Η εξωτική Σαλαμπώ του Φλωμπέρ στην Τέχνη...

 

"Τα μαλλιά της πουδραρισμένα με μωβ σκόνη και τυλιγμένα πυργωτά, σύμφωνα με τη μόδα των παρθένων της Χαναάν, την έκαναν να δείχνει μεγαλύτερη απ’ όσο ήταν. 
Σειρές από μαργαριτάρια, κρεμασμένα στους κροτάφους της, κατέβαιναν ως τις άκριες του στόματος, που είχε χρώμα ρόδινο, σαν μισανοιγμένο ρόδι. 
Στο στήθος της κρεμόταν μια αρμαθιά γυαλιστερά πετράδια. Η διάταξή τους θύμιζε λέπια σμέρνας. 
Τα μπράτσα της, στολισμένα με διαμάντια, έβγαιναν γυμνά από το αμάνικο μαύρο φόρεμά της, που φωτιζόταν σε κάθε λίκνισμα από σχήματα κόκκινων λουλουδιών. 
Στους αστραγάλους φορούσε μια χρυσή αλυσιδίτσα για να τονίζεται η περπατησιά της και ο μεγάλος, βαθυπόρφυρος μανδύας της, από άγνωστο ύφασμα, σερνόταν, δίνοντας σε κάθε βήμα την εντύπωση ότι πίσω της πάφλαζε ένα κύμα".

("Σαλαμπώ", Γ. Φλωμπέρ, μτφ: Μ.Γιαλουράκης, εκδ. Σ.Ι.Ζαχαρόπουλος, σελ. 29)

"Γ. Φλωμπέρ", Eugène Giraud

Το παραπάνω  απόσπασμα  είναι από το ιστορικό μυθιστόρημα του γεννημένου σαν σήμερα, 12 Δεκεμβρίου 1821, γάλλου Γουσταύου Φλωμπέρ.
Ο λογοτέχνης  με την ξεχωριστή πένα του και με ιδιαίτερα αισθησιακό τρόπο, περιγράφει την ηρωίδα του, Σαλαμπώ, όταν εμφανίζεται λυγερόκορμη, λαμπιρίζουσα και ακτινοβολούσα και μαγεύει τον ανδρικό πληθυσμό του παλατιού στην Καρχηδόνα…

Η ιστορία του βιβλίου εκτυλίσσεται στην μεγαλοπρεπή αρχαία πόλη της Βόρειας Αφρικής με τον αρχηγό των μισθοφόρων Μάτο να ερωτεύεται παράφορα την ωραία Σαλαμπώ, ιέρεια της θεάς Τανίτ και κόρη του Καρχηδόνιου υπάτου.
Ο Μάτο κλέβει το ιερό πέπλο της θεάς, για να υποχρεώσει τη Σαλαμπώ να έρθει κοντά του...

Το βιβλίο του Φλωμπέρ, γράφτηκε το 1862, και χαρακτηρίστηκε ως "πραγματική ιστορία αίματος και βροντής" αλλά και ως "μια άσκηση αισθησιακού και βίαιου εξωτισμού".

Alfons Mucha, "Salambo", 1897

Για την Σαλαμπώ είναι αρκετές οι μουσικές επιλογές, καθώς  πολλοί είναι οι καλλιτέχνες, που εμπνεύστηκαν από την σαγηνευτική ηρωίδα του Φλωμπέρ. Γράφτηκαν όπερες, πιανιστικά έργα, σουίτες...

1. Ο Μουσόργκσκυ καταπιάστηκε με το μυθιστόρημα του Φλωμπέρ στην ομώνυμη όπερά του "Salammbο", που όμως άφησε ανολοκλήρωτη.
Το λιμπρέτο ήταν του συνθέτη σε ρωσική μετάφραση του μυθιστορήματος του Φλωμπέρ συνδυαστικά με  στίχους από ποιήματα Ρώσων ποιητών.

Από την ημιτελή όπερα, που αποτελεί την πρώτη απόπειρα του συνθέτη για μεγάλης κλίμακας έργο θα απολαύσουμε την "άρια της Σαλαμπώ" και το "Χορό των ιερειών". 

 Ερμηνεύει εκπληκτικά η Olga Borodina:

Mussorgsky: "Salammbο", Valery Gergiev/Olga Borodina

"Salammbo", Adolphe Cossard, 1899

2. To 1890 ο Ernest Reyer (μαθητής του Μπερλιόζ)εμπνέεται από το μυθιστόρημα του Φλωμπέρ και γράφει την ομώνυμη όπερα σε 5 πράξεις και οκτώ σκηνές: "Salammbô", που παρουσιάστηκε με τεράστια επιτυχία σε Ευρώπη και Αμερική. 

Όταν το 1909, πέθανε ο συνθέτης, οι κριτικοί έγραψαν πως "περνά στην αθανασία με το έργο του", ιδιαίτερα αναφερόμενοι ως "φύλακα μνήμης τη φιγούρα της Σαλαμπό"....
Ο Θεόφιλος Γκωτιέ έκανε λόγο για την "πρωτοτυπία της αρμονίας, τη βαθιά αίσθηση εξωτικών και παράξενων ρυθμών, τη σπάνια φρεσκάδα της μελωδίας"...

Αξιοσημείωτο είναι πως  αρχές του 20ου αι. παρουσιάστηκαν στα ερείπια του αρχαίου αμφιθεάτρου της Καρχηδόνας μέρη της όπερας, το πρώτο δρώμενο που οργανώθηκε επίσημα στο χώρο μετά την καταστροφή της πόλης από τους Βανδάλους το 439 μ.Χ.

Ernest Reyer: "Salammbô":

3. Φίλος του Ρίχαρντ Στράους και δάσκαλος του Sergiu Celibidache υπήρξε ο γερμανός συνθέτης Heinz Tiessen, ένας από τους σημαντικότερους συνθέτες της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, που διακρίθηκε για την ικανότητα του να συνδυάζει  ποικίλα στυλ: νεομπαρόκ αντίστιξη,  Στραουσ-ιανή  επιδεξιότητα στην ενορχήστρωση, Σαινμπεργκιανό εξπρεσιονισμό και Χιντεμιτ-ική σαφήνεια σε μια προσωπική γλώσσα εκδηλωτική και γενναιόδωρη εκφραστικά.

Ο Tiessen το 1924 διαβάζοντας τη Σαλαμπώ του Φλωμπέρ σκιαγραφεί τη δική του ηρωίδα στο  χορευτικό δράμα, "Salambo, op.34".

Heinz Tiessen: "Salambo Suite Op. 34, Dance of Salambo"
Διευθύνει ο μαθητής του, Sergiu Celibidache :

4. Η όπερα "Salambo" σε επτά σκηνές, του αυστριακού Josef Matthias Hauer παρουσιάστηκε το 1929 με τον Όττο Κλέμπερερ στο πόντιουμ. Θυμίζουμε πως ο συνθέτης είναι από τους πρώτους θεωρητικούς του δωδεκάφθογγου, ο πρώτος  που έκανε λόγο (πριν ακόμα κι από τον Σαίνμπεργκ) τονίζοντας την αυτάρκεια της μιας νότας αποκαθιστώντας την ισότιμα ανάμεσα στις υπόλοιπες έντεκα.

Josef Matthias Hauer: "Salambo op.60"

4. Μπαλέτο

Ντεκόρ για το μπαλέτο "Σαλαμπό"
 

(Μπολσόι 1910, Konstantin Korovin)

Μπαλέτο "Σαλαμπό"

(Μπολσόι 1910-Σχέδια κοστουμιών για τις ιέρειες - Konstantin Korovin)

Vaclav Spiral- SALAMBO, ballet suite

https://www.youtube.com/watch?v=dGOzf2mBGAQ

5. Τέλος και οι "Γυμνοπαιδίες" του Ερίκ Σατί έχουν σχέση με την όμορφη Σαλαμπώ. Πολλοί λένε πως ο Σατί όταν συνέθετε τις "Γυμνοπαιδίες" διάβαζε το μυθιστόρημα του Φλωμπέρ, οπότε δεν αποκλείεται να εμπνεύστηκε τον τίτλο από τα γυμνά πόδια της όμορφης ιέρειας της Καρχηδόνας 

Ακούμε την 1η Γυμνοπαιδία από τον 85χρονο Aldo Ciccolini:

Στον κινηματογράφο:

1. Το 1925 ο Florent Schmitt γράφει τη μουσική για την ομώνυμη ταινία βωβού κινηματογράφου, που σκηνοθετήθηκε από τον Pierre Marodon,  "Salammbo", που αργότερα ο συνθέτης διαμόρφωσε σε τρεις ορχηστρικές σουίτες. Ο Schmitt δεν ήταν ποτέ συνθέτης κινηματογραφικής μουσικής και δω δίνει μια σύνθεση εκπληκτική σε μελωδική ευρηματικότητα, που στην εποχή της είχε εντυπωσιακά θετικό αντίκτυπο!Η εξαιρετικά δραματική ιστορία, οι ενδιαφέροντες χαρακτήρες και η εξωτική τοποθεσία της Βόρειας Αφρικής ήταν  -λες- ειδικά σχεδιασμένες για τις "μουσικές ευαισθησίες" του Schmitt.

Θα ακούσουμε την τρίτη των σουιτών , όπου ο συνθέτης εκτός από τη μεγάλη ορχήστρα  χρησιμοποιεί και χορωδία.

"Salammbo Suite", Florent Schmitt:

2.  Στον "Πολίτη Κέην" του Όρσον Ουέλες χρησιμοποιήθηκε η "Άρια της Σαλαμπό" του Bernard Herrmann.

"Salammbo's aria - Citizen Kane" / Dame Kiri Te Kanawa: