ΜΟΝΑ ΛΙΖΑ: "Χαμόγελο που αναστατώνει,... αγγελικό...δαιμονικό χαμόγελο"

Είναι το πιο αινιγματικό χαμόγελο στην Ιστορία της Τέχνης...και η δημοφιλία του πίνακα που φιλοτέχνησε ο Λεονάρντο ντα Βίντσι οφείλεται ακριβώς σε αυτή την ανεξιχνίαστη έκφραση του προσώπου της γυναίκας!

Σαν σήμερα, 3 Νοέμβρη του 1507 ο ευκατάστατος έμπορος μεταξιού Φραντσέσκο ντελ Τζοκόντο, αναθέτει στον Λεονάρντο Ντα Βίντσι να ζωγραφίσει το πορτρέτο της γυναίκας του με αφορμή τη μετακόμιση στο νέο τους σπίτι.

Eτσι, προκύπτει το αριστούργημά του: "Μόνα Λίζα" ή "Τζοκόντα"

Από τη λογοτεχνία ξεχωρίζει η αναφορά του Ζαν-Πωλ Σαρτρ στο βιβλίο του: "Οι Λέξεις", που  αναφερόμενος στη γιαγιά του γράφει:

"Θα καθόταν στην πολυθρόνα δίπλα στο παράθυρο, θα φορούσε τα ματογυάλια της, αναστενάζοντας από κόπωση και ευχαρίστηση και θα χαμήλωνε τα βλέφαρα εκφράζοντας ένα διακριτικά αισθησιακό χαμόγελο, που μετέπειτα ανακάλυψα στα χείλη της Μόνα Λίζα"


Στο χώρο της κλασικής μουσικής, ένα από τα γνωστά παραδείγματα είναι η "Μόνα Λίζα"  του Max von Schilling.
Ενα οπερατικό αριστούργημα, εμπνευσμένο από το ομότιτλο πορτραίτο με στοιχεία μυθοπλασίας και αναφέρεται στην ερωτική ιστορίας της μοιραίας γυναίκας (femme fatale) της Λίζα Γκεραρντίνι που δολοφονεί το σύζυγό της μετά το θάνατο του εραστή της.
Η όπερα γράφτηκε την εποχή που ο πίνακας είχε κλαπεί από το Μουσείο του Λούβρου, πράξη για την οποία κατηγορήθηκαν ανάμεσα σε άλλους ο Πικάσο και ο Απολιναίρ.

Η δίπρακτη όπερα αφιερώθηκε στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης, όταν απονεμήθηκε στο συνθέτη ο τίτλος του καθηγητή στη Φιλοσοφική Σχολή.

Οι δύο πράξεις της όπερας δεν χωρίζονται σε σκηνές, αλλά παρουσιάζονται συνεχείς, μουσικά και δραματικά.
Η πλοκή περιστρέφεται γύρω από θέματα ζήλιας, προδοσίας, απελπισίας και εκδίκησης. Επίσης  υπάρχουν σκηνές με έντονο τοπικό χρώμα, όπως το χτύπημα των καμπανών της εκκλησίας στη Φλωρεντία ή οι χορευτικές ταραντέλες στην σκηνή του καρναβαλιού.
Επιρροές από τον Bάγκνερ και τον Ρίχαρντ Στράους είναι λιγοστές μεν, εμφανείς  δε, στην όπερα του  Σίλινγκ(ιδιαίτερα στην εισαγωγή), όπως κι από τους Πουτσίνι, Μασκάνι, Λεονκαβάλο και το κίνημα του βερισμού.

"Τοποθετεί μπροστά στα μάτια μας έναν καθρέφτη της πραγματικής ζωής", 

έγραψαν οι κριτικοί μετά την πρεμιέρα.

Παραθέτω την ορχηστρική σουίτα του έργου:

Από τις ιστορικές ηχογραφήσεις θεωρείται εκείνη του 1953 υπό την διεύθυνση του Λέοπολντ Χάγκερ με την τεραστίου διαμετρήματος δραματική υψίφωνο  Inge Borkh στο ρόλο του τίτλου:

Αρκετοί είναι οι καλλιτέχνες που υιοθέτησαν το βασικό μοτίβο του εικαστικού έργου, ως θέμα προσωπικών τους δημιουργιών.

Andy Warhol's Colored Mona Lisa /Christie's

Προσωπικά, μού αρέσει πολύ η pop art εκδοχή της Μόνα Λίζα από τον Άντυ Γουόρχολ κι από τη σειρά του:

"Thirty are Better than one", 

δηλωτική της μαζικοποίησης της εικόνας από τα μέσα, όπου ο Γουώρχολ σημειοδοτεί την προσωπική του οπτική ερμηνεία της πολλαπλής αξίας της Μόνα Λίζα, δεχόμενος επιδράσεις από το γενικότερο πνεύμα της εποχής.



Στον ελληνικό μουσικό χώρο ξεχωρίζουμε φυσικά το "Χαμόγελο της Τζοκόντας"...ένα ορχηστρικό έργο του Μάνου Χατζιδάκι γεμάτο νοσταλγία, στοχασμό...Θέμα του, η γυναίκα και η ερημιά της...

"Σε μια παρέλαση στη Νέα Υόρκη, με μουσικές, με χρώματα και με πλημμυρισμένη από κόσμο 

την 5η Λεωφόρο, βρισκόμουν μια Κυριακή απόγευμα το φθινόπωρο του 1963 ...

[...]

Χωρίς να καταλάβω, είχα σταθεί έξω από το βιβλιοπωλείο του Ριτζιόλλι και στη βιτρίνα του, 

απέναντί μου ακριβώς, βρισκόταν ένα βιβλίο για τον Ντα Βίντσι με την Τζοκόντα στο εξώφυλλο του 

να μου χαμογελά απίθανα αινιγματική..."

Ένα επίσης  τραγούδι που ξεχώρισε κερδίζοντας και Όσκαρ τραγουδιού είναι το "Mona Lisa" των Jay Livingston-Ray Evans, από την ταινία "Captain Carey USA".
 Ακούστηκε από τον Nat King Cole και θεωρήθηκε ο μεγαλύτερος σε πωλήσεις, δίσκος.

Mona Lisa / Nat King Cole

O Πωλ Μενεστρέλ έγραψε πάνω στη μελωδία ελληνικούς στίχους, δίνοντας τη δική του άποψη για μια φλογερή Μόνα Λίζα, που ερμήνευσε με τόσο ρομαντισμό ο πατρινός Φώτης Πολυμέρης...

"Μόνα Λίζα

στο χαμόγελο σου ανθίζει

κάθε ελπίδα μου και πόθος μου κρυφός.

Μόνα Λίζα

η καρδιά μου πλημυρίζει

σαν σε βλέπω από αγάπη κι από φως.

Το μετάξι έχει βγει απ’ τα μαλλιά σου

η ματιά σου είναι ήλιου ζεστασιά

με μεθά το γλυκό τ’ άρωμα σου

Μόνα Λίζα, Μόνα Λίζα.

Λαχταρώ να χαρώ τα φιλιά σου

απ’ των βελούδινων χειλιών σου τη φωτιά.

Mόνα Λίζα"