"Στέφαν Τσβάιχ, λάτρης και μανιώδης συλλέκτης μουσικής"

"Η λογοτεχνική του δόξα έφτανε ως την τελευταία γωνιά της Γης,
κάτι που  δεν γεύτηκε κανείς άλλος γερμανός λογοτέχνης  σε τόσομεγάλο βαθμό.
Ίσως από την εποχή του Έρασμου  να μην υπήρξε κανένας συγγραφέας τόσο διάσημος όσο αυτός", 

θα πεί ο Τόμας Μαν για τον πολυγραφότατο Στέφαν Τσβάιχ, που γεννήθηκε στη Βιέννη σαν σήμερα, 28 Νοεμβρίου 1881.

Σκακιστική νουβέλα...Αμόκ...Η γυναίκα και το τοπίο...Φόβος...Το γράμμα μιας άγνωστης...Επικίνδυνος οίκτος...και τόσα άλλα αριστουργήματα, που χαρακτηρίζουν μαγικό τον τρόπο γραφής του.

Πολλοί οι φανατικοί αναγνώστες του, όμως σήμερα θα σταθούμε σε μια άλλη -μη ευρέως γνωστή- ιδιότητά του, εκείνη του λάτρη της κλασικής μουσικής και μανιώδους συλλέκτη μουσικών χειρογράφων. 

Το 1934, μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, ο Τσβάιχ κατέφυγε στην Αυστρία και κατόπιν στην Αγγλία.Την περίοδο αυτή που το γερμανικό έθνος είχε "μολυνθεί" από το ναζισμό, η μουσική έγινε για τον Τσβάιχ η παρηγοριά και το λυτρωτικό καταφύγιό του. 

Schubert, "An die Musik" MS 81 
Χειρόγραφη παρτιτούρα 
απ΄τη Συλλογή Τσβάιχ- British Library

Από τα πολύ αγαπημένα του λήντερ εκείνης της περιόδου ήταν το "An die Music" του Φραντς Σούμπερτ, τους πρώτους στίχους του οποίου συχνά επαναλαμβάνει ο Τσβάιχ στα απομνημονεύματα του: 

"Ευλογημένη τέχνη, πόσο συχνά στις σκοτεινές ώρες, 

όταν η άγρια ​​αναταραχή της ζωής με πνίγει, 

φέρνεις στην καρδιά μου θαλπωρή κι αγαπη 

και με μεταφέρεις σ'ενα κόσμο άλλο..."

Η μουσική συλλογή που ο Στέφαν Τσβάιχ είχε στην κατοχή του περιλαμβάνει  παρτιτούρες, χειρόγραφα και επιστολές των αγαπημένων του δημιουργών, που άρχισε να συλλέγει από έφηβος. 

Συνολικά περισσότερα από 130 χειρόγραφα στοιχεία από 52 συνθέτες...
Μπαχ, Χάυντν, Μότσαρτ, Μπετόβεν, Σούμπερτ, Βάγκνερ, Μάλερ, Ρ.Στράους κ.α, που δωρίσθηκαν από τους κληρονόμους του συγγραφέα στη Βρετανική Βιβλιοθήκη το 1986, όπου και εκτίθενται σήμερα.
Μια ολόκληρη καντάτα του Μπαχ, οι Συμφωνίες του Λονδίνου του Χάυντν, το ημερολόγιο του Μπετόβεν των πρώτων χρόνων της Βιέννης, μια εκπληκτική σειρά πρώιμων μουσικών σκίτσων του Βάγκνερ, κι από Μότσαρτ 11 μουσικά χειρόγραφα, καθώς και γράμματά του, το συμβόλαιο γάμου του και σπουδαιότερος ο θεματικός κατάλογος των έργων του που ο ίδιος κατέγραψε με το χέρι του από το 1874 μέχρι το τέλος της ζωής του.  

Χειρόγραφη παρτιτούρα - Μότσαρτ "Das Veilchen"
από τη Συλλογή Τσβάιχ-Βritish Library

Πλούσια και πολύτιμη συλλογή, ένας σωστός θησαυρός που κατατάσσει δικαίως τον συγγραφέα στην κατηγορία των "θρυλικών μανιωδών συλλεκτών μουσικής, κυρίως του Μότσαρτ".

Από το Μοτσάρτιο θεματικό κατάλογο της "Συλλογής Στέφαν Τσβάιχ" ιδιαίτερη σπουδαιότητα έχει η παρτιτούρα του τραγουδιού: "Das Veilchen-Ο μενεξές", καθώς είναι το μοναδικο ποίημα του Γκαίτε που μελοποίησε ο Μότσαρτ.

***

1. Το  "An die Music" σε ποίηση Franz von Schober είναι από τα δημοφιλέστερα λήντερ του Σούμπερτ κι αποτελεί ύμνο στην τέχνη της μουσικής. Το μεγαλείο και η δημοτικότητά του αποδίδονται στην αρμονική του απλότητα, την σαρωτική μελωδία και μια ισχυρή συνοδεία από το πιάνο, που ενισχύει αποτελεσματικά την φωνητική γραμμή.

Franz Schubert: "An Die Musik, D 547" / Kathleen Ferrier:

2. "Das Veilchen-Ο μενεξές", το μοναδικό ποίημα του Γκαίτε που μελοποίησε ο Μότσαρτ, είχε πριν απ'αυτόν μελοποιηθεί από αρκετούς συνθέτες. Αναφέρεται σε μια απρόσεκτη βοσκοπούλα, που καταστρέφει ένα μενεξέ, παραλληλίζοντας το λουλούδι με την καρδιά ενός ερωτοχτυπημένου νέου.
Ο μενεξές μαρτυρά το παράπονο και την απελπισία, που προκαλεί η αδιαφορία της κοπέλας:

"Μεσ’ στο λιβάδι ένας μενεξές γυρτός

αθώρητος και μοναχός στεκόταν,

χαριτωμένος και δροσάτος μενεξές

κατ’ απ’ τη χλόη ντροπαλός κρυβόταν.

Και να μια βοσκοπούλα νέα χαρωπή

μεσ' στο λιβάδι μόνη περπατούσε,

ανάλαφρη διαβαίνει δίχως συλλογή

κι ολόγλυκα τραγούδια τραγουδούσε.

"Αχ! συλλογιέτ’ ο μενεξές ο έρημος,

αν ήμουνα κι εγώ στολίδι πλάνο

και μ’ έκοβε η αγάπη μου και μ’ έβαζε

για λίγο εις τα στήθη της απάνω".

Και η κοπέλλα απρόσεχτα επάτησε

το μενεξέ που τραγουδούσε ακόμα·

"Ευτυχισμένος πέθανα κι ολόχαρος

που βρίσκομαι απ’ το πόδι της στο χώμα".

(Εφημ. Πατρίς, τεύχος Μαρτίου 2008)

Mozart: "Das Veilchen KV 476" / Elisabeth Schwarzkopf:

Oι φωτογραφίες με τις χειρόγραφες παρτιτούρες είναι από την ηλεκτρονική σελίδα της Βρετανικής Βιβλιοθήκης (www.bl.uk/collection-items)