Ο Νίτσε, ο Μπιζέ και ο έρωτας στην Κάρμεν...

 

(Με αφορμή τη γενέθλια επέτειο του φιλοσόφου Φρήντριχ Νίτσε, 15 Οκτωβρίου 1844)

Ο Νίτσε εκτός από άνθρωπος της διανόησης υπήρξε λάτρης της μουσικής, πιανίστας και συνθέτης!

Aσχολήθηκε με το πιάνο από μικρός και τις πρώτες συνθετικές του απόπειρες τις κάνει λίγο μετά τα δέκα.
Λίγο πριν τα δεκατέσσερα ο Νίτσε θα φιλοσοφήσει περί μουσικής, δείχνοντας το βαθύ του σεβασμό προς την τέχνη αυτή, λέγοντας:

"Είναι η τέχνη που οδηγεί τη σκέψη μας... μάς ανυψώνει, μας κάνει να στρέψουμε το βλέμμα ψηλά.

Μας μιλά διεισδυτικά και καθορίζει τις πιο κρυφές ρωγμές της καρδιάς μας. 

Ενισχύει την ουσία της ύπαρξής μας και οδηγεί στο καλό και το αληθινό..." 

Μεγάλο είδωλό του υπήρξε ο Ρίχαρντ Βάγκνερ με τον οποίο όμως αργότερα ήρθε σε καθολική ρήξη.

Στο βιβλίο του  "Νίτσε εναντίον Βάγκνερ"  εξηγεί γιατί ο φιλόσοφος απογοητεύτηκε και διέκοψε τη φιλία μαζί του....

"Το να γυρίσω την πλάτη μου στον Βάγκνερ ήταν για μένα πεπρωμένο...
Tο να μ' αρέσει κάτι μετά αυτόν, νίκη.
Κανένας ίσως δεν παραμεγάλωσε τόσο επικίνδυνα με τη βαγκνερίτιδα... κανένας δεν αμύνθηκε πιο σκληρά εναντίον της, κανένας δεν χάρηκε τόσο πολύ που την ξεφορτώθηκε...
Μεγάλη ιστορία..."

Το σημείο τριβής τους ήταν ο Χριστιανισμός, με το ποτήρι να ξεχειλίζει μετά τον Βαγκνερικό , "Πάρσιφαλ" , που τον υμνούσε...
Έτσι, ο φιλόσοφος στράφηκε προς Φ.Σούμπερτ και Ζωρζ Μπιζέ, τον οποίο χαρακτήρισε: "Λατίνο Βάγκνερ".

Ήταν 27 Νοεμβρίου του 1881, όταν ο Νίτσε βρέθηκε στο Teatro Politeana της Γένοβα να παρακολουθεί για πρώτη φορά μια παράσταση της "Κάρμεν", όπερα που τον συντάραξε. 

Η Κάρμεν τον είχε σαγηνεύσει, τον είχε εκστασιάσει κι  επιτέλους με την ακρόασή της βίωνε την απαράμιλλη αίσθηση της έκφρασης των ιδανικών και των στόχων του. Απολάμβανε τη διάφανη και συγχρόνως έντονη, ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα που πλάθει η όπερα αυτή με ολάκερη τη δύναμη της ψυχής του κι ένιωθε ξαφνικά την ελπίδα να απελευθερώνεται από τα βάθη της. 

Την  "Κάρμεν" του Μπιζέ θα την ακουσει αμέτρητες φορές ακόμη στο πέρασμα του χρόνου και θα σημειώσει στο βιβλίο του:

"Άκουσα χτες για εικοστή φορά το αριστούργημα του Μπιζέ! Πάλι έμεινα μέχρι τέλους εκεί με γλυκιά κατάνυξη, πάλι δεν έφυγα.Αυτή η νίκη πάνω στην ανυπομονησία μου με εκπλήσσει. Πώς σε τελειοποιεί ένα τέτοιο έργο!Γίνεσαι ο ίδιος "αριστούργημα". Αλήθεια, κάθε φορά που ακούω την "Κάρμεν", φαίνομαι στον εαυτό μου περισσότερο φιλόσοφος, καλύτερος φιλόσοφος....[...]
Ο ήχος της ορχήστρας του Μπιζέ είναι ο μόνος σχεδόν που αντέχω ακόμη. Εκείνος ο άλλος , βάναυσος, Βαγκνερικός ήχος που είναι σήμερα της μόδας, τεχνητός και αθώος μαζί, πόσο κακό μού κάνει!
Τον ονομάζω σιρόκο. Λούζομαι σ' έναν δυσάρεστο ιδρώτα...
Η μουσική του Μπιζέ είναι τέλεια. Έρχεται κοντά σου με ελαφρότητα, ευλυγισία, ευγένεια. Είναι αξιαγάπητη, δεν ιδρώνει.[...] Είναι πλούσια, είναι ακριβής.Χτίζει, οργανώνει, αποπερατώνει...αποτελεί τον αντίποδα της "ατέρμονης μελωδίας".
 Ακούστηκαν ποτέ άλλοτε στη σκηνή πιο επώδυνοι τραγικοί τόνοι;[...]Γίνομαι καλύτερος άνθρωπος όσο μου μιλάει αυτός ο Μπιζέ. Και καλύτερος μουσικός, καλύτερος ακροατής[...]
Χώνω τ'αυτιά μου κάτω απ'αυτή τη μουσική! ακούω τα αίτιά της. Ανατριχιάζω μπροστά σε κινδύνους που συνοδεύουν κάποιο τόλμημα[...]
Κι αυτό το έργο "λυτρώνει".
Δεν είναι μόνο ο Βάγκνερ "λυτρωτής". Μ'αυτό το έργο αποχαιρετά κανείς τον υγρό βορρά, όλο τον ατμό του Βαγκνερικού ιδεώδους. Ήδη η πλοκή σε λυτρώνει απ'αυτο.Αυτή έχει κρατήσει απο τον Μεριμέ τη λογική στο πάθος, τη σκληρή αναγκαιότητα, έχει την ξηρότητα του αέρα. Εδώ μιλάει μια άλλη αισθητότητα, μια άλλη ευαισθησία[...]
Η μουσική του έχει κάτι από το ηλιόλουστο κλίμα του νότου, τον αέρα του, την καθαρότητα του. Αντιλαλεί μια ευαισθησία που μέχρι σήμερα δεν μας είναι γνωστή...
Ζηλεύω τον Μπιζέ που είχε το θάρρος γι'αυτή την ευαισθησία, την πιο νότια, πιο μελαχρινή, πιο καμένη ευαισθησία...[...]
Τέλος, ο έρωτας! Ο έρωτας μεταφρασμένος πίσω στη φύση!Οχι ο έρωτας για μια "ανώτερη παρθένα"!Αλλά ο έρωτας ως fatum, ως αδυσώπητη μοίρα[...]Ο έρωτας που ειναι πόλεμος στα μέσα του...[...]
Δεν ξέρω άλλη περίπτωση που να εκφράζεται το τραγικό στοιχείο, που αποτελει την ουσία του έρωτα τόσο αυστηρά, που να μεταφράζεται τόσο φοβερά σε μια διατύπωση, όπως στην τελευταία κραυγή του Δον Χοσέ, με την οποία τελειώνει το έργο:

"Μπορείτε να με συλλάβετε!
Ναι, την σκότωσα!

Εγώ σκότωσα τη λατρευτή μου Κάρμεν!"

Παρακολουθούμε την συνταρακτική σκηνή του φινάλε στην οποία αναφέρεται  ο φιλόσοφος Νίτσε, με ασυγκράτητο πάθος!

Bizet: "Carmen Act IV, Finale" / Αγνή Μπάλτσα-Χοσέ Καρέρας

Περιηγηθείτε στο μπλογκ.Θα βρείτε πολλά κείμενα για το Νίτσε.

(Στη σύνταξη του κειμένου χρησιμοποιήθηκαν  στοιχεία από το βιβλίο: "Νίτσε-Η περίπτωση Βάγκνερ" μτφ. Ζ.Σαρίκας, εκδ Πανοπτικόν, σελ 17-20)