Γκαίτε-Σούμπερτ: Νερό ίσον ψυχή

Οι καταρράκτες Staubbach που ενέπνευσαν τον Γκαίτε

"Ύδωρ, αρχή πάντων εστί", 

υποστήριζε ο Θαλής κι αιώνες αργότερα ο Γκαίτε θα ταύτιζε το νερό με την ανθρώπινη ψυχή...

Ο λόγος περί υδάτων σήμερα, εκλεκτοί φίλοι, ουχί όμως περί ανέμων, αφού 22 Μάρτη έχει καθιερωθεί ως ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ για το ΝΕΡΟ, αλλά και όλως τυχαίως είναι και η μέρα(1832), που απεδήμησεν εις Κύριον ο μέγας γερμανός ποιητής, Γκαίτε. 

Προσωπικά, η διαύγεια του ύδατος που εξαγνίζει την ψυχή από κάθε σκόνη της κι ο τρόπος που αυτό απεικονίζεται μέσω των ήχων με γαληνεύουν και ηρεμούν…

Κάπως έτσι, φαντάζομαι , θα ένιωσε κι ο Γκαίτε, όταν τριαντάχρονος ταξιδεύοντας στην Ελβετία το 1779 εντυπωσιάστηκε από τους απαράμιλλης ομορφιάς καταρράκτες Staubbach, που πέφτουν από ύψος 300 μέτρων κι εμπνεύστηκε το λυρικότατο ποίημά του:
"Gesang der Geister über den Wassern- Τραγούδι των Πνευμάτων πάνω από τα νερά",
όπου συγκρίνεται το φυσικό στοιχείο με την ανθρώπινη ψυχή.

Και τα δυο -νερό και ψυχή- προέρχονται από ψηλά, ακολουθεί η πτώση τους στη γη, και η εκτίναξη και πάλι στον ουρανό!
Κάποια μοτίβα υπονοούν τον άνεμο, ως την εξωτερική δύναμη της μοίρας.
Η ανθρώπινη ψυχή μεταξύ πραγματικού και ιδανικού, ανάμεσα στην ανάγκη και το πάθος, μεταξύ φθοράς και αιωνιότητας.

Ο Γκαίτε με αριστουργηματικό τρόπο σφυρηλατεί νέους τρόπους της σκέψης και του αισθήματος. Με βαθιά πρωτοτυπία, και με αρμονία συναισθημάτων  ανακαλύπτει τον υπέρτατο στόχο, την ανάταση της ψυχής, που παραλληλίζει με τα φυσικά στοιχεία.

"Η ψυχή του ανθρώπου µοιάζει στο νερό:

Από τον ουρανό έρχεται

στον ουρανό ανεβαίνει.

Και πάλι στη γη επιστρέφει.

Εναλλάσσεται αιώνια.

Ψυχή του ανθρώπου,

Πόσο µοιάζεις του νερού!

Μοίρα του ανθρώπου,

Πόσο µοιάζεις στον άνεµο!"

Το ποίημα μελοποιεί ο 23χρονος Φραντς Σούμπερτ σε δυο εκδοχές, κάτι πολύ συνηθισμένο μιας και ο συνθέτης επανερχόταν στην ποίηση του γερμανού αλλάζοντας διάφορα μελωδικά, ρυθμικά και στυλιστικά στοιχεία, ώστε να αποτυπώσει πιστότερα το πνεύμα των στίχων του ποιητή.
Η δεύτερη εκδοχή του 1821 είναι η συνηθέστερη για ανδρική χορωδία και μικρή ορχήστρα αποτελούμενη από δύο τσέλα, κοντραμπάσο και δύο βιόλες, που το σκοτεινό ηχόχρωμά τους προσδίδει το δέος το οποίο προκαλεί πάντα η δύναμη του νερού…
Κατανυκτικοί, στοχαστικοί ήχοι που στοχεύουν στην κατανόηση της εφήμερης ύπαρξή μας και ασημαντότητάς μας.

Nα θυμίσουμε πως ο Γκαίτε υπεραγαπούσε τη μουσική και είχε πολλούς φίλους συνθέτες της εποχής του. Από την άλλη, ο Σούμπερτ λάτρευε την ποίηση του Γκαίτε και μελοποίησε περίπου 80 ποιήματά του που άλλαξαν την αντίληψη του ληντ, παρότι οι δυο τους δεν συναντήθηκαν ποτέ…
Όμως ο "μυστικός, αόρατος δεσμός" τους, όπως τον χαρακτηρίζει ο Κένεθ Ουίτον στο βιβλίο του "Γκαίτε και Σούμπερτ" είναι εμφανής σε όποιον προσεγγίσει τη σχέση τους με προσοχή και παρατηρητικότητα.

Ακούμε το "Τραγούδι των Πνευμάτων πάνω από τα νερά" 

από την Ανδρική Χορωδία της Ακαδημίας του Ελσίνκι, την οποία διευθύνει ο Kari Turunen:

Τα Εικαστικά:
1. Πορτραίτο Γκαίτε το 1779, Georg Oswald May
2. Πορτραίτο Σούμπερτ τη χρονιά σύνθεσης του έργου, Josef Abel