Πώς αντιλαμβανόταν ο Σεφέρης τη ΣΧΕΣΗ της ΜΟΥΣΙΚΗΣ με το ΧΡΟΝΟ

(Στη μνήμη  του Γ. ΣΕΦΕΡΗ)

Ο Σεφέρης πάνω στο κεφάλαιο "Μουσική", θεωρούσε τον εαυτό του "αγράμματο".

Ωστόσο, οι σημειώσεις και η πορεία του δείχνουν έναν άνθρωπο που είχε ένστικτο, έναν ακροατή που προσπαθούσε να μάθει διαρκώς περισσότερα ώστε να  αντιλαμβάνεται το μεγαλείο της ακουστικής τέχνης.


Ο νομπελίστας ποιητής μας ενδιαφερόταν να έχουν τα ποιηματά του ρυθμό και μουσικότητα...Συνήθιζε να μουρμουρίζει άναρθρα ή να χτυπά τα πλήκτρα της γραφομηχανής του ψάχνοντας τον ρυθμό των ποιημάτων του.
Ως προς τη μουσική του πρακτική ο Σεφέρης γράφει :

"Ξαναπιάνω από την αρχή φράσεις, προσπαθώ να συνηθίσω το αυτί μου … να παρακολουθεί τι γίνουνται και πώς αλλάζουν τα μοτίβα…".

Συνέδεσε το ρυθμό,  όχι με τις συλλαβές, αλλά με τις έννοιες της αναπνοής...
Κεντρικός άξονας είναι η έννοια του χρόνου, η οποία αποτελούσε και τη βάση της σχέσης ποίησης και μουσικής: η μουσική "ρυθμίζει το χρόνο", λέει ο Σεφέρης, και η ποίηση είναι "ρυθμισμένος λόγος"... και οι δύο "σμιλεύουν τη σιωπή".

Ως προς το πώς αντιλαμβανόταν τη σχέση της μουσικής με το χρόνο, ένα γράμμα του από το Λονδίνο είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικό:
"Ήμουν σε μια παράσταση ινδικών χορών και ινδικής μουσικής"· "… Εκείνο … που μου έκανε κολοσσιαία εντύπωση είναι η μουσική. Η παραδομένη μουσική μας … τελειώνει: Τάρα τα τα – Τάρα τατά, τάρα τατά, ας πούμε το τέλος της ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ του ΦΡΑΝΚ…
Τούτη εδώ η μουσική δεν τελειώνει... είναι παράξενο... τα όργανα έχουν σιωπήσει, αλλά η μουσική εξακολουθεί να είναι ζωντανή ακόμη μέσα στον άνθρωπο, να ενεργεί ακόμη, όπως μια πέτρα που βούλιαξε στο νερό, αλλά οι κύκλοι της στην επιφάνεια εξακολουθούν να γεννούν άλλους κύκλους".

***

Σεζάρ Φρανκ

Ο Σεφέρης, φίλοι μου, αναφέρεται στη μοναδική Συμφωνία του μεγάλου βέλγου συνθέτη, το τελευταίο έργο της ζωής του που έπεσε στην αφάνεια μετά την εμφάνισή του και αδίκως...
Πολλοί χρεώνουν  το μαρασμό της σύνθεσης στις κακές κριτικές και απόψεις συγχρόνων του Φρανκ για το συμφωνικό έργο, που κατηγορήθηκε εκτός των άλλων και για κακή ενορχήστρωση.

Πρόκειται για  έργο αμφιλεγόμενο στην εποχή του, καθώς το ύφος του  θεωρήθηκε Γερμανικό (άρα μη πατριωτικό) σε μια μετα-περίοδο  του Γαλλο-Πρωσικού πολεμου.
Κι όμως, ο Φρανκ συγχωνεύει  άψογα τις γαλλικές με τις γερμανικές μουσικές παραδόσεις.
Πράγματι, η ακρόαση βοηθά να ανακαλύψει κανείς  τη μουσική απάντηση για το πώς τα καλλιτεχνικά ρεύματα της γαλλικής φαντασίας συνταιριάζονται, σχεδόν ευθυγραμμίζονται με τη γερμανική, μεταβαγκνερική αρμονική γλώσσα.

Τα μέρη του:

Lento. Allegro ma non troppo
Allegretto
Finale.Allegro non troppo

Η σύνθεση βασίζεται σε ένα μοτίβο που εμφανίζεται χρωματικά στην αργή, αγωνιώδη  εισαγωγή και επαναλαμβάνεται και στα υπόλοιπα μέρη. Πρόκειται για ανασύνθεση του θέματος από το τελευταίο μέρος του κουαρτέτου N.16 σε Φα του Μπετόβεν, δηλώνοντας(όπως ισχυρίζονται οι ερευνητές) την ισχύ της γερμανικής μουσικής στην εποχή του συνθέτη.
Ακολουθεί ένα θυελλώδες allegro που αναδεικνύει δυό θέματα, που ακτινοβολούν το ένα λυρισμό και το άλλο χαρά και ευθυμία.Το πρώτο στη Φα μείζονα ειναι μια  απαλή μελωδία που αποδίδουν τα έγχορδα  pizzicato. Θυμίζει το αντίφωνο "Veni, Veni, Emmanuel", που φυσικά ο Φρανκ ως μεγάλος οργανίστας, γνώριζε κι είναι γνωστό ως το μοτίβο της "πίστης".
Ενα αλλεγκρέτο  είναι το 2ο μέρος, που ξεκινά με μια  απαλή μελωδία που αποδίδουν τα έγχορδα  pizzicato. Ένα μέρος γνωστό για τη χρήση του αγγλικού κόρνου, ασυνήθιστου για συμφωνικό έργο, (γι αυτό και η χρήση του προκάλεσε αντιδράσεις στους  κριτικούς της εποχής) έχει κάτι από την αίσθηση μιας μεσαιωνικής γαλλικής μπαλάντας.
Στο  κομψό, εκλεπτυσμένο φινάλε επανεμφανίζονται όλα τα προηγούμενα θέματα επεξεργασμένα, αναδεικνύοντας την πλούσια αρμονική γλώσσα , αλλά και τη χρήση της κυκλικής επεξεργασίας των  θεμάτων, επιρροή από τον κλασικισμό και την 1η Σχολή της Βιέννης(κυρίως τον Μπετόβεν).



Η ηχογράφηση του '61 με την Chicago Symphony Orchestra και τον  Pierre Monteux στο πόντιουμ θεωρήθηκε η πειστικότερη και πιο κοντινή στο ύφος του συνθέτη.

Cesar Franck: "Symphony in D minor"

Chicago Symphony Orchestra / Pierre Monteux

ΠΗΓΕΣ: "Η Μουσική Ποιητική του Γ.Σεφέρη", Π.Ταμπακάκη, εκδ. ΔΟΜΟΣ, http://www.eens-congress.eu/, César Franck Society, britannica, guardian, allmusic, προσωπικό αρχείο.