"Λόρδος Βύρων-Νίτσε: ο Υπεράνθρωπος Μάνφρεντ"

Σαν σήμερα 22 Ιανουαρίου το 1824, γεννιέται ο Λόρδος Βύρωνας, ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές της εποχής του! Αν και χωλός, υπήρξε πολύ όμορφος νεαρός, δεινός γυναικοκατακτητής, ατίθασο πνεύμα, θεμελιωτής του Ρομαντισμού στην Αγγλία, και πολιτικά φιλελεύθερος.

Από τα σημαντικότερα ποιήματά του είναι ο "Μάνφρεντ",  με σαφείς επιρροές από τον "Φάουστ" του Γκαίτε, του οποίου ο Μπάυρον υπήρξε μέγας θαυμαστής.

Πρόκειται για ένα δραματικό ποίημα σε τρεις πράξεις, που γράφτηκε το 1817, την εποχή που, αυτοεξόριστος ο Μπάϋρον, επισκέπτεται τις Ελβετικές Άλπεις. Το σκηνικό του είναι η άγρια και μεγαλειώδης ομορφιά των Άλπεων. Ο μύθος του αναφέρεται στις αγωνίες και εξομολογήσεις ενός σοφού και πλούσιου φεουδάρχη, που καλλιεργώντας τις μαγικές τέχνες επικοινωνεί με τα πνεύματα και αναζητεί τη λύτρωσή του μέσα στο λαβύρινθο των εσωτερικών συγκρούσεων και στη λαχτάρα για αθανασία. Ενα αμάρτημα τον τυραννά, ένα σφάλμα, οι Ερινύες τον συντροφεύουν, ταράσσουν τον ύπνο του και κάνουν τις ημέρες ανυπόφορες. Επιθυμεί τη λήθη, ο θάνατος τη χορηγεί, το γνωρίζει. Απελπισμένος τον αναζητά με την αυτοκτονία. Ίσως λυτρωθεί με μια κατακρήμνιση απ’ τους βράχους του όρους Γιούνγκφράου (Jungfrau).Όμως τον σώζει ένας κυνηγός...
Ο Μάνφρεντ παρουσιάζει ανάγλυφα την εικόνα της βυρώνειας ψυχής: ένα ανήσυχο και βασανισμένο πνεύμα, ένας καταραμένος, αλλά με ευγενικά αισθήματα.

Από τον Μάνφρεντ  εμπνεύστηκαν αρκετοί συνθέτες.

Ο Ρόμπερτ Σούμαν πρώτος έγραψε τη σκηνική μουσική (Manfred: Dramatic Poem with Music in 3 Parts-Op. 115)και όπως ο ίδιος δήλωσε: "για κανένα άλλο έργο δεν σπατάλησα τόση αγάπη και  τόσες δυνάμεις, όσο για τον Μάνφρεντ που μου ασκούσε πάντα απίστευτη έλξη".

Η σύνθεση, εκτός από την ουβερτούρα που είναι το πιο δημοφιλές μέρος της, περιλαμβάνει entracte, melodramas, πανέμορφα σόλι και χορωδιακά μέρη.

Να θυμίσουμε πως η "Manferd Overture" είναι σύνθεση που διηύθυνε στο ντεμπούτο του ο Μπερνστάιν. Όπως έχει δηλώσει ο μέγας μαέστρος: "Είναι πολύ δύσκολη γιατί ξεκινά με παύση...κι αν δεν ακολουθήσει συνολικά η ορχήστρα, ολόκληρη η συναυλία βυθίζεται. Έτσι, αποτελεί πάντα τρομερό "εφιάλτη". Εχω ακούσει ότι υπάρχουν κάποιοι που όταν ακούνε αυτά τα πρώτα μέτρα της Εισαγωγής, πέφτουν σε κατάθλιψη..."

Ο Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκυ, κάποια χρόνια αργότερα γράφει την προγραμματική συμφωνική μουσική: "Manfred Symphony" με έμπνευση τον Βυρωνικό ήρωα και καθ' υπόδειξη του Μπαλάκιρεφ. Είναι η μεγαλύτερη σε διάρκεια συμφωνία του Τσαϊκόφσκι και κείνη με τα περισσότερα όργανα στην ορχήστρα.
Παρότι θεωρούσε το είδος της προγραμματικής συμφωνίας κάπως "ελαφρό", ο Τσαϊκόφσκι όπως έγραψε σε επιστολή του κατά τη διάρκεια της σύνθεσης του έργου: "Η συμφωνία αποδεικνύεται τελικά σοβαρή και αρκετά δύσκολη δουλειά. Απαιτεί συγκέντρωση και ενασχόληση αρκετής από την ώρα της μέρας, μερικές φορές δε, νοιώθω τις δυνάμεις μου να εξαντλούνται. Όμως, μια εσωτερική φωνή μού υπενθυμίζει πως ο κόπος μου δεν είναι μάταιος και πως τελικά αυτή η Manfred Symphony ίσως να δώσει το καλύτερο από τα συμφωνικά μου έργα".

Όμως εγώ σήμερα θέλω να ακούσουμε την έμπνευση του ΦΡΗΝΤΡΙΧ ΝΙΤΣΕ, που ως γνωστόν εκτός από φιλόσοφος υπήρξε και συνθέτης.
Ο Νίτσε το 1872 συνθέτει τον "Manfred -Meditation",  για πιάνο με 4 χέρια και όπως αναφέρει ο εκδότης του είναι το πιο αντι-μουσικό έργο,που άκουσε ποτέ!
Πρόκειται για έναν μουσικό στοχασμό πάνω στον "Υπεράνθρωπό" του που οφείλει πολλά στον Υπεράνθρωπο του Μπάυρον.
Ο φιλόσοφος που ήταν θαυμαστής του ποιητή, είχε εντυπωσιαστεί από τον εισαγωγικό μονόλογο του Μάνφρεντ, εκεί που αποκαλύπτει πως το Δένδρο της Ζωής δεν είναι το Δένδρο της Γνώσης και η θλίψη είναι γνώση και η βαθύτερη γνώση είναι μόνον βαθύτερη θλίψη...
Ο Βυρωνικός ήρωας είναι ανώτερος από τους κοινούς ανθρώπους και στα πάθη και στις δυνάμεις, μυστηριώδης και ζοφερός, αδιάφορος και αυτάρκης, απολιτικός και επαναστάτης, τηρώντας δικό του κώδικα αξιών, διατηρώντας την ανάμνηση ανείπωτης ενοχής, περιφρονώντας φυσικά και υπερφυσικά εμπόδια. Ερωτικός και μάχιμος. Γνώστης και θλιμμένος...

Το έργο είναι -κατά τον Νίτσε- το πρώτο ώριμο μουσικό του έργο. Γι' αυτό έστειλε την παρτιτούρα στον φίλο του, Gustav Krug, ο οποίος την επαίνεσε εξαιρετικά! Αντίθετη άποψη είχε ο Hans von Bülow, που με την αρνητική κριτική του αποκάρδιωσε τον Νίτσε.. Όμως στη συνέχεια όταν άκουσε τα θετικά σχόλια του Φραντς Λιστ, σιγά-σιγά ανέκτησε την εμπιστοσύνη στην καλλιτεχνική αξία της σύνθεσής του...

"Ο Μάνφρεντ στο όρος Γιούνγκφράου",του Φορντ Μάντοξ Μπράουν,
έμπνευση από σκηνή του ποιήματος του Μπάυρον.

"ΜΑΝΦΡΕΝΤ" [απόσπασμα: στις Άλπεις, όπου έχει καταφύγει για να αυτοκτονήσει]

"Ομορφοπούλι! Πόσο όμορφος ο κόσμος όλος λάμπει

μεσ’ στην ενέργεια εν ταυτώ η δοξασμένη πλάση!

Μα οι κυρίαρχοι εμείς στο όνομά μας μόνο

κομμάτι σκόνης, κουρνιαχτός θεότητας κομμάτι,

το ίδιο ακατάλληλοι για το βυθό, για πτήση

ανάμεικτη η ουσία μας συγκρούει τα στοιχειά της

κι η ανάσα μας κατάπτωση και περηφάνεια μόνο

αποπνέει. Παλεύουμε με φτηνοεπιθυμίες

κι είν’ η βουλή μας υψηλή, μα ταπεινά τα θέλω,

ώσπου η θνητότητα σοβεί και καταδυναστεύει

κι οι άνθρωποι-ούτε που το ομολογούν οι ίδιοι στον εαυτό τους

τι είναι και τι σύσπιστοι στο αναμεταξύ τους.

[από απόσταση ακούγεται η φλογέρα του Βοσκού]

Άκου, τις νότες, προσοχή! Της ορεινής φλογέρας

η φυσική η μουσική. Των γεναρχών οι μέρες

Εδώ δεν είναι μύθευμα-

ποιμενική ανάπλαση είναι των προπατόρων.

Άκου, αυλούς που αντιλαλούν μέσα στο φρέσκο αέρα

και κουδουνίσματα έρχονται, γλυκόλαλες καμπάνες

από τα διαβατάρικα-και σμίγουν-τα κοπάδια.

για τέτοια απηχήματα δίψασε η ψυχή μου.

Μήγαρις ήμουνα και γω αόρατο ένα πνεύμα

Κάποιου αντίλαλου γλυκού, μια ζωντανή φωνούλα,

μία ανάσα αρμονική, ασώματη ευτυχία

που μ’ έκανε να γεννηθώ και να πεθάνω αντάξια,

ευλογημένη μουσική που μ’ έκανε να υπάρξω!"

("Μάνφρεντ", μτφ. Αθ.Οικονόμου, Οδός Πανός, σελ. 33-34)

Friedrich Nietzsche: "Manfred-Meditation":

Για τον "Κουρσάρο" του Μπάυρον μπορείτε να διαβάσετε ένα παλιότερο κείμενό μου εδώ.





Πηγές: "Μάνφρεντ", μτφ. Αθ.Οικονόμου, Οδός Πανός, https://ellas2.wordpress.com