Γιαν Βερμέερ: Σκηνή πληρωμένης αγάπης μετά μουσικής cittern...

 

"The Procuress", Johannes Vermeer (1656)

Είναι ο αγαπημένος μου ζωγράφος και πολλάκις έχω θαυμάσει σε μουσεία του κόσμου, έργα του!

Ο Ολλανδός ζωγράφος, Γιοχάνες Βερμέερ γεννήθηκε σαν σήμερα, 31 Οκτωβρίου 1632 κι είναι ένας από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους της Ολλανδικής Χρυσής Εποχής.

Με εντυπωσιάζει η εκπληκτική του δεξιοτεχνία! Τα θέματά του, απλά και καθημερινά δίνουν την αίσθηση αδιόρατης ηρεμίας...Οι μορφές και τα αντικείμενα του καμβά με τον πρωτοφανή τρόπο, που χειρίζεται το φως, σε βυθίζουν στον απύθμενο εσωτερικό σου κόσμο ν'ανακαλύψεις νέα συναισθήματα...

Aξιοσημείωτο είναι πως στους 13 από τους 36 γνωστούς πίνακες του Βερμέερ η μουσική είναι το κεντρικό θέμα και σ'αυτούς απεικονίζονται διάφορα μουσικά όργανα, μάλιστα σε μερικές περιπτώσεις με συμβολικό υπόβαθρο.
Φαίνεται λοιπόν, πως η Μουσική κατείχε σημαντική θέση και στη ζωή του ζωγράφου. Δεν γνωρίζουμε αν εκτελούσε κάποιο όργανο, σίγουρα όμως είχε τη δυνατότητα να επεξεργαστεί το λαούτο και τις παραλλαγές του (έπαιζε η πεθερά του) αλλά και βιόλα ντα γκάμπα, φλάουτο με ράμφος, ή τσέλο, στο σπίτι του πάτρονα των τεχνών και φίλου του,  Pieter van Ruijven.

Από τους πίνακές του, επιλέγω σήμερα ένα έργο της νεότητάς του, όπου απεικονίζει και τον εαυτό του ως μουσικό.
Πρόκειται για την "Μαστρωπό", που ο Βερμέερ φιλοτέχνησε γύρω στα είκοσι πέντε χρόνια του. Η σκηνή που αποτυπώνεται μάλλον διαδραματίζεται σε ταβέρνα ή πορνείο γι'αυτό και ορισμένοι τιτλοφορούν το έργο ως: "Σκηνή πληρωμένης αγάπης".

Αυτοπροσωπογραφία Βερμέερ
(λεπτομέρεια του πίνακα)

Η γυναίκα, δεύτερη απο αριστερά ντυμένη με μαύρο ράσο είναι η προαγωγός. Δίπλα της ο άνδρας με το κόκκινο σακάκι και το καπέλο (προφανώς στρατιώτης) πληρώνει τη νέα κοπέλα για τις υπηρεσίες της. Εκείνη έχει ανοίξει την παλάμη της να δεχτεί το χρυσό νόμισμα, ενώ ο άνδρας την έχει πάρει αγκαλιά και την χαιδεύει στο στήθος.
Τέρμα αριστερά βλέπουμε έναν οργανοπαίχτη, συχνό πρόσωπο σε τέτοιου είδους χώρους και στην υπηρεσία της προαγωγού, όπου  τραγουδώντας και παίζοντας κάποιο λαϊκό όργανο διασκέδαζε τους θαμώνες και η μουσική χρησιμοποιείτο ως μέσο  για να προσελκύσει "ερωτικούς πελάτες".

Ο Βερμέερ έχει δώσει τη δική του μορφή στο μουσικό με το μπερέ. Στο ένα χέρι κρατά ένα ποτήρι με ποτό και στο άλλο το cittern, μουσικό όργανο στον τύπο του λαούτου ή του μαντολίνου, το μπράτσο του οποίου είναι ορατό στο εικαστικό έργο. 

Το ανατολίτικο κιλίμι με τα περίτεχνα σχέδια...η κεραμική, διακοσμημένη με μπλε μοτίβα κοβαλτίου κανάτα...τα λαμπερά κουμπιά στο γούνινο παλτό...οι αντανακλάσεις στα γυάλινα αντικείμενα, όλα σχολαστικά φιλοτεχνημένα, αποδεικνύουν την εξαιρετική τεχνική ικανότητα του Γιοχάνες Βερμέερ.

Cittern ή Cister  είναι όργανο της οικογένειας του λαούτου, δημοφιλές στον 16ο και 17ο αι. Το ηχείο του με επίπεδη πλάτη, μη παράλληλη προς το καπάκι, έχει μεταλλικές χορδές  που νύσσονται με πλήκτρο. Οι χορδές, συνήθως 4 έως 7, είναι κατά κανόνα διπλές. Το όνομα "Cittern" είναι παραφθορά της λέξης "κιθάρα", στο πνεύμα της Αναγγέννησης να κατασκευάζονται όργανα των οποίων τα ονόματα αποτελούν παραφθορές αρχαιοελληνικών λέξεων, χωρίς αυτό να σημαίνει πως τα όργανα έχουν και σχέση μεταξύ τους.

Ο μεγάλος αριθμός εικαστικών έργων που απεικονίζουν αυτό το όργανο αποδεικνύει τη μεγάλη δημοτικότητά του στις Κάτω Χώρες του 17ου αι. Με την επίπεδη πλάτη του ήταν πιο ανθεκτικό στην κατασκευή από το λαούτο, επομένως ευκολότερα μετακινούμενο και φθηνότερο. Αυτή η δυνατότητα έκανε το cittern αγαπημένο όργανο ειδικά της μεσαίας τάξης για συνοδεία λαϊκών τραγουδιών και χορευτικής μουσικής. 

Σάς αφήνω με μια μουσική σύνθεση -δημοφιλή στη εποχή του Βερμέερ- γραμμένη για το λαουτοειδές cittern, που φαίνεται να ήταν όργανο που ο ζωγράφος ξεχώριζε, αφού το επιλέγει ως εκείνο που υποτίθεται εκτελεί στο έξοχο εικαστικό της νεότητάς του...

Είναι η σύνθεση του φλαμανδού λαουτιέρη, Emanuel Adriaessen: "Branle Englese"

Ο Adriaessen εκτός από συνθέτης και λαουτίστας είναι γνωστός και για τη συλλογή του: "Pratum Musicum". Μια συλλογή με έργα και ταμπλατούρες για σόλο λαούτο, μαδριγάλια, φωνητικές και χορευτικές συνθέσεις, που αποτελεί πλούσιο υλικό μελέτης για τον σύγχρονο ερευνητή σχετικά με την Αναγεννησιακή μουσική.

Παλαιότερα άρθρα μου για τον Βερμέερ μπορείτε να διαβάσετε εδώ και εδώ.