«Έρωτας, η ελκτική του δύναμη στο μύθο – 5: Περσέας και Ανδρομέδα»

 

«Ο Περσέας απελευθερώνει την Ανδρομέδα», Giorgio Vasari, Palazzo Vecchio 

Οι προγονοί μας -ως γνωστόν- προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να ερμηνεύσουν όσα ανεξήγητα και ακατανόητα συνέβαιναν γύρω τους...Από φυσικά φαινόμενα ως τις ανθρώπινες ιδιότητες και αδυναμίες. Ανάμεσά τους και η αόρατη, κινητήρια δύναμη του έρωτα. Δύναμη που ασκεί τεράστια επιρροή πάνω σε όσους τον βιώνουν κι αποτελεί για κείνους, τουλαχιστον για όσο διάστημα υφίσταται, το βαθύτερο νόημα της ζωής. 

Σε αυτή τη σειρά αναρτήσεων κάθε Παρασκευή βράδυ θα αναφερόμαστε συνοπτικά σε δημοφιλή ζευγάρια της μυθολογίας, που ερωτεύτηκαν σφοδρά και σε κάποιες περιπτώσεις καταστροφικά, καθώς η δύναμη του έρωτά τους τέθηκε εκτός ελέγχου. 

Απόψε ο μύθος του «Περσέα και  της Ανδρομέδας».

«Περσέας και Ανδρομέδα», Τιτσιάνο, Συλλογή Wallace, Λονδίνο

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία η Ανδρομέδα ήταν κόρη του Κηφέα, βασιλιά των Κηφήνων  και της Κασσιόπης και πεντάμορφη!Οι γονείς της καμάρωναν για το κάλλος της κόρης τους και καυχήθηκαν πως η Ανδρομέδα ήταν ομορφότερη από τις Νηρηίδες, τις κόρες του Ποσειδώνα.

Ο θεός της θάλασσας εξοργισμένος για να τούς εκδικηθεί,  προκάλεσε καταιγίδα και πλημμύρισε στην Αιθιοπία, κι έστειλε ένα θαλάσσιο τέρας, που κατασπάραζε τους πάντες, ανθρώπους και ζώα. 

Μόνο ένα τρόπος υπήρχε για να σωθεί η χώρα, όπως απεφάνθη το Μαντείο: να θυσιαστεί η όμορφη Ανδρομέδα στο τέρας. 

Έτσι την έδεσαν σε ένα βράχο της θαλάσσιας ακτής, αφημένη στο έλεος του κτήνους. Εκείνη τη στιγμή ο ήρωας Περσέας, γιος του Δία και της Δανάης, μεγαλωμένος στη Σέριφο και πολύ δυνατό παλικάρι επέστρεφε από τη σφαγή της Μέδουσας…Είδε τους γονείς της κοπέλας που παρακολουθούσαν από την ακτή βουτηγμένοι στην απόγνωση.
Κοιτάζοντας την Ανδρομέδα, ο Περσέας θαμπώθηκε από την απαράμιλλη ομορφιά της! Οι γονείς του υποσχέθηκαν πως αν κατάφερνε να τη σώσει, θα του τήν εδιναν γυναίκα του.
Ο Περσέας δέχτηκε κι όταν μετά απο λίγο το τέρας αναδύθηκε από τη θάλασσα με το στόμα ορθάνοιχτο, έτοιμο να κατασπαράξει τη νεαρή Ανδρομέδα, ο Περσέας που εν τω μεταξύ είχε βγάλει από το σακί του το κεφάλι της Μέδουσας, το έστρεψε προς το μέρος του Κήτους, που πέτρωσε ευθύς!
Ο Περσέας απελευθέρωσε  την κοπέλα από τις αλυσίδες της και την έκλεισε στην αγκαλιά του! Εκείνη, σαγηνεύτηκε από τη δύναμη και την παλικαριά του κι ένιωσε την καρδιά της να σκιρτά από κεραυνοβόλο έρωτα, αψηφώντας το γεγονός πως ήταν αρραβωνιασμένη με τον Φινέα.
Στη διάρκεια της γαμήλιας τελετής ξέσπασε καβγάς ανάμεσα στους δυο άνδρες, και ο Φινέας τελικά πέτρωσε, αφού κοίταξε το κεφάλι της Γοργούς. 

Απεικόνιση της Ανδρομέδας
σε κάρτα αστρονομίας

Η Ανδρομέδα ακολούθησε τον άνδρα της στην  Τίρυνθα, όπου μαζί απέκτησαν έξι γιους και μια κόρη.
Η θεά Αθηνά μετά το θάνατό της  την έκανε άστρο και την έβαλε στους αστερισμούς. Οι αρχαίοι Έλληνες αστρονόμοι  και εμπνεόμενοι από τον μύθο, παραλλήλισαν  τη νεφώδη ζώνη που  παρατηρούμε τις σκοτεινές νύχτες στον ουρανό, με το δρόμο του Περσέα για να σώσει την όμορφη Ανδρομέδα…Είναι γνωστό ως το νεφέλωμα της Ανδρομέδας, κι είναι ο πιο κοντινός γαλαξίας στον δικό μας…

Αν επιχειρήσουμε έναν αποσυμβολισμό του μύθου μπορούμε να πούμε πως η  Ανδρομέδα αποτελεί την ενσαρκωμένη ψυχή, που είναι δεμένη στο βράχο (κάθοδος στην ύλη), ενώ το Κήτος, (οι φοβίες, τα πάθη, οι ηδονές) ετοιμάζεται να την κατασπαράξει.

Η σκηνή της δεμένης στο βράχο, Ανδρομέδας   θυμίζει το μύθο του Προμηθέα που όμοια και κείνος κατατρώγεται από το όρνιο, σύμβολο ανάλογο του κήτους. O Περσέας, χρειάζεται την αρωγή των Θεών,  την ανάδειξη της θεϊκής του φύσης, ώστε να μπορέσει να φέρει εις πέρας τις αποστολές του.

Από τοιχογραφία στην Πομπηία

Με έμπνευση το μύθο, γράφει τα τρία "Σονέτα της Ανδρομέδας" ο Jose Maria de Heredia, ένα είδος τριπτύχου που εικονογραφεί τα τρία επεισόδια:

Την απελευθέρωση από τον Περσέα της δεμένη στον βράχο Ανδρομέδας,
την ιπτάμενη αναχώρηση του ζεύγους μετά τη νικηφόρα σύγκρουση του Περσέα με το τέρας,
και
την τελική αστεροποίηση των δύο νέων:

Ι

Του Κηφέως η κόρη ζωντανή, αλίμονον, ακόμα

σε βράχο, στα μαυρόνησα, ανάμαλλη σπαράζει·[...]

Μα ξαφνικά, σαν τη βροντή στον άφωτο αιθέρα,

ακούει χλιμίντρισμα στεγνό να αντιλαλάει ώς πέρα[...]

Βλέπει… με πέταμα τρελό, να ο Πήγασος σιμώνει,

φέρνει, ορθός στα πισινά, του Δία το γιο στην πλάτη

κι ίσκιο γαλάζιο ολόμακρο στη θάλασσα ξαπλώνει.

ΙΙ

Ανάμεσα στα κύματα, που κόφτουν αφρισμένα

το πέταμά του, ο νικητής της Μέδουσας προβαίνει

κι ενώ το αίμα, ιδρώς ζεστός, απ’ το κορμί του βγαίνει

παίρνει την ξανθομάλλινη στην αγκαλιά παρθένα.

ΙΙΙ

Πετούν· κι αφήνουν πίσω τους της Αφρικής την ξέρα[...]

Κι εκεί ψηλά που ο ίσκιος των σειστός περνά κι απλώνει

στον Υδροχόο ανάμεσα και στον Κριό θωρούνε

τα δυο τους Άστρα κρεμαστά ν’ ασπροφεγγοβολούνε.

(Μτφ. Ιωάννης Γρυπάρης - από: www.greek-language.gr)

1. Από το μύθο ο Βενετσιάνος κοκκινοχαίτης παπάς, Αντόνιο Βιβάλντι εμπνεύστηκε μια σερενάτα. Δηλαδή, μια γαλήνια και ήρεμη σύνθεση, που συνηθιζόταν να παίζεται σε υπαίθριους χώρους τα απογεύματα, προς τιμήν κάποιου προσώπου.

Έχει τίτλο: «Andromeda Liberata- H απελευθερωμένη Ανδρομέδα» και πέρα από την απελευθέρωση της κοπέλας από τον Περσέα  πραγματεύεται και τις προσπάθειες που καταβάλλει ο νέος, προκειμένου να κερδίσει την καρδιά της που είναι αλλού δοσμένη.
Πέρα από τον Περσέα και την Ανδρομέδα, στους ρόλους της σερενάτας περιλαμβάνονται επίσης ο Πήγασος, η Μέδουσα, ο θεός Ποσειδώνας και οι κόρες του Νηρηίδες.

Οι αναλυτές υποστηρίζουν πως πρόκειται για ένα παστίτσιο, δηλαδή  -κατά τη μουσική ορολογία- έργο διαμορφωμένο με υλικό διαφόρων συνθετών. Την εποχή του Βιβάλντι ήταν κοινή πρακτική αυτός ο τύπος κατάρτισης ενός έργου.
Η «Andromeda Liberata», που αποτελεί ένα από τα δημοφιλέστερα φωνητικά έργα του Βιβάλντι, ακούστηκε για πρώτη φορά στη Βενετία το 1726 και γράφτηκε προς τιμήν του Καρδιναλίου και προστάτη των τεχνών, Pietro Ottoboni με αφορμή επίσκεψής του στην πόλη.

Απόψε, προτείνω να απολαύσουμε τη στοχαστική άρια του Περσέα από τη 2η πράξη, «Sovvente il sole». 

Οι μουσικολόγοι έχουν πιστοποιήσει πέρα από κάθε αμφιβολία, ότι προήλθε αποκλειστικά από την πένα και την έμπνευση του Βιβάλντι καθώς διακρίνεται για τον ιδιαίτερο τρόπο που ο συνθέτης αναδείκνυε την σολιστική φωνή, αλλά και την χαρακτηριστική εκφραστική της δύναμη, με πλήθος συναισθημάτων να ξεχειλίζουν, μελαγχολία και βαθιά συγκίνηση, όπως μοναδικά γνώριζε ο βενετσιάνος μουσουργός, από τους σημαντικότερους αν όχι κορυφαίους εκφραστές του ιταλικού μπαρόκ. 

Sovvente il sole

Συχνά ολόφωτος στα ουράνια 

λάμπει ο ήλιος, 

Πιο όμορφα θα’τανε όμως κι ευχάριστα

αν σύννεφα μαύρα τον έκρυβαν

Και τη θάλασσα ακύμαντη   

μπορεί κάποιος να δει

αν πρώτα άγριες φουρτούνες
ταραχή του’χουνε φέρει!

Θα την απολαύσουμε από μια μεγάλη κοντράλτο που εκτελεί και χρέη δ/νσης του συνόλου του οποίου είναι ιδρύτρια, Orfeo 55, Νάταλι Στούτζμαν.Μια ερμηνεία καθηλωτική, μια φωνή θεϊκή,  που χαϊδεύει την ψυχή!

 Vivaldi: «Andromeda Liberata- Sovvente il sole» / Nathalie Stutzmann:

2. Δυο από τις συμφωνίες του αυστριακού Carl Ditters von Dittersdorf είναι  επίσης εμπνευσμένες από τον μύθο της Ανδρομέδας, όπως διασώζεται από τις "Μεταμορφώσεις" του Οβίδιου. 

Ο Ντίτερσντορφ άρχισε να συνθετει τις συμφωνίες στις αρχές της δεκαετίας του 1780 με σκοπό να δώσει ένα κύκλο 15 συμφωνιών.  Ωστόσο, έγραψε μόνο 12 και, από αυτές σώζονται μόνο 6.

Η 4η σε Φα, αναφέρεται στην απελευθέρωση της όμορφης Ανδρομέδας από τον Περσέα, με  χαρακτηριστικό το φινάλε της Vivace σε εύθυμο, εορταστικό ύφος, που απεικονίζει τον γάμο των δυο νέων:

και 

η 5η σε Ρε μείζονα, αναφέρεται στο Φινέα που πέτρωσε, δείχνοντάς του ο Περσέας το κεφάλι της Μέδουσας. Ο συνθετης χρησιμοποιεί τολμηρές για την εποχή του, αρμονίες προκειμένου να αποτυπώσει το αποκρουστικό θέαμα.Ακούμε το πρώτο από τα τέσσερα μέρη της συμφωνίας, Andante piu tosto Allegretto .

Το κείμενο δημοσιεύτηκε και στην Κοινότητα των The Mythologists