Γκαίτε - "Egmont": Μπετόβεν και Λιστ

Στον '"Έγκμοντ", ο Γκαίτε αναφέρεται στον Κόμη Έγκμοντ, περίφημο πολεμιστή της Φλάνδρας, που αρνήθηκε να εγκαταλείψει τα ιδανικά του, φυλακίστηκε και παρά τις προσπάθειες της αγαπημένης του, Κλαίρχεν καταδικάστηκε σε θάνατο και κείνη έπειτα απεγνωσμένη, αυτοκτονεί.

Οι αναλυτές του έργου του έχουν ομόφωνα αποφανθεί πως η φράση "Himmelhoch jauchzend, zum Tode betrubt"  από το τραγούδι της Klarchen στην III πράξη, αναφέρεται από ευρωπαίους διανοούμενους ως "η χαρακτηριστικότερη του ρομαντικού ψυχισμού":

Freudvoll und leidvoll, gedankenvoll sein;
Langen und bangen in schwebender Pein;
Himmelhoch jauchzend, zum Tode betrübt;
Glücklich allein ist die Seele, die liebt.

Παρακάτω το σχετικό απόσπασμα σε ελληνική μετάφραση του θεατρικού, από τον Ι. Οικονομίδη, των εκδ. Δωδώνη, σελ.96:

ΜΕΡΟΣ 3ο
[Στο σπίτι της Κλαίρχεν. Η Κλαίρχεν και η μητέρα της]

Η ΜΗΤΕΡΑ: Σαν την αγαπη του Μπρακεμπουργκ δεν είχα ξαναδεί.Νομιζα πως μονο στα παλιά τα παραμυθια τη βρισκει κανείς.
ΚΛΑΙΡΧΕΝ:(περπατα πανω-κατω στην κάμαρη μουρμουρίζοντας ενα τραγουδι):
"Ευτυχισμένη
ω ψυχή, που αγαπάς"
Η ΜΗΤΕΡΑ: Υποπτεύεται τη σχέση σου με τον Έγκμοντ, και θαρρώ πως αν ήσουν λίγο καλή μαζί του, πως αν ήθελες, μόλα ταύτα θα σε παντρευόταν.
ΚΛΑΙΡΧΕΝ:: (τραγουδάει)
"Δάκρυα και γέλια,
βαριοι λογισμοί.
Χάρες, λαχτάρες
και μαύροι καημοί.
Όνειρο ουράνιο,
θανάτου βραχνάς -
ευτυχισμένε,
ω ψυχή, που αγαπάς" (*)

* γράφει ο μεταφραστής σε παραπομπή: "Η μεταφραση έγινε με τετοιο τρόπο για να τραγουδιέται με τη μουσική του Μπετοβεν"



Ο Μπετόβεν συνέθεσε τη μουσική για την τραγωδία του Γκαίτε το 1810.

Λέγεται πως ο συνθέτης είδε στην ηρωική μορφή του Εγκμοντ, τον εαυτό του.
Σκιαγραφώντας τον πολεμιστή για την ελευθερία της πατρίδας του, εκφράζει τον πολεμιστή στον τομέα της τέχνης, αυτόν που παλεύει για την ανύψωση της ανθρωπότητας.
Σήμερα, προτείνω να μη σταθούμε στο σύνολο της μεγαλειώδους Εισαγωγής, αλλά στο σχετικό μέρος της σύνθεσης με το παραπάνω απόσπασμα από το "Τραγούδι της Κλαίρχεν", χαρακτηριστικό του ρομαντικού ψυχισμού, κατά τους διανοούμενους.

Beethoven-Goethe: "Egmont", Op. 84 

"Freudvoll und leidvoll-Δάκρυα και γέλια"/ Birgit Nilsson:

Tρεις δεκαετίες αργότερα ο Φραντς Λιστ δίνει τις δικές του εκδοχές πάνω στο τραγούδι της Κλαίρχεν, που εκφράζει την ταραχώδη, αντιφατική κατάσταση του έρωτα.
Είναι η εποχή που έχει χωρίσει από την ερωμένη του και μητέρα των 3 παιδιών του, Μαρία ντ'Ανκού και  ταυτίζεται με τα μεγάλα λόγια του Γκαίτε για την αγάπη ως  μέγιστη ευτυχία, ακόμα κι όταν αυτή έχει θλιβερή κατάληξη.


Ο Λιστ έγραψε 3 εκδοχές. Παρατηρείστε πώς αποτυπώνει μουσικά το παράδοξο του τίτλου του ποιήματος, "Δάκρυα και γέλια"   κινούμενος σε δυο κλίμακες παντελώς απομακρυσμένες μεταξύ τους (Λα υφ. και Σι, με 4 υφέσεις η πρώτη και 5 διέσεις η δεύτερη στον οπλισμό τους) τονίζοντας τη μετάβαση των αντιθέτων συναισθημάτων: από τη χαρά στη θλίψη κι από τη λαχτάρα στο φόβο.

1. Quasi allegretto  σε 6/8,
2.Αllegro agitato σε 2/4 και
3. Αndantino σε 4/4

Ακούμε 2 από την Diana Damrau:

1.Freudvoll und leidvoll, Franz Liszt-version 1:

2.Freudvoll und leidvoll, Franz Liszt-version 2:

Ο "Εγκμοντ" του Γκαίτε έκανε πρεμιέρα σαν σήμερα 9 Ιανουαρίου 1789 στο Mainz.

Για την Εισαγωγή "Έγκμοντ" του Μπετόβεν μπορείτε να διαβάσετε εδώ.