Ονορέ ντε Μπαλζάκ: "Ζηλεύω τον Μπετόβεν!"

Ο κορυφαίος Γάλλος λογοτέχνης, Ονορέ ντε Μπαλζάκ, είναι ένας από τους θεμελιωτές του ρεαλισμού, ένας από τους σπουδαιότερους της  ευρωπαϊκής λογοτεχνίας κι έμεινε στην ιστορία για τις περίτεχνες περιγραφές του της γαλλικής κοινωνίας της εποχής του.

Γεννήθηκε σαν σήμερα 20 Μαΐου του 1799 στην Τουρ, και ήταν γνωστός φιλόμουσος. Επέδειξε μεγάλο ενθουσιασμό για την τέχνη της μουσικής γιατί θεωρούσε πως η μουσική γλώσσα περιέχει και μπορεί να εκφράσει τα πάντα.
Προκειμένου, λοιπόν να τη γνωρίσει καλύτερα ως τέχνη, ερευνά, αναζητά στοιχεία της, και φυσικά ακούει πολλή μουσική!

Γνωρίζουμε πως ο Μπαλζάκ υπήρξε καταρχήν θαυμαστής και φίλος του Ροσίνι, όταν η ιταλική μουσική κυριαρχούσε στην Ευρώπη.
Σε παλαιότερο κείμενο μου σάς έχω μιλήσει για τη σχέση τους και το πόσο τον επαινεί στο βιβλίο του "Μασιμίλα Ντόνι".

Όμως, φαίνεται πως όταν άρχισε να ακούσει συστηματικά έργα του Λ.Β. Μπετόβεν, σαν νέο είδωλο αρχίζει να τού επιβάλλεται!

 Κι ενώ, στη "Μασιμίλα Ντόνι" εμφανώς "υπερασπίζεται" την ιταλική μουσική, στο βιβλίο του "Γκαμπαρά ή Η ανθρώπινη φωνή" μάλλον την καλεί σε δίκη.


Τον Απρίλη του 1834 ο Μπαλζάκ παρακολούθησε στο Παρίσι την εκτέλεση της 5ης Συμφωνίας του Μπετόβεν, γραμμένη στη ντο ελάσσονακαι σε μια περίοδο που ο μεγάλος μουσουργός βίωνε μαρτυρικά τη σταδιακή απώλεια της ακοής του.

Έτσι στον "Γκαμπαρά" δια στόματος ενός μαέστρου και φανατικού οπαδού του Μπετόβεν, ο Μπαλζάκ εκφέρει τις απόψεις του σε μια λεκτική διαμάχη περί ιταλικής και Μπετοβενικής μουσικής.

Aπό εικονογράφηση του "Γκαμπαρά",
η "διαμάχη των μουσικών

Διαβάζουμε:

"Ανοίγοντας τη Συμφωνία σε ντο μινόρε του Μπετόβεν, ένας μουσικός μεταφέρεται στον κόσμο της φαντασίας πάνω στα φτερά του θέματος σε Σολ που επανέρχεται σε Μι από τα κόρνα. Βλέπει μια φύση που διαδοχικά φωτίζεται από εκθαμβωτικές δέσμες φωτός, συσκοτίζεται από μελαγχολικές συννεφιές και λαμπρύνεται από θεϊκά άσματα..."

Και συνεχίζει λίγο πιο κάτω ο ήρωας του Μπαλζάκ, δεινός θαυμαστής του τιτάνα:

"Συγκρίνετε τις ύψιστες δημιουργίες του συνθέτη με αυτό που ονομάζουμε ιταλική μουσική. Οποία αδυναμία ιδεών!Οποία πλαδαρότητα ύφους!
Αυτή η μονοτονία της έκφρασης, αυτές οι ατελείωτες φιοριτούρες [...] παράγουν ένα είδος ανόητης, φλύαρης, αποπνικτικής μουσικής...
Στον Μπετόβεν δεν υπάρχουν φευγαλέες εντυπώσεις. Οι εντυπώσεις σ'αυτόν είναι όπως τα συντάγματα. Για να κερδηθεί η μάχη τους υπακούουν σε εντολές, σ' ένα εκπληκτικής σύλληψης σχέδιο".

(Ονορέ ντε Μπαλζάκ: "Γκαμπαρά ή η ανθρώπινη φωνή", εκδ. Σμίλη, 

μτφ: Αν. Νεοφυτίδης, σελ. 9, 39, 40, 41, 134)

Όπως φαίνεται, φίλοι μου, για τον Μπαλζάκ, η γλώσσα της μουσικής διαθέτει μια αξιοθαύμαστη δύναμη! Τη δύναμη να βυθιστούμε βαθιά μέσα στον εαυτό μας. Είναι η μόνη να μετρήσει τα μυστηριώδη βάθη της ύπαρξής μας, να διεισδύσει στο άπειρο, που ενώ γνωρίζουμε πως υπάρχει έξω από μας, εν τούτοις το κουβαλάμε μέσα μας...

Η 5η Μπετοβενική Συμφωνία ή "Συμφωνία της Μοίρας" είναι γραμμένη σε μια κλίμακα, τη ντο ελάσσονα, που χρησιμοποιείτο σπάνια στην εποχή του συνθέτη.
Όμως, είναι η κλίμακα που ο Μπετόβεν είχε αδυναμία. Η κλίμακα, που γι'αυτόν αντιπροσώπευε τη δυνατή, συναισθηματική ανάγκη έκφρασης, την εσωτερική ταραχή, την ψυχική του θύελλα και δραματικότητα!
Θεωρούσε την ντο ελ."τονικότητα ηρωικής διάθεσης", κι ίσως αυτόν τον ηρωισμό και τη μεγαλοσύνη να αφουγκράστηκε κατά την ακρόασή της ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ...

Αρκετά είναι τα έργα που λέγεται ότι ενσαρκώνουν το Μπετοβενικό "C minor mood" ("Παθητική" σονάτα, το Τρίτο κονσέρτο για πιάνο, η 5η Σονάτα του), όμως η σύνθεση που το αντιπροσωπεύει στο έπακρο είναι η Συμφωνία που συγκίνησε και τον γάλλο συγγραφέα, η "Συμφωνία της Μοίρας".

Ένα έργο που φαίνεται να άνοιγε στον Μπαλζάκ τις πόρτες της πνευματικότητάς του, καθώς διαισθανόταν με την ακρόασή του της πόσο βαθιά "σκάβει" η μουσική τον ουρανό...

Γι' αυτό είχε εκμυστηρευτεί στην μετέπειτα σύζυγό του, Εβελίνα Χάνσακ πως ο "μόνος άνθρωπος που τον κάνει να αισθάνεται ζήλια, ήταν ο Μπετόβεν. Γιατί επιθυμούσε διακαώς να τού μοιάζει".

Σ'αυτόν διέκρινε μια ουράνια δύναμη, ένα χάρισμα που στον συγγραφέα δεν προσφέρει παρόμοια ικανοποίηση, γιατί αυτό που "ζωγραφίζουν" οι συγγραφείς είναι πεπερασμένο και συγκεκριμένο, ενώ αυτό που "αιωρείται" και φτάνει στον ακροατή από τον Μπετόβεν, είναι ατελεύτητο κι αχανές. Άπειρο, αιώνιο...
Είναι το "απροσδιόριστο" - όπως και οι σύγχρονοι αναλυτές έχουν συμφωνήσει- ο πιο σαγηνευτικός ήχος που εισχώρησε ποτέ στην ακοή του ανθρώπου...
Κι ίσως ο τιμώμενος σήμερα γάλλος συγγραφέας να σκαρφίστηκε την πασίγνωστη φράση του:
"Δεν υπάρχει αυτό που λένε μεγάλο ταλέντο χωρίς μεγάλη δύναμη θέλησης", όταν προσέγγισε τη Συμφωνία του Μπετόβεν...
Τι λέτε και σεις;

Beethoven: "Symphony No. 5" / Karajan:

Για τον Μπαλζάκ και τη σχέση του με τον Ροσίνι μπορείτε να διαβάσετε
παλαιότερο κείμενό μου εδώ.