(Το δημοφιλές συμφωνικό ποίημα έκανε πρεμιέρα σαν σήμερα 27 Νοέμβρη 1897)
Ο Στράους διάβασε με προσοχή το έργο του Φρίντριχ Νίτσε.Μην ξεχνάμε πως εκτός από Μουσική και Ιστορία Τέχνης, είχε σπουδάσει και Φιλοσοφία.
Ο συνθέτης παίρνει το έργο του Νίτσε και το αποδίδει σε οκτώ μουσικά τμήματα, με εισαγωγή και επίλογο. Μέσα από αυτά, θέλει να μεταφέρει την ουσία της φιλοσοφικής προσέγγισης του συμπατριώτη του.
Όπως ο Νίτσε θέλησε, ως ανθρώπινα όντα, να επανεξετάσουμε το σύστημα αξιών μας και, αντί να πιστέψουμε τυφλά σε έναν θεό, να αρχίσουμε να είμαστε υπεύθυνοι για τις δικές μας ενέργειες, έτσι και ο Στράους συλλαμβάνει την ιδέα και ερμηνεύει ξεκάθαρα: η ιδέα της εξουσίας που κατέχει ο άνθρωπος και η ατομική θεότητα μέσα σε όλους μας υπονοούνται σε ένα πολύ καλά σχεδιασμένο έργο, όπου εκφράζεται η αντιπαράθεση της φύσης και της ανθρωπότητας ως δύο εναλλακτικών κόσμων που όμως συσχετίζονται και αλληλεξαρτώνται.
Κάτι, που αποδίδεται με την ακραία αντίθεση των τονικοτήτων της Ντο με την Σι μείζονες, κλίμακες.
Ο Ζαρατούστρα είναι από τα εμβληματικότερα έργα κι ο Ρίχαρντ Στράους επιλέγει 9 κεφάλαια από το μυθιστόρημα του Νίτσε, που αναδεικνύουν τις μεγάλες στιγμές του φιλοσοφικού ταξιδιού του ζωροάστρη προφήτη και την αδιάκοπη πάλη ανάμεσα στις δυνάμεις του καλού και του κακού:
- Ανατολή ή Πρόλογος
- Οι οπτασιαστές της μελλούσης ζωής
- Η μεγάλη επιθυμία
- Οι χαρές και τα πάθη
- Το τραγούδι των τάφων
- Για την επιστήμη
- Ο αναρρωνύων
- Το τραγούδι του χορού
- Το τραγούδι της νύχτας
Στα μέρη αυτά, ο Στράους στοχεύει στη μουσική ανάπτυξη των συναισθημάτων, που ο ίδιος επεσήμανε ως ακολουθία: "αφοσίωση-αμφιβολία-απελπισία-ελευθερία".
Δημοφιλέστερο μέρος είναι η Εισαγωγή-Ανατολή.
Είναι εκείνο που χρησιμοποιήθηκε από τον Κιούμπρικ στην ταινία του: "2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος".
Mια ταινία όπου εκφράζεται η ιδέα της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους...το μεγάλο ταξίδι του ανθρώπου προς τα όρια του σύμπαντος αλλά και του εαυτού του.
Ο Κιούμπρικ ξεκινά την "οπτική εξέλιξη" υπό τους ήχους της εισαγωγής-Ανατολής του "Τάδε έφη Ζαρατούστρα" του Στράους...
Εμφανίζει τον άνθρωπο-πίθηκο, που ανακαλύπτει το κόκκαλο, το πρώτο όπλο της Ιστορίας. Η εξέλιξη όμως αυτή θα ξυπνήσει τα πιο επιθετικά ένστικτα του προϊστορικού ανθρώπου, που γίνεται βίαιος, τραχύς, άγριος, ασυγκράτητος και εξουσιαστικός.
Ετσι, προτείνω να ακούσουμε και το 4ο μέρος: "Για τις χαρές και τα πάθη"...
Εδώ, ο Στράους εκφράζει μία από τις κεντρικές θέσεις του έργου του Νίτσε, σύμφωνα με την οποία "ο άνθρωπος είναι πράγμα και πρέπει να υπερκεραστεί":
Ετσι μίλησε ο Ζαρατούστρα: "Για τις χαρές και τα πάθη"
δεν την έχεις κοινή με κανέναν.
Ασφαλώς, θέλεις να την πεις με το όνομά της και να την χαϊδέψεις· θέλεις
να την πιάσεις από το αφτί και να διασκεδάσεις μαζί της.
Και, για κοίτα! Τώρα έχεις το όνομά της κοινό με το λαό και έγινες
λαός και κοπάδι με την αρετή σου!
Καλύτερα θα 'κανες να πεις: "ανείπωτο και δίχως όνομα είναι αυτό
που προκαλεί βάσανο και γλυκύτητα στην ψυχή μου και αυτό που είναι επίσης
η πείνα των σπλάχνων μου".
Ας είναι πολύ ψηλά η αρετή σου για την οικειότητα των ονομάτων: και
αν πρέπει να μιλήσεις γι' αυτήν, να μη ντραπείς να ψελλίσεις γι' αυτήν.
Έτσι μίλα και ψέλλιζε: "αυτό είναι το δικό μου αγαθό, το αγαπώ,
μου αρέσει απόλυτα έτσι, έτσι μόνο θέλω το αγαθό.
Δεν το θέλω σαν τον νόμο ενός θεού, δεν το θέλω σαν ανθρώπινο
καταστατικό και αναγκαιότητα: δεν πρέπει να είναι για μένα οδοδείκτης
για υπεργήινες χώρες και παραδείσους.
Είναι μια γήινη αρετή αυτή που αγαπώ: λίγη οξύνοια υπάρχει σ' αυτήν
και το ελάχιστο από το κοινό λογικό.
Αλλά αυτό το πουλί έφτιαξε την φωλιά του σε μένα: γι' αυτό το αγαπώ
και το χαϊδεύω — τώρα κάθεται σε μένα πάνω στα χρυσά αβγά του."
Έτσι πρέπει να ψελλίζεις και να παινεύεις την αρετή σου.
Κάποτε είχες πάθη και τα ονόμαζες κακά. Τώρα όμως έχεις μόνο τις
αρετές σου: γεννήθηκαν από τα πάθη σου.
Τον ύψιστο σκοπό σου τον τοποθέτησες στην καρδιά αυτών των παθών:
τότε αυτά έγιναν οι αρετές και οι χαρές σου.
Είτε ήσουν από το γένος των χολερικών είτε από το γένος των φιλήδονων
είτε από το γένος των φανατικών της πίστης είτε των φιλέκδικων: στο
τέλος, όλα τα πάθη σου θα γίνονταν αρετές και όλοι οι διάβολοι σου, άγγελοι.
Κάποτε είχες άγρια σκυλιά στο κελάρι σου: στο τέλος όμως μεταμορφώθηκαν
σε πουλιά και χαριτωμένες τραγουδίστριες.
Από τα δηλητήριό σου διύλισες το βάλσαμο σου· άρμεξες την αγελάδα
Θλίψη — τώρα πίνεις μόνο το γλυκό γάλα των μαστών της.
Και τίποτε κακό δεν θα γεννηθεί στο εξής από σένα, παρά μόνο το
κακό που γεννιέται από τον αγώνα των αρετών σου.
***
Αδελφέ μου, αν έχεις τύχη, τότε έχεις μια αρετή και τίποτε παραπάνω
έτσι περνάς πιο εύκολα το γεφύρι.
Είναι διάκριση να έχεις πολλές αρετές, αλλά και δύσκολη μοίρα.
και
κάποιοι πήγαν στην έρημο και αυτοκτόνησαν, επειδή είχαν κουραστεί να
είναι οι μάχες και τα πεδία των μαχών των αρετών.
Αδελφέ μου, είναι ο πόλεμος και η μάχη κακά πράγματα; Αναγκαίο
όμως είναι αυτό το κακό, αναγκαίος είναι ο φθόνος και η δυσπιστία και η
συκοφαντία ανάμεσα στις αρετές σου.
Δες, πόσο πολύ επιθυμεί το ύψιστο καθεμιά από τις αρετές σου: θέλει
ολόκληρο το πνεύμα σου για να είναι αυτό κήρυκάς της, θέλει ολόκληρη τη
δύναμή σου στην οργή, στο μίσος και στην αγάπη.
Κάθε αρετή ζηλεύει την άλλη, και η ζήλια είναι φρικτό πράγμα. Ακόμη
και οι αρετές μπορούν να χαθούν από την ζήλια.
Όποιον περικυκλώνει η φλόγα της ζήλιας, αυτός στρέφει στο τέλος,
σαν τον σκορπιό, εναντίον του εαυτού του το δηλητηριώδες κεντρί του.
Αχ, αδελφέ μου, δεν έχεις δει ακόμη ούτε μια αρετή να συκοφαντεί και
να μαχαιρώνει τον εαυτό της;
Ο άνθρωπος είναι κάτι που πρέπει να ξεπεραστεί: και γι' αυτό πρέπει
να αγαπάς τις αρετές σου — γιατί απ' αυτές θα χαθείς"
[ΦΡΙΝΤΡΙΧ ΝΙΤΣΕ: ΕΤΣΙ ΜΙΛΗΣΕ Ο ΖΑΡΑΤΟΥΣΤΡΑ, Μετάφ: Ζήσης Σαρίκας ]
***
R.Strauss : "Also sprach Zarathustra-IV:Για τις χαρές και τα πάθη"
Fritz Reiner-Chicago Symphony Orchestra
No comments:
Post a Comment