Στραβίνσκι, η ταύτιση με τον Απόλλωνα της αρχαίας Ελλάδας...

   

"Apollo and the Muses", John Singer Sargent-1921
Μουσείο Καλών Τεχνών -Βοστώνη

Είναι γνωστό το ενδιαφέρον του Ιγκόρ Στραβίνσκι για την κλασική αρχαιότητα, την ελληνική μυθολογία και αρχαία τραγωδία.Αρκετές είναι ο φορές που εμπνεύστηκε από το μεγαλείο του αρχαίου μύθου γράφοντας μεγαλειώδεις, επιβλητικές συνθέσεις.
Από τις μυθολογικές μορφές που ξεχώριζε και θα λέγαμε ταυτιζόταν, ήταν ο Απόλλωνας, θεός του Ήλιου και της Μουσικής.


Το μπαλέτο του: "Απόλλων Μουσηγέτης" σε 2 σκηνές για ορχήστρα εγχόρδων έκανε πρεμιέρα σαν σήμερα, 27 Απριλίου 1928 στην Ουάσιγκτον και ακολούθησε η ευρωπαϊκή πρεμιέρα δύο μήνες αργότερα  στο Παρίσι.


Το μπαλέτο αυτό γράφτηκε  κατόπιν παραγγελίας της Αμερικανίδας Elisabeth Coolidge, προστάτιδας των τεχνών.

"Στον κλασικό χορό βλέπω τον θρίαμβο της τάξης πάνω στο τυχαίο.…την τέλεια έκφραση της απολλωνικής αρχής", δηλώνει ο Στραβίνσκι για τη μπαλετική τέχνη.


Ο Στραβίνσκυ εμπνέεται από το θεό της Μουσικής Απόλλωνα, που αποτελεί και την κεντρική φυσιογνωμία του έργου, ενώ περιορίζει σε τρεις, τις εννέα Μούσες: Καλλιόπη (προστάτιδα της επικής ποίησης), Πολύμνια (προστάτιδα της ιερής ποίησης και της ευγλωττίας) και Τερψιχόρη (προστάτιδα του χορού).

Πρόκειται για έργο, που το χαρακτηρίζει γαλήνη, ηρεμία και μελωδικότητα. Μακριά από τον ξέφρενο ηχοχρωματικό ενθουσιασμό των προηγούμενων μπαλέτων του, "το Πουλί της Φωτιάς" ή την "Ιεροτελεστία της Ανοιξης".


Ο Στραβίνσκι γράφει, όμως και το έξοχο λιμπρέτο...

Ο Απόλλωνας, ο θεός του ήλιου και θεός της μουσικής, συνδέεται με τον  ιερό αριθμό "7", που αντιστοιχεί στον διατονικό γένος της μουσικής, που φαίνεται να είχε στο μυαλό του ο συνθέτης.
Ο Απόλλωνας  αντιπροσωπεύει για τον Στραβίνσκι την ενότητα μουσικής, χορού, εικαστικής και ποιητικής τέχνης σύμφωνα με την αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων, όπως αυτή εκφράστηκε μέσω του γαλλικού κλασικισμού του 17ου αι. με τους Ρακίνα, Λυλλί, Πουσέν...

Είναι επίσης πιθανό ο Στραβίνσκι να θεώρησε το θέμα ως αλληγορία της θρησκείας του: ο Απόλλωνας, μια φιγούρα ανθρώπου-θεού. Γεννιέται σαν άνθρωπος και ανατάσσεται ως θεός...Και ο Χριστός όταν γεννήθηκε, όπως ο Απόλλωνας τυλίχτηκε σε "αγνό, λευκοϋφασμένο ρούχο"...
Οι παραλληλισμοί για τον Στραβίνσκυ δεν σταματούν εδώ...
Επιλέγει να φωτίσει και το "3", τον άλλο ιερό αριθμό....
Τρεις οι Μούσες, όσοι και οι Μάγοι, και η τριαδική αρμονία.

Ο ρώσος συνθέτης εμπνεύστηκε την αρχική σκηνή της γέννησης του Απόλλωνα όταν διάβασε τη γαλλική μετάφραση του "Δήλιου Ύμνου", απόσπασμα του οποίου σημείωσε και στην πρώτη σελίδα των παρτιτούρων της σύνθεσης:

"The Birth of Apollo in Delos", Giulio Romano 

"...στη Δήλο η μαμή πλησίαζε, η Ειλίθυια
οι πόνοι τη μάνα σφίξανε κι ήτανε να γεννήσει
Αγκάλιασε το φοίνικα
το γόνα στήριξε στο μαλακό χορτάρι
μειδίασε η γης από κάτω
Βγήκε τότε εκείνος προς  το φως
κι όλες μαζί ολόλυξαν οι θεές.
Σε λούσαν Φοίβε μου λαμπρέ με γάργαρο νερό
αγνά και καθαρά σε νέο ύφασμα λευκό και καθαρό, λευκοϋφασμένο.
σε σπαργανώσαν οι θεές και σε χρυσή φασκιά τυλίξαν.
κι ούτε που θήλασε η μάνα τον χρυσάρματο Απόλλωνα
μόνο η Θέμις νέκταρ κι αμβροσία θεϊκιά
με χέρια αθάνατα του πρόσφερε..."

(Εις Απόλλωνα Ύμνος, εκδ. Καθρέφτης, μτφ. Γ.Τριτσιμπίδα, στ. 105-125)

Stravinsky και Diaghilev

Όταν ο Σεργκέι Ντιάγκιλεφ, χορογράφος και δημιουργός των περίφημων Ρωσικών Μπαλέτων άκουσε τη μουσική για πρώτη φορά παιγμένη στο πιάνο από τον Ιγκόρ ενθουσιάστηκε, χαρακτηρίζοντάς το:

"καταπληκτικό, εξαιρετικά ήρεμο και με μουσική σαφήνεια,  διάφανα, ξεκάθαρα μοτίβα, όλα γραμμένα σε μείζονα κλίμακα...Μουσική, που δεν ανήκει στον κόσμο ετούτο, μα σε κάποιον άλλο, άνωθεν..."



Το μπαλέτο ολοκληρώθηκε το 1928 και παρουσιάστηκε λίγες μέρες αργότερα.

Μετά την εισαγωγή, (στο ύφος της γαλλικής ουβερτούρας του 17ου αι.) ανοίγει η Α΄ Σκηνή και παρουσιάζει τη γέννηση του θεού της μυθολογίας μας, ενώ στη Β΄ Σκηνή γίνεται η συνάντησή του με τις 3 προστάτιδες των τεχνών, που τον εκπαιδεύουν στην επική ποίηση, το χορό και τη ρητορική τέχνη.

"Apotheosis of Apollo", James Thornhill 

Συγκεκριμένα η εξέλιξη της υπόθεσης λαμβάνει χώρα σε 10  σκηνές:


    1. Πρόλογος: Η Γέννηση του Απόλλωνα
    2. Variation του Απόλλωνα
    3. Pas d’action: Ο Απόλλωνας και οι Μούσες
    4. Variation της Καλλιόπης
    5. Variation της Πολύμνιας
    6. Variation της Τερψιχόρης
    7. Variation του Απόλλωνα
    8. Pas de deux: Απόλλωνας και Τερψιχόρη
    9. Coda: Aπόλλων και Μούσες
    10. Αποθέωση: Απόλλων και οι Μούσες



Εντύπωση προκαλεί η coda, η πιο "οδυνηρή" σκηνή του μπαλέτου, όπου όταν αποχωρούν ο Απόλλωνας και οι Μούσες, αφήνοντας τους ανθρώπους στη θνητότητά τους, η μουσική ενώ καθ'όλη τη διάρκεια του μπαλέτου ακούγονταν σε μείζονα τρόπο, αλλάζει σε ελάσσονα, για να αποδώσει το συναίσθημα του κενού από τη συνειδητοποίηση της μηδαμινότητας των ανθρώπων...
Ο μείζων τρόπος επανέρχεται στην τελική "Apotheosis".

Stravinsky: "Apollon musagète" / Herbert von Karajan-Berlin Philharmonic Orchestra:

Παλαιότερο κείμενό μου για το μπαλέτο μπορείτε να διαβάσετε εδώ.