Σαίξπηρ - Προκόφιεφ: Ρωμαίος και Ιουλιέττα

[Αυτή την ανοιξιάτικη μέρα του 1891 γεννήθηκε ο ρώσος συνθέτης…
Την ίδια μέρα του 1564 είχε αφήσει την τελευταία του πνοή ο άγγλος δραματουργός…]

ROMEO and JULIET

ΡΩΜΑΙΟΣ

Σκηνή του Μπαλκονιού-Ρωμαίος και Ιουλιέττα»,
Ford Madox Brown/Delaware Art Museum

Όποιος δεν έπαθε πληγήν, γελά τον πληγωμένον!

(Η Ιουλιέτα φαίνεται εις το παράθυρόν της).

Αγάλια! 'ς το παράθυρον τι φως εκεί προβάλλει;
Ανατολή επρόβαλε, κ’ η Ιουλιέτα ήλιος!
Ήλιε γλυκέ, ανάτειλε και σβύσε την Σελήνην.
Ιδέ την απ' την ζήλειάν της αχνίζει και θαμπόνει,
διότι συ την ξεπερνάς 'ς την δόξαν και 'ς τα κάλλη.
[..]
ΙΟΥΛΙΕΤΑ
Αχ

ΡΩΜΑΙΟΣ
Ομιλεί. — Ομίλει,
ομίλει, άγγελε λαμπρέ! — Μου έλαμψες ‘ς το σκότος

ΙΟΥΛΙΕΤΑ
Ρωμαίε, ω Ρωμαίε! Αχ! τι λέγεσαι Ρωμαίος;
Αρνήσου τον πατέρα σου, παραίτα τ' όνομά σου,
ή αν δεν θέλης, μοναχά πως μ' αγαπάς ορκίσου
και έπαυσα να λέγομαι του Καπουλέτου κόρη

ΡΩΜΑΙΟΣ
Ν' ακούσω κι’ άλλα; ή αυτά με φθάνουν;

ΙΟΥΛΙΕΤΑ
Τ' όνομά σου
είναι ο μόνος μου εχθρός. Μοντέκης αν δεν ήσουν…
ΡΩΜΑΙΟΣ
Δεν' ξεύρω με τι όνομα να σου ειπώ ποιος είμαι·
το όνομα μου το μισώ, ω δέσποινα γλυκειά μου,
διότι το εχθρεύεσαι. Γραμμένον αν το είχα,
θα το εξέσχιζα εδώ.
ΙΟΥΛΙΕΤΑ
Και ποιος σ' ωδήγησεν εδώ τον δρόμον σου να εύρης;

ΡΩΜΑΙΟΣ
Ο Έρως, που μου έδειξε τον τρόπον να τον μάθω·
εκείνος έβαλε τον νουν, κ' έβαλα 'γώ τα μάτια.
Δεν είμ' εγώ θαλασσινός, αλλά και εις την άκρην
του κόσμου αν ευρίσκεσο, — και έως τ' ακρογιάλι
που βρέχει του ωκεανού το τελευταίον κύμα
δι’ ένα τέτοιον θησαυρόν τολμούσα ν' αρμενίσω...

(Απόσπασμα από το «Ρωμαίος και Ιουλιέττα» του Σαίξπηρ και την περίφημη «Σκηνή του Μπαλκονιού»)



Πρόκειται φυσικά για ένα κορυφαίο έργο του παγκόσμιου ρεπερτορίου! Η πιο διάσημη ερωτική ιστορία όλων των εποχών είναι αυτή που πλάθει ο άγγλος δραματουργός, Ουίλλιαμ Σαίξπηρ!
Εχει την τρυφερότητα της αγνής πρώτης αγάπης και συγκινεί κάθε ευαίσθητη ψυχή με την τραγική κατάληξη.

Ο Σεργκέι Προκόφιεφ συνέθεσε το μπαλέτο μετά από παραγγελία των Κίρωφ το 1935. Παραγγελία- ευκαιρία για κείνον, αλλά και πρόκληση, καθώς από καιρό επιθυμούσε να αναμετρηθεί με την συνθετική αποτύπωση ενός τραγικού έρωτα, έχοντας κατά νου το Βαγκνερικό "Τριστάνος και Ιζόλδη" και το "Πελλέας και Μελισσάνθη" του Ντεμπισί.

Είχε όμως, προβληματίσει τους συντελεστές, αλλά και την ηγεσία των Σοβιετικών η απόφασή του να δώσει αίσιο τέλος στην ιστορία των εραστών.
Έτσι, η πρεμιέρα άργησε....

Το μπαλέτο παρουσιάστηκε το 1938 στην τότε Τσεχοσλοβακία, που όμως δεν παρακολούθησε ο Προκόφιεφ, καθώς δεν τού επιτρεπόταν η έξοδος από τη χώρα.

Η έμπνευση που αντλεί ο ρώσος συνθέτης από το Σαιξπηρικό αριστούργημα οδηγεί σ' ένα μπαλέτο με κλασική πνοή κι έντονης δραματικότητας!
Xαρακτηριστικό στην ορχήστρα που συνοδεύει το μπαλέτο είναι η χρήση του σαξοφώνου. Ο Προκόφιεφ επιθυμούσε τη δημιουργία της ιδιαίτερης ατμόσφαιρας, που επιτυχάνεται με το λαμπρό ηχόχρωμα του νέου οργάνου.

Στη συνέχεια γράφτηκαν τρεις σουίτες μπαλέτου από τον συνθετη, καθώς και πιανιστικές εκδοχές της σύνθεσης.

Prokofiev: Romeo and Juliet- «Balcony Scene»/R.Nureyev –M. Fonteyn:

Στο φινάλε, ο Προκόφιεφ στήνει τη σκηνή όπου ο Ρωμαίος θέλει να μαχαιρωθεί, όταν βλέπει τη νεκρή αγαπημένη του. Στην προσπάθεια του φίλου του να τον συγκρατήσει από το εγχείρημα, ξεκινά μια πάλη μεταξύ τους, κατά τη διάρκεια της οποίας κι αφού έχει παρέλθει η επιρροή από το υπνωτικό φίτρο που είχε πιει, η Ιουλιέττα ξυπνά...
Η σκηνή γεμίζει με χαρούμενους ανθρώπους, που παρακολουθούντον χορό του ζευγαριού... Τα συναισθηματα κορυφώνονται με τη δυναμική της μουσικής, που ολοένα γίνεται εντονότερη, καθώς οι τρισευτυχισμένοι εραστές αποχωρούν  από τη σκηνή χορεύοντας εν μέσω αποθεωτικών τυμπανισμών.

Όμως - όπως είπαμε- αυτή η διαφοροποιημένη από το Σαιξπηρικό κείμενο, εκδοχή, δεν άρεσε στους Σοβιετικούς. Έτσι, το μπαλέτο αναθεωρείται και το τέλος ξαναγράφηκε για να είναι τραγικό. Με αυτό τον τρόπο παρουσιάζεται σήμερα..

Prokofiev: "Romeo and Juliet, final scene":

Τα μέρη που αποκόπηκαν, χρησιμοποιήθηκαν από τον Προκόφιεφ σε άλλα έργα του. Όπως παραδείγματος χάριν στο Σκέρτσο της Πέμπτης Συμφωνίας του:

 Νομίζω, οι φιλόμουσοι και λάτρεις του μπαλέτου αυτού, δεν θα συγχωρούσατε την μη αναφορά μου στο εξαίρετο μέρος του "Χορού των Ιπποτών", μια κορυφαία "μουσική εικόνα" του καρναβαλικού χορού, βασισμένη σε ρυθμικότατα μοτίβα, κομψά και ντελικάτα μεν, δυσοίωνα δε, που προκαλούν αγωνία και εσωτερική αναταραχή για την εξέλιξη...
O Προκόφιεφ με τις ευρηματικές αρμονικές αναπτύξεις των θεμάτων δημιουργεί μια σκοτεινή, μυστηριώδη ατμόσφαιρα...

Prokofiev: "Romeo and Juliet - Dance of the Knights":

Για την πιανιστική εκδοχή της σύνθεσης, ο Προκόφιεφ επέλεξε δέκα θέματα του μπαλέτου, τα οποία τιτλοφόρησε: "Δέκα κομμάτια για πιάνο, Op. 75", απ' όπου θα ακούσουμε το  παραπάνω "Χορός των Ιπποτών ή Montagues and Capulets", Ν. 6 στην κατάταξη δια χειρός Γεβγιένι Κίσσιν, (πατήστε εδώ) 
και το Ν.10.:"Οι παρθένες με τα κρίνα", που αντικατοπτρίζει τον ελεγειακό χορό των νεαρών κοριτσιών δίπλα στην Ιουλιέττα που κείτεται στο νεκροκρέβατό της...

Ο κορυφαίος Σαίξπηρ αναφέρεται στο επεισόδιο στην 4η Πράξη της 5ης Σκηνής του δράματός του:


ΣΚΗΝΗ V, Πράξη IV:

Στον κοιτώνα  της Ιουλιέτας, η οποια βρίσκεται -υποτιθεται- νεκρή στο κρεβάτι της.
Εισέρχεται η παραμάνα της.

John Opie: "Juliet  in deathbed-Act IV, Scene V)

ΠΑΡΑΜΑΝΑ:
[...]
Κυρία! Ιουλιέτα μου!... Αλλοίμονον! Βοήθεια!
Βοήθεια! Η κυρία μου απέθανε! Βοήθεια!
Ώρα κακή! τι ήθελα να γεννηθώ η μαύρη!
Λίγον ρακί! - Αυθέντα μου, κυρία μου, βοήθεια!
Ημέρα ωργισμένη!

(Εισέρχεται η Μάνα της Ιουλιέτας).

ΚΑΠΟΥΛΕΤΑΙΝΑ
Τι έπαθες;

ΠΑΡΑΜΑΝΑ
Κύτταξ' εκεί! Δυστυχισμένη 'μέρα!

ΚΑΠΟΥΛΕΤΑΙΝΑ
Αλλοίμονον, αλλοίμονον! Παιδάκι μου, ζωή μου!
Ω! Αναστήσου, ή κ' εγώ μαζή σου θ' αποθάνω.
Βοήθεια! Βοήθεια! Ω! φώναξε να έλθουν.

(Εισέρχεται ο πατέρας)
[...]

ΚΑΠΟΥΛΕΤΟΣ
Να την ιδώ... Τελειωμένη· κρύα·
το αίμα εσταμάτησε· εβάρυναν τα μέλη·
απεχαιρέτησ' η ζωή τα χείλη της προ ώρας·
ο Θάνατος απλώθηκεν επάνω ‘ς το κορμί της,
 'σαν παγωνιά παράκαιρη εις δροσερόν λουλούδι.

ΠΑΡΑΜΑΝΑ
Ώρα κακή μας 'πλάκωσε!

ΚΑΠΟΥΛΕΤΑΙΝΑ
 Ω συμφορά και πίκρα!

ΚΑΠΟΥΛΕΤΟΣ
Ο Χάρος που την ήρπασε να την μοιρολογήσω,
μου έδεσε την γλώσσαν μου και φράζει την φωνήν μου...

Μπορείτε να δείτε την μπαλετική σκηνή εδώ.

Αναζητείστε και άλλες μεταγραφές για συνδυασμούς οργάνων( βιολί - πιάνο,... πιάνο - τσέλο, κλπ)