Σμέτανα: μια τραγική απώλεια αποτυπωμένη μουσικά...

Γεννήθηκε σαν σήμερα 2 Μαρτίου του 1824 στη Βοημία, επαρχία τότε της αυστριακής αυτοκρατορίας, γι' αυτό μιλιόταν από τους κατοίκους ως επίσημη γλώσσα η Γερμανική.

Ο Μπέντριχ Σμέτανα δίκαια θεωρείται ένα παιδί-θαύμα καθώς 5 χρονών συμμετείχε ως βιολιστής σε κουαρτέτο εγχόρδων, στην ηλικία των 6 εμφανίστηκε στο πρώτο του ρεσιτάλ πιάνου και έγραψε την πρώτη σύνθεσή του σε ηλικία 8 χρονών.

"Με τη βοήθεια και τη χάρη του Θεού, θα γίνω Μότσαρτ στη σύνθεση και Λιστ στην τεχνική", καταγράφει στο παιδικό του ημερολόγιο.

Με τη μουσική του να υποστηρίζει   την εθνική ταυτότητα της χώρας του, είναι ο ιδρυτής της Τσέχικης Μουσικής Σχολής, παρότι έμαθε σε προχωρημένη ηλικία να μιλά καλά τη μητρική του γλώσσα.

Θαυμαστής του έργου του υπήρξε ο Φραντς Λιστ, όπως και ο Χ. Σχόνμπεργκ  στο βιβλίο του "Οι ζωές των μεγάλων συνθετών" προσδιορίζει το Σμέτανα σαν "τον πρώτο, που χρησιμοποιεί ως βάση για τη μουσική του τέχνη το λαϊκό Βοημικό τραγούδι".

Η ζωή του τραγική, με αποκορύφωμα τον παράλληλο δρόμο του με τον Μπετόβεν στην απώλεια της ακοής του, κάτι, που τον έφτασε σε άσυλο ψυχασθενών, όπου και πέθανε.

Είχαν προηγηθεί όμως πλήθος τραγικών επεισοδίων στη ζωή του…

Από τον πρώτο γάμο του απέκτησε τέσσερις κόρες, που τις έχασε όλες.
Ιδιαίτερη αδυναμία είχε στην πρωτότοκη, τη Μπέντρισκα, στην οποία είχε διακρίνει μεγάλη κλίση στη μουσική, ένα ιδιαίτερο μουσικό αυτί, αλλά και την αγάπη της στην Τσέχικη παραδοσιακή μουσική και τραγούδια, που συχνά τραγουδούσε με τον πατέρα της.

Η Μπέντρισκα πέθανε από οστρακιά λίγο μετά τα τέταρτα γενέθλιά της, βουλιάζοντας σε απόγνωση τον Σμέτανα, που προσπαθεί να σταθεί στα πόδια του, συνθέτοντας.

Το έργο που γράφει εκείνη την περίοδο και αντανακλά βαθιά την προσωπική τραγωδία του είναι το "Piano Trio Op. 15" σε σολ ελάσσονα, όπου αν  και ο ίδιος δεν άφησε καμία προγραμματική περιγραφή του τρίο, η θλίψη και η συντριβή από την απώλεια και ο ελεγειακός χαρακτήρας του έργου είναι εμφανέστατα.

Πολλοί έχουν χαρακτηρίσει το τρίο « κομψοτέχνημα», που παρότι θρήνος, ο συνθέτης καταφέρνει να υμνήσει τη γλυκύτητα και το ψυχικό κάλλος του μικρού, πρόωρα χαμένου κοριτσιού.
Γι' αυτό, σε καθένα από τα τρία μέρη του έργου, μουσικά θέματα απίστευτης θλίψης και έντασης εναλλάσσονται με υπέροχες λυρικές μελωδίες ευγενούς αρχοντιάς.

Το αρχικό θέμα εκτελεί το βιολί σε σολ μινόρε, κλίμακα που από την εποχή Μπαρόκ έχει ταυτιστεί με τη μελαγχολία και την τραγικότητα.
Οι δοξαριές ντύνουν τον ήχο σπαρακτικά, να θυμίζει τον κεραυνό που έκαψε αστραπιαία τη ζωή του συνθέτη.
Mια μελωδία ακολουθεί σε ρυθμό πόλκας, που φαίνεται να υποδηλώνει την παιχνιδιάρα και γεμάτη ενέργεια, Μπέντρισκα.
Μια σειρά παραλλαγών πάνω σε ένα τσέχικο δημοτικό τραγούδι (αγαπημένο της μικρής κόρης) έρχεται στη συνέχεια.
Ένα ρόντο χαρούμενο, όλο σκέρτσο, που δημιουργεί  έντονη αντίθεση με το προηγούμενο ιντερμέτζο.
Πένθιμα επεισόδια από το βιολοντσέλο διακόπτουν την εύθυμη διάθεση, με τη μελωδία να μετατρέπεται σε πένθιμο εμβατήριο, με  χαρακτηριστικές τις ρυθμικές υποδείξεις από το πιάνο που ηχεί σαν τύμπανο.
Στο τέλος του δεύτερου μέρους κάποιοι "λυγμοί" σε μορφή πιτσικάτο.
Στο εκπληκτικό φινάλε-μην απορήσετε που γυρίζει σε ματζόρε τρόπο- με ένα εκρηκτικό presto, κάτι σαν ξέσπασμα, ο Σμέτανα αρνείται να παραδοθεί στον πόνο του και προκρίνει την ανάδειξη της ομορφιάς που δεν σβήνει ούτε ο θάνατος, δηλώνοντας το λαμπρό θρίαμβο της ανάμνησης!

Το προτείνω σε μια έξοχη εκτέλεση από ένα ιστορικό σύνολο της Τσεχίας, τους Suk Trio, ιδρυτής του οποίου υπήρξε ο Josef Suk, δισέγγονος του φημισμένου συνθέτη και βιολονίστα, μαθητή και γαμπρού του Ντβόρζακ, με το ίδιο όνομα.
Υποδειγματική ερμηνεία, πλούσιος, ολοστρόγγυλος ήχος, ακριβής τονισμός και άρτια τεχνική εκτέλεσης.

Η μοίρα, φίλοι μου, διαγράφει θλιβερά κάποια επεισόδια της ζωής μας, όμως η δύναμη της Τέχνης και του ανθρώπου, τούς δίνει, αν μη τι άλλο, χρώματα ανακουφιστικά ...
Η ζωή δίπλα στην Τέχνη, μοιάζει να προσπερνά τα δράματα και να μας δίνει τρυφερά πάλι το χέρι της!
...