαδριγάλι του: "Voi sapete ch'io v'amo anzi-Ξέρεις ότι σε αγαπώ πραγματικά", καθώς η παρτιτούρα του απεικονίζεται σε δυο από τις 3 εκδοχές του περίφημου εικαστικού του Καραβάτζιο: "Παίκτης Λαούτου", που σύμφωνα με τον βιογράφο του Καραβάτζιο "είναι η ωραιότερη δημιουργία του καλλιτέχνη".

Ο ιταλός ζωγράφος, μάστορας του κιαροσκούρο, με την αντίθεση των φωτεινών και σκοτεινών αποχρώσεων χαρίζει στην σύνθεσή του απαράμιλλη ζωντάνια και παραστατικότητα. Απεικονίζει έναν νεαρό άνδρα να παίζει λαούτο. Μπρος του ένα τραπέζι, πάνω στο οποίο είναι τοποθετημένο ένα γυάλινο δοχείο με  φρέσκα λουλούδια, φρούτα,  βιολί με δοξάρι και  ανοιχτό ένα βιβλίο με την παρτιτούρα του ερωτικού μαδριγαλίου του Αρκαντέλτ: "Voi sapete ch'io v'amo anzi"(διακρίνεται η φράση).
Πρόκειται για τις εκδοχές του Μουσείου Ερμιτάζ και της συλλογής Μπάντμιντον.
O μάστορας του κιαροσκούρο με την αντίθεση των φωτεινών και σκοτεινών αποχρώσεων χαρίζει στην σύνθεσή του μυστηριακό ύφος.


(Αξιοσημείωτο είναι πως για αρκετό χρονικό διάστημα ο πίνακας του Ερμιτάζ είχε τον τίτλο: "Lyutnistka", υπονοώντας πως επρόκειτο για γυναίκα παίκτρια λαούτου.
Όμως στις αρχές του 20ού αι. οι αναλυτές συμφώνησαν ότι ο καμβάς απεικονίζει τον φίλο του καλλιτέχνη, Mario Minniti, που συχνά πόζαρε ως μοντέλο στα πρωτα έργα του Καραβάτζιο("Βάκχος", "Αγόρι με καλάθι φρούτων", "Οι Μουσικοί" κλπ...)
Άλλο επιχείρημα αποτελούν τα δυο μουσικά όργανα, καθώς  το λαούτο και το βιολί που απεικονίζονται στο έργο, θεωρούνταν όργανα που εκτελούσαν άνδρες  στην εποχή του Καραβάτζιο).

Τον πρωταγωνιστικό ρόλο στον "Λαουτιέρη" έχει η εκφραστικότητα και η γλυπτικότητα του προσώπου του εκτελεστή μέσα σε μια ατμόσφαιρα ερωτικής φόρτισης, καθώς αν αναγνώσουμε το  κείμενο του μαδριγαλίου θα διαπιστώσουμε πως πρόκειται για στιχούργημα ενός απελπισμένου εραστή. Eξάλλου και το μουσικό όργανο έχει μια μικρή ρωγμή υπονοώντας τη ραγισμένη από μη ανταποκρινόμενο έρωτα, καρδιά του:

"Σ' αγαπώ, το ξέρεις, και πως σε λατρεύω,

αλλά δεν ξέρεις, ακόμη, ότι πεθαίνω για σένα.

γιατί, αν το γνώριζες,

ίσως να έδειχνες έλεος.

Ωστόσο, αν κάποια στιγμή, για τη μοίρα μου,

νιώσεις την παραμικρή λύπηση,

θα καταλάβεις πόσο αυτή η φωτιά 

με λιώνει σιγά-σιγά"

J. Arcadelt: "Voi sapete ch'io v'amo anzi":

(O Zακ Αρκαντέλτ πέθανε σαν σήμερα, 14 Οκτωβρίου 1568)