"Φάλσταφ", το κύκνειο άσμα του Βέρντι...

[Στη μνήμη του Τζουζέπε Βέρντι -  27 Ιανουαρίου 1901]

Ένας φανταστικός χαρακτήρας που έπλασε ο Σαίξπηρ είναι ο  καυχησιάρης Sir John Falstaff, που τον παρουσιάζει σε κάποια από τα θεατρικά του, αρχικά στον "Ερρίκο τον Δ'" και στη συνέχεια στις "Εύθυμες Κυράδες του Ουίνδσορ".

Ο Φάλσταφ είναι ένας άξεστος μέθυσος, εύθυμος καβγατζής και γλεντζές αρχιψευταράς, που παραμυθιάζει τους πάντες, τούς κοροιδεύει, τούς χλευάζει και διασκεδάζει μαζί τους, απολαμβάνοντας με αυτόν τον τρόπο τη ζωή. Αγαπάει πολύ το φαγητό και το ποτό γι' αυτό και εμφανισιακά ο Σαίξπηρ τον σκιαγραφεί παχουλό με φουσκωτά, ροδαλά μάγουλα και πρικοίλι.

Ο Σαιξπηρικός χαρακτήρας του Φάλσταφ βασίστηκε στον σερ Τζον Όλντκαστλ, έναν ιππότη, που απαγχονίστηκε ως αιρετικός και συνωμότης κατά του βασιλιά γι' αυτό και στα αρχικά κείμενα  ο Φάλσταφ ονομαζόταν Όλντκαστλ.Στη συνέχεια όμως, μάλλον επειδή διαμαρτυρήθηκαν οι απόγονοι του σερ Τζον, το άλλαξε. 

Ανάμεσα στους πολλούς συνθέτες που εμπνεύστηκαν από τον χαρακτήρα του άγγλου δραματουργού Σαίξπηρ είναι και ο τιμώμενος σήμερα, Τζουζέπε Βέρντι.

Ο "Φάλσταφ" είναι η τελευταία όπερα του ιταλού συνθέτη και η δεύτερη κωμωδία στην πολύχρονη συνθετική του πορεία.

Ο Βέρντι γοητεύτηκε από τον χαρακτήρα Φάλσταφ, έναν τύπο που απολαμβάνει όλες τις χαρές της ζωής, κι έτσι ανέθεσε στο φίλο του, Αρρίγκο Μπόιτο να γράψει το λιμπρέτο.

Η υπόθεση εκτυλίσσεται στην Αγγλία. Ο παχύς και φαιδρότατος σερ Τζων Φάλσταφ ερωτεύεται δύο εύθυμες αρχόντισσες στο Ουίνδσορ και αποφασίζει να τούς εξομολογηθεί τον έρωτά του γράφοντάς τους τρυφερά ραβασάκια γεμάτα ερωτόλογα. Όμως, καθώς οι δυο κυρίες είναι φίλες και γειτόνισσες συγκρίνουν τις ερωτικές επιστολές που το περιεχόμενό τους είναι ίδιο κι απαράλλαχτο κι αποφασίζουν  να τιμωρήσουν τον Φάλσταφ για την κοροϊδία του. Στήνουν μία φάρσα με ψεύτικες ερωτοτροπίες, όπου διαδραματίζονται πολλά ευτράπελα επεισόδια, με τον Φάλσταφ να  γίνεται ο περίγελος του Ουίνδσορ...Στο τέλος θριαμβεύει ο έρωτας, το κέφι και η χαρά της ζωής...

Ο Βέρντι στο μεγαλύτερο μέρος της όπεράς του αποφασίζει να αξιοποιήσει μοτίβα που η μελωδία, ο ρυθμός, η δυναμική τους ενισχύουν το εύθυμο ύφος, όπου σκέρτσο και νάζι περισσεύουν σε κάθε σκηνή. Ετσι, οι μελωδίες είναι εορταστικές, χαρούμενες, καθώς  ο Φάλσταφ ενδιαφέρεται για όλες τις χαρές της σάρκας, λατρεύει το φαγητό και το ποτό...

Πρόκειται για αριστουργηματική κωμική όπερα του Βέρντι, που με τη σύνθεσή της απαντάει στις αιχμές του Ροσσίνι που κάποτε τού είχε πει πως "δεν θα είναι ποτέ ικανός να ασχοληθεί με επιτυχία με μια θεατρική κωμωδία"...

Η πρεμιέρα της όπερας έγινε στη Σκάλα του Μιλάνου στις 9 Φεβρουαρίου 1893, μια πεντετία σχεδόν από την τελευταία παρουσίαση Βερντικού έργου κι έτσι το κοινό ανυπομονώντας να ακούσει τη νέα δημιουργία του συνθέτη δεν δίστασε να πληρώσει το φουσκωμένο αντίτιμο εισιτηρίου.

Εκείνο το βράδυ της πρώτης παράστασης παρέστησαν στη Σκάλα βασιλείς, εκπρόσωποι ευγενών και αριστοκράτες φιλόμουσοι, κριτικοί και καλλιτέχνες από κάθε χώρο.  Η επιτυχία ήταν τεράστια και στο τέλος κλήθηκαν στη σκηνή ο συνθέτης και ο λιμπρετίστας που το ενθουσιώδες κοινό χειροκροτούσε επί μία ώρα!

Στην πρεμιέρα του Βερολίνου δε, λίγους μήνες αργότερα, παραβρέθηκε ο Ferruccio Busoni που εντυπωσιασμένος έγραψε στον Βέρντι πως ο "Φάλσταφ κατά την άποψή του προκάλεσε επανάσταση στα μουσικά χρονικά, τόση ώστε να σηματοδοτεί μια νέα εποχή στην καλλιτεχνική ζωή της Ευρώπης". Χαρακτήρισε δε τον Βέρντι ως "κορυφαίο συνθέτη της Ιταλίας και ένα από τα ευγενέστερα πρόσωπα της εποχής"!

Προτείνω να ακούσουμε το χορωδιακό φινάλε της κωμικής όπερας.
Κι αυτό γιατί παρουσιάζει την ιδιαιτερότητα να ολοκληρώνεται σε μορφή φούγκας. Ευφάνταστη και σαφώς ασυνήθιστη σκέψη και μάλιστα περισσότερο εντυπωσιακή αν σκεφτούμε πως είναι μια μοντέρνα και πέρα από τα τετριμμένα, προσέγγιση ενός "ηλικιωμένου" δημιουργού...Σίγουρα δεν είναι σύνηθες στην σύνθεση μελοδραμάτων να τελειώνει με φούγκα μια όπερα...

Ακούμε το "Tutto nel mondo e burla - Όλα σ' αυτόν τον κόσμο είναι μια φάρσα",  από το κύκνειο άσμα του Τζουζέπε Βέρντι, όπου σε μορφή φούγκας χρωματίζεται η φαιδρή, λεπτά ειρωνική και φιλοσοφική διάθεση της όλης όπερας-μπούφα.

Verdi: "Falstaff" , Fuga finale - "Tutto nel mondo è burla":

Πολλοί διακρίνουν ένα τελείως διαφορετικό συνθετικό ύφος στην τελευταία αυτή όπερα του Βέρντι, όπως και στην προηγούμενή του "Οθέλλος", κάτι που παραπέμπει στην επιρροή που ίσως ο συνθέτης δέχτηκε από τον σύγχρονό του, Ρίχαρντ Βάγκνερ. Ο γερμανός στοχεύοντας στη δραματική ενότητα, υιοθετεί μια συνεχή ροή της μελωδίας του. Λέγεται πως ακολουθώντας τα βήματά του, παρόμοια κινείται και ο Βέρντι και πως ο "Φάλσταφ" αποτελεί -τρόπον τινά- τη μουσική του απάντηση στο Βαγκνερικό "Αρχιτραγουδιστές της Νυρεμβέργης".

Αξίζει να αναφέρουμε πως μια μεγάλη μερίδα βρετανών μουσικοκριτικών μετά τον "Φάλσταφ" ισχυρίζονται πως αυτή η όπερα αποτελεί "την κορωνίδα της μουσικής κωμωδίας! Είναι η ωραιότερη όπερα, εμπνευσμένη από τον μεγαλύτερο δραματουργό όλων των εποχών και τον πιο ταλαντούχο συνθέτη όπερας που γέννησε μέχρι τώρα ο κόσμος". 

Ο Βέρντι πέρασε στην αιωνιότητα σαν σήμερα 27 Γενάρη του 1901 ύστερα από βαρύ εγκεφαλικό επεισόδιο. Την κηδεία του συνόδευσαν πάνω από 200.000 συνάνθρωποι, που αναγνώρισαν  τον καλοσυνάτο χαρακτήρα του και τις αγαθοεργίες του.
Αξίζει να αναφερθεί πως ο Βέρντι διακριτικά χρηματοδότησε την ανέγερση νοσοκομείου και δημιούργησε έναν Οίκο Ανάπαυσης για τους αναξιοπαθούντες μουσικούς, σε μια κρύπτη του οποίου τάφηκε και ο ίδιος.

Το κείμενο δημοσιεύτηκε και στο μουσικό περιοδικό TAR Magazine.

Στο μπλογκ υπάρχουν πάρα πολλά κείμενα για τον Βέρντι. Περιηγηθείτε!