"Η αίθουσα μπιλιάρδου, η μαντάμ Μαργκερίτ, η Ορτάνς με τον Ανρί, και η λουόμενη...Φαινομενικά άσχετα, μα..."

Το δεύτερο ταξίδι στη Γαλλία είχε προγραμματιστεί σε συνδυασμό με μια επίσκεψη στη Νορμανδία.
Φαντασμαγορικό  το γεωλογικό οπτικό παιχνίδι...θαυμαστή η εναλλαγή τοπίων...
Ρουέν, Ντωβίλ, Τουρ, Σαιν λο...
Παράδοση αιώνων, που γοητεύει με τις ατέλειωτες ακτογραμμές παραδομένες στα χάδια του Ατλαντικού, αμμόλοφοι, γραφικά ψαροχώρια με πολύχρωμα μαγαζάκια που πουλούν λογής σουβενίρ...
Αχανή βοσκοτόπια και τα απέραντα λιβάδια πράσινες, γλυκές πινελιές στον καμβά της φύσης...
Παμπάλαια μοναστήρια, γοητευτικά ανάκτορα και κάστρα...

Ευτυχώς, ένα λάθος στη διαδρομή, μάς έβγαλε σε μια σχεδόν έρημη, αγροτική περιοχή...
Οι ακτίνες του ήλιου κατάφερναν να εισχωρήσουν ανάμεσα στο πυκνό φύλλωμα των πανύψηλων δέντρων και το καταπράσινο χαλί της φύσης στρωμένο λες να οδηγήσει τα βήματά μας σ'ένα πυργόσπιτο σοβατισμένο από λευκόγκριζο υλικό, πολλά, μακρόστενα παράθυρα στην πρόσοψή του και μια μολυβιά, παραμυθένια στέγη με τους εξώστες της να κρέμονται χαιρετίζοντας τους απρόσμενους επισκέπτες...

Το εισιτήριο πενιχρό, μόλις πέντε ευρώ.
Μια μικροκαμωμένη θυρωρός-ξεναγός μας υποδέχτηκε με ευγένεια.
Βρισκόμασταν στο "Menil-Hubert en Exmes", με τα άπειρα δωμάτια, την τεράστια σάλα και την ευρύχωρη αίθουσα μπιλιάρδου...

Κυρίως αυτή, γιατί είναι εκείνη που κρατά στους ώχρινους τοίχους, το φθαρμένο, ξύλινο πάτωμα, ακόμα και τον παλιομοδίτικο πολυέλαιο της οροφής, την ατμόσφαιρα μιας εποχής, που η έμπνευση ήταν αστείρευτη, η αφοσίωση στην τέχνη, θαυμαστή...κι η σχέση με τα πινέλα σχεδόν ερωτική!

Το τραπέζι στιβαρό στο κέντρο του δωματίου πάνω στο χοντρό χαλί και περιμετρικά σε μουντές αποχρώσεις τοίχοι, καλυμμένοι με λογής έργα τέχνης, ανεκτίμητης μάλλον αξίας..., που μαρτυρούσαν την ευγενική καταγωγή των ιδιοκτητών του πύργου.

Ακριβώς έτσι είχε ζωγραφίσει και ο Degas την "Αίθουσα μπιλιάρδου" κατά την παραμονή του στο "Menil-Hubert Chateau", ιδιοκτησία του φίλου-συμμαθητή του και λάτρη των τεχνών, Paul Valpincon.

Το όνομα Βαλπενσόν το θυμόμουν από ένα εικαστικό αριστούργημα του Ζαν Ωγκύστ Ενγκρ,  τη "Λουομένη" .


Τολμηρό έργο με το μοντέλο να ποζάρει ολόγυμνο. Η χιονάτη, φιλντισένια πλάτη γυρισμένη στο θεατή, ενεργοποιεί τη φαντασία του να αισθανθεί την οσμή της ζεστής σάρκας.Οσμή, που διαχέεται θαρρείς στην ατμόσφαιρα, χωρίς όμως να αφήνει ίχνη απρέπειας ή κάτι άσεμνου στην πόζα...

Νηφάλια η διαύγεια στη σύνθεση, με την ανατομία του γυναικείου σώματος αποδομένη με απόλυτη ακρίβεια, δίχως να παρασύρει το θεατή σε χυδαιότητες σκέψεων, τον αφήνει  να στροβιλίζεται στο χορό της ρυθμικής αρμονίας.
Απροκάλυπτος ο αισθησιασμός που προσφέρει το κεχριμπαρένιο σμίλεμα του καλλιτέχνη, κάτι θαυμαστό, πραγματικά!

Με υπόνοιες επίδρασης από τις μυθικές Αφροδίτες του Κανόβα, η λουόμενη του Ενγκρ τιτλοφορήθηκε ως "Λουόμενη του Βαλπενσόν", καθώς ο μεσιέ Πωλ Βαλπενσόν ήταν ο πρώτος της κάτοχος, δώρο του ζωγράφου.


Στη Νορμανδική έπαυλη του παιδικού του φίλου, ο Έντγκαρ Ντεγκά πέρασε πολλά, μοσχοβολιστά καλοκαίρια.
Καταπράσινη εξοχή, καλλιεργήσιμες εκτάσεις και απέραντοι οπωρώνες,  μυρωδάτα περιβόλια, αυτό το ερωτεύσιμο κομμάτι της βορειοδυτικής Γαλλίας, με τον πλούτο φυσικής ομορφιάς, απέπνεε γαλήνη κι ηρεμία δίνοντας έμπνευση στον καλλιτέχνη.

Το εσωτερικό του πύργου με τα πολύτιμα αντικείμενα έδιναν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία στον Ντεγκά να ασκηθεί στην απεικόνιση εσωτερικών χώρων, όπως στην "αίθουσα μπιλιάρδου", αλλά και τα μέλη της οικογένειας προσφέρονταν πρόθυμα κάποιες φορές να ποζάρουν για να τούς σκιτσάρει...

Aν και ο Ντεγκά συνδέεται με τις μπαλαρίνες και τις χορευτικές φιγούρες περισσότερο στο νου μας, οι προσωπογραφίες του αποτελούν απολαυστική αποκάλυψη και φανερώνουν την απαράμιλλη, καλλιτεχνική του δεινότητα και σε αυτό τον τομέα.

Η χαριτωμένη κόρη του Πωλ Βαλπενσόν, Ορτάνς, ο μικρός γιος του, Ανρί, αλλά και η αγαπητή σύζυγός του, Μαργκερίτ ποζάρουν κι οι τρείς, δείχνοντας εμπιστοσύνη στο ύφος και το καλλιτεχνικό του στυλ.

Edgar Degas - "Portrait of Mlle. Hortense Valpinçon":

Οι πτυχές της τέχνης του ξετυλίγονται και δω με μαεστρία με το φως και τις χρωματικές αντιθέσεις να κάνουν ενδιαφέρουσα τη θέαση της προσωπογραφίας.

Η μικρή Ορτάνς, με το λευκό της φόρεμα και το ψάθινο καπέλο της γεμάτη ζωντάνια κι ενεργητικότητα, μετά βίας στέκεται ακουμπισμένη στο τραπέζι που καλύπτεται με το σκουρόχρωμο τραπεζομάντηλο, το κεντημένο με παραδοσιακά σχέδια από μεταξωτή κλωστή σε φωτεινά χρώματα.
Ένας τεράστιος, μαύρος  φιόγκος δεμένος στη μέση του κοριτσιού συνάδει με κείνον από βελούδο, που κρέμεται απ'το καπέλο, ενώ στην πλάτη και τους ώμους ξεχύνεται το σάλι της από φίνο κασμίρ.
Σχολαστικός ο Ντεγκά με τη λεπτομέρεια, αρέσκεται και αποτυπώνει την μάλλον άτυπη στάση της αξιολάτρευτης γαλλιδούλας, που φαίνεται να βαριέται το ρόλο του μοντέλου. Ίσως γι'αυτό το σκοπό να τής έχει προσφερθεί και το μήλο, που κρατά στο δεξί της χέρι μισοφαγωμένο, το δάγκωμα του οποίου μειώνει τη μονοτονία της ακινησίας.
Η τέχνη της ζωγραφικής απαιτεί πειθαρχία, που δύσκολα επιβάλεις σ'ένα παιδί...

Ο Ντεγκά "σκηνοθετεί" με τα πινέλα του τοποθετώντας τη μικρή Ορτάνς στα δεξιά του καμβά με το εκθαμβωτικό λευκό του φουστανιού σε συνεχή χρωματικό ανταγωνισμό  με το σκούρο τραπεζομάντιλο , μια λαμπρή σύνθεση που γίνεται ακόμη ζωηρότερη αν συγκριθεί με το σοβαρό φόντο, μια ταπετσαρία με άνθινα σχέδια σε παστέλ αποχρώσεις.


Δεν είναι μόνο το ανυπέρβλητης ομορφιάς Νορμανδικό τοπίο, μα και η σκηνή που απαθανατίζει ο Ντεγκά με πρωταγωνιστές μέλη της οικογένειας Βαλπενσόν στο επόμενο εικαστικό του:

Edgar Degas: "At the Races in the Countryside"

Τα άλογα που τραβούν την άμαξα έχουν μόλις σταματήσει καταμεσής του καταπράσινου λιβαδιού στο Menil-Hubert.
Οδηγός τους ο μεσιέ Πωλ. Κρατώντας τα γκέμια,  γυρίζει το βλέμμα στο πίσω κάθισμα, όπου βλέπουμε τη γυναίκα του, μαντάμ Μαργκερίτ και την γκουβερναντα, που κρατά στην αγκαλιά της τον γιο τους Ανρί, μωρό.
Μια ομπρέλα ανοιχτή προστατεύει την ευαίσθητη μωρουδίστικη επιδερμίδα από τις ζεστές ηλιαχτίδες.

Τρυφερή  η σκηνή: Η παραμάνα με ξεγυμνωμένο το αριστερό στήθος της, έτοιμη να θηλάσει το βρέφος.Φαίνεται πως το κλάμα του πεινασμένου Ανρί ανάγκασε τον μεσιέ Πώλ και την οικογένειά του να εγκαταλείψουν  το αγωνιστικό τερέν...
Στο βάθος οι ιππείς συνεχίζουν τους αγώνες καβάλα στα καλπάζοντα άτια τους...Κάποιοι παρακολουθούν..., ανάμεσά τους και ο μαύρος σκύλος της οικογένειας με το ασημένιο κολάρο ανεβασμένος στο "υπερώο" κάθισμα του αμαξιδίου, απ'όπου το μάτι δεν χάνει σχεδόν τίποτε από τις αγωνιστικές διαδρομές και τις αντιδράσεις των αναβατών.


Η μαντάμ Μαργκερίτ Βαλπενσόν, μια γυναίκα αρχοντικής παρουσίας πρωταγωνιστεί στον τρίτο πίνακα του 'Εντγκαρ Ντεγκά, που θαύμασα στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης.
Ο τίτλος του : "Γυναίκα που κάθεται δίπλα σε βάζο με λουλούδια", δεν αποκαλύπτει την ταυτότητά της.
Η γυναίκα αγναντεύει προς τα δεξιά της κάπως αφηρημένα...

Το βάζο με τα λουλούδια χρωματίζει το έργο με μια ευφρόσυνη πολυχρωμία...Χρυσάνθεμα, ντάλιες και μαργαρίτες από τον κήπο του "Menil-Hubert" με το ροδί, το κίτρινο, το βιολετί και το λευκό να κυριαρχούν στο άνθινο μάτσο.

Η μαντάμ Μαργκερίτ απολαμβάνει την αύρα τους παρότι στραμμένο αντίθετα το βλέμμα της, όμως το γαλήνιο πρόσωπό της, η καθησυχαστική ματιά και η ήρεμη έκφρασή της βεβαιώνουν την απόλαυση των στιγμών.

Τίποτα το πομπώδες...Τα χρώματα σε φυσικούς τόνους, τόσο των εύοσμων λουλουδιών, όσο και της κομψής ενδυμασίας της κυρίας.
Το φόρεμά της με ρομαντικές πτυχές στο μπούστο σε απόχρωση του κάστανου, ταιριάζει πολύ με το χρώμα των μαλλιών και τα καλοσχηματισμένα φρύδια.
Πιο σκούρο το φουλάρι που δένει στο λαιμό, ασορτί με την πινελιά στο καπελομάντηλο, που συγκρατεί τις μπούκλες της.
Μάτια, μύτη, χείλη, αριστοκρατικά σχηματισμένα, δεν χρειάστηκε η επέμβαση του ζωγράφου να ωραιοποιήσει, ό,τι αρμονικά είχε δημιουργήσει η φύση!

Μη κραυγαλέα τα κοσμήματα της μαντάμ Μαργκερίτ: ένα διακριτικά αστραφτερό διαμάντι κρεμασμένο απ'το λοβό του αυτιού, μια χρυσή χειροπέδα που έχει "γλιστρήσει" στη βελούδινη μανσέτα του φορέματός της κι ένα μονόπετρο (από μαύρο αχάτη μού μοιάζει...) εντυπωσιάζει στο παράμεσο δάχτυλο του  λευκού της χεριού.

Ένας σχολαστικός παρατηρητής εντοπίζει και στέκει να θαυμάζει την αβρή στάση του, το λεπτό, ευγενικό και γεμάτο φινέτσα τρόπο που αφήνεται στο υπόλοιπο χέρι...εξαιρετικά φυσική κίνηση που δείχνει το υψηλό επίπεδο τεχνικής του Ντεγκά.

Εκστασιάζομαι όταν αναλογίζομαι τη σχέση που δημιουργεί ο Ντεγκά με τα πινέλα του, ανάμεσα στο μέρος και το όλον!

Κι η στάση αυτή, με εντυπωσίασε πολύ περισσότερο από το πλήθος των ανθέων, που για όλους αποτελούν τον πυρήνα της ελαιογραφίας...

Τα χέρια, θεωρώ πως είναι τα πιο θαυμαστά εργαλεία του ανθρωπίνου σώματος. Είναι εκείνα που με τις κινήσεις τους εκφράζουν  τα συναισθήματα και τις σκέψεις μας...

Πάντα σε πίνακες ή ακόμα και στην καθημερινότητά μου με συνανθρώπους μου παρατηρώ τις κινήσεις των χεριών κι αβίαστα η φαντασία μου τοποθετεί μια λεζάντα για κάθε μια τους...

Τα σφιχτά χέρια σε γροθιά τιτλοφορούνται: "αγανάκτηση, οργή, διαμαρτυρία..."...
Η παλάμη ανοιχτή με τα δάχτυλα απομακρυσμένα και τον αντίχειρα να δείχνει σε αντίθετη κατεύθυνση: "θέλω επειγόντως αγκαλιά, το'χω ανάγκη..."
Το χέρι υποβαστάζει το κεφάλι με τα δάχτυλα ενωμένα και κυρτά, πεσμένα χαλαρά, όπως της μαντάμ Μαργκερίτ, έχω την αίσθηση πως είναι χειρονομία μετριασμένη, όπως αρμόζει σε μια κυρία της τάξης της, που όμως φωνάζει σε προσωπικό κώδικα: "κατευνάζω, μετριάζω την ένταση, χαλαρώνω κι απολαμβάνω το αγνάντεμα της ματιάς..."

[Η θύμιση του Ντεγκά ανασύρθηκε, αφού το ημερολόγιο μας πληροφορεί πως πέθανε στο Παρίσι, σαν σήμερα 27 Σεπτεμβρίου 1917 σε ηλικία 83 ετών].