"Νίκος Καζαντζάκης: Έμπνευση στην όπερα με ένα έργο αμείλικτου ρεαλισμού"

«…Αυτό θα πει άνθρωπος: να πονάς, ν’ αδικιέσαι, να παλεύεις και να μην το βάνεις κάτω!

Αν ήταν να με ρωτούσαν ποιος δρόμος πάει στον ουρανό, θ’ απαντούσα: ο πιο δύσκολος. 

Μεγάλη κολυμπήθρα τα δάκρυα, παιδί μου… 

Θα βρούμε, εκεί που πάμε, το Θεό. Και θα τον βρούμε, όχι όπως τον παριστάνουν όσοι δεν τον είδαν ποτέ τους, ένα ροδομάγουλο γέρο, που κάθεται μακάρια σε πουπουλένια σύννεφα και προστάζει. 

Μα σα μικρή φωνή που τινάζεται από τα σωθικά μας και σηκώνει πόλεμο.

[...]

Όταν πολυσυχάσει το νερό, βουρκιάζει, όταν πολυσυχάσει η ψυχή, βουρκιάζει.

Και στο πιο μικρό πετραδάκι, και στο πιο ταπεινό λουλούδι, και στην πιο σκοτεινή ψυχή, 

βρίσκεται ολάκερος ο Θεός»

[Απόσπασμα από το : «Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΞΑΝΑΣΤΑΥΡΩΝΕΤΑΙ»]

Αναγνωρίζεται ως ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες διανοούμενους, με πλούσιο λογοτεχνικό, ποιητικό και μεταφραστικό έργο.
Ο Νίκος Καζαντζάκης, αυτός ο μεγάλος στοχαστής, γεννήθηκε σαν σήμερα 18 Φλεβάρη του 1833 στο Ηράκλειο.

"Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται" είναι αναμφίβολα έργο υψηλής καλλιτεχνικής τάξεως, 

δημιουργημένο από ένα τρυφερό και σταθερό χέρι, και χτισμένο με έντονη δυναμική ισχύ. 

Θαύμασα την ποιητική διακριτικότητα στη διατύπωση των, λεπτών αλλά αλάθευτων, νύξεων στην ιστορία του Χριστιανικού Πάθους", 

θα πει ο Τόμας Μανν.

Τη δεκαετία του ’20 ο έλληνας λογοτέχνης έζησε στο Bozi Dar της Τσεχοσλαβακίας. Από την Τσεχοσλοβακία και ο  συνθέτης Bohuslav Martinu, τον οποίο ο Καζαντζάκης γνωρίζει πολύ αργότερα, το 1954.
Είναι η εποχή που ο Μartinu έχει διαβάσει το «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» του συγγραφέα και ενθουσιασμένος θέλει να του ζητήσει την άδεια να το μεταγράψει για μουσικό θέατρο.
Η συνάντηση γίνεται στην Αντίμπ, όπου ζούσε τότε ο Καζαντζάκης, ο οποίος του προτείνει να μελοποιήσει το «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» και όχι το «Ζορμπά».

Ο Μαρτινού διαβάζοντας το μυθιστόρημα αντιλήφθηκε την οικουμενικότητα του θέματος και συμφώνησε με την πρόταση του συγγραφέα.
Η δημιουργία του λιμπρέτου απασχολεί το συνθέτη δύο χρόνια γιατί προσπαθεί να ακολουθήσει όσο πιο πιστά γίνεται τη δράση του έργου, κάτι αρκετά δύσκολο.
Σχετικά με τη σύνθεση, για να έρθει πιο κοντά στην ελληνική μουσική παράδοση ζητά από τον Καζαντζάκη να του δώσει ελληνικά λαϊκά κομμάτια, ύμνους και ψαλμούς.
Το 1957 η μουσική έχει ολοκληρωθεί εκτός από την τελική σκηνή.
Το κλείσιμο του έργου απασχολεί ακόμα τον Μartinu και θέλει να συναντηθεί με τον Καζαντζάκη, για να το συζητήσουν.
Αυτή η συνάντηση δε θα γίνει ποτέ, καθώς ο τελευταίος πεθαίνει στις 26 Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου. Το φινάλε ολοκληρώνεται το ’59 επιλέγοντας να δώσει ως τέλος της όπερας τον θρήνο της Κατερίνας για τον αδικοχαμένο Μανωλιό που συνοδεύεται από διπλή χορωδία.

«Αυτού του νέου τ’όνομα στο χιόνι είναι γραμμένο.

Το πήρε ο ήλιος κι έλιωσε και το νερό και χάθη…»

Αυτά είναι τα λόγια της Κατερίνας, ένα δίστιχο με το οποίο κλείνει το μουσικό δράμα.
Στοιχείο διαφορετικό από το μυθιστόρημα. Ενώ στην όπερα η Κατερίνα παραμένει ζωντανή, στο μυθιστόρημα με τo παραπάνω δίστιχο θρηνεί τον νεκρό Μανωλιό μια γριούλα κατά τη διάρκεια της ταφής του.

Η όπερα «Řecké pašije-Τhe Greek Passion-Ελληνικό πάθος», είναι ένα από τα σημαντικότερα έργα του σύγχρονου λυρικού ρεπερτορίου και υπάρχει σε δύο εκδοχές:

Την πρώτη εκδοχή, τη λεγόμενη και ως «εκδοχή του Λονδίνου», που προοριζόταν να παιχτεί στη Βασιλική Όπερα του Covenr Garden του Λονδίνου τη συνέθεσε ο Μartinu από το 1954 ως το 1957.
Τη δεύτερη, αυτή «της Ζυρίχης», που είναι και η πιο γνωστή, τη συνέθεσε από το 1957 ως το θάνατό του, το 1959.
Λέγεται πως ο λόγος για τον οποίο ο Μartinu έκανε δύο εκδοχές είναι ότι η καινοτομία της πρώτης σόκαρε το διοικητικό συμβούλιο της όπερας του Covent Garden το οποίο και την απέρριψε.


Τη Φιλαρμονική της Τσεχίας διευθύνει ο, για μεγάλο διάστημα διευθυντής της, Jiří Bělohlávek, με διεθνή φήμη και αναγνώριση για τις παραστάσεις του έργων τσέχων συνθετών όπως ο Ντβόρζακ, ο Μαρτινού κλπ.

Ο Μπελογλάβεκ έχει χαρακτηριστεί ως "ο πιο βαθύς υποστηρικτής της τσεχικής ορχηστρικής μουσικής".

Φωτισμένοι καλλιτέχνες και οι δυο, που με τη σύμπραξή τους  δίνουν ένα σπουδαίο αποτέλεσμα!
Ο Καζαντζάκης, δάσκαλος!
Σε κάθε βήμα της ζωής έχει και μια σοφία να σε συντροφεύσει σα συμβουλή, σα διδαχή, σα βάλσαμο...
Ο Μαρτινού, καταθέτοντας αίμα καρδιάς, κατανοεί τα νοήματα του έργου του κορυφαίου λογοτέχνη, και αποδίδει πιστότατα το πνεύμα του,  όπου εκτυλίσσεται μουσικά μια ιστορία αγάπης και μίσους, ζήλιας και κακίας, θάρρους και εγκαρτέρησης.
Ένα έργο "αμείλικτου ρεαλισμού", όμως διαποτισμένου από ένα βαθύ ποιητικό αίσθημα, όπως και στην αριστοτεχνική γραφή του Καζαντζάκη.