ΣΤΡΑΒΙΝΣΚΙ: "Το φιλί της νεράιδας - Αλληγορικό μπαλέτο εμπνευσμένo από τη Μούσα του Τσαϊκόφσκι"

"Η Βασίλισσα του χιονιού", Rudolf Koivu
(από εικονογράφηση του παραμυθιού του Άντερσεν)

"Αφιερώνω αυτό το μπαλέτο στη μνήμη του Τσαϊκόφσκυ συσχετίζοντας τη Μούσα του με τη Νεράιδα, ως αλληγορία. Αυτή η Μούσα τον σφράγισε με το μοιραίο φιλί της, το μυστηριώδες αποτύπωμα του οποίου γίνεται αισθητό σ'όλο το έργο του μεγάλου καλλιτέχνη"

(Ιγκόρ Στραβίνσκι, kcatalog.org)

Παραμυθένια καλησπέρα, αγαπημένοι φίλοι, καθώς όχι μόνο οι μικροί, μα και οι μεγάλοι αγαπάμε τα παραμύθια, ιδιαίτερα αυτή την εποχή, που ο καιρός έχει κρυώσει και το τζάκι ανάβει τα βράδια...
Η ψυχή που αναζητά το άπιαστο και ψάχνει ν'ακουμπήσει τ' όνειρο, χάνεται στη μαγεία των παραμυθιών...

Από τα αγαπημένα παραμύθια είναι και η "Βασίλισσα του χιονιού" του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν...

Αυτό θα απολαύσουμε σήμερα στη μουσική-μπαλετική του εκδοχή, καθώς ως τέτοιο έκανε πρεμιέρα στις 27 Νοεμβρίου 1828.

Πρόκειται για το τελευταίο από τα μπαλέτα που παρουσιάσε ο Ντιάγκιλεφ σε μουσική του Ιγκόρ Στραβίνσκι και προσαρμοσμένο τίτλο: "Le baiser de la fée - Το φιλί της νεράιδας".

Μια σύνθεση, αφιερωμένη στη μνήμη του Τσαϊκόφσκι.

Mην ξεχνάμε πως ήταν ένδεκα χρονών ο Στραβίνσκι όταν σε παράσταση στο θέατρο Mariinsky της Αγίας Πετρούπολης, που τραγουδούσε ο μπάσος πατέρας του είδε τον Τσαϊκόφσκι, ακριβως δύο εβδομάδες πριν το θάνατό του. Ο ίδιος χαρακτήριζε ως βαθιά χαραγμένη στη μνήμη του, ανάμνηση , την εικόνα του άνδρα με τα άσπρα μαλλιά, τους φαρδείς ώμους και το ασθενικό πρόσωπο.

Είναι η εποχή που ο Στραβίνσκι στρέφεται στις μουσικές μορφές του παρελθόντος, χρησιμοποιώντας τες στο πλαίσιο των δικών του αισθητικών επιδιώξεων.
Θυμίζουμε πως το έργο του έχει βαθιά τις ρίζες του στα δυο παράλληλα ρεύματα του 19ου αι. Ο δάσκαλός του, Ρίμσκι-Κόρσακοφ, του έμαθε να εκτιμά την ρωσική μουσική παράδοση και τα επιτεύγματα της εθνικής ρωσικής μουσικής, ενώ ο Πιότρ - Ιλιτς Τσαϊκόφσκι, του μετέδωσε την αγάπη του για τη μουσική της Δύσης, καθώς και για τη μουσική μπαλέτου.

Έτσι, στο "Φιλί της Νεράιδας" ο Στραβίνσκυ βρίσκει ευκαιρία να εκφράσει την αγάπη του για τις συναισθηματικές σελίδες του Τσαϊκόφσκι, κάτι που προκαλεί εντύπωση αν αναλογιστούμε πως ο συνθέτης ανήκει στους νεωτεριστές-πρωτοπόρους, ένα "πρότυπο καινοτομιών", ενώ ο συμπατριώτης του Τσαϊκόφσκι θεωρήθηκε απο πολλούς "δημιουργός παλαιάς κοπής".

Ο ίδιος ομολογεί:

"Οταν στο τέλος του 1927 η Ίντα Ρουμπινστάιν μού ζητησε να συνθέσω κάτι γι'αυτήν, μού προτάθηκαν δυο ιδέες. Η μια ήταν άκρως ελκυστική, καθώς μού παρείχε τη δυνατότητα να εκφράσω την απεριόριστη αγάπη και θαυμασμό μου για τη μουσική του Τσαϊκόφσκι.Η εκτέλεση είχε οριστεί για το Νοέμβριο, μήνα του θανάτου του που εκείνη τη χρονιά συμπληρώνονταν η 35η επέτειος. Ετσι δέχτηκα την πρόταση".

To μπαλέτο ευτύχησε σε πολλές χορογραφικές αναθεωρήσεις
Αξιοσημείωτη και κείνη του Μπαλανσίν με το
American Ballet το 1937, απ' όπου και η φωτογραφία.
Συνθέτης και χορογράφος αναζητούν κοστούμια για το
μπαλέτο τους: "Le Baiser de la Fee"(pinterest)

Ο Στραβίνσκι σε αναζήτηση υλικού ώστε να στηθεί το λιμπρέτο του μπαλέτου, στράφηκε προς την παραμυθική λογοτεχνία. Επέλεξε το παραμύθι της "Βασίλισσας του Χιονιού" του Άντερσεν, το οποίο επεξεργάστηκε διαμορφώνοντας το λιμπρέτο:

Στον παγωμένο βορρά μια μητέρα με το μωρό της πέφτουν σε χιονοθύελλα.
Μια μυστηριακή νεράιδα με τα ξωτικά της τούς παρακολουθούν. Πλησιάζει και δίνει ένα φιλί στο μωρό για να το γλιτώσει. Το χωρίζει από τη μάνα και κείνη εξαφανίζεται. Το παιδί βρίσκουν κάποιοι χωρικοί...
Είκοσι χρόνια αργότερα κι όταν ο νέος βρίσκεται στην κορύφωση της ευτυχίας του,  τη μέρα του γάμου του με την αγαπημένη του, θα τον ξαναφιλήσει.
Κάτω από τις υπερφυσικές δυνάμεις της νεράιδας ο νέος δεν μπορεί να αντιδράσει...
Εκείνη τον οδηγεί στην ουράνια χώρα της και τού χαρίζει την αιωνιότητα.

Η αλληγορία του θέματος ειναι εμφανής, καθώς και ο Τσαϊκόφκι δέχτηκε το μοιραίο φιλί της Μούσας  και το σημάδι της είναι αισθητό σε κάθε δημιούργημα αυτού του καλλιτέχνη.
Το τέλος του με τον βιολογικό θάνατο, τού χαρίζει την αθανασία.

Στο παραμύθι του Αντερσεν η βασίλισσα του πάγου μισεί τον άνθρωπο, όμως ο Στραβίνσκι επιθυμεί άλλη διάσταση των νοημάτων. Προσπάθησε να δώσει στην πλοκή συμβολικές αναφορές που θα τον εξυπηρετούσαν στη σύνθεση ενός έργου ως σεβασμό στον Τσαϊκόφσκι. Το φιλί της νεράιδας είναι  φιλί τρυφερότητας σαν ένα φιλί καλής τύχης, ένα δώρο για τη ζωή. 

Το μπαλέτο αναπτύσσεται σε τέσσερις σκηνές  με τον Στραβίνσκι να  επεξεργάζεται  πιανιστικές κυρίως μελωδίες της  πρώιμης περιόδου του Τσαικόφσκυ, που δεν είχαν ενορχηστηθεί ποτέ. Ο συνθέτης  μετουσιώνει το θεματικό υλικό αρμονικά, ορχηστρικά και ρυθμικά συμβάλοντας  στη διαμόρφωση παραμυθικής, υποβλητικής ατμόσφαιρας. Τα θέματα άλλοτε ζωηρά και με ορμητική διαθεση ή με λαϊκότροπο χορευτικό  παλμό κι άλλοτε με ιδιαίτερο λυρισμό, αιθέρια ή ελεγειακού χαρακτήρα οδηγούν στην ανατρεπτική κατάληξη.Στην τελική σκηνή, όπου ακούγεται το Νανούρισμα της αιωνιότητας, ο ακροατής παρασύρεται μέσα στο ονειρικό, υπνωτιστικό, ηχητικό τοπίο...

Τα Μέρη:

1. Πρόλογος-Νανούρισμα της καταιγίδας

2. Μια γιορτή στο χωριό

3. Η σκηνή στο μύλο-Pas de deux, Entree, Adagio, Variation, Coda 

4. Νανούρισμα της αιωνιότητας

Igor Stravinsky: "Le baiser de la fée", LSO - Evgeny Mravinsky:

Το μπαλέτο: "Rudy is Haunted by a vision of the Fairy" / Tatiana Yatsenko-Vladimir Malakhov: