Το Μπολερό, χάρισμα στο Σεφέρη...

(13 Μάρτη...Για τη γενέθλια επέτειο του ποιητή)

Ο Σεφέρης πάνω στο κεφάλαιο "Μουσική", θεωρούσε τον εαυτό του "αγράμματο", όπως έλεγε συχνά, καθώς δεν είχε μουσικές γνώσεις, δεν έπαιζε κάποιο όργανο ή έστω δεν γνώριζε να διαβάσει τα μουσικά σύμβολα μιας παρτιτούρας.
Ωστόσο, οι σημειώσεις και η πορεία του δείχνουν έναν άνθρωπο που είχε ένστικτο, έναν ακροατή που προσπαθούσε να μάθει διαρκώς περισσότερα ώστε να  αντιλαμβάνεται το μεγαλείο της ακουστικής τέχνης.

"Ξαναπιάνω ἀπὸ τὴν ἀρχὴ φράσεις, 

προσπαθῶ νὰ συνηθίσω τ᾿ αὐτί μου νὰ ξεχωρίσει τὰ διάφορα ὄργανα, 

νὰ παρακολουθεῖ τί γίνουνται καὶ πῶς ἀλλάζουν τὰ μοτίβα, 

καὶ ποιὰν ἀνταπόκριση ἔχουν τέλος πάντων μ᾿ ἐκεῖνον τὸ ζωντανὸ ἄνθρωπο 

ποὺ τὰ δημιούγησε καὶ μὲ τὴ μουσική", 

γράφει στο ημερολόγιό του.

Έτσι, "σπουδάζοντας" με τον τρόπο της ακρόασης-εσωτερικής αναζήτησης καταφέρνει να μετατρέψει την  άγνοιά του σε γνώση, και την  αμφιβολία του σε βεβαιότητα.
Κατά τη διάρκεια της θητείας του ως πρόξενος στο Λονδίνο είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει πλήθος συναυλιών, γι'αυτό αυτή η περίοδος ήταν καθοριστική για την διαμόρφωση του ποιητή μας.
Άκουσε Μπαχ, Χάιντν, Μπετόβεν, Σοπέν, Στράους, Ραβέλ, Στραβίνσκι.

Από τις σημειώσεις του Σεφέρη είναι ορατές κάποιες του προτιμήσεις.
Φαίνεται να αγαπά ιδιαίτερα τη μπαρόκ και τους κλασικοὺς Μπαχ και Μπετόβεν και να θαυμάζει την μουσική απεικόνιση των Ντεμπισί και Στραβίνσκυ.
Μάλλον αποστρεφόταν τη μουσική των Ρίχαρντ Στράους και Βάγκνερ...Έβρισκε δε την μυθολογία που ο γερμανός στήριζε τα μελοδράματά του "απάνθρωπη"...
Αντίθετα, ήταν ένθερμος υποστηρικτής της γαλλικής μουσικής, όπως των έργων, (πλην του Ντεμπισί που προείπα), των Φρανκ και Ραβέλ.
Τον τελευταίο μάλιστα τον είχε δει αρκετές φορές να διευθύνει.

Γράφει στο ημερολόγιό του:

"Τ᾿ ἀπόγευμα ἄκουσα τὸ δεύτερο μέρος τῆς συμφωνίας τοῦ Φράνκ, ἐκεῖνο ποὺ ἀρχίζει μὲ τὶς ἅρπες, 

κι ἄρχισα ἕνα ποίημα ποὺ λέγεται "Τυφλοί". 

Ἕνα κεφάλαιο ἀπὸ τὸ ἐρχόμενο βιβλίο θὰ λέγεται "Ἰντερμέδιο γιὰ χαμηλή φωνή". 

Ἔτσι ἐπηρεάζομαι ἀπὸ τὶς μουσικὲς γιατὶ βαρέθηκα νὰ ἐπηρεάζομαι ἀπὸ τοὺς λογοτέχνες. 

Αὔριο θὰ πάω νὰ ἀγοράσω τὸ Valse τοῦ Ραβὲλ ἢ τὸ Bolero... 

Ἂν ἤμουν ἐλεύθερος θὰ πήγαινα στὸ Παρίσι νὰ σπουδάσω μουσική». 

(29 Νοέμβρη 1931)

*****

Το πολυαγαπημένο "ΜΠΟΛΕΡΟ", εκλεκτοί μου φίλοι, έρχεται σήμερα μαζί με την καλησπέρα μου, εξ αφορμής Σεφέρη...

Στηριγμένο σε ένα απλό, επίμονα επαναλαμβανόμενο θέμα, που αντί να γίνεται μονότονο, μαγεύει κι εκστασιάζει!
Βλέπετε είναι η τέχνη της Ραβελικής ενορχήστρωσης, που το μεταμορφώνει!!!
Μπορεί να έγινε γνωστό από τις ορχηστρικές του εκτελέσεις, όμως το Μπολερό γράφτηκε για μπαλέτο και μάλιστα για τη ρωσίδα μπαλαρίνα Ίντα Ρουμπινστάιν.
H  έμπνευση ήρθε κατά τη διάρκεια καλοκαιρινών διακοπών, όταν ένα βράδυ και κάτω από το φεγγαρόφωτο ο Ραβέλ έπαιζε ένα πιανιστικό μοτίβο...Του έβγαζε μια "επίμονη ποιότητα"...
Το ονόμασε "Φαντάγκο" αρχικά, από το όνομα του σπανιόλικου χορού...Αργότερα, το άλλαξε με Μπολερό, επίσης λαϊκού χορού της Ιβηρικής.

...Μια λάμπα, η μόνη πηγή φωτός μέσα σε ένα κουτούκι...Οι θαμώνες χορεύουν παθιασμένα...Μια τσιγγάνα αποδέχεται την "ερωτική" σχεδόν πρόσκληση των ανδρών...Ανεβαίνει στο τραπέζι κι αρχίζει τις φιγούρες...Στην αρχή λικνίζεται αργά, νωχελικά...
Όσο όμως ο χρόνος περνά, τόσο ο ρυθμός γίνεται εντονότερος, πιο ζωηρός, πιο φλογερός και παθιασμένος, υμνώντας τη γονιμοποιό  δύναμη, τον έρωτα, υμνώντας το μεγαλείο της ζωής!

 Το μουσικό θέμα επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά, και καθώς οι αποχρώσεις των μουσικών οργάνων μεταβάλλονται, ο Ραβέλ οδηγεί σε μια υπέρμετρη εξιδανίκευση του συναισθήματος σε επίπεδα ιεροτελεστίας!
Με την ευρηματικότητά του στον τρόπο που παρουσιάζονται και δένουν μεταξύ τους τα όργανα, πλάθει τον έρωτα δίχως υποκριτική σεμνοτυφία και καθωσπρεπισμό, αλλά με αντίληψη και σκέψη κατασταλαγμένες, με τη μουσική να γεφυρώνει ιδανικά ανθρώπινο και θείο.

Είμαι σίγουρη πως αν ζητούσαμε απ΄το Σεφέρη να απαγγείλει ένα ποίημά του, με το Μπολερό σα μουσική υπόκρουση θα διάλεγε ένα από τα ερωτικά του...
Μ'έναν λόγο να μιλά ανάγλυφα στην ψυχή για το ατόφιο συναίσθημα, που σαρώνει τις εσωτερικές άμυνες και μας αφήνει ευάλωτους και εκτεθειμένους...Ίσως αυτό:

"Ω σκοτεινό ανατρίχιασμα στη ρίζα και στα φύλλα!

Πρόβαλε ανάστημα άγρυπνο στο πλήθος της σιωπής

σήκωσε το κεφάλι σου από τα χέρια τα καμπύλα

το θέλημά σου να γενεί και να μου ξαναπείςτα λόγια που άγγιζαν και σμίγαν το αίμα σαν αγκάλη

κι ας γείρει ο πόθος σου βαθύς σαν ίσκιος καρυδιάς

και να μας πλημμυράει με των μαλλιών σου τη σπατάλη

από το χνούδι του φιλιού στα φύλλα της καρδιάς..."

Θα ακούσουμε το Ραβελικό "Μπολερό" υπό την μπαγκέτα του εκπληκτικά ταλαντούχου Γκουστάβο Ντουνταμέλ, που εδώ θαυμαστά κατευθύνει στην κορύφωση την ορχήστρα, όχι μόνο με τα χέρια, μα με το βλέμμα, το ανασήκωμα στις μύτες των ποδιών, τη μέση που λικνίζεται όταν η δυναμική φορά για επίσημο σμόκιν της το "forte", με την συμμετοχή των τοξοτών, όχι απλά πιτσικάτο, μα με ολάκερη τριβή του δοξαριού πάνω στο σώμα τους, μέχρι το μορφασμό που ανοίγει διάπλατα το στόμα του να κατασπαράξει κάθε "φλογερό" συναίσθημα, που τα χάλκινα γεννούν λίγο πριν το τελικό ξέσπασμα!!

Είναι η Ποίηση;...
Είναι η Μουσική;...

Είναι η Τέχνη ολάκερη, φίλοι μου, που μας μαθαίνει "σ'αυτή τη ζωή, που δίνει το χυμό στα έργα μας, να βλέπουμε το θαύμα"!!!