Νότες, Μύθοι και Ελπίδα: "Άνσελμ Φόιερμπαχ:Ιφιγένεια εν Ταύροις"

"ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ εν ΤΑΥΡΟΙΣ" (1862) του Anselm Feuerbach.

ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ:

"Στους ίσκιους σας ασίγαστες κορφές του παλαιού, ιερού, πυκνόφυλλου άλσους,

καθώς και στης θεάς το ατάραχο άδυτο,

νιώθω ακόμα την ίδια ανατριχίλα,

πρώτη φορά που τα πατώ σα νάταν, κι ο νους μου εδώ δε συνηθίζει.

Τόσους χρόνους κρυμμένη με κρατεί εδώ τώρα μια θέληση υψηλή,

που εμπρός της σκύβω... μα πάντα μένω ξένη, όπως στο πρώτο.

Τι αχ! με χωρίζει απ τους καλούς μου η θάλασσα, και μακρές μέρες στέκω στο ακρογιάλι,

με την ψυχή ζητώντας των Ελλήνων τη χώρα...

και το κύμα μόνο κούφια βογκώντας μου απαντά στους στεναγμούς μου.

Αλί του, από γονιούς μακριά κι αδέρφια που έρμη ζωή περνά!

Του τρώγ' η λύπη την πιο γλυκειά χαρά μπροστά στα χείλη.

Πάντα πίσω πετούν οι στοχασμοί του στις πατρικές στοές,

όπου το πρώτο τον ουρανό τού άνοιξε μπρος του ο ήλιος,

όπου τ' αδέρφια, παίζοντας, ολοένα πιο σφιχτά με γλυκούς δεσμούς δένονταν".

("Ιφιγένεια εν Ταύροις", Γκαίτε-Πράξη 1η, Σκ.Α΄)Μεταφρ.Κ.Χαντζόπουλος

Ένα ζωγραφικός πίνακας δίνει αφορμή για το σημερινό μου χαιρετισμό με τον πόθο της Ιφιγένειας για την πατρίδα, φίλοι μου!

Τον διάσημο ζωγράφο του νεοκλασικισμού του 19ου αι, Άνσελμ Φόιερμπαχ, που πέθανε σαν σήμερα 4 Ιανουαρίου 1880 στη Βενετία, οι μουσικόφιλοι τον γνωρίζουμε από τη στενή φιλική του σχέση με την Κλάρα Σούμαν και τον Γιόχαν Μπραμς, ο οποίος μάλιστα στη μνήμη του έγραψε τη σύνθεσή του "Νannie", για 4φωνη μικτή χορωδία, έναν θρήνο βασισμένο σε ποίημα του Σίλλερ, που σας έχω παρουσιάσει παλιότερα.

Όσοι αγαπάμε όμως και τη Μυθολογία, τον γνωρίζουμε και για τους εξαίσιους πίνακές του τους εμπνευσμένους απ 'αυτήν, λόγω της αγάπης, που τού είχε εμφυσήσει η αρχαιολόγος μητέρα του.

Ο πίνακάς του "Ιφιγένεια εν Ταύροις" δίνει σήμερα την αφορμή της ανάρτησής μου γι'αυτό και το μικρό εισαγωγικό απόσπασμα από το ομώνυμο δράμα του Γκαίτε.

Ο Φόιερμπαχ γοητεύτηκε από το μύθο της Ιφιγένειας, που μετά τη σωτηρία της στην Αυλίδα, βρέθηκε στην χώρα των Ταύρων στην περιοχή της Σκυθίας βόρεια της Μαύρης Θάλασσας ως ιέρεια της Άρτεμης, αγνοώντας την τύχη της οικογένειάς της και "αναζητώντας με την ψυχή τη χώρα των Ελλήνων".

Αυτή τη σκηνή αποτυπώνει στον καμβά του, την ανεκπλήρωτη επιθυμία της ηρωίδας, που την τοποθετεί σε μια στάση, που θυμίζει αρχαίο άγαλμα να ψάχνει και ν'αναζητεί με το βλέμμα, όπως και η Ιφιγένεια του Γκαίτε:

"...με χωρίζει απ' τους καλούς μου η θάλασσα, και μακρές μέρες στέκω στο ακρογιάλι, με την ψυχή ζητώντας των Ελλήνων τη χώρα..."

Περίλυπη η Ιφιγένεια, βαριά η θλίψη της για την απώλεια της πατρίδας, μελαγχολική, καθισμένη στο βράχο, τυλιγμένη μ'έναν λευκόγκριζο χιτώνα και κρατώντας ένα κλαδάκι ελιάς αγναντεύει το ατέρμονο πέλαγος...

Λιγοστές οι χρωματιστές πινελιές, κάνουν τον πίνακα να θυμίζει τοιχογραφία αρχαίας οικίας.

Δεύτερη Εκδοχή της Ιφιγένειας (1871)

Η Ιφιγένεια εν Ταύροις έχει εμπνεύσει αρκετούς μουσουργούς (Campra, Traetta, Piccinni και Gluck).
Εγώ, σήμερα θα συνοδεύσω πίνακα και λογοτεχνικό απόσπασμα με τις εισαγωγές των δυο τελευταίων, που έδρασαν στο Παρίσι και μάλιστα οι φανατικοί οπαδοί τους ήταν χωρισμένοι σε "Γκλουκ-ιστές" και "Πιτσινι-στές".
(Κάποιοι μιλούν και για μεταξύ τους αντιπαλότητα, πράγμα που μάλλον αμφισβητείται αφού ο Πιτσίνι θαύμαζε εμφανώς τον Γκλουκ).

Οι όπερές τους γράφτηκαν, όταν το 1778 ο διευθυντής της Όπερας του Παρισιού, θέλοντας να οργανώσει μια "αντιπαράθεση" μεταξύ τους, έπεισε τους δύο συνθέτες να γράψουν ένα μελόδραμα πάνω στην ίδια ιστορία.

Το λιμπρέτο και των δυο στηρίζεται στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη.

Πρώτη, παρουσιάστηκε η όπερα του Γκλουκ, που είχε θαυμάσια υποδοχή και χαρακτηρίστηκε ως ένα αριστούργημα!
Η επιτυχία του "αντιπάλου", έκανε τον Piccinni να καθυστερήσει το δικό του έργο έναν ολόκληρο χρόνο, που τελικά το παρισινό κοινό στην ακρόασή του αντέδρασε μάλλον χλιαρά και μόνο στην ανανεωμένη παρουσίασή του το 1785 αγκαλιάστηκε με ευνοϊκές κριτικές και χαρακτηρισμούς.

C. W. Gluck :"Ιφιγένεια εν Ταύροις"

Η Εισαγωγή ολοκληρώνεται στο 2:27 και ξεκινά η "Προσευχή της Ιφιγένειας", με την απαράμιλλη ερμηνεία της ΜΑΡΙΑΣ ΚΑΛΛΑΣ στον ομώνυμο ρόλο συνοδεία χορωδίας από την παράσταση του 1957 στη Σκάλα του Μιλάνου: