Ντβόρζακ - Μπραμς, η βαθιά φιλία τους...

"Είμαι ένας απλός εργάτης της τσέχικης μουσικής"

(Αντονίν Ντβόρζακ)

Ο γεννημένος σαν σήμερα, 8 Σεπτεμβρίου 1841 κορυφαίος τσέχος συνθέτης, Αντονίν  Ντβόρζακ ήταν γιος ενός φτωχού Βοημού ξενοδόχου, που αψήφησε την πατρική επιθυμία για μία καριέρα στις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις και ακολούθησε την καρδιά του που ανήκε στη μουσική.

Το έργο του, που συνδυάζει στοιχεία ρομαντισμού με το σλαβικό φλοκλόρ,  διαπνέεται από γνήσιο πατριωτισμό.
Η συνθετική γραφή του, ξεχωρίζει για το λυρισμό, τη ρυθμική ποικιλία, τη μελωδική ευρηματικότητα και την πολύχρωμη ενορχήστρωση. Στο έργο του διακρίνονται επιδράσεις από Σούμπερτ, Μπετόβεν, Βάγκνερ (όσον αφορά τις όπερες) αλλά κυρίως τον Μπραμς, με τον οποίο συνδέθηκε φιλικά και ο δεύτερος αποτέλεσε ένα είδος μέντορα για τον Ντβόρζακ.

Η βαθιά φιλία που ένωνε  τον Ντβόρζακ με τον Μπραμς είναι το θέμα που θα μάς απασχολήσει σήμερα.

Οι δυο τους γνωρίστηκαν το καλοκαίρι του 1874, όταν ο Τσέχος συνθέτης υπέβαλε αίτηση για κρατική υποτροφία που δινόταν σε νέους μουσικούς. Μέλος της κριτικής επιτροπής ήταν ο Γιόχαν Μπραμς, ο οποίος εντυπωσιάστηκε με το ταλέντο του νεαρού. Ο Ντβόρζακ κέρδισε άλλες 2 φορές την υποτροφία, το 1876 και το 1877. Μετά από αυτή την τρίτη νίκη του, ο Μπραμς αποφάσισε να προσφέρει εμπράκτως την στήριξη του στον τσέχο συνθέτη.

Προώθησε τη μουσική του συστήνοντάς τον στον Βερολινέζικο μουσικό εκδοτικό οίκο Fritz Simrock, αλλά και στον κορυφαίο βιολιστή της εποχής,  Joseph Joachim, προκειμένου -όπως και έπραξε- να συμπεριλάβει τα έργα του στις συναυλίες του.

φωτογραφία του Μπραμς με αφιέρωση προς τον Ντβόρζακ
(από antonin-dvorak.cz)

Η αλληλογραφία του Ντβόρζακ μαρτυρά το σεβασμό του απέναντι στο έργο του Μπραμς και με τη σειρά του ο Μπραμς απέδειξε την αγάπη του για τον Ντβόρζακ συμφωνώντας να διορθώνει τις συνθέσεις του πριν δημοσιευτούν.

Εκτός από  βαθιά φιλία, ανάμεσα στους δυο άνδρες είχε αναπτυχθεί και μια δημιουργική άμιλλα, οπότε συχνά ο ένας "απαντούσε" στο έργο του άλλου.

Μια τέτοια "απάντηση" του Ντβόρζακ προς τον Μπραμς προτείνω να ακούσουμε σήμερα.

Η Συμφωνία του αρ.7 σε ρε ελάσσονα, γραμμένη το 1885, είναι η απάντηση στην "Τρίτη Συμφωνία" του Μπραμς, που η ακρόασή της συγκλόνισε τον Ντβόρζακ!

Την εμπνεύστηκε στο σιδηροδρομικό σταθμό της Πέστης παρακολουθώντας τους συμπατριώτες του να καταφθάνουν για μια μουσική βραδιά υπέρ του αγώνα των Τσέχων για ανεξαρτησία. Τότε αποφάσισε να γράψει ένα έργο που θα αντικατοπτρίζει αυτόν τον αγώνα. Ταυτόχρονα όμως, με αυτόν τον τρόπο, θα αποκάλυπτε τον προσωπικό του αγώνα να αναδείξει τα πατριωτικά του συναισθήματα  και την επιθυμία του να ανθίσει το τσεχικό έθνος.

Είναι έργο, από τα ελάχιστα δίχως σλαβικές επιρροές, κινούμενο σε τολμηρά αρμονικά μονοπάτια, ενώ οι μελωδίες διακρίνονται για την  έντονη δραματική και μελαγχολική διάθεση, που όμως ο Ντβόρζακ ιδιοφυώς αποφορτίζει και κάνει το έργο οικείο στον ακροατή.

Ο συνθέτης θέτει σοβαρά υπαρξιακά ζητήματα στο έργο, κάτι φυσικό αν αναλογιστούμε ότι το έγραψε μετά από μία χρόνια εσωτερική κρίση, η οποία τον ταλαιπώρησε ψυχικά.
Είναι η περίοδος που βρίσκεται αντιμέτωπος με την ανάγκη να επιλύσει την εσωτερική σύγκρουσή  του  μεταξύ του πατριωτισμού και του κοσμοπολιτισμού του, μεταξύ της "υπηρεσίας προς τη χώρα του"  και των φιλοδοξιών του για διεθνή επιτυχία.

Η παρτιτούρα της Συμφωνίας με  φωτογραφία του φον Μπύλοβ
και τη σημείωση του Ντβόρζακ:
"Εύγε! Ζωντανέψατε το έργο μου!"
 (αναφερόμενος στην εξαιρετική απόδοση υπό την δ/νση του Μπύλοβ στο Βερολίνο)

Όμως υπάρχουν και άλλα ζητήματα που τον βασανίζουν...Ιδιαίτερα στην παρτιτούρα του 2ου μέρους Poco Adagio, ο συνθέτης προσθέτει την υποσημείωση: "από τα θλιβερά χρόνια", παραπέμποντας στον θάνατο των τριών παιδιών του. Θλιβερά γεγονότα που σημάδεψαν μια περίοδο της ζωής του.
Με τη μουσική του, λοιπόν περιγράφει όλη την εξέλιξη αυτής της εσωτερικής του διαμάχης. Ξεκινά εκφράζοντας τις αγωνιες, ανησυχίες, υπαρξιακά ερωτήματα, ενοχές και καταλήγει στον ηρωικό θρίαμβο της ανθρώπινης θέλησης.

Οι αναλυτές υποστηρίζουν πως παρότι η Ενάτη Συμφωνία του "Νέου Κόσμου" είναι η δημοφιλέστερη και συχνότερα παιζόμενη, εν τούτοις η "Εβδόμη χωρίς αμφιβολία είναι το σπουδαιότερο παράδειγμα συμφωνικής γραφής του Ντβόρζακ"!

Dvořák: "Symphony N. 7", The Cleveland Orchestra / George Szell:

https://www.youtube.com/watch?v=ZEIhKLBBXKI