"Ο Σεφερικός σαρκασμός για τον Ρίχαρντ Στράους"

 (Mε αφορμή τη γενέθλια επέτειο του μεγάλου μας ποιητή - 13 Μαρτίου 1900)

Ο Γιώργος Σεφέρης πάνω στο κεφάλαιο "Μουσική", θεωρούσε τον εαυτό του "αγράμματο".

Ωστόσο, οι σημειώσεις και η πορεία του δείχνουν έναν άνθρωπο που είχε ένστικτο, έναν ακροατή που προσπαθούσε να μάθει διαρκώς περισσότερα ώστε να  αντιλαμβάνεται το μεγαλείο της ακουστικής τέχνης.
Η σχέση του  με τη μουσική, παρότι αρχικά περιορίζονταν μόνο στην αγάπη του ως ακροατή, στη συνέχεια ως πολυπράγμων, ανήσυχο πνεύμα και αναζητητής, σμιλεύτηκε και καλλιεργήθηκε κι έτσι ο ποιητής μας εκτινάχτηκε σε επίπεδα σημαντικού μουσικοκριτικού.

Ανάμεσα στους Μπαχ, Χάυντν, Μπετόβεν, Φρανκ, τοποθετούσε ψηλά τη μουσική και τους μουσικούς του 20ου αι., τον Ντεμπισί, τον Ραβέλ, τον Σατί, τον Στραβίνσκι...

"Μια κλοτσιά σ’ όλες τις τρυφερές, ηδονοπαθείς σαχλαμάρες και στους νυσταλέους βηματισμούς...", 

έγραψε ενθουσιασμένος για τη "Συμφωνία των Ψαλμών" του Ιγκόρ Στραβίνσκι.

Μην ξεχνάμε όμως και τις θέσεις του για άλλους συνθέτες με τους οποίους παρά την ομολογία θαυμασμού για το μεγαλείο τους,  ο Σεφέρης δεν έχανε ευκαιρία να εκδηλώνει την απαρέσκειά του. Κάτι σαν μια σχέση αγάπης-μίσους για έναν δημιουργό που μπορεί να τον θαυμάζουμε αλλά δεν μάς αγγίζει.

Π.χ για τον Βάγκνερ είχε γράψει:

"...δεν έχω ωριμάσει για δαύτον, μολονότι του βγάζω το καπέλο μου...Λοιπόν, με τον Βάγκνερ οι λεπτομέρειες  με διώχνουν... όγκος, σύνθεση των τεχνών, μυθολογία απάνθρωπη.[...]
Ένιωσα (μιλώντας για το "Δαχτυλίδι")αφάνταστα ξένος απ' όλα αυτά χωρίς να τους αρνούμαι το μεγαλείο αντικειμενικά".

Επίσης για το έργο του γερμανού Ρίχαρντ Στράους κάπου μιλά με σαρκασμό και σε ειρωνικό τόνο:

"Άμα τέλειωσε το κονσέρτο, γύρισα το σπίτι μου, πήρα ένα χαρτί κι άρχισα να γράφω: 'Περιγραφή Συναυλίας"
[...]Γέμισα το πρόγραμμά μου με σημειώσεις, καθώς άκουγα τη μουσική[...]
Η μουσική άρχισε με κάτι του Βέμπερ κι έπειτα η κυρία Elena Gerhardt τραγούδησε τραγούδια του Δόκτωρος Στράους σα νανουρίσματα και σαν αργαλειούς...Ήταν ένα μοναδικό ον. Ένας μεγάλος όγκος μαύρος, μ' ένα μεγάλο ατλαζένιο τρίγωνο κολλημένο στο στήθος, έμοιαζε με σκρινί του Λουδοβίκου IV. Νόμιζες πως ήταν η μητέρα του Αμλέτου που τον κυοφορούσε σε ηλικία είκοσι ετών, έτοιμη να τον γεννήσει από τον οισοφάγο[...]
Ο μαέστρος σήκωσε την μπαγκέτα, η ορχήστρα ανάσανε και οι ακροατές κατάπληκτοι ακούσανε ένα "παραπονιάρικο, απαλό-απαλό τόσο δα Νανούρισμα" κι οι κυρίες κοιτούσαν πλάι τους να δουν μήπως είχε γεννηθεί ο Αμλέτος..."

Ο Στράους την εποχή σύνθεσης του ληντ

Αιχμηρός ο ποιητής μας, μιλά κάπως χλευαστικά και για την ερμηνεία, αλλά και για τη συγκεκριμένη σύνθεση του Στράους και όταν παραπάνω κάνει λόγο για "τρυφερές, ηδονοπαθείς σαχλαμάρες και νυσταλέους βηματισμούς" μπορεί και να φωτογραφίζει συνθέσεις όπως αυτή...

Οξυδερκής και ανήσυχος, εισχωρεί παντού, καθορίζει την "απαγορευμένη" -για την αισθητική του- περιοχή, την καταδείχνει, χωρίς να την ποδοπατά,  δίνοντας μια εύθυμης πινελιάς, ατιθάσευτη και συνάμα παιχνιδιάρικη τοποθέτηση.
Σεβαστή η άποψή του, καθώς το γούστο είναι θέμα υποκειμενικό και καθαρά προσωπικής ψυχοσύνθεσης. Ίσως να λαθεύει στις εκτιμήσεις του, ωστόσο ακόμα κι έτσι, θεωρώ πως συνεχίζει να γοητεύει και να προβληματίζει...

Πληροφοριακά να πούμε πως ο Σεφέρης αναφέρεται στο "Νανούρισμα-Wiegenlied" για φωνή και πιάνο του Ρ. Στράους, μέρος από τα "Fünf Lieder, Op.41" , σύνθεση που περιλαμβάνει τα 5 μελοποιημένα ποιήματα:

1. Wiegenlied
2. In der Campagna
3. Am Ufer
4. Bruder Liederlich
5. Leise Lieder

Η σύνθεση ολοκληρώθηκε το  1899 και το συγκεκριμένο ληντ είναι σε ποίηση του Ριχάρδου Ντεμέλ. Ανήκει υφολογικά στην γερμανική υστερορομαντική παράδοση, όπου  κυριαρχεί η απλότητα που υποβάλλει το  μεγαλείο του συναισθήματος.
Δεν παρουσιάζει κάποια  ιδιαίτερη μουσική ανάπτυξη και θα λέγαμε μάλλον συμβατική την αρμονική γλώσσα, ωστόσο τόσο στην φωνή όσο και στην συνοδεία διακρίνεται έντονος λυρισμός και υπογραμμίζεται η ευαισθησία και η βαθιά μητρική αγάπη, που απορρέουν από το ποιητικό κείμενο. Aπορίας άξιον πως ο συνθέτης γράφει αυτό τον κύκλο λήντερ γλυκύτατης και ήρεμης  μελωδικότητας σε μια περίοδο  έκφρασης ωμότατου ρεαλισμού, καθώς έχουν προηγηθεί ο "Ζαρατούστρα" και το "Θάνατος και Εξαΰλωση".

Όσο για την Γκέρχαρντ πρόκειται για μια κορυφαία γερμανίδα μεσόφωνο, που διέπρεψε στο είδος του ληντ. Θαυμάστηκε για το τίμπρο της φωνής της και την εκφραστικότητά της από τον  Ρ. Στράους, ο οποίος συχνά σε ρεσιτάλ την συνόδευε ο ίδιος στο πιάνο.

Richard Strauss:  "Wiegenlied" / Elena Gerhardt:

Στο μπλογκ υπάρχουν πολλά κείμενα για τον Σεφέρη και τη σχέση του με τη μουσική. Περιηγηθείτε...