Νικόλαος Γύζης: Αν ξαναγεννιόμουν θα γινόμουν ποιητής και μουσικός...

 

"Αρμονία", Ν.Γύζης

"Τεχνίτη Χάρε,

το συντριμμένο του συμμάζωξε κοντύλι

μέσ’ από της αυγής τα χρυσοστέφανα

και μέσ’ από της Δύσης την πορφύρα·

το συντριμμένο του κοντύλι

ήτανε σα βαθύφωνη μια λύρα.

Οι ολόφωτες Κυκλάδες οι γεννήτρες του.

Τεχνίτη Χάρε,

το πιο λευκό κυκλαδικό μάρμαρο πάρε,

τον κοιμισμένο ανάστησε ζωγράφο

στον άξιο τάφο.

Σβήσε το χρώμα, της βασίλισσας

ζωής το γέλασμα το θείο,

σκάλισε απάνου

στης πέτρας το σκληρό και το χλωμό στοιχείο,

στην άσπρη λύπη του σαβάνου,

σκάλισε απάνου

όσα ιστορούσε το κοντύλι του

που ήτανε σα βαθύφωνη μια λύρα,

όσα ιστορούσε το κοντύλι του

μέσ’ από της αυγής τα χρυσοστέφανα

και μέσ’ από της δύσης την πορφύρα.

Και μην ξεχάσεις

τα νεραϊδόπλαστα της βάβως παραμύθια

προς τα παιδάκια γύρω της τα θαμπωμένα,

και την Παρθένα με το τάξιμο,

την πονεμένη της αγάπης,

μη την ξεχάσεις,

σμίξε τα ταπεινά και διαβατάρικα

με τα μεγάλα και με τα αιώνια

και την αρχαία την Αθηνά και την Ιδέα

με του χωριού τα ειδύλλια και της σκλαβιάς τα χρόνια.

Και μην ξεχάσεις,

κάμε να φεύγει της ζωής ο θρίαμβος

προς τα βαθιά κάποιας αγέννητης

ακόμα πλάσης,

και σκάλισε αυτού πέρα

σε αμίλητο φιλί τη γη και τον αιθέρα,

και σκάλισε όλα

όσα ιστορούσε του ζωγράφου το κοντύλι

και σπείρε ανάμεσα, κι εδώ κι εκεί, παντού,

ρόδα παρμένα από πρωτόφαντον Απρίλη.

Και κάτου κάτου

σκάλισε ακόμα

αναβρυσμένο από το πάτριο χώμα,

το μέγα όραμα, τη Δόξα.

Και στο βιβλίο της κλιτή στοχαστικά
ας γράφει η Δόξα τ’ όνομά του!"

("Για τον τάφο του ζωγράφου Γύζη", Κωστής Παλαμάς - greek-language)

"Η Ποίηση κουρδίζει το βιολί της", Ν. Γύζης

4 Ιανουαρίου 1901 πεθαίνει ο μεγάλος Τηνιακός ζωράφος, Νικόλαος Γύζης και θάβεται στο Nordvidhord του Μονάχου. Προς τιμήν του φιλοτεχνήθηκε μνημείο.

Ο φίλος του, φημισμένος ζωγράφος της Σχολής του Μονάχου Φραντς  φον Λέμπαχ σχεδίασε το νεκρό Γύζη, ενώ ο Παλαμάς συνέταξε το παραπάνω ποίημα.

"Πόσον πτωχός είναι ο ζωγράφος απέναντι του ποιητού! Αν ξαναγεννηθώ θα γίνω ποιητής και μουσικός" (Επιστολή του Γύζη προς τον Νικ. Νάζο, 7 /4/ 1875)

Από την παιδική του ηλικία ο Γύζης ένιωσε βαθιά τη σχέση του με τη μουσική. Στην Τήνο, ο ήχος του βιολιού και του λαγούτου αντηχούσαν συχνά σε λαϊκες γιορτές και πανηγύρια, έτσι άρχισε να μελετά μουσική...
Όμως και αργότερα, στα χρόνια του Μονάχου επισκεπτόταν συχνά την Όπερα και ενθουσιαζόταν με τις παραστάσεις των μελοδραμάτων του Βάγκνερ.

"Όταν ο Πήγασός μου θέλη καμμία φορά να ξεκουρασθή επιστρέφει τις τον Όλυμπον. Eκεί είδα πολλούς· όχι μόνον τους θεούς της Eλλάδος αλλά όλους τους εξόχους άνδρας.
Kαι το μεγαλοπρεπέστερον, εις υψηλότερον μέρος καθήμενος ο Μπετόβεν έπαιζεν εις όργανον την χιλιοστήν συμφωνίαν του"

"Εαρινή Συμφωνία", Ν. Γύζης

Θαυμάζει πολύ τον τιτάνα Μπετόβεν και δημιουργεί ακούγοντας έργα του, καθώς τον θεωρεί  "υπέρτατο δημιουργό". 

Kατά τις ιδεαλιστικές του αναπολήσεις τοποθετεί τη Μουσική υπεράνω όλων των τεχνών και η προσωποποίηση της καλλιτεχνίας κρατάει πάντα στο χέρι λύρα.

Στα ιδεαλιστικά του έργα, ο Γύζης  ταυτίζει τη φύση της πατρίδας του με την ποίηση, που συντονίζει το βιολί της με το τραγούδι της άνοιξης. Έτσι, κάθε πινελιά είναι ιδέα, κάθε χρώμα είναι μουσικός τόνος και ρυθμός. 

"Το Πενθούν Πνεύμα", Ν.Γύζης

Πολλά έργα του δημιουργούνται με τη μελωδία του πιάνου που παίζουν τα παιδιά του, και ο Γύζης γράφει:
"Tα παιδιά μου έπαιζαν την εισαγωγή "Jubel" και την "Ευρυάνθην" του Weber και εν μέρος της  "Πρώτης Συμφωνίας" του Μπετόβεν.
Mε τον ενθουσιασμόν μου εδιώρθωσα αρκετάς γραμμάς εις την εικόνα μου".

Το πάθος του για τον Μπετόβεν, ανυπέρβλητο!
Η θαυμάσια "Εαρινή Συμφωνία" του είναι εμπνευσμένη από τη "Violin Sonata No.5, Op.24"  του Μπετόβεν, την επονομαζόμενη και "Σονάτα της Άνοιξης", ενώ το "Πενθούν Πνεύμα" από την 3η (Ηρωική) Συμφωνία.

Weber - Jubel Ouvertüre / Monteux:

Beethoven: Frühlingssonate, Oistrakh/Oborin 

Για τη σύνταξη του κειμένου έχουν αντληθεί και στοιχεία από το φύλλο της Kαθημερινής, Kυριακή 9 Mαρτίου 1997, σελ.16-21)