Η Ευλογημένη Δεσποινίδα της...απώλειας: Ροσσέτι-Ντεμπισί

Απώλεια...
Θάνατος και ζωή,  λέξεις αντίθετες...
Απώλεια...
Θρήνος, οδύνη...κι όμως δεν υπάρχει ζωή χωρίς απώλεια και θάνατο.
Κι ενώ οι ψυχολόγοι διαχωρίζουν τα στάδια του πένθους και αναφέρονται σε συγκεκριμένη συναισθηματική διαδικασία που ακολουθείται, μοναδικής έντασης και διάρκειας για τον καθένα, οι καλλιτέχνες βιώνουν το δικό τους "όραμα πένθους", αιωρούνται στο θολό σύννεφο της δική τους οδύνης, μιας μορφής άρνησης της πραγματικότητας...

"Η Ευλογημένη Δεσποινίδα έσκυψε έξω 

απ' το χρυσό κάγκελο του Παραδείσου.

Τα μάτια της ήταν πιο βαθιά από το βυθό

Των νερών που ηρέμησαν το δειλινό.

Τρία κρίνα είχε στο χέρι της

Και τα άστρα στα μαλλιά της ήταν εφτά.

Το  φόρεμά της , λεύτερο απ΄τη μέση ως την άκρη,

Δεν το στόλιζαν κεντημένα στολίδια,

Παρά μονάχα ένα ρόδο λευκό, δώρο της Παναγίας ,

Για λατρεία ταπεινά φορούσε

Τα μαλλιά της που πέφταν στην πλάτη της

Ήταν χρυσά σαν ώριμο σιτάρι 

[...]

(Μετάφραση: Ζωή Νικολοπούλου)

"Dante Gabriel Rossetti": G. F. Watts

Το παραπάνω ποίημα είναι το πιο γνωστό ίσως του Ντάντε Γκάμπριελ Ροσέτι, άγγλου ποιητή, ζωγράφου και μεταφραστή, του σημαντικότερου εκπροσώπου των προραφαηλιτών, που  γεννήθηκε σαν σήμερα, 12 Μαΐου 1828.

Ο Ροσέτι, γοητευμένος από τη ρομαντική λογοτεχνία, τις γοτθικές ιστορίες και το έργο του Πόε , ίδρυσε το 1848 μαζί με άλλους την Προραφαηλιτική Αδελφότητα στοχεύοντας να αποτυπώσει την αλήθεια για τα θεολογικά θέματα του Μεσαίωνα.


Το ποίημα "The Blessed Damozel",  (από την αρχαϊκή λέξη "damsel", που σημαίνει την άγαμη νεαρή γυναίκα, εδώ με την έννοια της καλοσύνης και αγιότητας) απεικονίζει τη γυναίκα που θρηνεί γιατί ο θάνατος την έχει απομακρύνει απ'τον αγαπημένο της.
Εμπνευσμένο από το "Κοράκι" του  Πόε όπου θρηνεί το θάνατο της απαστράπτουσας Lenore, αλλά και τη "Θεία Κωμωδία" του Δάντη και το θρήνο για τη Βεατρίκη.

Ο Ροσέτι, που είχε βιώσει το δράμα της απώλειας (έχασε τη νεαρή σύζυγό του Ελίζαμπεθ Σιντάλ, όταν εκείνη εν μέσω κατάθλιψης και μελαγχολίας που γέννησε νεκρό  το παιδί τους ήπιε  λαύδανο.
Ο Ροσέτι, την είχε θάψει μαζί με τα χειρόγραφα ποιήματά του).

Στο ποίημα "Ευλογημένη Δεσποσύνη", ο Ροσέτι επιλέγει να αποτυπώσει  την κατάσταση αντίστροφα.
Μια νεαρή κοπέλα λόγω θανάτου έχει αποχωριστεί τον εραστή της. Με προσηλωμένο το άψυχο βλέμμα της λαχταρά και ελπίζει την επανένωσή τους στον ουρανό.
Μια αιθέρια γυναικεία ύπαρξη, μια παρουσία μελαγχολική, λουσμένη στους αγνούς κρίνους, τα τριαντάφυλλα και τ' αστέρια αναπολεί σφιχτούς εναγκαλισμούς, τρυφερά φιλιά, όλα ομορφιές της σύντομης  ζωής τους...προσπαθώντας να εντοπίσει τη δυσδιάκριτη, λεπτή, διαχωριστική γραμμή μεταξύ θανάτου και ζωής...

Θέμα του ποιήματος η αθάνατη αγάπη!
Παρότι ο θάνατος  έχει διαχωρίσει τα σώματα των δυο εραστών, η αγάπη τους παραμένει ζωντανή, το ίδιο και η ελπίδα ότι μια μέρα θα ξανασμίξουν στον ουρανό.

Ο Ροσέτι με αφορμή το ποίημα φιλοτεχνεί και ένα έργο ζωγραφικής με τον ίδιο τίτλο, κάτι που έκανε συχνά συνδυάζοντας έτσι τις δυο αγαπημένες του τέχνες.

Στο συγκεκριμένο εικαστικό έργο του αναδεικνύει ένα νέο τύπο γυναικείας ομορφιάς.
Αγνή, αμόλυντη με κρυμμένα επιμελώς τα αισθησιακά στοιχεία που όμως αναβλύζουν αφειδώς αν κάποιος τα αναζητήσει με τα μάτια της ψυχής...
Η αγνή γυναίκα έχει πεθάνει...Βρίσκεται μεν στον Παράδεισο όμως θλιμμένη κοιτάζει προς τη γη, που ο αγαπημένος της , μελαγχολικός κι αυτός αναπολεί τις όμορφες , λιγοστές στιγμές τους... Κρατά στο  ένα χέρι τρεις κρίνους παραπέμποντας  στην Τριαδική φύση του Θεού και στα μαλλιά της τοποθετεί επτά αστέρια -σύμβολα των επτά Πλειάδων θυγατέρων του Άτλαντα στην ελληνική μυθολογία.

Εκτός από τη γυναίκα του Ελίζαμπεθ, ο Ροσέτι είχε πολλές μούσες-μοντέλα για τους πίνακές του.


Στο συγκεκριμένο έργο για το βασικό πρόσωπο της δεσποσύνης στον παράδεισο, που απαρηγόρητη θρηνεί για τον αποχωρισμό, πόζαρε η Alexa Wilding, ο Wilfred Hawtrey ήταν ο ιδανικός άγγελος με την παιδική όψη, ενώ για τον άγγελο στ'αριστερά επιλέχτηκε η μορφή της λεπτεπίλεπτης May Morris.


Όπως συνήθιζε ο Ροσέτι, οι τέσσερις πρώτες στροφές του ποιήματος χαράχτηκαν στο πλαίσιο του πίνακα.


Ποίημα και εικαστικό του μεγάλου καλλιτέχνη που τιμάμε σήμερα έδωσαν την έμπνευση στον Claude Debussy να συνθέσει το 1888 την καντάτα του "La damoiselle élue" για δύο σολίστ, γυναικεία χορωδία και ορχήστρα.
Μια εμπνευσμένη  καντάτα, που ο συνθέτης αφιέρωσε στον Paul Dukas κι αφθονεί σε λυρισμό και εκφραστικότητα μέσω της αρμονίας και της ενορχήστρωσής της, που αποδίδουν με άφθαστη πιστότητα το μαρτύριο της μνήμης της "ευλογημένης δεσποσύνης" και της οδυνηρής επιθυμίας για συνεύρεση με τον αγαπημένο της.


Το 1885, o Debussy, νικητής του  Prix de Rome, έπρεπε προκειμένου να δείξει την συνθετική του εξέλιξη να στείλει στην Ακαδημία 4 έργα, ένα κάθε χρόνο.

Το "La Demoiselle élue" ήταν το τρίτο έργο του και ο τίτλος προέρχεται από τη γαλλική μετάφραση του ποιήματος του Ροσέτι "La Damoiselle élue s'appuyait sur la Barrière d'or du Ciel".

Το έργο έχει περιγραφεί ως "ένα μικρό ορατόριο  με παγανιστικό πνεύμα".
Εξαιτίας του αποδόθηκε στον Ντεμπισί τιμητικά ο τίτλος "Φρα Αντζέλικο της μουσικής" και η σύνθεση αυτή: "συμφωνικό βιτρώ του Φρα Ατζέλικο-Ντεμπισί".

Το έργο του Ντεμπισί αριστοτεχνικά επεξεργασμένο δομικά με τη σοπράνο στο ρόλο της "δεσποσύνης", ενώ τα αφηγηματικά τμήματα του κειμένου αποδίδονται από το γυναικείο χορωδιακό σύνολο και την κοντράλτο σολίστ.

Ρομαντική αύρα, ατμόσφαιρα ονειρική,  συγκινησιακή δύναμη, ένα ηχητικό πέπλο υφασμένο από τον Ντεμπισί να εκφράσει τους μυστικιστικούς  συμβολισμούς του ζωγράφου και ποιητή, εύκολα συμπαρασύρουν  και τον πιο απαιτητικό ακροατή...

Το απολαμβάνουμε από τη Χορωδία και Συμφωνική Ορχήστρα Λονδίνου υπό την καθοδήγηση του Claudio Abbado.

<<Claude Debussy : "La Damoiselle Elue" >>