Χριστουγεννιάτικο παραμύθι: "Ο γρύλος στο τζάκι"

 "Δως του κλώτσο να γυρίσει, παραμύθι ν' αρχινήσει..."

Οι λαοί θεωρούν  το τραγούδι του γρύλου καλό, αλλά και κακό οιωνό. Έτσι στη Βραζιλία είναι σημάδι είτε επικείμενης βροχής, είτε προαναγγέλλει θάνατο. Για το λόγο αυτό αν βρεθεί γρύλος να τραγουδά μέσα σε σπίτι, θανατώνεται.
Στα Μπαρμπέιντος, όμως, όπως και για τους λαούς της Βόρειας Ευρώπης ο ήχος του εντόμου θεωρείται οιωνός για οικονομική ευημερία, ενώ υπάρχει η δοξασία ότι όποιος δει γρύλο θα του φέρει καλοτυχία!

Από εικονογράφηση της νουβέλας "Γρύλος στο τζάκι" του Ντίκενς (1846)

Ανάμεσα στις πέντε νουβέλες, που έγραψε ο Κάρολος Ντίκενς για τα Χριστούγεννα, το λιγότερο γνωστό (παρότι για χρόνια ήταν δημοφιλέστερο στη σκηνή ακόμα κι από το "Christmas Carol") είναι ο "Γρύλος στο τζάκι", που  κυκλοφόρησε τέλη Δεκεμβρίου του 1845.

Πρόκειται για μια Χριστουγεννιάτικη ιστορία που ο βρετανός συγγραφέας χαρακτήρισε  ως "ήσυχη, όλο αθωότητα και ομορφιά", απάντηση σε όσους τον κατηγόρησαν για υπερβολική συναισθηματικότητα.
Προσέλκυσε εκατομμύρια αναγνωστών, καθώς το ξετύλιγμά της τούς χρίζει επισκέπτες ενός ευτυχισμένου σπιτικού της Βικτωριανής εποχής, ιδανικού στα μάτια ενός παιδιού, ιδιαίτερα σε μια περίοδο που φτώχια, καταφρόνια, κοινωνικές ανισότητες και εκμετάλλευση ήταν καθημερινά βιώματα. Στην ιστορία του ο Ντίκενς υπογραμμίζει πως πάντα ανάμεσά μας υπάρχουν  κακοί, μεταμορφωμένοι σε τέρατα. Όμως επίσης πάντα υπάρχει κι ένας φύλακας άγγελος,  υπάρχει ένας "γρύλλος στο τζάκι" κάθε σπιτιού, που αποκαθιστά τα πράγματα, παίρνει το μέρος των καλών και οι κακοί ρίχνονται στην άβυσσο της ανυπαρξίας.

Η ΥΠΟΘΕΣΗ:

Ένα ζευγάρι, o Tζων και η πολύ νεότερή του Ντοτ, ζει ευτυχισμένο με το μικρό γιο τους και την γκουβερνάντα του. Ενας γρύλος ενεργεί ως φύλακας άγγελος για την οικογένεια. Όταν τα πράγματα πάνε καλά, το έντομο γρυλίζει στο τζάκι, ενώ παραμένει σιωπηλό όταν υπάρχουν σκοτούρες, λογής δυσκολίες και θλίψη. 
Κατά την περίοδο των Γιορτών η οικογένεια φιλοξενεί στο σπίτι της έναν μυστηριώδη ξένο.
Ο Tάκλετον, ένας ζηλιάρης γέρος, προσπαθεί να σπείρει ζιζάνια ανάμεσα στο ζευγάρι. Έτσι δηλητηριάζει το μυαλό του Τζων για την Ντοτ, λέγοντάς του πως αντιλήφθηκε  τη γυναίκα του να τον απατά με τον επισκέπτη τους.
Ο  Τζων από τη θλίψη του δεν μπορεί να σκεφτεί καθαρά και αποφασίζει να χωρίσει τη γυναίκα του για να την απαλλάξει από ένα γάμο που τής είναι βάρος.
Ο γρύλος σταματά το χαρούμενο τραγούδι του...
Μέσω των υπερφυσικών του δυνάμεων όμως, τα ψέματα του συκοφάντη αποκαλύπτονται και ...έζησαν αυτοί καλά και μεις καλύτερα...

"Ιllustration for Charles Dickens's 
"Cricket on the Hearth", Fred Barnard (1896)

Παρόλο το αίσιο  τέλος, η ιστορία του Ντίκενς εστιάζει στο ύπουλο και σκοτεινό πάθος της ζήλιας. Είναι ο γρύλος, που με το χαρούμενο, επίμονο φτερούγισμα και παιχνιδιάρικο γρύλισμά του, αλλά και τις ενδιάμεσες συμβολικές σιωπές του υπενθυμίζει στον Τζον, την αγάπη του για την σύζυγό του και τον οδηγεί να συγχωρήσει την υποτιθέμενη απιστία του προτού αποκαλυφθεί η αλήθεια της αθωότητας της. 

Ο Ντίκενς για μια ακόμη φορά εξυψώνει το δίκαιο και την επικράτησή του. Κάθε τζάκι, φίλοι μου, κάθε εστία έχει το δικό της γρύλο. Κι αν δεν τον έχει, πρέπει να ψάξουμε να τον βρούμε. Γιατί τζάκι δίχως γρύλο είναι ζωή δίχως όνειρα, άνθρωπος δίχως ελπίδα...

Ο "Γρύλος στο τζάκι"  του Ντίκενς δραματοποιήθηκε σε πολλές γλώσσες και μελοποιήθηκε πολλάκις, επίσης.

1.  "The Cricket On The Hearth"  είναι μια  μικρή όπερα με στοιχεία πρόζας, τριών πράξεων του σκωτσέζου σερ Alexander Mackenzie, που συνέθεσε το 1904 κι έκανε πρεμιέρα στη Βασιλική Ακαδημία Μουσικής μια δεκαετία αργότερα. Ο συνθέτης αγαπούσε ιδιαίτερα τη συγκεκριμένη όπερα(ήταν εξάλλου δεμένος με τα αναγνώσματα του Ντίκενς) και δήλωσε πως την έγραψε "για την Αγάπη". 

Ο Μακένζι κινείται σε ρυθμική αγωγή διακυμάνσεων, άλλοτε γρήγορη κι άλλοτε αργή, σε ύφος ανάλαφρο, πρόσχαρο, όπου το σκέρτσο και το παιχνίδισμα υπερτερούν, κι άλλοτε μικρές, μελαγχολικές ή ταραγμένες  φράσεις να υποδεικνύουν  τη διάθεση των ηρώων της ιστορίας.
Απλές, βηματικές κινήσεις μικρών διαστημάτων πλάθουν μoυσικές συλλαβές, που ακολουθούν ένα απότομο σκαμπανέβασμα, σαν μίμηση του  τιτιβίσματος του γρύλου.

Ακούμε την ουβερτούρα με τη χαρακτηριστική αρχική σκηνή  της τσαγιέρας "εν βρασμώ", έμπνευση από την πρώτη πρόταση της νουβέλας του Ντίκενς: "The kettle began it", με τα πνευστά κυρίως, να μιμούνται τους ήχους από τη διαδικασία του βρασμού. Καθώς η θερμοκρασία του νερού αυξάνεται, σχηματίζονται φυσαλίδες. Ο ατμός τους υγροποιείται με αποτέλεσμα να "εξαφανίζονται" κάνοντας χαρακτηριστικούς ήχους...
Οι μαθητές του Μακένζι μετά το τέλος της πρεμιέρας τού χάρισαν μια μινιατούρα τσαγιέρα που με ανάλογο μηχανισμό μπορούσε να βγάζει ατμούς. 

Sir Alexander Mackenzie: "The Cricket on the Hearth Op 62 - Overture" 
 Charles Dickens Christmas tale 

2. Νωρίτερα, το 1896 ο Karl Goldmark  είχε συνθέσει την όπερά του σε 3 πράξεις:  "Das Heimchem am Herd"  με γερμανικό λιμπρέτο-έμπνευση από την Χριστουγεννιάτικη ιστορία του Ντίκενς . Ακούμε την Άρια της Dot, γυναίκας του ευαίσθητου αχθοφόρου που έπεσε θύμα συκοφαντίας. Από την Μοραβικής καταγωγής περίφημη υψίφωνο, Maria Jeritza, που μάγεψε και σε αυτό το ρόλο.

"Das Heimchen am Herd-Ach, das ist herrlich"; Karl Goldmark / Maria Jeritza