"Δάμων και Φιντίας", η αιώνια φιλία τους ως έκφραση των Σίλλερ-Σούμπερτ

(Στη μνήμη του  Φρήντριχ Σίλλερ - 9 Μαΐου 1805)

Ο Φρήντριχ φον Σίλλερ συγκαταλέγεται ανάμεσα στους μεγαλύτερους ποιητές και δραματικούς συγγραφείς της Γερμανίας. Εγραψε θεατρικά έργα, αλλά και λυρικά ποιήματα, σονέτα και μπαλάντες. Ιδιαίτερα οι μπαλάντες του διακρίνονται για την δραματικότητά τους και τη στοχαστική τους διάθεση. Βασίζονται στο  αρχαίο ελληνικό ιδεώδες, όπου επιβραβεύεται η αρετή και τιμωρείται η παράβαση των ηθικών νόμων.

"Δάμων και Φιντίας":

Από τις παροιμιώδεις φιλίες στην αρχαιότητα ήταν εκείνη του Δάμωνος και του Φιντία. Οι δυο φίλοι, Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι, βρέθηκαν στις Συρακούσες επί τυραννίας Διονυσίου, ο οποίος κατηγόρησε τον Φιντία για συνομωσία εναντίον του και τον καταδίκασε σε θάνατο.

Ο Φιντίας ζήτησε ως τελευταία επιθυμία να επισκεφθεί την οικογένειά του. Ο Διονύσιος ήταν επιφυλακτικός, όμως δέχτηκε όταν ο Δάμων προθυμοποιήθηκε να πάρει την θέση του φίλου του, σε περίπτωση που δεν επέστρεφε. 

Όντως άργησε  να επιστρέψει....Ετοίμαζαν την εκτέλεση του Δάμωνα, όταν εμφανίστηκε ο Φιντίας.

Ο Δάμων, από αγάπη για το φίλο του, επέμεινε να εκτελεστεί εκείνος.Το ίδιο όμως κι ο Φιντίας. 

Κι οι δύο  προσπαθούσαν να πείσουν τον Διονύσιο όχι για να γλιτώσουν τη δική τους ζωή, αλλά για να γλιτώσουν ο ένας τη ζωή του άλλου. Ετσι συγκινήθηκε ο τύραννος των Συρακουσών και τούς άφησε ελεύθερους. 

"Δάμων, Φιντίας και Διονύσιος", Eloi-Firmin Féron
Είναι εικαστικό έργο με το οποίο ο 24χρονος δημιουργός του  κέρδισε το πρώτο "Βραβείο της Ρώμης".

Την ιστορία της αιώνιας φιλίας των δυο ανδρών απέδωσε ποιητικά ο Φρήντριχ Σίλλερ στη μπαλάντα του: 

"Η εγγύηση":

"Τον τύραννο Διονύσιο πλησίασε με στιλέτο

Κρυφά ο Δάμων, έχοντάς το στο ένδυμά του μέσα·

Όμως τον πιάσαν οι φρουροί και τον αλυσοδέσαν.

"Με το στιλέτο τι ήθελες να κάνεις, μπρος ειπέ το!"

Του λέει άγρια ο τύραννος, που απ’ την οργή εκαίετο.

"Την πόλη από τον τύραννο εγώ να λευτερώσω!"

"Θα μου το μετανιώσεις πικρά αυτό σαν σε σταυρώσω!"

"Έτοιμος είμαι", είπε εκείνος, "να πεθάνω εγώ

Και δεν θα κάνω διόλου για την ζωή μου παρακάλι·

Όμως μια χάρη, αν θες να κάνεις, σου ζητώ μεγάλη·

Σε ικετεύω να μου δώσεις τριών ημερών καιρό,

Την αδερφή μου σύζυγο να δώσω στο γαμπρό.

Τον φίλο μου σου αφήνω να κρατήσεις ως εγγύηση.

Άμα διαφύγω, κρέμα αυτόν, να βρεις ικανοποίηση.

[...]

Και νά, στου δειλινού το φως των ρόδινων ακτίνων,

Φέγγουν από μακριά οι επάλξεις των Συρακουσών.

Τότε είδε τον Φιλόστρατο να τρέχει προς αυτόν,

Του οίκου τον πιστό φύλακα, που βλέποντας στο δρόμο

Τον κύριό του να ’ρχεται τού λέει γεμάτος τρόμο:

"Πίσω! Τον φίλο πλέον δεν μπορείς να σώσεις τώρα·

Φεύγα και την δικιά σου την ζωή έχε σωσμένη!

Τον θάνατο τον πιο σκληρό την ώρα αυτή υπομένει.

Πρόσμενε την επιστροφή σου αυτός απ’ ώρα σ’ ώρα,

Πεποίθηση βαστώντας στην ψυχή του ελπιδοφόρα

[...]

"Δήμιε!" φωνάζει "εμένα να κρεμάσεις πάρε εσύ!

Εγώ ’μαι, που αντί μου αυτός κρατήθη εγγύηση!"

Κι έκπληξη νιώθουν τότε όλοι τριγύρω, σαν κοιτάνε

Τους δυο να πέφτουν ο ένας μες στου άλλου την αγκάλη

Κι από οδύνη όλο να κλαιν κι από χαρά μεγάλη.

Δεν έβλεπες αδάκρυτο κανένα μάτι να ’ναι.

Κι όταν στον βασιλιά το θαυμαστό μαντάτο πάνε,

Νιώθει κάτι ανθρώπινο να τον κινεί εντός του

Και διαταγή δίνει να ’ρθούν κι οι δυο στον θρόνο εμπρός του.

Και τους κοιτάζει επί πολύ μ’ ένα έκπληκτο μάτι,

Και τέλος λέει: "Μ’ αυτό που κατορθώσατε σεις, άξιοι,

Μου ’χετε την καρδιά μου εμένα αληθινά υποτάξει.

Η πίστη, το αποδείξατε, δεν είναι απλή αυταπάτη.

Δεχτείτε έτσι, παράκληση κάνω ειλικρινεστάτη,

Και σύντροφό σας πάρτε με· τιμή μου είν’, το κηρύττω,

Αν στον δικό σας τον δεσμό λογίστε εμένα ως τρίτο".

Μτφ: Κυρ. Σαμέλης, Εκδ. ΔΙΩΝΗ, από τη Συλλογή "Μπαλάντες και άλλα ποιήματα"

Το 1815, ο Φραντς Σούμπερτ μελοποιεί τη μπαλάντα για φωνή και πιάνο, ενώ με έμπνευση από το ποιητικό κείμενο του Σίλλερ ξεκινά την επόμενη χρονιά μια όπερα,  η οποία έμεινε ημιτελής. 

1. To ληντ "Die Bürgschaft, D.246" είναι γραμμένο στη σολ ελ. κι ακολουθεί την αφηγηματική τεχνική. Ο Σούμπερτ ως μάστορας των λήντερ αποδίδει με τον καλύτερο τρόπο το ύφος, που υποβάλλει η ποίηση του Σίλλερ. Η πιανιστική συνοδεία δεν υποστηρίζει απλώς την φωνή, αλλά διαθέτει τον δικό της αυτόνομο ρόλο και πλάθει την ατμόσφαιρα του ποιητικού κειμένου. Σκιαγραφεί την διάθεση και τις συναισθηματικές διακυμάνσεις των προσώπων με αλλαγές δυναμικής, αλλά και της φωνητικής περιοχής.

Schubert: Die Bürgschaft, D.246 / Dietrich Fischer Dieskau - Gerald Moore":

2. "Die Bürgschaft", Oper.

 Aκούμε το χορωδιακό: "Hilfe! Rettung" από την έναρξη της όπερας.