"Βαλπούργια Νύχτα και Μουσική"

«Βαλπούργια Νύχτα»- σύναξη των Μαγισσών στο βουνό Brocken.
Αφίσα, για την παράσταση του «Φάουστ» του Γκαίτε, με τον Lewis Morrison, έναν από τους
σπουδαιότερους παγκοσμίως ηθοποιούς στο ρόλο του Μεφιστοφελή.

Η αποψινή νύχτα της 30ής του Απρίλη ξημερώνοντας Πρωτομαγιά, είναι γνωστή ως «Βαλπούργια Νύχτα ή Νύχτα των Μαγισσών».

Νύχτα, κατά την οποία λαμβάνουν χώρα τελετουργίες μαγισσών που συγκεντρώνονται στην κορυφή Brocken της οροσειράς Harz με άλλους δαίμονες, πνεύματα σκότους και ξωτικά για να γιορτάσουν τον ερχομό της άνοιξης.
Πήρε το όνομά της από την αγία Βαλπούργη, που συνέβαλε στον εκχριστιανισμό των γερμανικών φύλων και για το έργο και τις αρετές της ανακηρύχτηκε αγία που γιορτάζεται την 1η Μαΐου. Γιορτή, που  συνδέθηκε με τα παγανιστικά έθιμα της παραμονής της πρωτομαγιάς.Τις Βαλπούργιες Νύχτες, που αναδύονται από τα Μεσαιωνικά χρόνια  γίνονται οργιαστικές τελετές, με καθαρτήριους χορούς και άναμμα μεγάλων, υπαίθριων πυρκαγιών και τις μάγισσες να διαπράττουν τη μαγεία τους αναδυόμενες απ’το σκοτάδι και πάνω σε πύρινα σκουπόξυλα.

Περιγραφή της Νύχτας των Μαγισσών κάνει ο Γκαίτε στην αρχή της τελευταίας πράξης του αριστουργήματός του: «ΦΑΟΥΣΤ», που τιτλοφορείται: «Η Νύχτα της Βαλπούργης»:

H Βαλπούργια νυξ

Praetorius Blocksberg

(Στα όρη του Χαρτς)

ΜΕΦΙΣΤΟΦΕΛΗΣ:

Θέλεις ένα σκουπόξυλο; Ήθελα να’χω εγώ

τον τράγο τον πιο δυνατό, τον πιο γοργό[…]

ΦΑΟΥΣΤ

Μεσ’τον λαβύρινθο των λόγγων να πλανάσαι

στους βράχους ύστερα ν’αναρριχάσαι

που αιώνι’ αναβρύζουν, πέφτουν τα νερά

αυτή’ναι τέτοιων δρόμων η χαρά

Η άνοιξις μεσ’στη σημύδα κλώθει

ως και το πεύκο αρχίζει να τη νοιώθει[…]

ΦΑΟΥΣΤ-ΜΕΦΙΣΤΟΦΕΛΗΣ-ΛΑΜΠΥΡΙΣ

(εν αμοιβαίω άσματι)

Ιδού μπαίνομεν στη σφαίρα των ονείρων, της μαγείας

έλα συ, φιλοτιμήσου να μας φέρεις εκεί πέρα

στις απέραντες εκτάσεις μυστηρίου κι ερημίας[…]

Ρύακες μες στα χορτάρια

τρέχουνε και στα λιθάρια

Άκουσα μουρμουρισμόν;

ή τραγούδια, ή λυγμόν;

Είναι τάχα η φωνή ουρανίων ημερών;

Πόθους, έρωτα υμνεί

elibrary.club

κι η ηχώ αντιφωνεί[…]

ΜΕΦΙΣΤΟΦΕΛΗΣ

Ο Μαμμωνάς ο άρχων για την παννυχίδα

τ’ ανάκτορά του μεγαλοπρεπώς φωταγωγεί

να φθάσει δεν αργεί το σμήνος

των οργιαστών, ωσάν την καταιγίδα

ΦΑΟΥΣΤ

Φρενιάζει στον αέρα η τρικυμία

με πόση με κτυπά μανία!

ΜΕΦΙΣΤΟΦΕΛΗΣ

Επύκνωσε η καταχνία το σκότος

μέσα στα δάση, άκουσε ποιος κρότος

οι κουκουβάγιες τρομαγμένες φτερουγίζουν

άκουσε, πώς οι στύλοι, τρίζουν![…]

ΧΟΡΟΣ ΜΑΓΙΣΣΩΝ

Ο δρόμος είν’ευρύχωρος ποιος μας βιάζει;

σε στρίμωξη τόσο μεγάλη;

ξεσχίζει το σκουπόξυλο κεντάει το διχάλι[…]

Το μαγεμένο μύρωμα δίνει σε μας καρδιά

κάθε κουρέλι γίνεται περίφημο πανάκι

και κάθε σκάφη, καϊκάκι![…]

ΜΕΦΙΣΤΟΦΕΛΗΣ

Στριμώχνονται και σπρώχνονται

γλιστρούν και πλαταγούν

λάμπουν, σπιθοβολούνε και βρωμολογούν!

ΦΑΟΥΣΤ

Να!βλέπω λάμψιν και καπνού στροβιλισμόν!

εκεί, το πλήθος σπεύδει προς τον πειρασμόν!

Εκεί, θα λύνονται αινίγματα πολλά!

ΜΕΦΙΣΤΟΦΕΛΗΣ

…αλλά και δένονται πολλά!![…]

ΦΑΟΥΣΤ

Τι ηδονη!Τι πόνος!Αχ, αδυνατώ

Το βλέμμα ν’αποσπάσω απ’αυτό..

ΜΕΦΙΣΤΟΦΕΛΗΣ

Μαγεία είναι, ευκολόπιστε, ανόητε, μωρέ…»

(Γκαίτε, ΦΑΟΥΣΤ, μτφ:Αρ. Προβελέγγιος, εκδ. Ι.Ν Σιδέρης)

***

1. ΒΑΛΠΟΥΡΓΙΑ ΝΥΧΤΑ και ΜΕΝΤΕΛΣΟΝ:

Από το παραπάνω απόσπασμα εμπνεύστηκε ο Φέλιξ Μέντελσον την καντάτα του: «Die erste Walpurgisnacht».
Πρόκειται για μια κοσμική καντάτα για 4 σολίστες όλων των φωνητικών κατηγοριών, χορωδία και ορχήστρα. Αναπτύσσεται σε εννέα μέρη και την εισαγωγή που προηγείται.

Ο Γκαίτε είχε προτείνει στον φίλο του Καρλ Τσέλτερ να μελοποιησει το κείμενο, ο οποίος παρά τις προσπάθειές του δεν ολοκλήρωσε τη σύνθεση.
Μην σας φανεί παράξενο, όμως ο Τσέλτερ υπέδειξε στον Γκαίτε για την εργασία τον 12χρονο -τότε- Μέντελσον, πρόταση, για την οποία ο ποιητής κράτησε επιφυλάξεις.
Ο Μέντελσον, καταπιάστηκε πολύ αργότερα και η προσπάθειά του δεν ολοκληρώθηκε ως το 1832, χρονιά θανάτου του Γκαίτε. Ωστόσο, παρουσιάστηκε αρκετά αργότερα και μετά από πολλές αναθεωρήσεις, το 1842.
Κάποιοι αναλυτές κάνουν λόγο για ρηχή μουσική, την οποία αν άκουγε ο Γκαίτε δεν θα ενέκρινε, καθώς δεν εμβαθύνει στα φιλοσοφικά νοήματα του γερμανού ποιητή, ενώ άλλοι μιλούν για λαμπρό, αριστοτεχνικό έργο με επιρροές από το «Όνειρο Νυχτερινής Σύναξης Μαγισσών» 5ο και τελευταίο μέρος απ’τη «Φανταστική Συμφωνία» του Μπερλιόζ, που είναι συνθέσεις της ίδιας περιόδου.
Eδώ, αξίζει να αναφέρουμε πως την καντάτα επαίνεσε μετά την ακρόασή της κι ο Μπερλιόζ για την τελειότητα και τη συνάφεια φωνών και οργάνων.

Θα την απολαύσουμε υπό την καθοδήγηση του τρανού Christoph von Dohnányi, φυσικά με την  Ορχήστρα του Κλίβελαντ, η σχέση του με την οποία διήρκεσε δύο ολόκληρες δεκαετίες:

F.Mendelssohn – Die erste Walpurgisnacht. Op. 60

2. ΒΑΛΠΟΥΡΓΙΑ ΝΥΧΤΑ,  GOUNOD και ΜΠΑΛΕΤΟ:

H Βαλπούργια Νύχτα παρουσιάστηκε κι ως μπαλέτο-μέρος της όπερας του Σαρλ Γκουνώ «Φάουστ», ενός από τα σπουδαιότερα έργα του γαλλικού ρομαντισμού.
Είναι έργο εμπνευσμένο και αυτό από το ποιητικό κείμενο του Γκαίτε.
Η χορογραφία αποτυπώνει το πανηγύρι των νεκρών κατά τη διάρκεια της 30ής του Απρίλη, όταν απελευθερώνονται οι ψυχές και περιπλανώνται όπως και όπου επιθυμούν.
Τα βήματα των χορευτών ακολουθούν τη μυστηριακή ατμόσφαιρα που σκιαγραφούν οι μελωδίες… Η σκηνή που μουσικά πλάθει ο Γκουνώ διαδραματίζεται στα όρη Χαρτς. Εκεί, που ο Μεφιστοφελής υπόσχεται στον Φάουστ να του χαρίσει δυνατές συγκινήσεις με πανώριες γυναίκες κι έτσι συναντούν τις μάγισσες που τους διασκεδάζουν με φωτιές, οργιαστικές τελετές και σαγηνευτικούς πειρασμούς καθόλη τη διάρκεια της νύχτας.

Να υπενθυμίσουμε πως ο Γκουνώ γνώρισε τον «Φάουστ» του Γκαίτε από την αδερφή του Φέλιξ Μέντελσον, Φάννυ, το 1839. Από τότε δεν αποχωριζόταν ποτέ το βιβλίο.Το είχε πάντα μαζί του ώστε να σημειώνει σκέψεις που του  γεννούσε η ανάγνωσή του και ίσως χρησιμοποιούσε όταν θα αποφάσιζε να κάνει όπερα με αυτό σαν θέμα. Μέχρι να ξεκινήσει η σύνθεση να παίρνει μορφή, πέρασαν 2 και πλέον δεκαετίες…

Gounod: Faust-Walpurgis Night / ΜΑΓΙΑ ΠΛΙΣΕΤΣΚΑΓΙΑ

To Μάιο του 1980 στο Λινκολν Σέντερ της Ν.Υόρκης παρουσιάστηκε για πρώτη φορά από το Théâtre National de l'Opéra ως ανεξάρτητο μπαλέτο, τιτλοφορούμενο «Walpurgisnacht Ballet ». 
H χορογραφία στηρίχτηκε σε κείνη του Μπαλανσίν, για την παραγωγή του Μόντε Καρλο το 1925 από τα Ρωσικα Μπαλέτα του Ντιάγκιλεφ.

Charles Gounod: «Walpurgisnacht Ballet»

χορογραφία: George Balanchine

3. ΒΑΛΠΟΥΡΓΙΑ ΝΥΧΤΑ, BRAHMS Duet

O Γιόχαν Μπραμς στήνει ένα ντουέτο για σοπράνο και μέτζο ή άλτο και πιάνο με τίτλο: "Walpurgisnacht"

Είναι το 4ο και τελευταίο ληντ του κύκλου: "Balladen und Romanzen,Op. 75", που συνέθεσε το 1878.
Η "Βαλπούργια νύχτα" του γερμανού συνθέτη ξεκινά με μια συζήτηση ανάμεσα σε μητέρα και κόρη. Όταν το κορίτσι ακούει τις βροντές από μακριά, η μητέρα τής εξηγεί πως πρόκειται για θορύβους από μάγισσες, καθώς ξημερώνει Πρωτομαγιά. Οι μάγισσες, προσθέτει, εμφανίζονται πάνω σε σκούπες.
Το κορίτσι παρατηρεί ότι κατά τη διάρκεια της νύχτας και η δική τους σκούπα λείπει, ενώ το κρεβάτι της μάνας είναι άθικτο. Η μητέρα αναγκάζεται να ομολογήσει πως είναι μάγισσα και τη νύχτα είχε πετάξει στην κορυφή Brocken για το πανηγύρι των Μαγισσών. 

Ο Μπραμς σε αυτό το σημείο υπογραμμίζει ένταση της δυναμικής για να προκαλέσει και συναισθηματική ένταση και χρησιμοποιώντας ευρηματικότατα ένα διάστημα 4ης αυξημένης, το γνωστό στη μουσική "τρίτονο του διαβόλου", απομακρύνεται για λίγο από την  αρχική τονικότητα με μια μουσική τραχύτητα, καθόλα ταιριαστή στο θέμα.

Brahms: "Walpurgisnacht", Duet

Στην ΕΙΚΟΝΑ: «Βαλπούργια Νύχτα»- σύναξη των Μαγισσών και δαιμονικών πλασμάτων στο βουνό Brocken.
Αφίσα, για την παράσταση του «Φάουστ» του Γκαίτε, με τον Lewis Morrison, έναν από τους σπουδαιότερους παγκοσμίως ηθοποιούς στο ρόλο του Μεφιστοφελή.