Καβάφης - Μητρόπουλος, η μία και μοναδική συνάντησή τους...

 

Ο Μένης Κουμανταρέας στο βιβλίο του "Τo show είναι των Ελλήνων" παρουσιάζει τρεις νουβέλες, η πρώτη απο τις οποίες έχει τίτλο: "Μια μέρα απ’ τη ζωή τους",  και αφορά τη μία και μοναδική φορά που ο Κωνσταντίνος Καβάφης συνάντησε τον Δημήτρη Μητρόπουλο , σαν σήμερα 20 Οκτωβρίου του 1932.
Ο Αλεξανδρινός ποιητής ακούει το μουσικό να εκτελεί στο πιάνο ποιήματά του στο σπίτι οικογένειας υψηλής κοινωνίας των Αθηνών… 

ΤΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ:

"Καθώς οι τελευταίες αχτίδες του ήλιου του Οκτωβρίου πέφτουν στην πρόσοψη της οικίας επί της πλατείας Συντάγματος, γίνονται οι τελευταίες ετοιμασίες για τη δεξίωση, που δίνεται προς τιμήν του επιφανούς ξένου εξ Αιγύπτου.Είναι 20 του Οκτώβρη, ένα ανέφελο δειλινό του 1932.[...]

Η οικοδέσποινα σκηνοθετεί τις τελευταίες λεπτομέρειες  της αποψινής βραδιάς.
Είναι όλα τ'ασημικά στις βιτρίνες τους γυαλισμένα;
Είναι όλα τα ποτήρια σκουπισμένα;...το λινό τραπεζομάντηλο με την τσάκισή του, είναι σιδερωμένο;[...]

Η οικοδέσποινα πλησιάζει ένα κύριο, πλαγιαστό, που μ' ακουμπισμένο  το δεξί χέρι στο πιάνο  αφουγκράζεται το σφυγμό του οργάνου.[..]

-"Είναι όλα εντάξει monsieur Jean?Το όργανο σονάρει;"

Τη διαβεβαιώνει ότι ο ταλαντούχος 35άρης συνθέτης και μαέστρος, που ειναι προσκεκλημενος, δεν θα εχει να πει το παραμικρό για την ορθοτονικότητα του πιάνου.Κι ας είναι στο πρόγραμμα απόψε να παίξει μουσική ατονική.[...]

Και να που ηχεί μουσικά το κουδούνι της εξώπορτας, που φέρνει στο προσκήνιο σαν σε σκηνή θεάτρου, τον μαέστρο και συνθέτη.[...]

Είναι ψηλός, αδύνατος, καλοσχηματισμένος.

-"Μεγάλη τιμή μάς κάνεις απόψε, Δημήτρη!"[...]

Κι ενώ ο μαέστρος δοκιμάζει το πιάνο πιέζοντας το λα, το κουδούνι της εξώπορτας αποκρίνεται με μια άλλη νότα, που μοιάζει να ανοίγει διάλογο με το πιάνο.

Όλοι πετάγονται όρθιοι![...]

Σαν μια αυλαία, παραμερίζουν όλοι αφήνοντας πέρασμα στον ποιητή...[...]

Χαιρετά τους περιστάμενους με λιγοστή και βραχνή φωνή ...Τα μάτια του εξερευνούν το περιβάλλον και σταματούν πάνω στο συνθέτη, που σπεύδει να τον προϋπαντήσει. Γίνονται οι απαραίτητες συστάσεις. Μα εκείνοι είναι σαν να γνωρίζονται από παλιά. Εχει προηγηθεί μια αλληλογραφία μεταξύ τους. Ο μαέστρος υποκλίνεται. Δίνουν τα χέρια.[...]...

-"Ειναι τιμή μου που σας γνωρίζω απο κοντά".

Δεν είναι λόγια τυπικά. Τα νεανικά, μπλε μάτια του μουσικού λάμπουν από θαυμασμό γι'αυτό τον άνθρωπο που ορισμένα από τα ηδονικά και βαθιά στοχαστικά του ποιήματα αποφάσισε πριν λίγα χρόνια να μελοποιήσει[...]

Μαέστρος και ποιητής παίρνουν θέσεις αντικριστά.[...]

-"Χαίρομαι",αποτείνεται στον Αλεξανδρινό, "που δεν σας άρεσε ο γενικός τίτλος "Ποιήματα Ηδονιστικά", όπως τα είχα ονομάσει αρχικά. Τα περιόριζε κάπως η ονομασία αυτή[...]Γι'αυτό και γω τα μετονόμασα. Τα λέω τώρα "10 Inventions". Πώς σας φαίνεται;"

-"Εφόσον εσείς το κρίνετε πρέπον, δεν έχω παρά να συμφωνήσω", η απάντηση του ποιητή.[...]

-"Νομίζω ήρθε η ώρα να τα ακούσουμε", λέει η οικοδέσποινα.

Ο Δημήτρης προχωρεί, ανοίγει το θηριώδες, μαύρο πιάνο και ξεσκεπάζει τα πλήκτρα.

-"Θέλει κανείς κάτι πριν αρχίσουμε;", ρωτά η οικοδέσποινα.

Το μόνο που θέλουν είναι ν΄ ακούσουν τον συνθέτη και να καταγράψουν τις αντιδράσεις του ποιητή.[...]

Θα παρακαλούσα, λέει ο συνθέτης , να κλείσουν κάποια φώτα[...]

Η ατμόσφαιρα γίνεται πιο οικεία.[...]

Όλοι έχουν τ'αυτιά τους τεντωμένα.Κοιτάζουν άπληστα, μια το μουσικό, μια τον ποιητή.Είναι μια στιγμή που την ονειρεύονταν, μα που κι εμείς μόνο στα όνειρά μας μπορούμε να τη φανταστούμε...

 (Μ. Κουμανταρέας: "Το show είναι των Ελλήνων",  εκδ.Κέδρος, σελ.13-16, 22-29, 34-36)

***

Ο  μεγάλος καλλιτέχνης, Δημήτρης Μητρόπουλος είναι ο πρώτος έλληνας συνθέτης που μελοποίησε Καβάφη. Δεν έμεινε ασυγκίνητος από τον ερωτικό Καβαφικό λόγο και με την αξεπέραστη συνθετική του ματιά πλάθει το 1925 τις περίφημες "10 Inventions"  για φωνή και πιάνο.  

Οι Inventions ποιητικά και μουσικά βρίσκονται μπροστά από την εποχή τους, ένα έργο ρεαλιστικό, με πηγαίο αισθησιασμό και ποικίλους νεωτερισμούς.
Η εκτίμηση, που έτρεφε ο συνθέτης προς τον ποιητή είναι εμφανής και καταγράφεται σε δυο επιστολές, που του είχε στείλει προκειμένου να του γνωστοποιήσει  τη μεγάλη απήχηση και εξαιρετική υποδοχή από τους ακροατές, των ποιημάτων του!
Τα ποιήματα της συλλογής αυτής με τον άκρατο ερωτισμό τους ξεχειλίζουν συναίσθημα και αλήθειες...Ρεαλιστικά στο λόγο, πρωτοπόρα στη μουσική τους δομή, απελευθερωμένα από κάθε είδους προκατάληψη και δέσμευση.

Ο Μητρόπουλος χωρίζει τις δέκα Inventions  σε τέσσερα μέρη:

I. 4 Canons : περιλαμβάνει τα ποιήματα: "Μακρυά", "Να μείνει", "Για νάρθουν", "Το διπλανό τραπέζι"

II. 2 Passacaglia : με τα ποιήματα: "Γκρίζα", "Μέρες του 1903"

III. Preludio e fuga a 4 voci: τα ποιήματα: "Εν τη οδώ", "Ο ήλιος του απογεύματος" και

IV. Pedale - Coda Finale: με τα ποιήματα: "Έτσι πολύ ατένισα", "Επήγα"

Ο συνθέτης που αρχικά είχε επιλέξει 14 ποιήματα δεν γνωρίζουμε το λόγο που στην τελική έκδοση δεν συμπεριέλαβε τα: 

"Ηδονή", "Μια νύχτα", "Η αρχή των" και "Εν απογνώσει".

Ο κύκλος ηχογραφήθηκε σε ένα ανεπανάληπτο ρεσιτάλ ερμηνείας και συνοδείας με τη μέτζο σοπράνο Αγγελική Καθαρίου και στο πιάνο το Θοδωρή Τζοβανάκη, απ' όπου έχω επιλέξει να  ακούσουμε τρία :

1. Στο ποίημα "Γκρίζα"  ο ποιητής μπορεί να αποκρύπτει επιμελώς το φύλο του αγαπημένου του, όμως κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την έντονη οσμή, που έχει κρατήσει η μνήμη και η θύμηση αυτού του προσώπου!

Η οσμή αυτή κρατά αναλλοίωτη και προφυλάσσει από τη λήθη την όμορφη ερωτική ανάμνηση...επιστρέφοντας έτσι, έστω και νοερά στο ηδονικό παρελθόν του.

"Κυττάζοντας ένα οπάλλιο μισό γκρίζο

θυμήθηκα δυο ωραία γκρίζα μάτια

που είδα· θάναι είκοσι χρόνια πρίν ....

.......................

Για έναν μήνα αγαπηθήκαμε.

Έπειτα έφυγε, θαρρώ στην Σμύρνη,

για να εργασθεί εκεί, και πια δεν ιδωθήκαμε.

Θ’ ασχήμισαν — αν ζει — τα γκρίζα μάτια·
θα χάλασε τ’ ωραίο πρόσωπο.

Μνήμη μου, φύλαξέ τα συ ως ήσαν.
Και, μνήμη, ό,τι μπορείς από τον έρωτά μου αυτόν,
ό,τι μπορείς φέρε με πίσω απόψι"

2. "Εν τη οδώ":

Τον νεαρό όμορφο ήρωα του ποιήματος συναντά ο ποιητής μας στο δρόμο, "εν τη οδώ"...Ο ποιητής επισημαίνει την ωχρότητα στο  συμπαθητικό του πρόσωπο. Τον περιγράφει να περιπλανιέται άσκοπα, ζαλισμένος από την ηδονή...Ο Καβάφης με τον περίτεχνο, περιεκτικό λόγο του δημιουργεί μια ερωτική ιστορία, που συγκινεί  με την ανάκληση της μέθης που προκαλεί η ηδονική επαφή...

"Το συμπαθητικό του πρόσωπο, κομμάτι ωχρό·

τα καστανά του μάτια, σαν κομμένα·

είκοσι πέντ’ ετών, πλην μοιάζει μάλλον είκοσι·

με κάτι καλλιτεχνικό στο ντύσιμό του

- τίποτε χρώμα της κραβάτας, σχήμα του κολάρου -

ασκόπως περπατεί μες στην οδό,

ακόμη σαν υπνωτισμένος απ’ την άνομη ηδονή,

από την πολύ άνομη ηδονή που απέκτησε"

3. "Ετσι πολύ ατένισα"

Στο ποίημα αυτό αναδύεται ο θαυμασμός του ποιητή για την ομορφιά του ανδρικού σώματος, για την ηδονική αρτιότητά του.  Επισημαίνει πως στα αρχαία χρόνια το κάλλος εγκωμιάστηκε και συχνά ενέπνεε τους καλλιτέχνες..., πως αποτελούσε σύμβλο ωραιότητας διαχρονικό, κάτι που στην εποχη του Καβαφη  είναι αντίθετα, κατακριτέο. Ο ποιητής κρύβει επιμελώς  την ιδιαιτερότητα των προτιμήσεών του, καθώς γνωρίζει την  αντίδραση της συντηρητικής κοινωνίας, που θα προκαλέσει  τυχόν ομολογία τους.

"Την εμορφιά έτσι πολύ ατένισα,

που πλήρης είναι αυτής η όρασίς μου.

Γραμμές του σώματος. Κόκκινα χείλη. Μέλη ηδονικά.

Μαλλιά σαν από αγάλματα ελληνικά παρμένα·

πάντα έμορφα, κι αχτένιστα σαν είναι,

και πέφτουν, λίγο, επάνω στ' άσπρα μέτωπα.

Πρόσωπα της αγάπης, όπως τάθελεν

η ποίησίς μου... μες στες νύχτες της νεότητός μου,

μέσα στες νύχτες μου, κρυφά, συναντημένα...