Moντεβέρντι: "Gran Giove", η άρια με τα σύμβολα...

"Monteverdi's Portrait", Bernardo Strozzi

Η Κρεμόνα εκτός από παράδοση στην οργανοποιία (καθώς εκεί είχαν την έδρα τους οι Οίκοι των Αμάτι, Γκουαρνέρι και Στραντιβάρι), γέννησε τον κατά κοινή ομολογία «προφήτη της μουσικής», όπως αποκαλούσαν τον Κλαύδιο Μοντεβέρντι οι σύγχρονοί του λόγω των μουσικών καινοτομιών του.
Ο ιδιοφυής συνθέτης γεννήθηκε σαν σήμερα πριν από 450 χρόνια στην Κρεμόνα γι'αυτό το 2017 χαρακτηρίστηκε "Ετος Μοντεβέρντι" με εκδηλώσεις ανά την υφήλιο αφιερωμένες στη ζωή και το έργο του.

Λόγω της ημέρας λοιπόν, σας καλημερίζω με ένα πορτραίτο του φιλοτεχνημένο από τον Bernardo Strozzi, που κοσμεί το Κρατικό Μουσείο του Ίνσμπουργκ.
Είναι προσωπογραφία μεγάλης σημασίας γιατί απεικονίζει το συνθέτη να κρατά παρτιτούρα, μοναδικό διασωθέν χειρόγραφο του έργου αυτού.


Πρόκειται για την όπερα "Η επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα" και συγκεκριμένα την άρια "Gran Giove".

Η όπερα είναι μια από τις τρεις σωζόμενες όπερες του συνθέτη και γράφτηκε το 1640, όταν ο Μοντεβέρντι ήταν αρχιμουσικός της χορωδίας του Αγ. Μάρκου της Βενετίας και κληρικός, ταυτόχρονα, θέση που αρχικά δεν του επέτρεπε την ενασχόλιση με κοσμικά μουσικά είδη όπως η όπερα, όμως όπως διαβάζουμε σε πολλά συγγράματα ο συνθέτης δεχόταν πιέσεις από σημαίνοντα πρόσωπα της Βενετίας να ακολουθήσει την πολιτισμική ατμόσφαιρα της εποχής.

Το έργο χαρακτηρίζεται ως μία από τις πρώτες σύγχρονες όπερες, αφού ο Μοντεβέρντι χρησιμοποιεί νέες φόρμες όπως το arioso, το ντουέτο και το ρετσιτατίβο.

H όπερα βασίζεται στην Οδύσσεια του Ομήρου και την επιστροφή του ήρωα στην πολυπόθητη Ιθάκη μετά τη μεγάλη περιπλάνηση, εστιάζοντας στην πάλη του ανθρώπου με τη μοίρα, τους θεούς, τη φύση και διδάσκοντας πως η υπομονή, η επιμονή και η αρετή, επιβραβεύονται.

"Monteverdi's Portrait", λεπτομέρεια, Bernardo Strozzi

Παρατηρώντας τον πίνακα του Στρότσι εντοπίζουμε ένα κεφαλαίο γράμμα "G" στην πάνω άκρη της παρτιτούρας που παραπέμπει στο όνομα του χαρακτήρα.
Πρόκειται για την Γιούνο(Giunone), τη ρωμαική θεά, αντίστοιχη της Ήρας των Ελλήνων, σύζυγο του άρχοντα των θεών, Γιούπιτερ και προστάτιδα του γάμου.

Η Γιούνο τραγουδά την άρια "Gran Giove", τον τίτλο και τις πρώτες νότες της οποίας διακρίνουμε στο εικαστικό έργο.

Η άρια ερμηνεύεται λίγο πριν το τέλος, όπου η σκηνή έχει μεταφερθεί στο παλάτι των θεών, εκεί που συνεδριάζουν για το νόστο του Οδυσσέα.
Η Γιούνο προτρέπει τον πατέρα των θεών, Giove, να δώσει τέλος στις ταλαιπωρίες του Θακήσιου ήρωα...
Ανάλαφρα και γλυκά έρχεται η προτροπή: "Ας επέλθει ειρήνη!"
H μεταλλική χροιά μιας τρομπέτας προετοιμάζει ηχητικά την ατμόσφαιρα να ακουστεί η άρια της Γιούνο:

"Gran Giove, alma de'Dei,

Dio d'elementi, mente dell'Universo,

inchina le tue grazie a'prieghi miei.

Ulisse troppo errò

troppo, ahi, troppo soffrì:

Tornalo in pace un dì.

Fu divin il voler che lo destò;

Ulisse troppo errò"

"Τρανέ Δία, ψυχή των θεών

πατέρα των στοιχείων, του νου και του σύμπαντος,

δώσε τέλος στου Οδυσσέα τα βάσανα!"

Giunone's aria: "Gran Giove":Renate Lenhart

Διευθύνει ο Nikolaus Harnoncourt

Υπάρχουν ερευνητές οι οποίοι αμφισβητούν την πατρότητα της όπερας, την οποία αποδίδουν στον Καβάλι. Σ'αυτούς οι Μοντεβερντικοί με σθεναρή επιμονή, αντιπαραθέτουν τη σύνδεση με τους  Αψβούργους, κάτι που φαίνεται από τα ονόματα των θεών Giunino και Giove, καθώς αλληγορικά και τιμής ένεκεν συχνά το αυτοκρατορικό ζευγος παραλληλίζονταν με τους θεούς της αρχαιότητας.
Όπως ακριβώς συνέβη και στο ιντερμέδιο που είχε συνθέσει ο Μοντεβέρντι για τους γάμους της Ελεονώρας με το Φερδινάνδο της Αυστρίας. Στοιχείο, που θεωρούν πως αποτελει αδιάσειστη μαρτυρία  της πατρότητας  Μοντεβέρντι.