Oρφέας, μια συνάντηση μαζί του με αφορμή τον Ρίλκε...

[Mε αφορμή τη γενέθλια επέτειο του ποιητή Ράινερ Μαρία Ρίλκε (4 Δεκέμβρη 1875)]

Ο Ρίλκε υπήρξε εξαιρετικά λυρικός ποιητής με ανυπέρβλητη διεισδυτική ματιά και με το ποιητικό του βλέμμα βαθιά στοχαστικό να διαπερνά το νόημα της ύπαρξης που εξερευνά στα έργα του.

Σήμερα συνδυάζουμε τα ποιητικά του "ΣΟΝΕΤΑ του ΟΡΦΕΑ", με τη μουσική από την "ΙΣΤΟΡΙΑ του ΟΡΦΕΑ" του Μοντεβέρντι.

«Σε πλέριο άκουσμα ήταν αφυπνισμένη

Απ’το ψάλσιμο του μυθικού Ορφέα…

[…]

Πώς, όμως, πες μου, θα μπορούσε

να τον ακολουθεί ένας άντρας, με μια φτενή λύρα;

Η αίσθησή του είναι δίβουλη. Στο σταυροδρόμι

δυο δρόμων της καρδιάς, ναός για τον Απόλλωνα δε στέκει.

Δεν είναι πόθος το τραγούδι, ως το διδάσκεις, μήτε 

κ' επιδίωξη για κάτι, που κατορθώνεται, στο τέλος 

το τραγούδι είναι ύπαρξη…

[…]

Μόνο το ρόδο αφήστε 

για δόξα του, κάθε χρονιά ν' ανθίζει. 

Γιατί 'ναι ο Ορφέας. Η μεταμόρφωσή του 

σ' αυτό και στ' άλλο. Ας μη μοχθούμε

για ονόματα άλλα. Είναι, μια για πάντα, 

ο Ορφέας, που τραγουδά…

[…]

Της λύρας οι χορδές δεν του σκλαβώνουν 

τα χέρια κ' υπάκουος μένει 

ενώ το επέκεινα υπερβαίνει…»

(Σονέτα του Ορφέα, Ρίλκε. Μετάφ. Άρη Δικταίου. Έκδ. Σ.Ι.Ζαχαρόπουλος)

Ο Ρίλκε έγραψε τα «Σονέτα του Ορφέα», 55 στον αριθμό, «ως ένα μνημείο», όπως έλεγε «στη Wera Ouckama Knoop», κόρη φίλου του, μια αιθέρια ύπαρξη που ο θάνατός της ήταν ξαφνικός.
Η όλη σύνθεση λειτουργεί ελεγειακά και κάπως υμνητικά.

Μωσαϊκό με τον Ορφέα να περιβάλλεται από θηρία και πουλιά
γοητευμένα από τη μουσική της λύρας του.

Η όπερα «La Favola d’Orfeo-Ιστορία του Ορφέα», είναι μια από τις πρώτες όπερες και είναι εκείνη, που εκτόξευσε τη φήμη του Κλαύδιου Μοντεβέρντι. 

Στηρίζεται φυσικά στο μύθο του Ορφέα, του Θράκα κύριου εκπροσώπου της τραγουδιστικής τέχνης, που με τη λύρα του μάγευε ανθρώπους και ζώα, έμψυχα και άψυχα!
Η παρουσίαση της όπερας ήταν θριαμβευτική και καθιέρωσε το συνθέτη ως μεγάλο μουσικό δραματουργό.
Παρουσιάστηκε την περίοδο του καρναβαλιού γύρω στο 1600 στη Μάντοβα σε λιμπρέττο του Αλεσσάντρο Στρίτζιο.


O Moντεβέρντι χρησιμοποιεί ένα νέο μονωδικό ύφος πετυχαίνοντας μια ομαλή μετάβαση από το ύφος recitativo στο arioso, που βοηθά κατά πολύ την ψυχική έκφραση.Ο Monteverdi ακολουθεί τον κανόνα του «L' oratione sia padrona dell' armonia e non serva» ότι δηλαδή «η μουσική πρέπει να υπηρετεί το κείμενο».
Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το τραγούδι του «Ορφέα προς τον ήλιο- Rosa del ciel».
Η διάθεση χαρμόσυνη, αφού βασιλεύει ο έρωτας και η ζωή!

Το απολαμβάνουμε με την αισθητική του μπαρόκ σε μια παραγωγή και δ/νση του αγαπημένου μου Ζόρντι Σαβάλ:

Ένα χαρακτηριστικό της όπερας έγκειται στο περιεχόμενο. Στην αναθεώρηση της παρτιτούρας, ναι μεν το έργο τελειώνει με τη θανάτωση του μυθικού Θράκα τραγουδιστή, όμως η παρέμβαση των μαινάδων αντικαθίσταται από την εμφάνιση του Απόλλωνα -ως από μηχανής θεού- που παίρνει μαζί του τον Ορφέα ενώ η χορωδία εξυμνεί την ευτυχή κατάληξη, κάτι που ικανοποιεί την απαίτηση της εποχής για αίσιο τέλος του έργου.

(Ομοίως, αίσιο τέλος βλέπουμε και στην «Ευρυδίκη» του Τζάκοπο Πέρι, όπου ο Ορφέας δεν χάνει την αγαπημένη γυναίκα του και επιστρέφει στον Πάνω Κόσμο, μαζί της).

Monteverdi : «La Favola d'Orfeo – Finale» με John Eliot Gardiner:

Αγαπημένοι φίλοι, η αλήθεια είναι πως υπήρχαν άπειρες επιλογές σε μουσικό Ορφέα, όμως θα ήθελα να δικαιολογήσω τις επιλογές μου.
Επειδή τα συγκεκριμένα αποσπάσματα του Ρίλκε μιλούν περισσότερο για τη χαρά της ζωής, υμνούν την ανθρώπινη ύπαρξη , που ανεβαίνει επίπεδο μέσα από την τέχνη, παρά μοιρολογεί για το θάνατο και την απώλεια..., θεώρησα πιο ταιριαστό το τραγούδι του Ήλιου του Μοντεβέρντι , όπου υμνείται η έναρξη της κοινής ζωής του ζευγαριού και την ανατροπή με το χαρμόσυνο φινάλε...

Παλιότερο κείμενό μου για τον Ρίλκε μπορείτε να διαβάσετε εδώ.